A opinión dos docentes...non conta?

27 mar 2024

Turismo relixioso

Volveuse normal nos informativos de Semana Santa insistir no que chaman “Turismo relixioso”, un construto comercial relevante.

Á cantidade de turistas que asisten ás procesións en diversas cidades, engádense informacións meteorolóxicas imprescindibles para o bo desenvolvemento do acontecemento e a súa repercusión económica, e animan a expectativa mencionando as reservas de prazas hoteleiras e, sobre todo, as físgoas de bo tempo para que luza o espectáculo. Dentro da volatilidade do mercado do “turisteo”, este discurso vende ben. Pola contra, o seu tempo nos telexornais sería desbancado polo turismo de verdes prados e casas rurais, que vincula a conciencia ecolóxica con bucólicas experiencias gastronómicas ou vinícolas de proximidade. A estes outros turistas, adoitan agradarlles máis os descubrimentos persoais de historias que parezan saírlles ao encontro; disto é do que queren falar cando, de volta aos seus lugares de orixe, ensinen as fotografías do seu móbil.

Antes de aparecer en FITUR, os espabilados mozos da hostalería promoven congresos especializados en sacarlle partido a canto entenden produtivo no mercado da mobilidade. Agora que a saturación turística é unha ameaza en moitos lugares, a reorientación do negocio abrirase paso en espazos inéditos e o complexo mundo relixioso é moi rico en posibilidades para dinamizalo. Este “turismo relixioso”, á parte do mundo das peregrinacións e similares, que Thomas Cook coñeceu ben –e antes del os monxes de Cluny-, ten un amplo mundo ao que sacarlle partido, se logra darlle o selo distintivo que todo viaxeiro ou turista trata de comprar. De moi antigo, hai sitios, especialmente sacros, que sempre foron atractivos para as viaxes de iniciación e salutíferos. Os balnearios, nalgunha medida, tiveron ese carácter. Os mellores sempre foron de luxo, con accesibilidade restrinxida a moi poucos, pero as augas termais son bens desexables para outras capas sociais. Roma foi exemplar neste terreo, e as súas termas, cos seus espazos de recreo, eran máis atractivas cando ninfas e magas mediaban para aliviar os males dos humanos.

Procesos máis que procesións

Hai constancia de moitos viaxeiros que, en época romana, foron atraídos cara a estes mananciais nos que deixaron constancia do seu agradecemento ás deidades protectoras das súas augas. Nalgunhas, perviven aras votivas dedicadas a elas, como pode verse, por exemplo, nas Burgas de Ourense, onde se exhiben algunhas copias, e na xeografía europea hai topónimos abundantes relacionados coa devoción viaxeira ás súas augas. Hai lugares onde a estima en que os tiñan duroulles moitos séculos; sacralizados para contactar con poderes capaces de mandar na Natureza, os exvotos que a xente lanzaba nas súas augas, aspirando ao cumprimento de curacións ou ao cumprimento dunha protección ante males sospeitados, sucedéronse abundantes. Nunha recente escavación en San Casciano dei Bagni (en Siena), apareceu unha gran cantidade de estatuas e moedas ofrendadas ás deidades etruscas e romanas da sanación desde o século II a. C., ao século V d. C. nas augas termais da localidade. Máis cerca, nas ermidas de moitas aldeas españolas, a arqueoloxía e a etnografía descubriron perduracións similares que estiveron vixentes desde antes de a romanización ata hoxe, sen que aos do lugar lles importase se xa estaba cristianizado o territorio, secularizarase ou aínda era pagán. O certo é que, no Noroeste, a finais do século VI Martín de Dumio queixábase en De correctione rusticorum de rituais que estimaba contrarios ao cristianismo. E doutra banda, esas cerimonias, máis próximas á maxia que á recta crenza, seguiron vivas, como deixou escrito Graham Greene en Monseñor Quixote. Ao autor suízo non lle era estraña a relixiosidade e, nesta lectura de Cervantes, o protagonista sae moi cordo de  El Toboso e acaba nunha comarca de emigrantes galegos a Centroamérica; case ao final da novela, o peculiar viaxeiro recala nunha festa patronal e, ao ver o manto da Virxe ateigado de dólares para que os sucios negocios rodasen ben, a disonancia coa invocación que se festexaba escandalízao e desconcerta.

Hai moitos puntos en España en que a conxunción de ingredientes nunha viaxe de relixiosidade pode ser digno obxecto do “turismo relixioso”; caben, ademais, itinerarios con outras posibilidades de aprender vendo. Pódese , por exemplo, recrear a experiencia que moitos mozos de aldea tiveron na súa emigración educadora a un colexio ou convento da cidade: o 80% dos que  nos anos setenta tiñan Bacharelato ou estudos superiores fixeran esa viaxe dun ou outro modo. Este grupo de persoas aínda é amplo, ten acreditado afán viaxeiro, e pode incluso ampliarse con cantos pasaron por colexios relixiosos. Os relatos duns e outros, pautados por un experto neste proceso histórico, e baixo asesoramento dun técnico en educación social, serían sorprendentes. No panorama de viaxes turísticas con contorna relixiosa tamén tería sentido recrear un en que se contemplase o tránsito de España, desde aquelas masivas concentracións de novenas e procesións nos anos cincuenta, ata un presente en que ser practicante é case testemuñal, sen que se rompese nada. E outro circuíto de non menor interese podería ter como obxecto facer un documental sobre a xestión do patrimonio histórico español, inmatriculado pola Igrexa nun 80%. Como preparación, os rexistrados pasarían antes por Notre Dame de París ou a Abadía de Westminster, para tomar nota da súa gobernanza; analizarían logo a que rexe, por exemplo, na Mezquita-Catedral de Córdoba e, despois, estudarían pola súa conta tres ou catro exemplos das  narrativas que, en espazos patrimoniais de uso relixioso, oísen ás súas guías.

De realizárense, estes proxectos de viaxe axudarían á convivencia na medida en que permitirían ver que estas marabillas arquitectónicas –públicas-, ou situacións que temos diante –públicas tamén-, non caeron do ceo. Verdade é que están máis na liña de “viaxar” que de facer turismo; a actitude turística sempre é outra cousa, máis de aparencia que de aprendizaxe. Os paquetes turísticos son unidades de negocio xeneralizables, perspectiva que estenden a canta historia material acumule o relixioso que tocan: a narrativa que venden, máis de adorno, vai lixeira de complexidades e coa amable levidade comercial apropiada para unha emoción inventada. O reducionismo do turismo de procesións adoita ocultar moitas posibilidades de achegarse ao feito relixioso e ás súas ricas manifestacións plurais. Á sensiblería emocional condutista, para ser rendible, séntalle mal pensar ou relacionar o pasado e presente das institucións. Vai mellor  o esquecemento e a terxiversación.

Temas: Turismo relixioso.- Patrimonio Histórico.- Valor cognitivo da arqueoloxía.-Paquetes turísticos convencionais.

MMC (Madrid: 25.03.2024)

20 mar 2024

Transparencias escuras

Está en risco a veracidade indispensable para a convivencia democrática.

Antes do power point e, case en paralelo coas diapositivas, os centros escolares mellor dotados tiñan proxectores de acetatos que permitían usar imaxes na presentación de asuntos diversos a un público de estudantes. Coa democracia, o termo, aplicado ás relacións entre gobernante e gobernados, veu a expresar ante todo unha información que os principais organismos do Estado dispoñen; inclúe as persoas que ocupan os cargos administrativos, as súas axendas e noticias relacionadas coa xestión dos recursos públicos; mesmo teñen algunha sección disposta para atender preguntas dos cidadáns.

Opacidades

Podería dicirse que é un avance respecto a outras etapas, non democráticas, opacas en moitos aspectos operativos. A diversidade de familias que sostiñan o poder procuraba, ás agachadas, ver como o incrementaba e, nos seus alternantes postos gobernativos, tiñan tempo e disposición para repartirse unha parte importante do pastel orzamentario. As historias dos monopolios en España, engadidas ao funcionamento da autarquía económica, antes de que Berlanga contase en 1953, en Benvido Míster Marshall, as aspiracións ao “progreso” dunha España aínda rural, permiten entender como as ansias de rendibilidade máxima e custo mínimo -á conta do traballo doutros-, foron un caldo de cultivo extraordinario para posteriores adiantos en como saír adiante con cazurrería e, case sempre, tras un amigo ou parente, experto nas mañas dos Corleone.

Ao que se ve, a tan traída e levada Transición non foi capaz de evitar, entorpecer ou simplemente vixiar este comportamento . Non hai alternancia de Gobierno que non deixase ao descuberto unha trama de corrupción e, no presente, máis rico en inventivas, tampouco faltan emprendedores que pretenden epatar ao resto de cidadáns repetindo fórmulas de achegar recursos rápidos pola vía da opacidade. Nunca soñamos que, de adultos e en plena democracia, os portais de transparencia oficiais non servisen para nada; o espectáculo está a coller un camiño plenamente antidemocrático e, ademais de recursos malgastados, está a mostrar gran progreso en estilos repelentes. A vida secularizouse moito e a ninguén espanta demasiado que alguén viva con outro ou outra aínda que non estea formalmente casado. O que non ten graza é a cara con que se esgrimen despropósitos presumindo de inocencia en desaguisados en que o vixiante do tesouro público andaba por medio. En plena pandemia, todo o mundo pasábao mal e os recursos fallaban, e abandonada a honesta verdade, tratan de salvar os abundantes beneficios facilitados a “un particular” que pasaba por alí.

Esta exhibición de liberdade de mercado, ben manipulada, ben se ve que é xenerosa para quen pode controlala a gusto ; ata é capaz de demostrar, repetidas veces, a súa rendibilidade con amiguetes e familiares, Nestes casos, as megapropiedades e o luxo que permite gozar, tan distintas das que o currante normal pode soñar, son unha recompensa moi propia desta esforzada xente, cuxa habilidade colateral é agredir de palabra e obra a quen ouse dicirlles algo; senten por encima de todos e, como voces ao servizo de superiores ocultos, dinlles todo tipo de insensateces, incluída a de non terse suficientemente para saír adiante. Pase o que pase, ven ao resto dos humanos como o señorito Iván, o de Os santos inocentes, de Miguel Delibes.

Listuras

O gran problema non é que lles guste a froita, o chourizo, o Porsche Panamera, o pisazo, o Maserati ou a conta nas Bermudas. Visto o visto, é moi difícil evitar o roubo ou o latrocinio ata o nivel cero; Hammurabi (1840 a. C.) xa tentou poñerlle freo, e xa lle gustaría a Moisés (1250 a. C.), cando baixou do Sinaí coas súas táboas, que non andase máis ou menos disfrazado entre o seu “pobo elixido”. Do mesmo xeito que os pobres que, segundo o Evanxeo de Mateo, sempre os teremos preto, sobrepasará moitas vidas. Non se esqueza a súa frecuencia entre quen foi levados “bos colexios” e exaltáronse na elite.

A grave cuestión é que estas historietas, tan frecuentes, poñen en risco a saúde do sistema democrático. No canto de falar de cuestións relevantes, que deberiamos solucionar, non paramos de parlotear dos seus pormenores e contos. Coma se fosen o asunto central, entretémonos cos dispositivos que uns e outros poñen para silencialas, e nin reparamos na prepotencia que esgrimen algúns cipayos, nin nos sorprende a diferencialidade de barreiras, xurisconsultos e estrategas que algunhas destas persoas son capaces de poñer en danza para tapar presuntas desvergoñas. Tamén nos desocupamos do que non fan e canto estorban para o que se debe facer: as súas políticas parecen dispostas para empecer, máis que para arranxar algo. Os 4.000 anciáns que, segundo a Comisión cidadá pola verdade nas residencias de Madrid, puideron salvarse de morrer de calquera modo, son un bo exemplo desta deshumanizada abandono clasista.

Reiteradas, estas condutas xa parecen estruturais, como metástases do sistema. Entre unhas e outras demostracións de expeditivo capitalismo extractivo, estase anubrando o valor da democracia; está a render a idea de que a permisión destas opacidades dificulta e impide os debates que poderían facer que a vida relacional fose máis xusta e equitativa. No seu lugar, está a formarse un ecosistema de violencia irracional, crecentemente desigual. Na democracia posterior á CE78, tardía e bastante fráxil, estas historias tramposas –herdeiras do que era a vida política-, son modalidades de estupidez infantil. Repiten maneiras nada adultas que de raparigos adoitaban empregarse en xogos que toleraban “listuras” dalgúns. Mostran a présa e gran decepción de quen, competentes para as raposerías , non teñen paciencia nin tolerancia cos demais. A súa continuada secuencia -despois das aspiracións anteriores á Transición- privilexia o lado máis burocrático do sistema, desinflado do seu valor democrático. Chama a atención que para algúns medios, todo isto que a primeira vista non pasa de estúpida présa vergonzante, tan só sexa un problema de comunicación, coma se a narrativa que fan chegar a cidadáns, arranxase unha realidade imprudente e perniciosa. Desencanta moito a nudez de tanto predicador patriótico; rouba a todos a veracidade indispensable para convivir.

TEMAS: Corrupción.- Convivencia democrática. Recursos públicos. Liberdade de mercado.- Transparencia democrática.

MMC (Madrid, 19.03.2024).

14 mar 2024

Bandeiras brancas e manipuladores sofismas


Despois de 20 anos, aínda son perceptibles múltiples efectos  do 11-M. perigosos para o futuro democrático.

O Papa Francisco armouna un pouco a conta da bandeira branca; reclamaba paz, conversacións de paz, e quixeron entender que falaba de rendición, un grave pecado na moral política que rexe actualmente  nas  guerras de Oriente Medio e no Leste europeo. En latitudes próximas, a repetición de escenas, vídeos e entrevistas de hai vinte anos, puxéronnos diante outra vez os atentados do 11-M en catro estacións de proximidade de Madrid e, principalmente na de Atocha. Cantos foron testemuñas, sufridores directos ou indirectos daquel masacre, volveron emocionarse co recordo do respectuoso silencio solidario que durante todo aquel día transpirou en toda a cidade e, sobre todo nos lugares de traballo frecuentados polos feridos e mortos naqueles trens. Entrecortadas, as bágoas e voces daquelas horas falaban do limitada que é a vida e, ao tempo, de como a morte, convertida en posibilidade certeira e próxima, as rozara . Cantos nos primeiros minutos tentaban contar algo botando contas de se faltaba algún compañeiro, algún alumno ou alumna, ou alguén coñecido, lamentaban o tempo perdido en bobadas e intransixencias banais.

Desertos e montañas

Foi unha situación provisional, pero marcou a vida sociopolítica. Estabamos en vésperas de eleccións e sobreveu un interesado apagamento informativo; cando xa a policía tiña datos fiables de que fora un atentado yihadista, a peregrina comunicación informativa daquel Goberno insistía en ETA e, de entón acá, a tese oficial da contorna do PP aznarista e da súa ben amada FAES seguiu sendo que “os que idearon o 11-M non están en desertos nin en montañas afastadas”. O pretexto xustificativo de perder aquelas eleccións, cando Rubalcaba dixera que “os españois non se merecen un Goberno mentireiro”, aínda o repetían en novembro de 2007 –despois do xuízo presidido por Gómez Bermúdez- alegando que, “sexan quen sexa” conseguiron “cambiar o curso político de España”. E tanto que o cambiaron. Estamos en 2024 e as conmemoracións oficiais de antonte, día doce -máis un novo comunicado do FAES de Aznar-, deron a nota da discordia, cada cal cos seus mortos.

Despois daquela sesgada información, defendida durante anos con teimudez numantina, nada no plano informativo e relacional semellou a aquelas horas douradas en que, a pesar da dor, cabía unha gran esperanza no entendemento entre as persoas. Impúxose a estupidez da credulidade xusticiera e vingativa. Aspectos principais da democracia quedaron en dúbida, as desconfianzas conspiranoicas floreceron, e a tradución práctica de todo iso foi que a verdade non existe, e menos se quen ten o poder gobernamental é o adversario político, presunto “autor intelectual” daquela perda de poder e, por tanto, detentador “ilexítimo” do mesmo. Convertido o opoñente en inimigo, nada do que faga, propoña ou lexisle –aínda que teña o favor do Congreso de Deputados- é valioso e merece sempre unha oposición descarnada, en que ata se senten lexitimados para contravir a Constitución nun asunto tan grave como o do Consello do Poder Xudicial.

Unha lectura pausada do acontecido desde o 11 de marzo de 2004, fai ver esa data como un parteauguas da vida democrática española. O gran efecto daquela canallada infame é a desconfianza que quedou sementada e que, no transcurso de 20 anos, non foi erradicada. Segue alimentada periodicamente con manifestacións rueiras oportunistas e vilezas con que a parte do hemiciclo que está na oposición trata de abafar o Gobierno de Zapatero e, desde 2018, os de Pedro Sánchez. Esas maneiras bravías fronte á esquerda utilizan a fondo os manuais de insultos e fórmulas sofísticas para darse a si mesmas a razón; cun chisco de verdade , nula intención de entenderse e gran vontade de ocultar vergoñas, o seu ferretoso enxeño trata de que quede airoso o seu afán da verdade e a xustiza. Tan intenso é que non dubidan en estirar os argumentos de modo apodíctico ata a mentira rotunda para que o adversario quede vilipendiado e que a súa honra sexa deostada polos máis ultras. A estas alturas , locen especialistas adestrados para competir en insultos cociñados con sinónimos raros, citas de relumbre e digresións que deixan no aire unha contaminación que erosiona, cada vez máis, a verdade da democracia: non se discuten os problemas, pero atácase ás persoas. No Senado e no Congreso, nas asembleas das Comunidades, nalgunhas emisoras de radio e nas moi prolíficas redes sociais –dubidoso adxectivo ante o que din- proliferan cada día algúns ofendidos exemplares, campións dunha verdade, liberdade e outras palabras que día a día perden aprecio. A algúns, delátaos a hemeroteca; o seu currículum –protexido a miúdo por gardiáns cómplices- se compadece mal coa súa roma memoria e co que xa lles escribiron outros dos seus moitos guionistas a soldo.

O papa Francisco topou con algúns superconvencidos de que sen eles a verdade e o ben non teñen futuro: a paz, o cambio climático e canto mereza a pena repensar debe pasar polas súas neuronas. Bergoglio teno complicado para dicir algo sensato; as súas maneiras de achegarse aos problemas reais tratando polo menos de chamalos polo seu nome, son contestadas entre quen continúa no escalafón do oficio clerical insultando á intelixencia e rezando por ver se este papa morre. A esta fachosfera clerical non lle gusta o que di e como trata de contactar cun mundo cada vez máis secularizado en moitas pautas de conduta; proseguen coa nostalxia da “cultura de cristiandade”, cando Trento puxo freo á Reforma. Tamén algúns políticos –e políticas- atoparon despois dos atentados do 11-M a epifanía redentora nun  contrarreformismo cuxos matices perimetra un neoliberalismo agreste, un neoconservadurismo rancio e un equívoco anarcofascismo rico. Cando a unha “ilustre estudante” da Complutense, e Camareira Honorífica dunha Real e Ilustre Congregación, lle poñen diante un micrófono tremen cantos, sobre todo desde as Facultades de Información e Ciencias Sociais, oen que di de Educación, Dereitos sociais, Muller, Liberdade ou calquera outro asunto que a Historia cargase de gran significado. O seu modo de dicir estas palabras recórtaas de tal modo que sinala o canon para restaurar e, por efecto do 11-M, desbarata canto afán progresivo acumularan antes de 2004. 

TEMAS.- O 11-M2004.- Desconfianza políticos.- Terxiversacións da verdade.- Fachosfera clerical.- Oposicionismo sofista.

 MMC (Madrid, 12.03.2024).                           

7 mar 2024

Fatiga democrática

A amnesia non é método apropiado para a dignidade democrática. Tampouco o é para pasar páxina ao presente que estamos a vivir.

En Palestina sobrepasan os 30.000 mortos e é agora cando o “lado humanitario da guerra”, visto desde EEUU, decide soltar 36.000 paquetes desde o aire para os 2.000.000 de persoas residuais que tratan de resistir entre os bombardeos e a fame. Mr. Marshall non deixará de entregar, con todo, armas aos sedicentes elixidos pola divindade, e A ONU segue incapaz de arranxar algo. Parece acabarse o ciclo da posguerra mundial e que xa preparemos a III GM. A supostamente pacífica Europa, seducida pola OTAN, está cansada de simulacros desde1945; cada vez  hai máis europeos aburridos da paz, aos que o de Rusia e Ucraína os anima a espabilar a chegada da ansiada apocalipse. Pola súa banda, os aliados americanos expóñense as seguintes eleccións nesa perspectiva e non sería raro que o amnésico Biden dese un golpe de efecto á súa xestión desde a Casa Branca e se mostrase máis atractivo que o seu seguro adversario, o desbordante Trump.

 No plano internacional, é un consolo que, en vésperas do Día da Muller Traballadora, os franceses se espabilasen  en protexer o dereito ao aborto incluíndoo na súa Constitución. Dalgún modo, seguen dando exemplo de civismo laico: mesmo o seu sector ultra sumouse ao evento. Parecen acordes en protexer ao máximo nivel lexislativo unha das conquistas sociais máis significativas.  Noutras latitudes, como a española, a simple proposta de facelo sería, con moita probabilidade, motivo de rifa parlamentaria e rueira, unha máis na longa lista de interferencias do confesional –un  asunto particular- no que é de todos. De pouco valeu o suposto “aconfesionalismo” da CE78; non pasa día que non haxa algún asunto en educación, servizos, patrimonio cultural e, por suposto, a ampliación dalgún dereito para a maioría social; algunha das máis de 3.000 denominacións supostamente distintas -pero ben conxuntadas na defensa de intereses  confesionais-, poñerá pegas con simulacros “independentes”. O aborto -e moitos outros asuntos- deixaron nas hemerotecas un amplísimo catálogo de reaccións deste cariz.

Distopías morais

No canto de mellorar asuntos deste tipo, de complicada conversación democrática, os parlamentarios e as súas terminal mediáticas dedícanse intensamente ao espectáculo nominalista da “amnistía”. Danlles a razón as distintas opinións dos expertos, en que agora tamén contan os da Comisión de Venecia. Ben é verdade que quen máis espectáculo dan son os supostos intérpretes da verdade xurídica que non ven con bos ollos que poida saír adiante esta lei. Quítalles o sono que alguén dubide de que eles son quen sostén o fiel da balanza de Némesis, deusa da Xustiza. Calquera día, coa vista atrás, verán que acumulan excesivos quebros argumentativos nos seus currículos profesionais.

Neste momento, está a quedar fóra de foco este asunto, porque volveu á preocupación moral dos parlamentarios españois polos asuntos humanitarios. Con todo, os que desde o 25.11.2019 estiveron á vista de todos nos modos de xestionar a saúde pública, tal como están a ser mostrados, non son en grao sumo estimulante para levantar o ánimo. É verdade que a COVID-19 estimulou os mellores xestos nalgúns servidores públicos, e volveu  á memoria o bo proceder de moitos profesionais do mundo médico e educativo, sen cuxo proceder o desastre sería moito maior. Pero o que está a ser obxecto de atención  é, ante todo,  o lado escuro de quen, en competencia por “axudar aos españois”, con rancia teima de lucro incesante -e nula empatía con quen máis problemas tiñan-  achegaban máscaras e promovían evasivas maneiras de atender aos maiores nas súas residencias. O desagradable aspecto ético de l a “estafa” ou “trama corrupta” que estes días emerxe fai terribles as explicacións de quen pon por diante unha “liberdade” deshumanizada. O “total ían morrer igual”, que volveu á Asemblea da Comunidad de Madrid , afectou nada menos que a 7.291 persoas que, como dixo Carmen López, representante de ADEMAF (Asociación polos Dereitos dos Maiores e os seus Familiares), morreron “abandonadas nas propias residencias sen atención sanitaria, sen paliativos “sen atención médica no peor da pandemia”. Contundente, engadiu: “Todas as vítimas non morrerían igual; todas as vítimas non morrerían e tampouco morrerían o mesmo nunha residencia que nun hospital”. Non arranxa nada, pero estrágao máis, que acusasen a esta persoa de dicir estas cousas “por desquite”, ou tamén, que quen reclamaba responsabilidades, “retorcían a dor”.  

Os feitos deste calibre moral aconteceron hai catro anos e é importante expolos para analizar o cuestionable e reformular como deber ser o presente e futuro. Con todo, os xogos de maiorías non deixan que as interpelacións e comisións de investigación se desenvolvan sanamente. Unha vez máis -e en tempo actual- hai medo a que o pasado interrompa o marabilloso presente que moitos políticos pretenden vender, e quen non os crea non pinta nada nesta sociedade supostamente avanzada. Con este talante, non dispoñen de tempo para que a conversación democrática verse sobre as abundantes cuestións que seguen pendentes.

Antes de que saia adiante algunha que mereza a pena, os seus oíntes han de aguantar estes días formulacións e razoamentos impertinentes e mal educados, en que o único que parece importar é o holliganismo intenso, e alternante segundo vaia o monólogo. A este ritmo, tal como vai o panorama internacional, o voo galiñáceo de moitos parlamentarios conduce á desafección política; a súa exemplaridade é perversa. Este parlamentarismo é horrible como espectáculo: o guión prescrito que algúns len -e outros moitos recitan- é de mala serie televisiva, e o monólogo absolutista que transmiten soa moi arcaico. Moitos cidadáns sufrírono máis de corenta anos, e non concorda con canto supostamente quixo ser o pacto constitucional en 1978.

TEMAS: Amnistía.- Corrupción.- COVID-19.- Parlamentarismo.- Saúde pública.

MMC (05.03.2024).

28 feb 2024

Promesas rotas

Os indicadores actuais de pobreza contan moi ben cales son os graves problemas  que necesitan atención.

 Houbo un tempo non afastado en que ser “pobre” era simplemente ser currante. No século XIX, os “proletarios” eran xentes traballadoras: os seus salarios apenas daban para comer, os seus nenos traballaban para completar os escasos salarios do pai, e a nai, cando a había, desempeñaba os postos de máis baixa cualificación no sistema de produción. Non había leis sociais que lles conferisen algún dereito e calquera inconveniente que se atopasen na vida: unha enfermidade, un accidente ou simplemente facerse maior -e non poder traballar-, extremaba o risco de ter que vivir de esmola na rúa. Cóntao Galdós nunha das súas mellores obras: Misericordia, novela que a María Zambrano parecíalle que resumía a un tempo a parte máis dura e a máis lúcida da Historia de España; a personaxe de Nina, sempre sacrificada por canto ser vivo houbera ao redor, mesmo atendía a outra muller, sempre pagada de si mesma, pero periposta beneficiaria da súa bondade; a caridade de Nina era o único que un cego estranxeiro tiña para saír adiante nun mundo en que a voluble beneficencia era absolutamente ineficaz  contra a enorme cantidade de pobreza ambulante que había.

Aquela pobreza xa antiga, engadida á que houbera sempre na época da industrialización, concentrouse nas zonas industriais e urbanas de maneira feroz, e motivou á xente traballadora para sindicarse e reclamar os seus dereitos. Chegaron a ser “a cuestión social” que inquietou a cómoda tranquilidade dunha burguesía satisfeita de haber alcanzando o poder político, non só en Europa, senón tamén na España máis industrializada do século XIX. Aquel movemento  acabou desencadeando que, para dar “seguridade” ao conservadurismo burgués, había que sacrificar algo da sacralizada propiedade que les daba un poder case absoluto sobre case todo. Nos anos oitenta dese século, no canto de “caridade”, “beneficencia” ou “filantropía” –fórmulas que Concepción Arenal percibía insuficientes para atender os problemas reais que tiña a casa do pobre-, había que detraer algo daquela riqueza para a atención dos dereitos básicos dos obreiros. En Alemaña, Bismarck institucionalizó as políticas sociais, e enseguida, veu o seu recoñecemento noutros países, tamén en España, aínda que cunha lentitude. A crise do 29 e, sobre todo, os desastres da  IIª GM, aceleraron a creación do “Estado de Benestar” nunha Europa exhausta.

En España, viviramos unha Guerra algúns anos antes, pero o acceso ao “Estado de Benestar” foi máis tardío. Cando o alcanzamos xa non era o que os emigrantes españois viviran  na Francia ou Alemaña dos anos sesenta. Estaba en crise a socialdemocracia e, no panorama internacional, desde a caída do Muro de Berlín no 89, o neoliberalismo de Thatcher  (1979-1990) e Reagan (1981-1989) orientou ao Fukuyama de O fin da historia (1992). A vida cotiá dos europeos rebaixaba o seu sistema de protección social e os libros de Historia dos liceos franceses incluíron no currículum de Bacharelato un tema que, con certa melancolía, denominaban: “Os trinta [anos] gloriosos”; “a crise do 73” empezara a levalos por diante, e os indicadores de “risco de pobreza” empezaron a ser de novo crecentes  

Demasiada xente

A nova pobreza é máis sutil, pero existe. Cando alguén a menciona, os interlocutores adoitan sacudirse a preocupación que poida roldalos observando: “Fíxate, como están as terrazas…; todo está cheo”, e levan a conversación a algo máis divertido. Aos habitantes da modernidade de 2024 élles doado evadirse; os modos de produción cambiaron tanto que non fai falta empeñarse moito en alienarse ou deixar que o alienen a un, por máis que, ao redor ou probablemente no piso de en fronte, a pobreza siga sendo unha crúa realidade. Cada vez hai máis persoas que, como no século XIX, aínda que traballen, e traballen moito, téñeno complicado para sobrevivir. Neste momento, segundo a enquisa do INE sobre Calidade de Vida en 2023 , na España de todos existe un 26,5% de poboación que sofre “risco de pobreza”. É dicir, algo máis dun cuarto de concidadáns carecen dalgún elemento significativo que os fai levar unha vida cotiá distinta da os seus veciños; unha de cada catro persoas, por ser pobres ou estar a piques de selo, non pode afrontar os gastos que conleva chegar a fin de mes dignamente: a calefacción, a enerxía, a menstruación (no caso das mulleres), a alimentación, a sanidade, a educación dos fillos e a vivenda son os principais indicadores da desigualdade duns e outros cidadáns; a máis indicadores que advirtan, máis pobreza diaria teñen.

Esta pobreza de agora, apenas é visible; os que a padecen tratan de que así sexa para non avergoñarse nin dar mágoa. Afecta, sobre todo, ás mulleres e os máis novos e, aínda que finxamos non vela, mostra as novas facetas da fenda social, que crece inexorable entre quen ten e quen ten moi difícil chegar a fin de mes; entre este conxunto e o  dos poucos/pouos que aparecen en la lista Forbes ou andan relativamente preto, a brecha é exponencialmente maior. Ademais, a ese 26,5% da poboación en risco de pobreza o mínimo problema que les xurda os fará pasar –igual que pasaba no século XIX- a unha situación insostible. Por outra banda, é especialmente rechamante que un 13,3% de quen está nese escorregadoiro do risco de ser pobres teña, segundo o INE, estudos superiores. Esto lévanos ao esperpéntico de oír a quen avoga polo “esforzo” como solución. No século XIX, cando o tópico era dicir aos pobres  que eran borrachos ou cousas peores, humillábanos sen pagarlles ou os exhibían un día de festa para demostrar que eran boa xente. Hoxe, voces cortantes, insensibilizadas por aduladores interesados en “mamandurrias”, insúltanos descaradamente: “Non queren traballar”. Calquera con aspiracións de rubit no mundo de certa politiquería gritarallo aos profesores que estes días están en folga: non sería a primeira vez.

A pobreza obriga a falar de política en serio, e de quen, como políticos, están atentos a resolver e non a embarullar para aproveitarse; tanto amor mostran ao libre mercado que lle poñen en bandexa os motores do ascenso social: a Educación, a Sanidade ou a Vivenda, sen explicar que fan como lacaios da capacidade extractiva duns amos que apenas coñecen, a conta de romper esperanzas de vida honorables. Nunca contan por que lles interesan tanto os bienes públicos deses servizos sen ocuparse dos danos colaterais que causan as súas alegres privatizacións, pero predican unha liberdade idiotizada en que sobran os vellos e os mozos ben preparados. Diso vai a pobreza actual, maior que o ano 2022, con tanto emprendedor disposto a sacarlle vantaxe.

TEMAS: Pobreza.- Risco de pobreza.- Estado de Benestar.-Políticas privatizadoras.- Educación, Sanidade e Vivenda.

 

MMC (27.02.2024).

22 feb 2024

Negocios e negacionismos inexplicados

 Despois dunhas eleccións, fosen ou non frustrantes, é ocasión de botar contas dos seus resultados.

Tamén é tempo de revisar negacionismos que, despois das urnas, sexa conveniente manter ou modular. Na lóxica da política coxuntural, negar é un modo acomodaticio de tapar a desconcertante realidade e culpala –ou culpar a outros-  dos desatinos con que a enriqueceu .

Exclusións negacionistas

Nas eleccións galegas, ese transfondo estivo tan vivo que moitas explicacións non traspasan a descrición xenérica da distribución dos votos evidenciando que alguén gana, alguén parece que gaña pero non se sabe ben ata que punto, e alguén sae mancado. Cada experto que pretende adentrarse en algo máis prevén a cantos queiran oílo e cunha serie de retrousos que o salven. Unha delas, a suposta “galeguidade”, faría do voto en Galicia un modo de expresión intrinsecamente distinto de como sería noutra parte. Outra de non menor relevancia insistiu en non ler o acontecido “en clave nacional”. Dito doutro xeito, que o resultado das eleccións do 18F foi tan peculiar, que as súas esencias só están ao alcance de raros intérpretes que, nalgunha epifanía futura, explicarán ao resto dos humanos que aconteceu realmente.

Á luz deste misterio, dá igual vivilo en directo, ser galego vivo fóra de Galicia e sen facultade para votar, ou pertencer á especie de españois que non cumpren co un ou co outro. Todos iguais na mesma ignorancia, incapaces de ver que pasou, menos entenden como ata as sete da tarde do domingo había certa unanimidade en que “partira”. Visto que non o houbo e que o inesperado resultado merece ser explicado, unha probable análise debería partir da constatación de que Galicia segue na mesma dirección que levaba, tan avanzada como hai 15 anos. O 32,69% dos posibles votantes non votaron, pero do 67,3% que o fixeron, sumados os que elixiron PP e DO a cantos non escolleron formacións que non lograron representación ningunha,  un 53,47% de votantes  acaban de favorecer –por razóns en parte opostas- que Galicia siga –segundo din os gañadores desta confrontación- con sentidiño .

Cabe preguntarse, pois, se esta proporción de galegos e galegas -que sobrepasa amplamente a metade da poboación- , é a que representa mellor “a galeguidade”, ou se este título les corresponde con propiedade a quen votase ao BNG e ao PSOE. Ante a obvia pluralidade explicativa, talvez os máis inclinados a hipóteses psicolóxicas atopen ao fin os seus trazos precisos, distintivos mesmo dos que se acomodaron en habitantes doutras autonomías. Poderán endosarlles as pautas motivadoras de por que Galicia siga tendo unha entidade inamovible na constancia dos seus votantes, inclinados case sempre do mesmo lado, e tan a gusto coa  xestión dos seus asuntos nestes quince anos e moito antes. Dubidoso é, con todo, que a mera consideración psicolóxica de tan prolongada predominancia no voto deixe no aire unha explicación coherente e consistente, en que caiba o esquecemento dos temores de quen denunciou, antes do 18F, descoidos ou mala xestión de moitos  problemas en capítulos en que a Xunta é competente. 

Os negocios

Quen anceie que, dentro de catro anos, haxa posibilidade real de que as urnas falen doutro xeito haberán de procurar, unha vez superados os silencios, negacionismos e afirmacións solemnes, indagar nas razóns obxectivas que inclinaron á maioría de votantes cara a quen xestionou asuntos públicos nos anos pasados. No canto de roldar os esencialismos, máis vale cinguirse á materialidade dos negocios en que os galegos intúen saír mellor parados deste xeito. Nas decisións dos humanos, a mixtura entre o pragmático e o supostamente ético sempre é grande; a suma de beneficios e obstáculos que a cada cual se lle pasan pola cabeza antes de votar é grande. Nese mar indefinido, tamén navegan os que teñen clarísimo seguir votando como votaron a primeira vez cando, en 1981,  cun 57,3% de abstencións, a AP de Fernández Albor logrou formar goberno co seu 30,5% de votos, en alianza co 27,80 dos logrados por unha UCD que xa mostraba signos de debilidade. Estes fieis votantes non votan a cegas, cunha fe no que non viran. A súa mente e as súas mans están postas en beneficios que , ao seu entender, ningunha das demais formacións –as que seguen no taboleiro do parlamento galego, e as que nin sequera atoparon o mínimo legal necesario de votantes- favorece ou ten en conta.

 

Ao seu favor xoga, ademais, dispoñer no Estatuto de Autonomía respecto á distribución provincial dos setenta e cinco escanos. Se se lle suma a obrigatoria necesidade da oportuna reforma electoral  de Fraga  en 1982 requirindo un 5% de votos para acadar algún escano, entenderase que votar en Galicia parte do privilexiado negocio dunha  distribución do voto pouco acorde coa proporción real de habitantes de cada circunscrición. Onde persiste a ruralidad cultural hai un negocio rendible para a estabilidade do conservadurismo. A base do ditoso sentidiño “natural” e as supostas cousas como Deus manda é un prezado ingrediente, favorable á ignorancia e ao silencio cómplice e clasista; chega ata as urnas e refórzano as múltiples manipulacións dos feitos e as deslinguadas manifestacións de personaxes que saen favorecidas co voto galego. Por exemplo, Almeida, o alcalde de Madrid, desfacéndose de cantos criticaron a súa mascletá nun lugar sensible, como  “esquerda triste”, empeñada en augarlle a súa festa.  Ou Isabel Ayuso burlando a quen  a acusa de fallos solemnes na xestión das residencias de maiores durante a COVID-19: fíxoo todo ben e non entende as súas protestas.

No fondo e na superficie das explicacións do voto galego, sucede o mesmo. O que a educación e a cultura non modificou, a natureza tende a que siga, como sempre, as súas pautas rutineiras. As fidelidades xeradas por dependencias minorizadoras no pasado seguen inmóbiles onde a posibilidade de cambialas estivo freada. En Galicia, e en calquera parte, verse a si mesmo máis independente e libre non pasa de formalidade cunha Educación ou unha Sanidade débil ou desatendendo ao público. Cambiar segue sendo un risco excesivo para moita xente: voten o mesmo de sempre ou non voten, nos corenta anos anteriores á CE78 tampouco votaban, e moitos non o estrañaban.

M.M 20.02.2024

6 feb 2024

Pecados orixinais e escusas

En todo relato, a cuestión é sempre o coñecemento que achega; a suposta información pode estar contaminada

Os expertos non coinciden na data, pero adoitan dar por sentado que o primeiro libro da Biblia foi escrito cara ao século XV a. C., moi probablemente cando empezou a promulgarse a hierocracia hebrea.

 Lendo o Xénese

Os seus primeiros capítulos serven de fundamento a un relato máis amplo que abarca a orixe da humanidade e do mundo, cun discurso en que Yahvé é a orixe de todo. Os humanos, obra súa e colaboradores en nomear a outros seres vivos,  desobedecen a lei divina, caen en pecado e, como castigo, son expulsados do Edén. Sen dúbida, é un dos relatos máis soados da humanidade; sen ser orixinal –pois hai outros, máis antigos-, combina un propósito de historia relixiosa, cun Deus único actuando na intrahistoria, e a intención de que as maneiras narrativas acheguen esa idea teolóxica ás esixencias da súa transmisión popular. Ser ou non hebreo, cristián, musulmán ou de calquera opción de liberdade de conciencia, “o pecado orixinal” do primeiro libro do Pentateuco segue incrustado na vida cotiá de cantos se moven dentro da xenericamente chamada cultura occidental. Rara é a noticia das que cada día soben aos noticiarios, en que non sirva de escusa de múltiples acontecementos e, sobre todo, para evadir responsabilidades de canto ocorre. Queda así aos lectores de prensa, redes e cadeas de radio ou televisión, escrutar quen é realmente o auténtico culpable de tanto descontrol, sen apelar ao comodín de recorrer a Adán, Eva ou a serpe.

 

De entrada, con todo, este itinerario ten problemas. Un terzo de cidadáns non len, e se se lles suma a proporción de cantos len papeis de moi baixo nivel informativo, publicidade distractora e ata falaz, a laudable procura de coñecemento por parte dos cidadáns responsables é outra escusa pouco eficiente. A lectura repousada, tras a que achar saberes consistentes, é complicada e pouco accesible; sobrepasa a curiosidade que eses non lectores polos que se interesan os editores –un 35,9%- teñan gran parecido cos que detectan os Informes PISA e, máis concretamente o último, evidenciando o baixo nivel de comprensión lectora que logra producir o sistema escolar español desde que, en 1857, iniciou a súa xeneralización.

Enredos e pretextos

Chegados a este punto, en toda conversación o habitual é que alguén pregunte cal é a nai do año, e xorden os sempiternos desacordos respecto diso. Entre o ovo e a galiña, o antes e o despois, a causa e a consecuencia, a casualidade ou o azar, sempre se menta algún pecado orixinal, desencadenamento de maldades, penitencias e castigos, ata que alguén acaba concluíndo nalgunha das linguas agora oficiais: xa cho dicía eu, momento en que, coma se dun TBO antigo se tratase, o desencontro “proseguirá”. O enredo e as súas escusas, condicionantes de toda “opinión pública” e os seus segredos, repítense en case todas as conversacións de bar, encontros culturais, conferencias e coloquios. En non poucos faladoiros familiares e de amigos, adoitan ser máis arrevesados a medida que se achegan unhas eleccións como as de agora en Galicia. Votar é acción democrática, actualmente tan empeñada en suplir ausencias de outrora que a súa rutina enturba a tranquila posesión da verdade de cada cal na veciñanza. Oír os relatos de cada candidato, tendo que decantarse sen máis por un, empeza a ser molesto. Un 41,12% de galegos abstivéronse nas autonómicas de 2020, e non é a choiva ou o orballo o que os cansa, senón ter que discriminar se o que oen é un plaxio do que xa dixeron os candidatos hai pouco ou se, como aqueles discos de “A voz do seu amo”, a súa conexión co que acontece é pura afectación. Votar sen aclararse de quen  é o causante do envurullo narrativo é unha lea, e máis cando, por pedilo o guión, aos bos lles vai ben e os malos son castigados. Este tipo de ficción xa dicía Óscar Wilde en 1895 (en: A importancia de chamarse Ernesto) “entristece horriblemente”. Entre tanto candidato a querernos, decantarse por alguén que non coincida con sensibilidade distinta á dos interlocutores habituais pode acabar, ademais, en acaloramentos amargos.

Fagan a proba comentando calquera noticia das que pasan cada día polos móbiles para ser substituídas de inmediato por outras; xuntas son insoportables e unha a unha, parece que o seu horror sexa afastado. O Xénese, para saír do espanto, botaba  a culpa de todo o malo a Adán, e o mesmo cabe pensar da información de miles de asuntos desagradables que copan os noticiarios. Se da seca que azouta a seis millóns de cataláns se trata, sempre cabe despistar coa sapiencia de alguén que relacione o desastre climático copeche dunha praza de touros. Se algún mandamás USA di que se están ampliando en Oriente Medio as zonas de conflito, por soster “a liberdade” de comercio, enseguida fainos ver que, unha vez que se sobrepasaron os 27.000 mortos e outros desmáns inútiles, non paran de inmediato a guerra, pero fan exercicios diplomáticos para parala. Estas formas de atallar, querendo confundir, tiñan graza cando o culpable era Adán por comer a mazá. Hoxe, para que ninguén se espante, contan con que é moi rendible –e máis barato- soster o auténtico pecado orixinal da gran maioría de atentados contra a convivencia: a ignorancia programada e o deficiente dereito de todos a un tempo   ensino digno.

No presente hispano, este pecado orixinal segue sendo o responsable de tantas historias e contos como traslocen os tocantes a cuestións case metafísica -absolutamente físicas case sempre-,  como a “amnistía” e o “terrorismo”, xuíces e “xustiza”, así como a súa lexislación, escribas e doutores vixiantes, sedicentes independentes, alleos a toda humanaconsideración que non sexa a supostamente imparcial “técnica xurídica”. Porque é difícil orientarse, merece a pena ler algo do moito que hai escrito, tamén a Biblia; contén moitas alusións á necesaria lealdade da verdade, e non aforra cualificativos ás pantomimas que a falsean. Algúns dos seus relatos son extraordinariamente luminosos para situacións moi próximas e, se se é votante indeciso, clarifican o mérito  de canto digan quen en vésperas electorais se desgañitan. Se teñen moito que ver co mal feito durante 15 anos, “polos seus froitos recoñecerédelos: Seica se recollen uvas dos espinos…? (Mt. 7,15-16). A culpa non é de Adán e Eva.

TEMAS: Verdade e mentira.- Diálogo democrático.- Falsidade e convivencia.-Liberdade de expresión.- Lectura e educación.

MMC (Madrid: 05.02.2024)

23 ene 2024

Canseira e mobilización


Parece coma se estivésemos estancados, con poucas ganas de mover nada; non sexa que se rompa o ser das cousas.

Nos fragmentos filosóficos que nos chegaron desde a antiga Grecia pode verse como, detrás do que acontecía, estaba “o que é” e “o que non é”. Xa disputaban acerca da inmobilidade ou mobilidade do ser. Cando algúns profesores de Filosofía llo explicaban ás xeracións de Posguerra, aquelas cuestións ontolóxicas soaban peregrinas e os seus oíntes imaxinábanse a súa concreción en maridaxes  verticalistas como o de Educación e Descanso.

Que din os rumorosos galegos?

Algunha herdanza sociolóxica deixaron aquelas aprendizaxes. Non son poucos os expertos en estatísticas electorais que, no que incumbe ás que se achegan, prevén que se o 18 de febreiro os galegos que acudan a votar non alcanzan o 62%, a inmobilidade da prevalencia de voto seguirá no seu ser actual. Aducen en prol desta hipótese que, con Feijóo á fronte, a súa estratexia preelectoral procuraba desenvolver a parsimonia do votante, convencido de que gañaría o envite se a participación era frouxa. Nas eleccións de 2020, alcanzou o 47,96% de votos do 58,88% de votantes; abstívose o 41.12%). Pouco variou respecto a 2016, en que triunfara co 47,56% do 53,63% das papeletas; co 46,37% de abstención, seguiu a tradición dominante anterior, de baixa participación Que se chovía ou non chovía e que se os vellos eran inducidos a absterse ou pronunciarse, foron invocacións soadas, cando nalgunhas mesas os mortos podían votar.

Esta parecía a tónica para desenvolver estes días. Queda por ver, por tanto, ata que punto a intromisión dos péllets vai ser capaz de introducir dúbidas nos derechohabientes ao voto, acerca da xestión dos problemas e necesidades de Galicia durante estes anos. Romper a afeita cachaza dos galegos para achegarse ás urnas e que non parezan escépticos, demostraría que moitas cousas que, se son dun determinado modo, non é por inmutabilidade do seu ser natural e que son susceptibles de cambio. Se os que non votaron nas últimas eleccións seguen sen pensar facelo o 18 de febreiro, aínda que vexan en vivo o que pasa en asuntos como os que afectan á pesca, será porque desculpan aos seus xestores próximos do público. Seguindo vellos medos ao que dirán, terán dadas por bos as mensaxes de Feijóo e os seus correlixionarios no sentido de que a culpa de que algo non funciona tena o “sanchismo”; os malos serán os que removan  a tranquilidade do que dicía Parménides con ideas heraclitianas.

Cansazo

Visto o cansazo crecente de todo humano atento aos noticiarios, rende a dúbida tamén de se serven para algo os políticos e os seus partidos instrumentais. A matanza de Israel en Gaza xa supera os 25.000 mortos e, a pesar de ser crecente a estupefacción de centos de miles de manifestantes en todo o mundo, os dirixentes israelís aínda din que quedan meses –e miles de mortos?- ata liberarse da ameaza de Hamás. Intensifican os masacres e bombardeos e xa son doce ou trece espazos no Oriente Medio, onde esta Guerra está a ter repercusión directa. As comunicacións pola Canle de Suez e Mar Rojo están a ser cegadas e xa temos actores dispostos a defender os seus intereses nese amplo territorio estratéxico simulando axudar a israelís ou a palestinos, mentres a ONU, vilipendiada, ten as mans atadas no conflito. Despois de tantos anos repetindo o mesmo espectáculo internacional, neste momento é televisada en directo a vella vinganza que se orixinou por intrusismo en terra estraña. É moi canso que quen ten máis forza para retela queira facer ver que ten máis razón, e que, invocando suposta superioridade moral, trate de ampliala co consentimento dunha humanidade contemplativa.

A moitos cidadáns asolágalles o mesmo cansazo á vista de que, ante problemas concretos, abundan na súa contorna políticos expertos en reordenar o sentido das cousas. Con esta monomanía -igual á dun personaxe  da unamuniana novela  Amor e Pedagoxía-, cren que o obxecto da súa actividade pública é catalogar o universo para, unha vez redefinido, devolverllo ben ordenado a endeusadas ideoloxías. Ese fanatismo absolutista, sen arranxar nada, dificulta e converte en enigma cuestións delicadas como o urbanismo, a convivencia, a liberdade democrática e ata o coñecemento. Complicada a vida aos cidadáns, non é infrecuente que torzan o rico sentido que estes asuntos suxiren, non só ao ser nomeados, senón para entender a análise e evolución digna de canto sucede. Pola vía sofista do curtocircuíto semántico, deixando fóra de xogo o máis atractivo eríxense a si mesmos en sabios do lugar. Subidos aos altares das Redes Sociais, mesmo pugnan por ser insignes a pesar das censuras con que difuminan que non saben ou que non lles interesa que a dura realidade sexa removida.

Sucede especialmente no ámbito das políticas educativas, onde acertar é difícil. O corpus normativo neste terreo, repetitivo desde antes de 1857, fai pousada a súa historia e que o seu aprecio cívico poucas veces teña que ver co que realmente sucede nas aulas, por pomposos que sexan os fervores das Autonomías. Por tal motivo, é digno de ser observado o balbordo que se está montando a raíz do anuncio de antonte na Coruña, dun plan do MECDF sobre reforzo escolar en matemáticas e comprensión lectora que repartiría 500 millóns de € entre case cinco millóns de alumnos comprendidos entre terceiro de Primaria e cuarto de ESO. Equivale a 100 euros por estudante na lexislatura: 25€ cada ano, e como vaia afectar á organización actual das aulas escolares de toda España, á conta de qué e de quen, está en mantillas.

Cabe aventurar que pouco pode transformar culturas escolares vixentes, entre outros aspectos, en formación do profesorado, atención a desigualdades profundas e inspección dunha discriminatoria “liberdade de elección” que poucos teñen. Se só os retocan, máis dun terzo de alumnos, cando vaian por primeira vez á escola ou ao colexio, enseguida advertirá que o seu tránsito será un “fracaso”. O sistema ten esta limitación desde antes de que a OCDE se interesase pola educación española en 1969, e non faltaron quen o denuncie. Non é desdeñable a intención da iniciativa, pero é pousado volver repetir que remover transfondo de carencias competenciais como as que acaba de mostrar unha vez máis PISA, require outro compromiso co ensino público. 

TEMAS: Ensino público.- Reformas educativas.- Recursos.- Aprendizaxes e competencias.- Igualdade educativa.

 

MMC (22.01.2024)

22 ene 2024

Memoria e propaganda

 O xogo limpo da verdade histórica é difícil; a tendencia para facer trampas pretende dominar a narración. 

As cuestións da memoria histórica, relevantes na convivencia social,  sempre teñen tras súa o que sucede entre a experiencia que temos do tempo que nos toca vivir e o momento en que falamos ou escribimos sobre iso. Nese intervalo, encadéanse unha serie de operacións mentais, máis conscientes do que parece en que, ou nos decidimos polo que Paul Ricoeur denomina a“xusta memoria” ou por algún exceso de memoria ou esquecemento. Na práctica, case sempre adoita predominar algún dos extremos, como se advirte particularmente cando de conmemoracións se trata, abusivas case sempre do un ou o outro, a conveniencia do que dispón o evento.

Desde a condición de seres históricos, a memoria reflexiva de si mesmos no tránsito do nacemento á morte esixe cubrir pasos importantes para a súa construción. Desde os instrumentos documentais que testemuñan os feitos, e tras o seu contraste coa nosa propia vivencia, a comprensión relacional do que acontece e os seus porqués ha de alcanzar unha coherencia narrativa, sen pretensión de verdade absoluta pero con veracidade comprobable. E non é sinxelo ser sinceros. Cada cal saberá que fai con estes pasos sempre implícitos en canto dicimos e comunicamos aos demais e, sobre todo, no diálogo interno que traia consigo mesmo, en que a autenticidade é ineludible. De todos os xeitos, a título colectivo, demasiado sabemos do esquecemento e “a memoria manipulada”, a “memoria impedida” e a “memoria obrigada” e, tamén, de como o perdón e o “esquecemento feliz”, compartido, é complicado de lograr. Éo neste momento o que conleva “a amnistía, e aínda o é máis antepoñer a utopía de vivir como seres humanos en harmonía. As narrativas da Historia -sobre todo nacionalistas- son teimudas neste sentido, e as do día a día non desmerecen.

Da Haia a Camariñas

Levamos medio mes de 2024, e os noticiarios non cesan de repetir como as pretensións totalizadoras de verdade tratan de conducir os nosos recordos a unha versión conveniente de cuanto sucede. Está vixente a bárbara educación que practican moitos medios; confundindo información con propaganda fanática, amordazan a comprensión dos feitos. Co mesmo método tramposo, tras unha brutal defensa de verdades xusticeiras, en Palestina xa se superan os  24.000 mortos e os preto de 6.000 desparecidos, a máis diso outras represalias, sen preguntarse pola vinganza que hai algo máis de 100 días decidiu tomar pola súa man Hamás e tratar de arranxala en equidade. De nada valen as múltiples manifestacións en todo o mundo a favor do cesamento de hostilidades e demanda de final  para tanta devastación como a que desde 1948 vén sucedendo. Para esa zona tan transitada pola Historia, apenas importan as invocacións da ONU, nin da UE, nin agora mesmo as que, Sudáfrica esgrimiu ante o Tribunal de Xustiza da Haia.   “Se houbo actos de xenocidio –din desde o lado israelí- estes foron contra o pobo de Israel”. Netanyahu non fai caso á petición de cesamento do fogo, o alto tribunal xógase o seu prestixio na decisión que adopte, e seguimos nunha propaganda que nin ten en conta as memorias dos masacrados actuais nin, tampouco, as de quen  sufriu o Holocausto, aínda que para uns e outros siga valendo o que Primo Levi reclamaba en Se  sto é un home.

 

Máis cerca, nas costas de Galicia principalmente, pero tamén de Asturias e Cantabria, a memoria camiña a lombos das ondas en abundantes pellets  ata o punto de conmover a moitos voluntarios e levalos a varrer aspraias con medios caseiros, a pesar dun tempo meteorolóxico desagradable. Ante os magníficos escenarios naturais, o dano imprevisto destes microplásticos no ecosistema resaltou máis os carreiros que a memoria e o esquecemento poden transitar antes de dispoñer dun relato coherente e razoable. A secuencia dos testemuños que modulan os distintos actores implicados só mellorará a convivencia colectiva se se administra reflexionando.

Os distintos intereses que uns e outros poñen en xogo alcanzarán verdadeiro interese se, máis aló do simple “contar cousas” que invadiu de inmediato a non poucas/pouas redaccións, advírtese que non se trata dunha novela, senón de non quedar en ridículo. Sucedeu co Prestige e está a volver a suceder. Quen está na política como oficio, a pouco que esquecen o fundacional ben público ao que deben servir, adoitan incorrer en desproporcionar os seus actos dos seus propósitos. O medo para quedar mal ante a opinión publica e, sobre todo, ante si mesmos, átaos e emboba coa suposta inutilidade do esforzo por “facer as cousas ben”. Os que se deixan levar e non reflexionan son autómatas repetindo desmáns impropios de quen ten responsabilidade en xestionar o que acontece. Pillados por urxencias como unhas indixestas eleccións ou obediencias que pouco teñen que ver coa verdade, tenden a hipocrisías que pouco teñen que ver co ben colectivo que requiría o afastado “NUNCA MAIS”. Desde os “hilillos con aspecto de plastilina” ata os pellets de hoxe, o esquecemento inducido facilita a propaganda acrítica. Ninguén asume a súa incompetencia e, como o rei espido, só queren relatos en que quede ben parada a súa “honra”, un triste xogo en que nin eliminan a triste realidade, nin se ennobrecen por moito que afeiten a memoria e as palabras.

 

TEMAS: Memoria e Historia.- Propaganda e información.- Memoria xusta e memoria imposta.- Coherencia narrativa.

MMC (15.01.2024)

 

 

MMC (15.01.2024)

8 ene 2024

Móbiles e censuras

 

Un ecosistema democrático require unha escola sen disputas nin censuras na que caiban todos.

Acabamos de transitar pola festa dos Reis Magos facendo bos propósitos de  cara ao ano que acaba de empezar. O 2024 aventúrase, con todo idéntico a como foi 2023 e cantos o precedéron. O telexornal apenas cambia. Os mortos crecen nuns e outros sitios, empezando por Palestina e Ucraína, nunha proporción que non satisfai o afán punitivo de quen se senten superiores. O Mediterráneo e o Atlántico seguen sendo un cemiterio para cantos foxen da fame nos seus respectivos países, mentres medra a intransixencia cara á mobilidade que caracterizou aos homínidos; os herdeiros de Lucy, antepasada nosa en Etiopía e testemuña da súa relevancia hai tres millóns e medio de anos, hoxe non poderían alcanzar o Mar Vermello.

Censuras

Así mesmo, revoltas censoras proseguen na madrileña rúa Ferraz, mentres a Biblioteca Nacional lembra o trato aos “MALOS LIBROS” na historia moderna. Desde os inicios da imprenta, os xestores da verdade única albiscabanban “a malicia dos tempos” e tachaban, suprimían, prohibían e condenaban ao “inferno” -zona fisicamente existente nas bibliotecas- a canto libro, folleto ou publicación estimaban que non debera circular. A derrogación do Índice romano de libros prohibidos, que fixo o papa Pablo VI o 14 de xuño de 1966, modificou algo unha historia que iniciara en 1564 Pío IV, despois do Concilio de Trento. Durante catro séculos, ese catálogo de cuestións heréticas, inmorais, sexuais e, mesmo históricas e políticas, tivera 40 edicións. A última aínda prohibía en 1946 a lectura de 4.000 títulos baixo pena de excomuñon. Na mesma liña, o Xuramento antimodernista, que desde 1910 a 1967 era requirido a “todo o clero, os pastores, confesores, predicadores, superiores relixiosos e profesores de filosofía e teoloxía en seminarios” ou colexios relixiosos, dá idea do afán de control cultural da Igrexa católica durante tanto tempo.

Non pode dicirse que as autoridades políticas andasen mancas neste terreo: Despois de 1834 -en que ten lugar a cuarta e última abolición da Inquisición en España-, dun ou outro modo a censura non deixou de existir. Ben coñecen os historiadores os pasos polos que calquera xornal ou revista tiña que pasar antes de ver a luz no século XIX e gran parte do XX. Os que nacesen na proximidade da posguerra, lembrarán -como escribiu Manuel Rivas en Os libros arden mal (2006), a cantidade de bibliocaustos que houbo; tamén os expurgos de bibliotecas e, sobre todo, como os libros de texto e lectura emitían a verdade oficial. Moitos máis cidadáns lembrarán como a Lei 14/1966, de 18 de marzo, baixo a aparencia de “liberdade de prensa”, seguiu xogando coa censura aleatoriamente. Á cantidade de libros que a sufriron, engadiuse, entre outros, o peche do diario Madrid o 25.11.1971. Os criterios censores non foron en balde; quedaron gravados na mentalidade colectiva e, recuperada a democracia, seguiron moldeando ás xeracións posteriores a 1978.

Desde o afastado 1564 en que se burocratizou a censura, vemos como rexorde o seu método, supostamente polo ben democrático. Ás formas sutís que adoptan múltiples medios para non incorrer en infidelidade aos seus patrocinadores, engádense quen, desleais cos seus lectores e co oficio de “informar”, non dubidan en divulgar fake news que encaixen cos seus prexuízos. Invocando sempre a “liberdade de expresión”, estamos a ser testemuñas, ademais, de como hai concellos e autonomías en que se suprimen, coartan e limitan cancións, espectáculos e festivais de diverso rango que, ao parecer, desentonan coa “boa lectura” da realidade que ás súas autoridades lles prace fagan os votantes. Vemos xa, en fin, simulacros como o da rúa Ferraz o pasado fin de ano, en que un boneco mallado sustitutoriamente dun líder político que non é da súa corda, non tivo nada de satírico, como pretendeu unha portavoz desta agresiva performance. Lonxe de ser un recordo máis ou menos simbólico, atrapado no folclore popular, puxo aos espectadores en modo directo de odio.

O móbil culpable

Neste contexto de xogos perigosos para a convivencia, apareceu o último Informe PISA, e pronto o móbil veu a pagar os pratos rotos das deficiencias que mostra o sistema educativo. Sobre este instrumento mediático, sobre o que pesan connotacións espiñentas, están a caer as mesmas censuras que caían sobre o demo como causante de que as boas xentes se deixasen seducir polas súas artimañas luciferinas. En 1973, cando Motorola inventou o teléfono celular, en España o sistema educativo estreaba a Lei Xeral de Educación, cuxa fraxilidade contaba o Libro Branco que a precedeu en 1969. O seu pobre panorama, mesmo en canto a prazas escolares, quedou reflectido nos Pactos daMoncloa en 1977. Pasaron 47 anos, e o desigual sistema educativo segue mostrando déficits que, en síntese, tradúcense en que case un terzo do alumnado ten algún signo de “fracaso escolar”. Repeticións de curso e abandonos temperáns séguense nutrindo particularmente dos mozos e mozas con peores condicións de partida: desde antes de entrar na escola, o nivel socioeconómico, a orixe migrante e o xénero son as causas da desigualdade no alumnado español. É dicir, que para quen vive tales situacións, este sistema é un “fracaso”, como o foi para moitos outros o nacer antes da CE78, e son candidatos principais ao semianalfabetismo cultural que aquí, como noutras partes do mundo, repercutirá nas moitas votacións políticas que haberá en 2024.

Como no coñecido apotegma, en que cando o sabio sinala a lúa, o necio adoita mirar o dedo, no canto de mirar ás causas internas deste funcionamento anómalo do sistema educativo, contémplase agora ao móbil como perverso disruptor. Culpar aos máis novos de defectos e problemas que, supostamente, non se viviron é vella hipocrisía e a móbil axuda a actualizala sen alterar nada do que sucede dentro e fóra dos espazos escolares: nas contornas familiares, na formación dos docentes, e no que tan ben fai a mercadotecnia. Retocar as instrucións sobre a súa permisividade é barato, pero aínda logrando que os 56 millóns de móbiles que hai en España non distraian hábitos escolares, pouco axudará a ter un ecosistema democrático san. O custoso é empeñarse en que a educación pública sexa -máis aló da retórica- o soporte central da convivencia; só así redundará no uso adecuado deste instrumento tan pegado hoxe ás vidas de todos.

TEMAS: Censura.- Ecosistema democrático.- Ecosistema escolar.- Uso dos móbiles.- Desigualdades e fracaso escolar.
MMC (07.02.2024)

2 ene 2024

Diminuídos e discapacitados

Ía sendo hora de que este cambio na letra constitucional se producise. Outros non menos importantes esperarán ad kalendas graecas

Que desapareza do artg. 49 CE78 o termo “diminuído” é moi coherente coa lexislación que, desde a lei 13/1982, do 13 de abril, veu regulando a integración das persoas con discapacidade. Sucesivas leis e decretos, en 2003 e 2007, disposicións de 2011, 2012 e un Real Decreto Lexislativo de 2013 que refundía o disposto anteriormente, tomando como referencia a Convención Internacional sobre os dereitos das persoas con discapacidade, aprobada o 13 de decembro de 2006 pola Asemblea Xeral das Nacións Unidas (ONU). España ratificáraa o 3 de decembro de 2007 e entraba en vigor o 3 de maio de 2008. Aínda en 2022, foise clarificando máis a consagración legal dos dereitos das persoas con discapacidade como suxeitos titulares de dereitos, xunto á obrigación dos poderes públicos de garantir que o seu exercicio sexa pleno e efectivo.

No plano semántico, a substitución da expresión “diminuídos físicos, sensoriais e psíquicos” pola de “persoas con discapacidade” non vén, por tanto, senón a corrixir unha linguaxe desfasada da propia lexislación. O precepto constitucional seguirá insistindo na obrigación dos poderes públicos para realizar “unha política de prevención, tratamento, rehabilitación e integración “destas persoas” prestándolles a “atención especializada que requiren e as ampararán especialmente para o goce dos dereitos” que a Constitución “outorga a todos os cidadáns”. Se a preocupación principal dos implicados na vida de tales persoas fose de índole nominal, o CERMI non agruparía a máis de 800 organizacións comprometidas na representación, defensa e acción cidadá da cidadanía española con discapacidade.

Con ser importante que cambie ao nivel lexislativo máis alto o modo de chamar a esta diferenza interpersoal máis forte, non debe deixar fóra da preocupación política e cidadá polas necesidades reais que conleva; con esta maquillaxe verbal, o 10% da poboación española non ve cumprida senón unha pequena parte do seu recoñecemento. A cuestión relevante seguirá sendo a súa inclusión plena, se non se quere que a atención a este problema relevante quede nun enfeite cosmético e hipócrita, que parece pero non é. É de celebrar que os dous partidos con máis representación parlamentaria renoven un acordo que xa mostraran antes das eleccións. Pero é de anotar igualmente o tempo transcorrido desde 1982 para este leve cambio e, doutra banda, as dúbidas que a moitos dos agora pactantes lles produce que poida ser a porta a reformas constitucionais noutros asuntos sobre a calidade democrática dos españois. É evidente que a letra do articulado constitucional ten neste momento importantes encollementos minorizadores do que os capacita ou diminúe en gran variedade de cuestións en que non se acomoda á realidade social e, ás veces, nin sequera roza a máis urxida de atención despois de 45 anos. E non hai dúbida de que seguirá así. A divisoria que existe entre “constitucionalistas” e o resto de políticos parlantes no Congreso e no Senado, allea aos problemas dos seus representados, parécese moito ao que René Magritte escribiu en 1928 debaixo dun debuxo seu: “Isto non é unha pipa”. Esa traizón surrealista das imaxes é a que, por exemplo en Educación, sostén imperturbable o variado artg. 27.

 


TEMAS: Discapacidade. Inclusión.- Dereitos constitucionais.- Minoración cidadá.- Dereitos propios e impropios.
MMC (Madrid: 30.12.2023)