En bo tempo non faltan pilotos. Pero con mar bravo, para a salvación da nave e da tripulación de pouco vale alegar que a mar é sinistra.
Segundo Caballero Bonald, un antigo adaxio atribuído a Platón dividía en tres os grupos de humanos: os vivos, os mortos e os navegantes ("Del mar y la memoria". Cuadernos Grial. 2003). Independentemente de que outros atribúen a Sócrates esta apreciación, o propio poeta xerezano estimábaa excesiva, pero non a desmentía porque”todo aquel que decide, xa sexa nun repente fervoroso ou logo dunha meditada elección, manter unhas relacións máis ou menos estables coa mar, tende tamén a desentenderse de certas pautas convencionais da vida cotiá”.
Mariñeiros en terra
Alberti sabía que unha licenza taxonómica deste cariz ten moitas virtualidades literarias. Sobre todo, para cantos se senten náufragos e con gran experiencia mariñeira cando se dan a reflexionar sobre a vida, as súas bitácoras e singraduras, xa sexa en plan moi persoal xa en perspectiva máis xenérica. Os ricos tesouros mergullados, o Odiseo de Homero, os tempos protozoicos e ata as augas da memoria deron moito xogo para tocar moitos aspectos humanos, pois o mar non só foi centro da vida e por iso é mellor o feminino para denominala -a mar-, senón tamén o gran camiño. Curiosamente, tamén os nados terra adentro, que nunca viron a mar, séntense atraídos de inmediato pola súa grande inmensidade, son, albores e postas de sol, galernas ou bonanza, o brillo da luz na súa superficie, as cores prácidas. Antes dos selfies foron as infinitas declaracións de entusiasmo ante o seu espectáculo cambiante, e a vía láctea xa guiara a moitos cara ao finis terrae, ata o cumio do Monte Pindo, preto de Carnota ( A Coruña).
Dalgún modo, todos somos navegantes nun proceloso mar e algúns se senten pilotos dos demais, por oficio ou suposta vocación. E aquí empeza a lea de se a navegación é correcta e o que leva o timón está ben avisado. Nisto Platón foi un adiantado e, bastante escéptico, entendía que o “goberno real é unha ciencia”, unha episteme, pero “non unha ciencia calquera” e pouco accesible. Dicía que,
“Así como o piloto, preocupado constantemente coa salvación da súa nave e da tripulación, sen escribir leis, senón formando unha lei da súa arte, conserva os seus compañeiros de viaxe, en igual forma o Estado se vería próspero, se fose administrado por homes que soubesen gobernar deste xeito, facendo prevalecer o poder supremo da arte sobre as leis escritas” (El Político o de la Soberanía)
Máis aló da lei, debería estar a ciencia de gobernar, porque a lei, por si mesma -e pese a que, mellor é tela que non tela-, é incapaz de fixar o máis conveniente ou que sexa “con exactitude o mellor e o máis xusto para todos ao mesmo tempo”. A prudencia do piloto-gobernante ha de coidar “da única cousa que importa, que é facer reinar con intelixencia e con arte a xustiza nas relacións dos cidadáns; que sexan capaces de salvalos e de facerlos no posible mellores do que antes eran”. Ese sería o goberno perfecto e, como fai ver nese mesmo diálogo “máis suave coa democracia que na República”, difícil de realizar.
Iso non obsta para que, na reconsideración do que nos toca vivir, poidamos medir no periplo que atravesamos as distancias entre o que temos e o que deberiamos ter na nave en que viaxamos. Hoxe son moitos os que, solitarios ou en grupo, fixeron grandes travesías mariñas e deron noticia das dificultades de convivencia nunha pequena casa sobre a auga. Cando en 1973 Santiago Genovés levou a cabo o proxecto da balsa Acali, acompañado doutros dez expedicionarios de diversos credos, etnias e sexos, unha das finalidades explícitas era a de observar experimentalmente as dificultades do comportamento interpersonal nun espazo reducido.
Mariñerías cotiás
Temos ao noso alcance aprendelo. Cada día está cheo de advertencias e leccións sobre o estado da mar, a ruta, a calma chicha, os ventos e correntes dominantes, as derivas, a pericia de quen pilota esta nave en que remamos e, ata, a saúde física do propio barco. É de gran importancia para o éxito desta travesía repasar o que pasa co que era de todos no transcurso destes anos co PP no goberno: en que medida se foi ou non deteriorado e non só en Madrid, é boa referencia para entender outros desnortamentos ilegais, alegais e tramposos na Sanidade ou Educación públicas. A estes dous instrumentos centrais no bo convivir colectivo, a privatización e a diminución de recursos fóronlles fornecidos para que a segregación dos selectos fose máis notoria. E isto de armarse dunha lei para gobernalos a contrafío da maioría social que máis os necesita -e que axuda a que o barco flote-, é bo signo de mal goberno nesta bogadura.
O de Cataluña e a súa intriga legal ou non legal espantaría a Platón, que se faría máis escéptico aínda respecto da capacidade dos nosos gobernantes para demostrar un saber facer político á altura das inclemencias. E tampouco as últimas case 60.000 hectáreas queimadas no que vai de ano os deixan en bo lugar. Quedan aínda meses de prolongada seca para ver mellor o aprecio que promoven desde a España chea cara a La España vacía de que fala Sergio del Molino, coincidente na súa inmensa maioría coa crecente despoboación rural.
Isto lévanos a dúas correntes que inspiran bastantes movementos de deriva incerta e naufraxio posible. Vexan, se non, o relativo ao poder do diñeiro, capaz de traspasar todo bo facer, como deixa traslucir é o caso Neymar, o futbolista brasileiro que xogaba no FC Barcelona. Comparar os custos do seu traspaso ao PSG co que o noso Goberno gasta, segundo os Orzamentos Xerais do Estado de 2017, en tratar a pobreza infantil permite advertir que a curmá de 220 millóns excede nun 120% o que se dedica a este serísimo asunto. Un de cada tres cativos españois ten riscos graves de exclusión e tradúcese en pobreza educativa: un terzo dos nosos rapaces está predestinado -desde antes de nacer- á exclusión ou os seus arrededores, un problema que se agrava en vacacións. O outro movemento, máis calculado e non menos inquietante, está orientado a que ninguén se decate do que estea pasando e non dubide das cartas de navegación dos egrexios timoneis. É observable nun xornal como El País, que, durante bastantes anos, pretendeu orientar a moitos lectores de xeito entre liberal e lúcido. Hoxe, a súa liña editorial apenas discrepa da que, en asuntos substanciais, teñen periódicos conservadores e integristas. Palpable xa nos anos 90 de Felipe González -como xa denunciara o xornalista Gregorio Morán-, nos últimos meses só algunha columna de opinión, máis costumista que política, é capaz de suscitar curiosidade.
O resultado é o previsible. Xa os que teñen que gañarse o pan co seu traballo desconfían da esquerda política e votan dereita ou ultradereita, fóra e dentro de España. Algo ten que ver niso tamén a propia esquerda e as súas fragmentacións, empeñadas en marcarse a diferenza entre si e, ás veces, a indiferenza cara a canto sucede. Fálese de sindicalismo ou de partidos, é moi habitual que se lles culpe do dano que vive nos seus recursos gran parte da poboación que non logra emprego ou que, se traballa, ninguén lle garante o salario adecuado a unha vida digna. Só 1/20 dos novos contratos é indefinido e máis de 140.000 desaparecen a finais de cada mes por ensalmo, para reaparecer o día un do seguinte: milagres das reformas últimas. Crece algo este tipo de emprego, pero seguimos con paro alto da poboación activa e problemas estruturais sen resolver. Un deles é que as nosas políticas de emprego están á cola da UE, e que o 92% dos novos empregos sigan sendo moi precarios.
Se o grumete soubese e o patrón tamén?
O paro e a corrupción -cuestións a que quen pilota esta nave non están atentos como deberían- seguen sendo as que máis marean aos que viaxan neste barco. Curioso é, con todo, -por non dicir disparatado- que, namentres, siga proliferando a expectativa dun gran pacto educativo que, sen garantía algunha de seriedade no social, pretende ser a panacea para unha navegación política acertada. Nin é esta da educación unha prioridade na desazón dos navegantes, nin tampouco o é nas decisións dos que gobernan esta nave. O caos, a falta de orzamento e os erros deixaron a moitos docentes sen praza e, ata, é xa visible o mapa de centros desta Comunidade que en setembro estarán inacabados. Madrid é unha avanzadiña do que neste ámbito sucederá noutras Comunidades. O é en proseguir, como outrora, nunha tradición de gran arraigo desde os anos cincuenta, improvisando o rumbo e poñendo parches ineficaces á quilla da nave. Ao luz do cal, ben merecería a pena que cantos navegamos nela, tripulantes, internautas e remeiros, repensemos aquilo de que “quen sementa ventos recolle tempestades”, e máis cando, segundo outro vello refrán emparentado co que Caballero Bonald atribuía a Platón, no tempo que nos quede de vida -o único que temos- Navigare necesse est, vivere non est necesse (É necesario navegar, non o é o vivir).
TEMAS: Dignidade democrática. Calidade de Goberno. Segregación. Desemprego. Pobreza educativa. Infancia abandonada.
Manuel Menor Currás
