Hai froiteiros aos que lles gusta unha froita moi derramada

 As metáforas da froita son traizoeiras. Tanto valen para o bo gusto como para indicar grande estragamento gustativo

 

Entre aqueles que foron nenos ou nenas nos anos cincuenta e sesenta, é difícil coñecer a alguén a quen non lle gustase a froita. É fácil, en cambio, ter amigos ou amigas empeñados en contar como nas súas aldeas –cando España era aínda eminentemente rural, e as secuencias da fame eran moi visibles- apenas deixaban madurar calquera indicio de mazá, cereixa ou pera que anunciase a súa posibilidade de ser mastigada. Das uvas brancas que nalgunhas ribeiras empezaban a dourarse no mes de xullo, poucas chegaban ao momento ideal da vendima; as cuadrillas de rapaces, máis agudos que os paxaros competidores, daban conta delas con gran pesar dos maiores, que alentaban aos seus vástagos a conciencia e, de paso, lembrábanlles o dereito de propiedade de que falaba o “non roubarás” do Catecismo do P. Astete. 

O fillo do home. René Magritte, 1964

Hase de recoñecer que a fame era tanta que todo valía para aplacala. Se a impaciencia infantil pillaba algo máis verde do conveniente para o gusto acorde, desbordaba o defecto e facía virtuoso o sabor que tivese para presumir ante os colegas, utilidade que coloreaba de audacia a posible aventura. Pasaron os anos, e desde este presente, en que aquel onte é cada vez máis breve, a memoria que somos non esquece a fame e outras moito cousas  que aquelas infancias non tiveron. Quen di agora que por entón se vivía ben ou moi ben, teñen sorte de non decatarse daquel primeiro franquismo, e postos a buscar motivos de pelexa xeracional, ben podían buscar algunha outra cuestión máis admisible, por millóns de persoas que viron, tocaron e sufriron esta e outras secuelas. A curta experiencia vital dese 21% de mozos nostálxicos daqueles anos grises estraña un embeleco que, desde 1975 difunden, con sorte variable segundo momentos, voces que nunca viron ben as liberdades e dereitos que puideron exercitarse con algunha fortuna. O que outros lles contaron, asociado a dúbidas e inconformismos, excesivo rendemento sacou á os máis incautos. Con todo, nin sequera na extrema dereita son mecanicamente acérrimos dese revisionismo do pasado: un 34,1% non cre, ou non se atreve a dicir, que a vida con Franco era mellor. A racionalidade dese sector talvez logre sobrepasar algún día a barreira de pensar con criterio propio, se consegue consultar material informativo que non estea trucado. Medrar é complicado, e facelo con autonomía suficiente nunca foi fácil, nin antes nin agora, cando a aparencia de autonomía persoal é maior co móbil na man; os traumas de infancia, sen obstinarse en levar a contraria a quen trate de normalizar a vida democrática, son complicados cando entre berros e proclamas andan mesturados narcisismos de variada cor.

 

A mazá de Branca de neve.

Os que non ofrecen expectativa de arranxo son cantos nun quimérico mundo de espellos cambiantes que fabrican memorias desacomplexadas do pasado, levan as comparacións co presente máis lonxe. Din, por exemplo, que lles “gusta la fruta” con xestos contundentes e, como é propio de tempos de confrontación, do modo máis fachendoso para que pareza moi en razón o seu modo de atropelar a verdade e o respecto. Nas disputas entre cuadrillas de barrio, ocupadas en controlar espazos irrecoñecibles como propios ata polos agudos veciños da Rue do Percebe,13, de Francisco Ibáñez, había máis dignidade que en xenoveses como Feijóo, Tellado e Muñoz. O coro senatorial que dirixen con partituras do século XIX, trata de ocultar as súas propias trampas, desidias e orgullos clasistas baixo argumentos berróns e tramposos recortes da súa prensa amiga, ofendidos por que nesta democracia debería rexer o orgánico de outrora. Coma se non existise a CE78, desde que perderon a moción de censura esquecen as facturas que deben por descoidos anteriores a 2018 e, de agora mesmo, en Comunidades onde gobernan. Os fallos do Gobierno central non os exoneran de culpa, pero a súa hábil restrición mental xunta desmemoria e desatinos na coxuntura do incorrecto e, con toda probabilidade inxusto, trato que a suprema xustiza española deu ao fiscal xeral do Estado.

 É máis, a redundante singularidade da presidenta madrileña usa esa sentenza sen argumento para arrogarse verdade sobre canto deostaba desde antes de que se cruzase no seu camiño -fai máis dun ano-, un armador de milongas con Facenda. Converteu en cuestión de honra a súa relación con este “particular” e, en cerimonia pública de fe , elevou á categoría de “ditadura” a persecución que di sufrir dun fiscal do Gobierno de Sánchez. Na súa pretensión de converter o momento en alarma, preséntase como mártir dunha cruzada en que a extensión da trola inventada polo seu xefe de gabinete, logrou misteriosamente que cinco dos 7 xuíces do Tribunal Supremo decidisen –non se sabe con que razóns- que a inconsútil independencia de poderes do Estado debía ser especialmente protexida neste caso. A nova Juana de Arco, defensora da liberdade de descarreirados , tras o seu sacrificio de abandonar a conmemoración do 50º aniversario da Monarquía actual, declarou sen preguntas que ten razón.

 

Esta peza , televisada desde a Porta do Sol, pasará aos anais da historia da Casa de Correos pola súa sintonía con testemuños de quen a viviu como Dirección Xeral de Seguridade. O seu texto, moi digno de ser traballado por cantos ensinen Historia de España en 2º de Bacharelato, podería ser obxecto de comentario na proba da EBAU-2026. Os seus tramos máis valiosos, como cando fala de “ditadura” e “Estado de dereito” hoxe en España, permiten deducir se ao alumno ou alumna dille algo o pasado, presente e futuro da Sanidade, Educación, Vivenda ou residencias de terceira idade, cando en Madrid –a pesar de ter o PIB máis alto en España- máis dun terzo dos seus habitantes non se decatan da suposta “calidade” destes servizos públicos. Esta proba podería discernir o misterio de quen sexan os máis beneficiados cos orzamentos de todos e, detrás da apaixonada doutrina vertida no documento, os indicios críticos dos comentarios indicarán a compracencia co padal de quen dixo o 15.11.2024: “Gústame a froita”. Cabe ao alumnado, de todos os xeitos, ampla marxe para opinar: Adán e Eva tiveron problemas coa mazá. Segundo o Xénese, a muller, ao preguntarlle por que comera daquela árbore, contestou: “a serpe seduciume e comín” (Xene. 3. 13); e segundo os Irmáns Grimm, a Raíña Malvada usou unha mazá para enfeitizar a Branca de neve , que a comeu para salvar ao seu príncipe.

 

TEMAS: Tribunal Supremo.- Equidade xudicial.- CE78.- Manipulación informativa.- Política e politiquerías.

MMC (24.11.2025)

50 anos despois de Franco: un onte que é aínda?

Os problemas de memoria  histórica van máis aló do que o memorismo fose capaz de reter en todos estes anos.

 

O optimismo inicial que seguiu á CE78 nunca imaxinou que en 2025 un 21,3% de españois pensaría que a ditadura franquista fora “boa” ou “moi boa”, como asegura o último Baremo do CIS. A gobernanza educativa posterior á Transición non variou sustantivamente a traxectoria educativa anterior. A 55 anos da Lei Xeral da Educación, un sistema cómodo para o elitismo sostense cunha débil cualificación docente e outros condicionantes que retardan o dereito de todos a un tempo educación digna. A LOECE de 1980 xa fixo veraz o que García Márquez escribira sobre Macondo: “Fixemos tantas guerras…, e todo para que nos pintasen a casa de azul” (Cen anos de soidade, 1967). Desde a Constitución de Cádiz o “plan xeral do ensino público” (art. 131) –é dicir, ensinar a “ler, escribir e contar”(art. 366)- encomendouse ao Catecismo, pouca  formación docente e máis escasos recursos.

Nas conmemoracións, é habitual case sempre falar máis dun presente abstracto, que de explicar un pasado que axude á conversación democrática. Con todo , o sistema educativo que se logrou construír se resignificará pouco se esquece que os intentos de acordos significativos, despois de 1978, xeraron conflitos. Menos cambiará con mentalidades adanistas de quen alardea de clarividencia esquecendo que, nos cincuenta anos transcorridos desde 1975, seguen vivos múltiples ingredientes que facilitaron esa especie de escándalo ante a suposta ignorancia dese 21,3% de mozos. Ningún viviu a suposta calidade de vida dos anos franquistas que parece estrañar, mentres os afáns das políticas educativas destes anos, motivados polo urxente e non polo necesario, non prestaron atención a quen tivo diante a diario unha deteriorada realidade escolar. Con idéntico estilo ao do despotismo ilustrado, obsesionados por subir ao BOE/BOE normas, leis e decretos, ansiaron quedar ben ante non instancias superiores inconcretas, sen atender os problemas que expón o diálogo coa realidade.

 

A casa da esquina (Vila Kochmann en Dresde) Ludwig Meidner, 1913

É propio desta “cultura” herdada, moverse de arriba abaixo , como algo propio de seres excepcionais pola súa proximidade ao poder supremo. É moi adecuado para reiterar receitas ou fórmulas que, como as dos memoriais arbitristas da segunda metade do século XVI, soñan con solucións que non acertan senón a dicir que o problema segue vivo. Coincidentes en que pareza abondar que se lles ocorreu algo, cren que, coa súa simple inspiración, prodúcese un efecto balsámico sobre a teimosa realidade. Case sempre fían as súas solucións a que a audiencia lles faga caso pasivamente, e acompáñanse sempre de baratura e ausencia de recursos salvo a boa vontade de quen lles presta oídos. Pode verse en como, despois de a CE78, levamos nove leis orgánicas, máis expresivas de vontades e formulacións enfrontadas que de vontade por desenvolver coherentemente a democracia do artg. 27.

Entre diverxencias de distinto calado, os apaños curriculares non resolveron cuestións estruturais. Unha que transversaliza moito outras radica no tardío que foi o chamar a atención sobre a memoria, entendida como reivindicación de verdade e reparación dos represaliados do franquismo. Era 2007, cando se trouxo a colación na lei 52/2007, do 26 de decembro, 29 anos despois da CE78. E houbo de reformularse na Lei 20/2022, do 19 de outubro, de Memoria Democrática, para que –quince anos despois- se ampliasen e fortalecesen as medidas adecuadas para fomentar un mellor coñecemento da democracia en España . Moitos máis anos de tardanzas habería que contabilizar se se pensase nunha memoria histórica máis ampla, en que as amnesias do sistema educativo foron constantes, con máis asuntos que os relativas ás desgrazas inxustas dunha Guerra, e unha posguerra con mortos e represaliados a sangue frío. As pelexas polos dereitos sociais e laborais desde os anos 30 do século XIX, e as reaccións calculadas fronte a elas, aínda teñen menos percorrido nos libros de texto escolares, que as destes episodios incívicos. Con todo, unha cousa e a outra van unidas e a proba é que os currículos escolares, os seus correspondentes tratamentos nas normativas de cada Comunidade e nos medios para tratalas dignamente nas aulas, apenas se modificaron. 

Dentro de particulares visións opostas, dependentes da cor ideolóxica que mande en cada Comunidade, nin hai un modo coherente de tratar estas cuestións, nin vontade política de que se faga. Este asunto, tan prolongado nos desacordos institucionais, ten gran repercusión no traballo docente. Entre outros que o denunciaron, merece a pena volver ao Bulldozer negro do Xeneral Franco (Barcelona: Edic. Pasado&Presente, 2016), onde Fernando Hernández Sánchez detectaba que “unha Historia de España no Século XX para a primeira xeración do século XXI”, tiña profundas carencias. Hai nove anos, demostraba como nas aulas de Bacharelato falábase pouco ou nada do que fora a “España actual” –a que abarca desde o primeiro terzo do século XX-, ben porque “non daba tempo”, ben porque non se sabía moi ben que dicir, ben porque era controvertido referirse na aula aos asuntos recentes, co resultado de que, por non desentoar ou crearse conflitos, moito profesores non os trataban. A fiabilidade estatística dos datos que achegaba este investigador eran moi fiables; as súas enquisas aos alumnos de máster de profesorado de Historia, cando entraban no curso, eran posteriores a 2009, e tiñan lugar despois de cursar o Grao. Era xa vello o problema. Nos anos 80, detectábanse no alumnado de COU –cinco anos despois da morte do ditador- grandes baleiros. E despois da LOXSE, en 1990, o debate de “as Humanidades, de Esperanza Aguirre, encargouse de que concluíse nunha Historia de España, propia dun catecismo socio-político como o Manual do Instituto de España en 1939, moi lonxe do coñecemento adecuado á un 2º de Bacharelato do século XXI. Este desmán logrou modificarse bastante no Decreto de Mínimos de Historia que a LOMLOE pretende ensinar, pero non foi obstáculo para que, nas probas de selectividade 2025 de autonomías como Madrid, estivese vixente o daquel proxecto imposible para algo valioso.

Sen remover as pantasmas que roldan os datos do CIS, -condicionantes da súa estrutura-, o actual sistema educativo pouco parece que poida facer, en por si -coma se fose unha burbulla allea á contorna sociopolítico- para corrixir un fracaso de funcionamento durante estes 50 anos. Non está á altura do que debería, e, dadas as erosións que lle seguen causando moito vontades, poida que lle estea pasando algo parecido ao que, segundo temen moito cidadáns, está a suceder ao fiscal xeral do Estado coa sentenza do TS.

TEMAS: Educación común.- Educación pública.- Sistema educativo.- Memoria histórica e Historia.- Democracia.

MMC ( 20.11.2025)

A verdade navega entre a filtración e a mentira

Ao seu lado, andan  tamén  –en proporcións variables, pero certas- verbos de acción como “emperezar”, “asperizar” e “malmenorizar”.

 

O costumismo de Tomás Bretón mostraba na Verbena de la paloma que as ciencias adiantaban “unha barbaridade”. Hilarión e Sebastián repetíano moi a gusto, en 1894, entre rutinas como que “as chulapas, que lle custaban o seu”; a “cousa era natural como un vestido de percal”.  Non encaixaban ben “a cuestión social” e que houbese xente reclamando un pacto ou unha solución en que os salarios e condicións laborais fosen outras. As clases traballadoras, cada vez máis amplas, condenadas á miseria e a unha vellez desoladora, non tiñan leis protectoras, e o faroleiro urbano constataba “como está a cuestión social, como está a política e os recortes económicos, que chegaron a suprimir dous dos tres farois que alumaban a rúa”.

Gabrielle Münter, 1913. Loita contra o dragón

Faltaban seis anos aínda para que se lexislase a primeira lei social, e que unha cuestión primordial para un traballador como os accidentes de traballo tivesen algunha protección. Deixaban na rúa a moita xente, e máis se só había un ingreso salarial; os nenos pequenos traballaban, e un dos opositores a que se regulase o traballo infantil en 1910 –empresario do mundo téxtil-, alegaba o difícil que ía ser para moitas familias que non entrase en casa o miserable salario que se pagaba a estes críos. Dese ano é tamén a licenza para que as mulleres puidesen acceder a profesións liberais desde a Universidade; moi poucas tiñan esa posibilidade, como moi ben sabían Concepción Arenal ou Emilia Pardo Bazán, defensoras da dignidade da muller. Á inmensa maioría, mesmo lle estaba vedada o ensino Primario; as escolas públicas que había eran poucas e estaban mal acondicionadas, como reflectiría Luís Bello en 1929 na súa Viaxe ás escolas de España; os colexios eran para a xente ben que estaba en situación de ascenso social, como estudou Antonio Viñao en Escola para todos (Marcial Pons: 2004). Por inspiración da Economía liberal, a educación era “un dereito impropio” e ao Estado só competía regular algo as súas etapas formativas; nin a Constitución de Cádiz, nin o Regulamento Xeral de Manuel José Quintana (1821), nin a Lei Moyano (1857) foron quen de establecer os recursos imprescindibles para que todos os españois e españolas puidesen acceder a ela.

Estamos en 2025 e, despois dunha gran cantidade de leis, decretos, ordes e resolucións dos cento sesenta e oito anos últimos, o logro da  “escolarización” universal, lento e tardío, non conseguiu aínda unha educación de todos e para todos. As súas carencias fan que siga sendo unha utopía, como mostran as abundantes estatísticas e informes que se cinguen a cuestións como a capacidade lectora, o “fracaso escolar” nas súas moitas vertentes, o “absentismo” nas zonas de maior necesidade, os cocientes de alumnado por profesor e aspectos similares, onde aparece o núcleo central do sistema. Non cesa, namentres, a pugna de quen, alleos ás cuestións de todos, entusiásmanse polo “confesionalismo” ou os concertos educativos, e aspiran a que sigan crecendo estatísticas como as da cidade de Madrid, onde o 60% de nenos e nenas é atendido por colexios privados e privados-concertados. Con alianzas de diverso tipo, mesmo lograron que esta rede do sistema estea tan consentida que unha dirección administrativa encárgase de que a súa privilexiada sorte ampare unha suposta “calidade” e “selección” exclusiva de quen por recursos familiares, se poidan permitir desde a máis tenra infancia. Ata que teñan o último máster nalgunha sofisticada técnica de mercadotecnia ou emprendemento, non necesitarán ter contacto social con ninguén salvo cos da súa “clase”. Agora mesmo, en Madrid, ultímase a apertura doutra universidade privada, a nº 14, que encorsetará máis as posibilidades das públicas, angustiadas pola carencia de recursos que a xestión política considera nefastos para “a iniciativa privada”.

 

A “Verbena de la Paloma”

Esta tendencia, vixente en 2025, camiña cara ao que era España antes de que a Comisión de Reformas Sociais propuxese en 1883 a súa gran enquisa oral e escrita. A Historia e a memoria non poden cinguirse ás miserias ocasionadas coa Guerra Civil e a devolver ás vítimas a honra; as seis mil fosas existentes teñen moito que dicir, pero non estaría mal advertir tamén que hai moito máis que lembrar, ademais de Cuelgamuros. Neste amplo campo da memoria e as amnesias colectivas, quen encomia a obra social do franquismo o que en realidade estrañan son os tempos decimonónicos do voto censitario, exclusivo duns poucos de cada lugar. O entrevisto estes días nos ámbitos xudiciais, e particularmente no referente ao fiscal xeral do Estado, non debería inducir, por tanto, a sorpresa. Se se compara e contextualiza coa lentitude en que anda case todo canto ten que ver coas políticas sociais máis urxentes, verase a súa gran similitude. En continuidade daquel pasado, nos tres ámbitos principais de Sanidade, Educación e Vivenda -competencias principais das administracións autonómicas e municipais-, onde coinciden as maneiras do alcalde e do presidente da Autonomía, adoita crecer o capitalismo extractivo das elites, que acaparan os recursos orzamentarios e invístenos en empresas que lles produzan beneficios moi privados, mentres o retroceso do público xera unha microeconomía que acurta calidade de vida á xente asalariada,

 

Pois ben, o arrevesado preito xudicial do fiscal xeral facilita retomar este fío histórico de tira e afrouxa. Non debería existir, pero conecta a España do século XXI coa do XIX. Sería unha delicia para outro Tractatus de Witgenstein ocupado en descifrar a verdade da sentenza que se dite respecto a dous leves indicios de suposta culpabilidade de García Ortiz no manexo do segredo profesional. O complicado ou simple que vaia serlle ao TS elixir entre xustiza e prexuízo, a moitos observadores e políticos impórtalles pouco. A racanería moral está máis interesada en gañar ou perder un caso que se alongou porque o xoguete deu moito xogo, e está destinado a dar moito máis. A aspereza con que se manexou este guión desde hai máis dun ano non facilita  que as políticas sociais se sosteñan e avancen, e xa se conseguiu o que  Gabriel Rufián, de Esquerra Republicana,  chama “malmenorizalas”. Estes días deixaron no aire unha lección: a instrumentalización da Xustiza parece indicar que, a pesar de a CE78, segue sendo moi difícil ser cidadán, consciente do que sucede. Os muñidores desta historia predeterminaron unha infantilización colectiva –agora dixitalizada- ao mesmo ritmo da “Verbena de la Paloma”.

TEMAS: Sistema xudicial.- Xustiza.- Xustiza distributiva.- Leis sociais.- Cidadanía democrática.

MMC (14.11.2025)

Este presente móvese entre crecentes maneiras de desinformación

A autodeterminación dos humanos complícase coa cantidade de programas que promoven que non deixen de ser rabaño.

 

A novidade respecto a outras épocas -se é que hai algunha- reside na conxunción rápida que a tecnoloxía e a sobreinformación poden xerar en varias frontes. É algo moi arraigado. Na antigüidade, Zeus ou Xúpiter e os deuses do Olimpo gobernábano todo, e nada see movía sen a súa determinación. Entre outras cosmogonías, máis ou menos míticas, na xudaica o gran conflito orixinario do ser humano foi querer saber máis; a pluralidade de divindades causantes do ben e do mal arrepiábaos e preferiron un monoteísmo organizador do mundo, que os cristiáns e musulmáns tamén seguiron para explicar a existencia humana e, con ese fondo estrutural, construíron unha teoría harmonizadora, integradora de diversos campos cognitivos, confesionais e políticos tivo gran forza e, na área habitualmente chamada Occidente, a hierofanía cristiá –coas súas variantes- foi predominante durante gran parte da historia posterior ao século IV d.C.

No transcurso do século XX, á parte de conflitos que prorrogaron no primeiro terzo os que carrexaba a caída do Antigo Réxime, esa “cultura de cristiandade” tivo unha acollida variable. As estatísticas dos sociólogos retratáronas e, no caso español, as súas mudanzas, incluídas as de confesións non católicas, son especialmente significativas. Desde moito antes de que na CE78 se optase por un ambiguo “aconfesionalismo”, neste campo sociolóxico, as prácticas dos crentes católicos descenderon ostensiblemente, mentres a matrícula nas clases de Relixión e a súa relevante presenza no ensino privado xeraron desacordos sensibles á pluralidade democrática. Nese contexto, é intelixible o afán por demostrar un retorno a “o cristián” que, nos últimos días, utilizan algúns medios aproveitando a coincidencia da estrea da película Os domingos e a comercialización do álbum de Rosalía, Lux. As afinidades entre “o cristián”, “o relixioso”, “o místico” e “o espiritual” e ata de “o confesional” están a ser mixtificadas nos medios aproveitando alusións destas dúas obras recentes da  expresividade artística. A intención é clara, a pesar de que  unha leve observación e goce destas obras mostra que, salvo que se teña prexuizada intención, as alusións de referencia non van máis aló de pretexto ambiental no caso da película, nin dunha elaborada operación de mercadotecnia no lanzamento do disco da cantante catalá.

Maruja Mallo, 1952. Estrela de mar, Colección Abanca

Á directora desta película, Alauda Ruiz, non lle interese moito que sexa a vocación ou suposta “chamada de Dios” a unha moza de 17 anos, senón o efecto que produciría hoxe, nunha familia da medianía social e aparencia culta, a decisión dunha filla que quere profesar como monxa de clausura. Os xestos e palabras dun sacerdote e a superiora do convento non son suficientes para entender que unha moza con problemas de autoestima decida que ese podería ser o seu camiño, e tamén queda no aire a inconsistencia desta “chamada” ante eventualidades futuras e entre persoas bastante maiores e con razóns dispares e ata surrealistas para vivir alí. A película queda excesivamente aberta en tales cuestións e, á marxe do interese cinematográfico dos seus 110 minutos –premiado en San Sebastián como “mellor película” de 2025- pouco vale como síntoma de cambio sociocultural. Unha cousa parece certa neste momento, e é que “o relixioso” -visto dun modo xenérico-, non suscita o rexeitamento que suscitaba. En todo caso, os solapamentos conceptuais non garanten nada, e menos se con iso se pretende eqquecer cuestións pendentes ou as que no presente contradín o cristianismo evanxélico, o que aparece nos Evanxeos. O suposto misticismo que  poida ter un xesto artístico, benéfico, social ou político, pode ser un bo negocio, pero non é cristián se exclúe a fraternidade ou, en termos laicos, a igualdade dos Dereitos Humanos. Neste sentido, é irrelevante esgrimir a última produción de Rosalía, en que que imita a outras estrelas do Pop como fórmula publicitaria e segue un ronsel xa trillado por cantantes populares que tamén imitaban a melodía e posta en escena do Ave María de Schubert. Hai quen di que “achega aos mozos á fe” obviando que esta é “graza de Deus” segundo a máis Teoloxía católica, e que máis parece buscar récords de vendas sen convencer aos expertos máis fiables en cuestión estritamente musical.

De noite, igual que de día, non todos os gatos son pardos. Estes métodos  de aproveitar reflexos do pasado para controlar poder mostran as cosmogonías que gobernan aos humanos de hoxe. Outro exemplo sintomático está nas noticias que saturan o taboleiro mediático. A abundancia de casos xudiciais permite distinguir o que contan do que sucede. A distancia entre o que parece xulgarse e o que debería xulgarse –e con que prelación- é insalvable para a maioría de espectadores, e é aí onde a maneira de contalo nos medios modela unha realidade acorde co que quere que se pense, non necesariamente ten que ver coa Xustiza. O que convén aos cidadáns tamén é difícil velo nas noticias que suscita a véspera electoral en varias autonomías e, con particular interese en Andalucía, se se contrastan coa mala xestión do cribado do cancro. Situar á fronte de Valencia a alguén non contaminado pola xestión da Dana non lle vai á zaga, e o mesmo sucede co relativo aos apaños que, tras a ruptura de Junts , expoña o Goberno central para chegar a 2027.

Todos os medios –en boa medida para sobrevivir- tratan de poñer a mellor cara para que seguidores, amigos e votantes dos seus candidatos non esquezan. Na simbiose que xeran cos seus lectores, é difícil discernir o que debe refugarse; sempre queda o efecto de confusión, tendente a admitir como válido o que pauta a burbulla en que cada un se move. En todo caso, a proliferación de máis-media non trouxo o mundo feliz; o seu simplismo manipulador tende ao aplanamento do pensamento autónomo e, con iso, ao descoñecemento de como sexan internamente as cousas. A interrelación da economía, a política e a cultura  en decisións que afectan a todos, non frecuenta ese ecosistema, en cuxas análises, con todo, cada palabra e a narrativa a que serve modelan sentimentos e imaxes, cuxa validez se verá cando desapareza o afecto que amplifican os seus likes e influencers. O proxecto de orzamento de gastos da Comunidad de Madrid para 2026 é moi apto para observar que teña de verdade ou honestidade equitativa para a cidadanía a xestión que os deseñou.  En cada partida debúxase a cosmogonía real a que obedece, e é raro que mesmo as deterioracións en Sanidade, Educación e Vivenda, -manifestos nos informes de pobreza, como o último de FOESSA-  queiran ser aproveitados nos discursos e nos medios para honrar a políticos que, na Comunidade máis rica de España, propoñen os recursos máis baixos en capítulos tan sensibles. É un milagre de MAR?

TEMAS: Democracia.- Liberdade de conciencia.- Autodeterminación.- Mass-media.- Ben público.

 MMC (09.11.2025)

Renovamos as vellas discusións dun teimudo pasado

Non sabemos que facer con “o xa foi”, non acertamos con “o que é”, nin menos con “o que será”.

 

En 1514, Alberto Durero deixouno albiscar na súa estampa da Melancolía. Desde a Galería Nacional de Arte de Karlsruhe , en Alemaña, os seus variados simbolismos suxiren unha pausa reflexiva sobre a escorregadiza trama do tempo e o que sabemos e ignoramos sobre o sentido da existencia de quen a contempla. Ás interpretacións sisudas que suscitou a Panofsky, Schuster e expertos do Renacemento, cabe engadir a de quen se preocupe polo saber, a educación e as súas repercusións na vida persoal e social. Esta señora rodeada de instrumentos científicos e cabalísticos, mentres anota as súas reflexións outeando o horizonte non é indiferente a que, tres anos máis tarde, as teses de Lutero na porta da igrexa de Witenberg marcarían unha potente conmoción na ortodoxia recoñecida. En 1521, tería lugar a Dieta de Worms, onde o monxe agostiño sería interrogado sobre as súas teses reformistas; non se retractaría e xeraría un profundo cambio político, relixioso e cultural. Da cantidade de cuestións que entraron en danza en todos os ámbitos, culturais e políticos europeos, este gravado de Durero  suxire cómo a apertura á liberdade de conciencia , coñecemento e expresión entraron en escena con gran forza. Esa liberdade –e non a que concede un axente ou determinante superior- é a que facultou a autodeterminación do ser humano, o seu ser máis auténtico e veraz, fronte ás imposicións do Antigo Réxime.

O acontecido despois de 1521, a Contrarreforma tridentina e outros muros sociopolíticos interpostos a diversos “–ismos” que a cronoloxía histórica desenvolveu ata o presente, dan pé para afirmar –con Borges - que “o hoxe é lento e o onte é breve”, non só en canto á experiencia da temporalidade en cada individuo, senón tamén para o crecemento das súas opcións de autodeterminación, sen colonialismos doutros. Estas categorías, reitoras das relacións entre os individuos e a colectividade, son as que rexen os acordos e desacordos, pactos, guerras e transicións de diverso calado que aconteceron. En calquera capítulo que se escolla dos últimos cinco séculos, esta é a cuestión que se dirime e, se queremos referirnos a un relativamente recente –entre 1976 e 1978-, tamén se pode comprobar como a suposta flexibilidade ou rixidez da Transición española -do franquismo ao posfranquismo- ten abertas aínda moitas pegadas: preguntas, desacordos, desavinzas e pactos máis ou menos transitorios.  Independentemente da opinión de cada cidadán, desde a afastada Reforma luterana –e os variados contrarreformismos que desencadeou-, quedou fixado, por exemplo, que todos somos “a nosa” memoria. Tamén quedaron firmes as variacións que cada cal entende pertinentes, e así sucede que, aínda que non adoita haber quen diga que non quere obrar ben, cando se trata de concretar asuntos en que esa aspiración é urxente, hai reacción a fixar unha ética ou moreira compartida.

 

A chave dos campos. René Magritte, 1936

A estas alturas  , aínda que ata os menos sagaces insisten en que os erros son de quen os comete, o costume, inconsecuente, é esixir aos demais sen mirar a miseria que cada cal arrastra e facer que o tempo sexa “lento”. É dicir, no camiñar incerto deste presente, é conduta normal repetir o pasado sen aprender do andado. Esa pauta melancólica traslocen as formas de preguntar, inquirir e referirse ao ocorrido entre 2018 e 2025 o pasado día 30 no Senado. Na comparecencia do Presidente de Gobierno, as utilización da institución nun sentido distinto ao que ten, e a ansiedade de moitos senadores lembraron os tempos da Inquisición nos seus tempos máis contrarreformistas. Repetiuse o que Carlo Ginzburg analizou minuciosamente no queixo e os vermes (1976): Menochio, aquel muiñeiro de Friuli , tiña un mundo interior que desbordaba o duns inquisidores que o sabían todo e non lles interesaba que puidese facer, pensar ou decidir o interrogado. Modais e linguaxe parecidos houbo o outro día na suposta investigación do outro día e, sen dúbida , identicamente dominante o sentimento de clase que algúns dos que preguntaban malgastaban nas súas preguntas sen deixar espazo para posibles respostas. A estes inquisidores senatoriais soábanlles algunhas estrataxemas das recompiladas por Schopenhauer  na arte de ter sempre razón (1864), pero nas súas présas burocráticas non estudaron a parte en que este filósofo insiste en que, ata para a dialéctica democrática fai falta superar a vaidade e ter en conta as leis da cortesía. Escoitar as razóns do outro e admitilo como persoa non é fácil, desde logo , pois como advertía: ”cada cen persoas apenas se atopa unha que sexa digna de que se discuta con ela”.

Tamén sentenciaba este alemán que “a paz vale aínda máis que a vaidade”, e perdeuse o tempo. Nesta ocasión –como en moito outras-, esqueceu que a diferenza de opinión - e a controversia- beneficia a ambas as partes, pois “permite rectificar ideas e erros”. Nestes días é costume perder oportunidades para que o saber, a intelixencia e a boa fe se coordinen sabiamente. No caso do presidente valenciano –desde hai unhas horas non ben visto polos seus-, as súas enésimas narrativas, consideracións e “reflexións”, fan brillar un desconcerto tal que nin sequera a homenaxe ás vítimas da Dana no Palau das Artes foi capaz de concertalas. E nun escenario habitual de dimes e diretes, como o da Casa de Correos na Porta do Sol madrileña -sede outrora da Dirección Xeral de Seguridade,  e punto de referencia das políticas neoliberais da presidencia da Comunidad de Madrid-, a dialéctica máis que a “lóxica” democrática xera na conversación cidadá –sistematicamente desde “o Tamayazo” en 2003-, o uso “sofístico” das diferenzas. Da análise das mensaxes que emite esta casa, máis parece que “ter razón” é cuestión de trampear cos medios e os fins, as churras e as merinas, os allos e as cebolas.

Entre un roto e un descosido dálles igual, con tal que pareza que, mesmo se recortan recursos á xente común -para distinguir aos da súa clase-, é “polo seu ben”. A capacidade de manobra que exhiben sempre está en campaña para facer crer verdadeiro o que é falso. Entre as últimas trampas visuais que coordina o urdidor Miguel Ángel Rodríguez está o do Proxecto de Orzamentos 2026, en que quere mostrar preocupación social co aumento do 6,5% nos recursos universitarios. Así, sen máis, sería boa noticia para a democracia educativa; superaría mesmo á LOMLOE en 2020. Agora ben, no contexto de contradicións destes anos, é un interludio para os funerais dun enterro. Vénse preparando desde 2013 e advírtese mellor se non se perde de vista que o control deste orzamento estará en mans dun Consello Social comandado por Mayor Oreja e socios de contubernios inclinados a borrar o público e que floreza o emprendemento privado. Dentro duns días, na folga das seis universidades públicas madrileñas, a “dialéctica sofista” do Debate, Liberdade Dixital e medios afíns, dirá que se está “politizando” a universidade e que “é intolerable”. Atentos a como xogamos cos tempos do tempo!.

TEMAS: Tempo histórico.- Tempos subxectivos.- Público/Privado.- Institucións democráticas.- Pegadas da Transición.

MMC (02.11.2025)