Conxugar os verbos de acción é cada vez máis complicado.

Entre o tempo pasado, presente e futuro, transcorren demasiadas cousas. Poucas veces as calibramos do todo, pero motivan perplexidade

Como outros asuntos menos solemnes, tampouco este é novo. Foi un dos debates máis importantes da filosofía grega. Heráclito e Parménides, cando falaban do “ser” falaban do tempo e a mutabilidade ou perennidade. E toda a Literatura, oral e escrita, segue ocupándose do tempo, da posibilidade de atrapalo e fixalo para as xeracións futuras. Borges, bo coñecedor dos libros sapienciais da Biblia, na “penumbra” do seu “declive” –cando xa era cego e estaba entrado en anos- afirmaba que “Somos a nosa memoria, somos ese quimérico museo de formas inconstantes, esa chea de espellos rotos (Eloxio da sombra,1969). A todo iso engádese, cada vez máis firme, o convencemento de que o noso ecosistema, a propia Terra, é memoria do pasado, como mostran os xeólogos e, máis os paleobiólogos cos seus estudos sobre a historia da Terra e dos antepasados dos humanos. Despois da información que deita canto ten que ver co cambio climático, veñen dicir que a Historia global é memoria compartida e que a Historia humana, como algo independente, non existe: o xénero homo interrelacionado co medio desde as súas orixes, depende del para o futuro que lle quede.

Por conseguinte, o coherente para ver e xulgar que pasa, e decidir como determinamos, condicionamos ou simplemente contemplamos os acontecementos de cada día, sería partir de que o futuro deste presente depende en gran medida do legado que deixemos a quen veña detrás. A RAE e o Instituto Cervantes, unha vez que deixen á beira as súas discrepancias filolóxico-económicas, deberían pararse a estudar se a aprendizaxe escolar das conxugacións dos tempos de acción é correcto; pretendendo ser aséptico e pechado o pasado, o presente e o futuro real de cada verbo deixan fóra moitas determinacións que non cobren ben os “imperfectos”. Se o presente e o pasado están ligados entre si, a determinación ou indeterminación do quefacer -de fronte ao futuro humano- inclínanse decididamente cara a unha maior perplexidade. A Guía de perplexos, que o andalusí Maimónides escribiu en 1190, talvez puidese ser de gran orientación neste momento, aínda que non é nada seguro. Para un tempo de regreso aos tempos inhóspitos do pasado, Miguel Delibes deixou escrito O Herexe.

É de advertir que xusto nestes días concorren, entre outros asuntos, a sempre inconclusa paz na terra de Palestina, un non menos azaroso final para as terras do este ucraíno e os prolegómenos doutro gran conflito ao redor de Venezuela , cuxos primeiros pasos armados xa levan máis de 40 mortos. O cono sur latinoamericano está no ollo avizor da aguia imperial de Washington e, xusto onte, viu como a Milei pónselle de fronte mentres os que miran o tempo histórico na Arxentina desde un punto de vista contrario, acaban de afirmar que “o futuro é do pobo”.  Máis aló da “racionalidade” persoal ou grupal, de partido ou de clase, que se asentou no país sureño, a suposta “liberdade” política maioritaria –ata un 40%- entendeu que “o razoable” da súa aposta por “A Liberdade avanza” debía determinar o presente.

Nesta mesma semana saberemos cal é o futuro do presente “de progreso” en España, unha vez o que decida JUNTS este luns en Perpinyà (Francia) o seu apoio ao Gobierno do PSOE. Atrapados entre as súas contradicións e o avance do voto entre quen entende o “progreso” xusto nunha Alianza crecente co integrismo, probablemente leven os seus votos para tentar protexerse a si mesmos. Aínda que parezan máis taimados nas súas comparecencias públicas, non é difícil asocialos a cantos explicitamente militan nesas antípodas da regresión ao pasado -e ao pasado deste pasado-, tan “natural” que nel estaban os devanceiros de todos eles para ditarlles que era o “Dereito Natural”. Cabe lembrar neste sentido ou, por mellor dicir, non se debe esquecer –se se quere ser fiel á memoria que nos constitúe como humanos- que hai tan só uns días a ilustre deputada no Congreso, Rocío Aguirre, deixou estupefactos a propios e estraños á denominación de “ violencia de xénero”, ao dicir da sufrida por 48 mulleres en 2024 que “só foran 48. As 1235 acaecidas desde que en 2003 hai cómputo oficial non contaban, nin por suposto tampouco todas as que en similares circunstancias acontecesen ao longo da historia da humanidade. Esa síntese de “incultura” fronte ao que trataron de fixar os 30 artigos da  Declaración de Dereitos Humanos en 1948, como norma básica e inviolable para canto poida unilos, está en retroceso e son moitos os que presumen diso. A propia irmá desta señora, Esperanza, mostrouse “sen complexos” dicindo, en 2021, que “Só unha dereita unida e orgullosa da súa historia pode volver gobernar España. Niso están e contan con respaldo millonario aquí e en EEUU, a matriz do neoliberalismo que impulsa a contorna que arroupa ao trumpismo.

Tetsuya Ishida, 1992. Decidido por min mesmo.

“Todo isto debería atemorizarme –dicía Borges-, pero é unha dozura, un regreso” á memoria.  De cantos textos houbera na Terra, era consciente de poder ler tan só uns poucos. Pero o que seguía “lendo e transformando” no seu recordo era que, nas diversas caras das cousas, estas “miserias” deixaba o pasado do tempo. Cervantes, ao prologar en 1605 a súa historia de Don Quixote, “no silencio do esquecemento” e con “anos ao lombo”, propoñía unha “lenda seca como un esparto, allea de invención, minguada de estilo, pobre de conceptos e falta de erudición e doutrina”, consciente de que era unha “invectiva contra os libros de cabalerías”, e pretendía “derrubar a máquina mal fundada destes caballerescos libros”. Non cabe outra fórmula para quen pretenda perspectivas máis luminosas para moverse entre as perplexidades do presente sen aterse á suposta sabedoría que transmiten os 280 caracteres dos chíos dixitais.

No tortuoso camiño actual, pode ser un eco inspirador Byung-Chul Han, recente Premio Princesa de Asturias de Comunicación e Humanidades. O breve pero denso discurso deste filósofo surcoreano, na entrega dese galardón, é apto apara eludir tebras e vaguidades que os ontes do mundo deixaron no aire, e que un presente mortuorio reclama. Non é liberdade o que trae, senón perdas de civismo, corresponsabilidade e respecto aos demais, que non lograrán que a Terra sexa unha patria de todos, senón un deserto de exclusión para cantos non se ateñan ao despotismo mediático duns poucos. Por certo, cara a onde se inclinan as normas da Educación española, sobre todo as das Comunidades Autónomas, as súas verdadeiras executoras?

TEMAS: Neoliberalismo.- Liberdade política.- Negacionismos.- Corresponsabilidade cívica.- DEREITOS HUMANOS.

MMC(27.10.2025)