Ao seu lado, andan tamén –en proporcións variables, pero certas- verbos de acción como “emperezar”, “asperizar” e “malmenorizar”.
O costumismo de Tomás Bretón mostraba na Verbena de la paloma que as
ciencias adiantaban “unha barbaridade”. Hilarión e Sebastián repetíano moi a
gusto, en 1894, entre rutinas como que “as chulapas, que lle custaban o seu”; a
“cousa era natural como un vestido de percal”. Non encaixaban ben “a
cuestión social” e que houbese xente reclamando un pacto ou unha solución en
que os salarios e condicións laborais fosen outras. As clases traballadoras,
cada vez máis amplas, condenadas á miseria e a unha vellez desoladora, non
tiñan leis protectoras, e o faroleiro urbano constataba “como está a cuestión social,
como está a política e os recortes económicos, que chegaron a suprimir dous dos
tres farois que alumaban a rúa”.
Faltaban seis anos aínda para que se lexislase a primeira lei social, e que unha cuestión primordial para un traballador como os accidentes de traballo tivesen algunha protección. Deixaban na rúa a moita xente, e máis se só había un ingreso salarial; os nenos pequenos traballaban, e un dos opositores a que se regulase o traballo infantil en 1910 –empresario do mundo téxtil-, alegaba o difícil que ía ser para moitas familias que non entrase en casa o miserable salario que se pagaba a estes críos. Dese ano é tamén a licenza para que as mulleres puidesen acceder a profesións liberais desde a Universidade; moi poucas tiñan esa posibilidade, como moi ben sabían Concepción Arenal ou Emilia Pardo Bazán, defensoras da dignidade da muller. Á inmensa maioría, mesmo lle estaba vedada o ensino Primario; as escolas públicas que había eran poucas e estaban mal acondicionadas, como reflectiría Luís Bello en 1929 na súa Viaxe ás escolas de España; os colexios eran para a xente ben que estaba en situación de ascenso social, como estudou Antonio Viñao en Escola para todos (Marcial Pons: 2004). Por inspiración da Economía liberal, a educación era “un dereito impropio” e ao Estado só competía regular algo as súas etapas formativas; nin a Constitución de Cádiz, nin o Regulamento Xeral de Manuel José Quintana (1821), nin a Lei Moyano (1857) foron quen de establecer os recursos imprescindibles para que todos os españois e españolas puidesen acceder a ela.
Estamos en 2025 e, despois dunha gran cantidade de leis, decretos, ordes e resolucións dos cento sesenta e oito anos últimos, o logro da “escolarización” universal, lento e tardío, non conseguiu aínda unha educación de todos e para todos. As súas carencias fan que siga sendo unha utopía, como mostran as abundantes estatísticas e informes que se cinguen a cuestións como a capacidade lectora, o “fracaso escolar” nas súas moitas vertentes, o “absentismo” nas zonas de maior necesidade, os cocientes de alumnado por profesor e aspectos similares, onde aparece o núcleo central do sistema. Non cesa, namentres, a pugna de quen, alleos ás cuestións de todos, entusiásmanse polo “confesionalismo” ou os concertos educativos, e aspiran a que sigan crecendo estatísticas como as da cidade de Madrid, onde o 60% de nenos e nenas é atendido por colexios privados e privados-concertados. Con alianzas de diverso tipo, mesmo lograron que esta rede do sistema estea tan consentida que unha dirección administrativa encárgase de que a súa privilexiada sorte ampare unha suposta “calidade” e “selección” exclusiva de quen por recursos familiares, se poidan permitir desde a máis tenra infancia. Ata que teñan o último máster nalgunha sofisticada técnica de mercadotecnia ou emprendemento, non necesitarán ter contacto social con ninguén salvo cos da súa “clase”. Agora mesmo, en Madrid, ultímase a apertura doutra universidade privada, a nº 14, que encorsetará máis as posibilidades das públicas, angustiadas pola carencia de recursos que a xestión política considera nefastos para “a iniciativa privada”.
A “Verbena de la Paloma”
Esta tendencia, vixente en 2025, camiña cara ao que era España antes de que a Comisión de Reformas Sociais propuxese en 1883 a súa gran enquisa oral e escrita. A Historia e a memoria non poden cinguirse ás miserias ocasionadas coa Guerra Civil e a devolver ás vítimas a honra; as seis mil fosas existentes teñen moito que dicir, pero non estaría mal advertir tamén que hai moito máis que lembrar, ademais de Cuelgamuros. Neste amplo campo da memoria e as amnesias colectivas, quen encomia a obra social do franquismo o que en realidade estrañan son os tempos decimonónicos do voto censitario, exclusivo duns poucos de cada lugar. O entrevisto estes días nos ámbitos xudiciais, e particularmente no referente ao fiscal xeral do Estado, non debería inducir, por tanto, a sorpresa. Se se compara e contextualiza coa lentitude en que anda case todo canto ten que ver coas políticas sociais máis urxentes, verase a súa gran similitude. En continuidade daquel pasado, nos tres ámbitos principais de Sanidade, Educación e Vivenda -competencias principais das administracións autonómicas e municipais-, onde coinciden as maneiras do alcalde e do presidente da Autonomía, adoita crecer o capitalismo extractivo das elites, que acaparan os recursos orzamentarios e invístenos en empresas que lles produzan beneficios moi privados, mentres o retroceso do público xera unha microeconomía que acurta calidade de vida á xente asalariada,
Pois ben, o arrevesado preito xudicial do fiscal xeral facilita
retomar este fío histórico de tira e afrouxa. Non debería existir, pero conecta a España do século XXI coa do
XIX. Sería unha delicia para outro Tractatus
de Witgenstein ocupado en descifrar a verdade da sentenza que se dite respecto
a dous leves indicios de suposta culpabilidade de García Ortiz no manexo do
segredo profesional. O complicado ou simple que vaia serlle ao TS elixir entre xustiza
e prexuízo, a moitos observadores e políticos impórtalles pouco. A racanería
moral está máis interesada en gañar ou
perder un caso que se alongou porque o xoguete deu moito xogo, e está
destinado a dar moito máis. A aspereza
con que se manexou este guión desde hai máis dun ano non facilita que as políticas sociais se sosteñan e
avancen, e xa se conseguiu o que Gabriel
Rufián, de Esquerra Republicana, chama “malmenorizalas”. Estes días deixaron no
aire unha lección: a instrumentalización da Xustiza parece indicar que, a pesar
de a CE78, segue sendo moi difícil ser
cidadán, consciente do que sucede. Os muñidores desta historia predeterminaron
unha infantilización colectiva –agora dixitalizada- ao mesmo ritmo da “Verbena de la
Paloma”.
TEMAS: Sistema xudicial.- Xustiza.- Xustiza distributiva.- Leis sociais.- Cidadanía democrática.
MMC (14.11.2025)
No hay comentarios:
Publicar un comentario