Son fortes as institucións?

A propia Ciencia é posta en cuestión polos que teñen que tomar decisións que non se atreven a tomar.

Cando se fala das institucións, non queremos ter en conta que son fórmulas organizativas que os humanos nos dámos para que pareza que somos racionais. Esquecemos o lado irracional que tamén temos, que pode facer que se queden baleiras de sentido mentres seguimos dicindo que son fortes ou débiles, cada cal segundo vexa ou lle interese.

Cogobernanza?

Hai nada, a abandeirada reunión da Porta do Sol insistía na unidade e a cogobernanza; vendíannos a idea de que se ían axudar moito o goberno autonómico e o central, porque o importante era a saúde dos cidadáns. Faltaron unhas horas para que o criterio teórico decaese; cada cal polo seu lado e cos intereses electoralistas primando sobre o principal. Ninguén se atreve ou non quere ter a responsabilidade de tomar as medidas máis convenientes para atallar o problema e cada día que pasa entra máis en crise a cuestión organizativa deste país. Para chegar tarde xa deron bastantes mostras desde o mes de marzo e para poñerse paus nas rodas uns a outros tamén, e non parece que a tan invocada “responsabilidade individual” dos cidadáns sexa quen por si soa de arranxar o que non lle corresponde: que se fixo coa atención primaria, os rastrexadores, a infraestrutura sanitaria pública ou a investigación científica. Que dicir do non feito no ámbito educativo, onde as aulas, os profesores e os medios on-line arbítranse en cada sitio ao seu xeito.

Dos cambios de criterio respecto de como xestionar a pandemia habemos ter ampla experiencia nestes meses. Sempre dubidamos de que fosen criterios “científicos” os que primaban, simplemente porque é incrible que a propia ciencia sexa un composto aséptico e indiferente a cuestións de intereses e ideoloxías. Sucede coa ciencia algo parecido ao que a nova elixida para xuíza do Supremo de EEU, Amy Coney Barrettt, dixo da súa imparcialidade ante a lei pese aos seus prexuízos ultraconservadores á hora de tratar asuntos controvertidos.

Tan pouco serios somos nas decisións supostamente científicas respecto de a COVID-19 que sempre puidemos ver variacións non só nas medicións e os seus propios criterios non coincidentes -pois nin sequera sabemos a cifra de falecidos- e, sobre todo, nos xeitos de aplicalos no que supostamente servía de baremo para coñecer e decidir sobre o problema. Que había outras interferencias nas decisións era evidente: a economía e especialmente a dalgúns sectores primando sobre outros, prestos á hora de reclamar ou indicar solucións que non solucionaban nada, foi inmediato. Cada cal ao seu, sen coherencia común.

E o que acaba de suceder era predicible: sendo tantas as cabezas pensantes en 17 comunidades, a cogobernanza non podía ser tan marabillosa como nos dicían. Desde o principio, foron visibles múltiples discordancias en canto ao control principal e agora é máis visible a secuencia do ocorrido, ata o punto de que, en Madrid, o que antes se dixo xa non vale, porque, segundo o seu guión ideolóxico, hai que dicir exactamente o contrario, válido agora aínda que hai dous días non o fose. Ao parecer, a ciencia ou os criterios científicos -agora de 500 casos por cada 100.000 habitantes- non serven, porque non é o mesmo un territorio que outro: Madrid non é igual que outros territorios. Pero non din que tampouco é o mesmo o Norte que o Sur de Madrid; a “diagonal de Madrid” é sobradamente coñecida por moitos sociólogos, cun diferencial de máis de catro anos de esperanza de vida polo mero feito de nacer nunha ou outra vertente desa liña nada imaxinaria que vai do NW ao SE madrileño. Que máis dá! Levamos así desde que hai memoria dos barrios madrileños na literatura documental, sen que ninguén lle puxera remedio a esta modernidade de cada momento do pasado: é unha curiosidade antropolóxica, excepcional para o turismo de proximidade.

Ignorancia selectiva

A metade dos artigos de Larra nos anos 30 do século XIX poderían repetirse coma se non pasasen case douscentos anos; non aprendemos nada; sería romper unha tradición de ignorancia selectiva. Aforramos imaxinación: unha boa parte dos debuxos de Goya nos seus extraordinarios cadernos -o Caderno C, sobre todo- valen para ilustrar noticias de agora mesmo. E entre tanta improvisación que segue a tanta suposta reunión para seguir discutindo e non atopar criterios a compartir, volve ter certa razón o refrán parvo: “reunión de pastores ovella morta”. Os casos de contaminación crecen e a morte axexa en cada esquina aos máis despistados ou en situación de risco por idade, pobreza ou directa exclusión social: se non sabemos o número de maiores falecidos por esta pandemia, menos saberemos ou de quen morreu por abandono ou deixación, indiferentes a se son galgos ou podencos os que lles afincaron o dente mortal.

Mentres, gaña a partida a Covid-19 e tampouco parece que perda o tempo o desmantelamento da asistencia pública e a reconversión do benestar común en cotización privada: cada cal vaia vendo como se apaña para entenderse co que lle caia, sobre todo en asuntos de saúde, idade biolóxica e, se está en idade de ter fillos ao seu cargo, respecto da educación dos seus fillos. Para que quereremos entón as Autonomías e o propio Estado, se non vai servir para protexer a todos, senón tan só para que uns poucos estean tranquilos no que ao fin será enteiramente seu? Quen os atenderán cando todos os demais perezan? Antonino Neto, poeta excelso de Verín (Ourense), acaba de escribir: “Ás veces penso en chamarche, nai. Estás ben? Que me contas de todo isto que nos dilúe…?”

Manuel Menor Currás

Madrid,28.09.2020

TEMAS: COVID-19.- Cogobernanza.- Educación pública.- Asistencia pública.- “A diagonal madrileña”-

A COVID-19 tamén mostra de qué nos privaron

Non só evidencia carencias evidentes; peor problema é que queiran facernos ver que só son responsabilidade nosa.

Non sabemos se un cego guiando a outro cego fará que os dous caian no burato; é moi probable que alguén diga que é perverso fixarse nesas cousas cando loce o sol e pódese ver o ceo azul. O peor é que nos pareza indiferente e que sempre teñan escusas para non facer a tempo o que debían facer, agora que se lles acumulan todas as carencias, mentres os problemas estóupanlles nas mans ou están en grave risco de provocar algo peor.

O SCHOCK

Os últimos acontecementos de Madrid -como os de moitos outros territorios-sempre mostran a mesma improvisación e, ao final, présas por aparentar que se está cunha preocupación inmensa por arranxar o que xa non ten solución ou é excesivamente complicado que a teña. Larra xa se queixaba nos anos 30 do século XIX, de que sempre estivésemos “nos principios”, facendo como que faciamos e deixando as cousas un pouco escuras, para podelas aclarar mañá. “Ai daquel día -dicía- en que non haxa nada que facer, en que non haxa nada que aclarar!”

Que os hospitais madrileños estean ao bordo do colapso, xa era sabido cando tanto aplauso roldaba os balcóns e os sanitarios clamaban por unha atención primaria ben atendida e unha mellor dotación de profesionais. A pouco que se mire calquera hemeroteca digna, poderase contrastar esa reclamación con loanzas gloriosas á “mellor sanidade do mundo” mentres se desnutría a súa rede pública e se engordaban un gorentoso negocio de intereses privados que, aínda por riba, daría beneficios patrióticos a capital estranxeiro.

Que en 1977 os Pactos da Moncloa constatasen un fracaso enorme no que fora a atención proporcionada á educación, parece terse satisfeito con que escolarizaramos, vinte anos máis tarde, a todos os mozos e mozas menores de 16 anos, vinte anos. Cansámonos e arránxalle pouco ao 25% desa poboación, que -como dicía en xullo o presidente do Consello Escolar do Estado- non logra titular a tempo na ESO. Save the Children, é máis radical, pois fala dun 28,3% de poboación infantil que, en risco de exclusión, pon en cuestión a suposta equidade educativa que pregoa a CE78. É bastante educarlos no semianalfabetismo que denotamos lendo no móbil, pero sen discriminar unha enganosa información?

Coa Covid-19, a doutrina do Shock, que esmiuzou Naomí Klein en 2007, está mostrando, por unha vez aos ollos de todos, que non funciona a man “invisible do mercado”. Ben puido ver todo o mundo como se colapsa á mínima e, en situacións como a actual, clama para que o patrimonio dos orzamentos de todos axude en sectores estratéxicos. Non é un pracer constatar que as escasas proteccións que logo da segunda Guerra Mundial nos fomos dando, moi mediatizadas en España, han ter gran preocupación, especialmente nestes 20 anos últimos, en erosionalas con bloqueos diversos da xustiza distributiva, pexas a controis administrativos serios e moita decisión privatizadora.

A presenza deste virus rampante -de momento en 30 millóns de persoas-, e cunha segunda onda chegando ben medrada ata onde non hai mar, colapsa a vida que se vendeu como a mellor do planeta xusto agora, despois de que se erosionou tanto o benestar común. Tan fraco  o deixaron que parece que xa só fose posible para os que antes, e antes de antes, vivían ben. Invocando a segregación, a diferenza absoluta, as multas controladoras e os confinamientos sociais -tan do século XIX, das novelas de Dickens-, provocan un individualismo feroz e apático como entón e, como solución única, unha beneficencia caritativa, absolutamente curta. Coa volta ao quedos, parados e moita responsabilidade persoal, pretenden conxurar toda revisión crítica e que non nos fixemos en como preferiron desocuparse do que os cidadáns necesitan para remediar as súas carencias.

XUNTOS: A ONDE?

Ao guionista desta serie háselle ir a man no clímax. É lamentable que, desde marzo -se non desde antes-, queiran dar agora a imaxe de que iremos mellor se imos xuntos e entre moita bandeira. A súa lentitude e o que onte non dixeron á cidadanía non os fai críbles cando máis medrada está esta lea. Quixeron dar a impresión de que todo ía ir mellor sen remover canto facilitou chegar á perigosa incerteza deste momento. Esperemos que, nos capítulos que sigan, deixen de marear a perdiz e amosen xestos máis convincentes. Unha das guindas que -no medio do espectáculo- soltou a señora que di mandar en Madrid, foi que necesitaba 2.500 policías máis; parece ter présa por chegar pronto aos tempos do século XIX en que o Estado era de catro, defensores como moito do voto censitario: xa pouco queda por vender nesta Comunidade.

De momento, noutro dos sectores fundamentais dunha sociedade democrática, a Educación, os sindicatos que tiñan convocada folga de docentes para o día 22 e 23 deste mes para denunciar carencias que a pandemia fixo acuciantes en canto a profesorado, instalacións e obrigacións que ven difíciles de cumprir, nona desconvocaron, malia que vai ser moi dura. Poida que a Administración crea que o arranxa coa obrigación que lles impuxeron de prácticamente o 100% de servizos mínimos e unha renovada apelación á “vocación” eterna do profesorado e os mestres; sería un laudable exemplo cívico de responsabilidade. Sorte para sortear as aparencias no medio de tanto simulacro! Sorte, tamén, para que as catástrofes que vimos traballando durante anos dean tregua ao desánimo colectivo!

Manuel Menor Currás

Madrid, 22.09.2020.

Covid-19.- Confinamiento.- Doutrina do Schock.-Responsabilidade individual.- Xestión colectiva.

Atención!

 Este curso, non só o académico, esixe máis atención Entre o que sucede e o que nos contan sempre hai distancias; neste momento hai, ademais, demasiado ruído.

Aínda faltan algunhas comunidades en que se inicie o curso académico e, nas que xa comezou, é un relativo éxito que non haxa máis que 136 situacións de confinamiento, case todas parciais, dalgún centro educativo por mor de incidencias coa Covid-19; ata agora non chegan ao 0.5% do total. Tamén hoxe, 14 de setembro, iniciábase o curso nalgunhas universidades e, cando se estaban facendo os preparativos a semana pasada, difundíase o desexo de normalidade, aínda que a media voz tamén se engadía: esperemos que isto funcione, que non o sabemos. Oxalá que sexa ata moito mellor do que as sospeitas deixaban traslucir!

O guión e a serie

Sería unha demostración da consistencia, polo menos, dunha das institucións clave cuxo funcionamento afecta a todas as familias; igual que a Sanidade, os Servizos sociais e, no plano político, a estrutura formalmente democrática da división de poderes. Os datos que, con todo, vemos que saltan á prensa -xusto nestes días de incertezas crecidas nesta segunda volta da Covid-19- é que non poucos destes núcleos que organizan a nosa convivencia social e política emiten, sen rastrexalos a fondo, sinais de advertencia.

 

Alguén comentaba hai pouco -talvez Juanjo Millás-, que boa parte do que nos contan que ocorre é comparable a unha sorte de guión dalgunha das cinematográficas a que nos afixeron as televisións e o propio confinamiento. Esa sensación xera que, no paso de espectadores das series aos telediarios ou viceversa, xa resulte difícil diferenciar temáticamente o un do outro; a secuencia e intensidade narrativas que os medios poñen sobre as noticias informativas ten unha secuencia moi parecida: quitan e poñen diante da nosa atención feitos e datos cuxa importancia para entender o que estea pasando, aínda que determine boa parte do que sucede nas nosas vidas, é difícil de apreciar con garantía.

Con todo, se nos falla a confianza nas institucións e quen as lideran, o problema sociopolítico está cantado. O pasado non se repite, pero podemos facilitar que volva, porque nos é conxénito o afán de liberdade, como tamén o é o medo e a procura de seguridades que, por falaces que foren, son capaces de render. Deixouno ben analizado Eric Fromm ante as crises do primeiro terzo do século XX, en que non faltaron sectores propicios a potenciar unha forte xerarquización da orde; en 1941, en O medo á liberdade, mostrou como somos capaces de someternos a biosistemas autoritarios que nos propicien a sensación de protección coa “liberdade negativa”. En Alemaña, o desexo de restaurar o orgullo patrio anterior á IGM foi unha base sobre a que o totalitarismo de Hitler atopou o mellor caldo de cultivo para alcanzar o poder; a potencia que nese contexto adquiriu o supremacismo ario e o lema “Deus connosco” deron, sobre todo ás clases medias, a certeza orgullosa de ter acertado. John Dewey afirmara un ano antes en Liberdade e cultura, que o risco para a democracia non estaba noutros estados totalitarios estranxeiros, senón na “existencia nas nosas actitudes persoais e en nosas propias institucións, daqueles mesmos factores que neses países outorgaron a vitoria á autoridade exterior e estruturado a disciplina, a uniformidade e a confianza no líder”.

E a política?

Todo parece indicar que a película do curso que acaba de iniciarse -a rentrée que dicían, cando se renovaba a normalidade despois do verán- mostrará problemas en todos os ámbitos. Se o curso académico non vai ser como adoitaba, e ha de tratar de recuperar o non realizado en máis de seis meses, as escenas da actividade económica -referidas á actividade ou ao paro, a empresas que pechan ou abren, aos que fan colas do fame, e aos máis abstractos datos macro, do PIB ou a débeda-vannos a remitir a un malestar crecente. Veremos que o bo funcionamento institucional e o bo ton que no medio de tanta varianza vaian ter as nosas propias vidas gardarán, máis ou menos pronto, conexión directa coas nosas inseguridades, independentemente do guión que sigan para contárnolo todo. O último que, a estas alturas, ocupa ao guión desta serie que toca directamente as nosas vidas é a esperanza na vacina curadora; estannos mostrando fases, laboratorios e perspectivas de investigadores que, ata agora, ignorabamos; o dramatismo leva aos espectadores e oíntes a falar xa da súa produción masiva e a elucubrar sobre os que van ser os primeiros en recibila: empezou a competición, aínda que non vaia a ser de inmediato.

En contraposición, os problemas de fondo que facilitaron que teñamos fráxiles infraestructuras sanitarias, educativas e sociais, seguen podrecendo na penumbra, afastados da atención mediática; estes días, desprazáronse do guión como irreais algunhas pezas xudiciais que debeían facernos tremer. O que fixeron os que nos dirixiron e organizado astutamente a vida en anos anteriores -en plena crise económica-, apenas foi visible; estase diluíndo baixo o pretexto de que nada sucedeu que non pasase en cantos gobernos habemos ter desde que temos coñecemento. Non pasa nada -parece dicir a serie-, non se preocupen; outras veces saímos diso, porque as institucións son fortes. Ata pode suceder que algún dos que moven de verdade os fíos do poder económico e mediático bote a culpa a cantos mostren algún dereito a decatarse.

A inquietude máis seria provén do ruído que emite o centro institucional do poder político; tanto o pasado día oito no Senado, como o seguinte no Congreso, a acritude dos debates alí televisados mostrou o pouco que a moitos dos nosos supostos representantes lles interesa a política de verdade. Oíndoos, non se sabe ben para que son elixidos. Parecen estar no patio do colexio disputando a matar por bobadas; o ton pendenciero das súas voces, con todo, facilita o camiño aos que se outorguen a vixilancia da orde, a quen non lles faltará quen os bendiga noutra cruzada rexeneradora. A semente dos descontentos de canto ocorre está botada desde hai bastante máis de seis meses e non falta quen coide o chan para que fructifique. Á marxe deste guión, Benedetti -rememorado estes días- prevíñanos: “Aínda non hai volcáns apagados”: pode acontecer que un se abrande ao velo tan odioso, pero “o inimigo é sempre o mesmo cráter”. 

TEMAS: Covid-19.- Información/manipulación.- Novo curso/ "nova realidade”.- Ruído mediático.- Cultura e Liberdade.

Manuel Menor Currás

Madrid, 14.09.2020

Este comezo de curso é a hora da verdade

A Covid-19 fai que destaquen problemas non resoltos: desigualdades no

investimento e pouca calidade na xestión das políticas educativas

O fiel contraste das preocupacións dos administradores públicos aparece nas
dificultades; os cidadáns advirten neses momentos se os enganas ou se atenden as súas necesidades colectivas. No que corresponde ao ámbito educativo,
este préstase para saber que interese lles merece aos líderes políticos o ensino
de todos.

 

Os deberes

Logo de seis meses sen asistir a clase, reiníciase un curso académico que nas
etapas escolares obrigatorias pode ser de gran transcendencia para moitas
familias e para o propio sistema educativo. A Covid-19 pon de manifesto
os que cumpriron cos seus deberes esenciais e os que, por despreocupación
ou interese inconfesado, deixaron os seus deberes a medias, non cumpriron
mínimamente ou multiplicaron os problemas. A clasificación poderana facer
mellor que ninguén os que teñan fillos ou fillas en idade de iniciar as clases estes días
na escola, no colexio ou no instituto.

 

Despois do tempo transcorrido sen clases e logo dos acordos adoptados
na Conferencia Sectorial de Educación en xuño pasado, debería haber
tempo sobrado para paliar, máis que con palabras, os efectos desta pandemia.
En moitos casos, é evidente que non foi así. Cara á galería, púidose
advertir que quedaba moi guapo ocupar informativos cos xeitos máis ou menos
enxeñosos de previr as aulas contra a expansión deste virus; distraéronnos cos coloridos deseños das innovacións decorativas do chan,
paredes, separacións de pupitres, máscaras, supresións de elementos
problemáticos nos patios, indicadores de circulación do alumnado duns a outros
espazos -inéditos como aulas en moitos casos- e, ata, coa
controvertida graduación dos horarios duns ou outros. Máis problemático está
sendo, polas novas ratios requiridas, saber que pasa co número de profesores
adecuado para facer interinidades e multiplicar os grupos de modo que
non só non se resinta o ensino presencial senón que se poida recuperar
parte, polo menos, do non traballado nas aulas o curso pasado.
De pouco vale, neste asunto, a solución on-line; crúzase de inmediato con outras de gran
importancia estrutural, como pode ser a cultura familiar que haxa respecto diso
-e as posibilidades que teñan as familias para axudar aos seus fillos- e
outras máis primarias aínda, como as posibilidades que teñan unhas ou outras áreas
peninsulares para boa recepción de sinal, ademais do custo en que se meten
familias e Administración para modernizar permanentemente o software
adecuado. Sempre se supón sen garantía suficiente, doutra banda, que o profesorado
ten os mínimos indispensables para facer un bo ensino
valéndose da dixitalización e que non incurrirá nos mesmos problemas que veu tendo no outro formato habitual; ninguén explica como se fixo
para que, con nomear os beneficios do ensino presencial, se vaia a
conseguir na práctica. Que é capaz de aburrir a moitísimos xa o deixou escrito
Alberto Moncada en 1985, e que a formación docente deixa moito que desexar,
aínda despois dos másteres de 2009, dixérono expresamente cantos en varias
das posteriores eleccións clamaron por un MIR educativo sen explicar
moito en que consistía esta pedra filosofal.

 

Os datos e os recursos

Hai, en todo caso, unha cuestión de fondo, que subxace e traduce graves
disfuncións de fondo na xestión das políticas educativas: os recursos
dispoñibles e como se reparten desde fai anos. A memoria diso é
indispensable para ter criterio respecto do que mostran as aulas estes días e
as expectativas que poidan albergarse para que non se veña todo abaixo á máis
mínima. Algúns o veñen sinalando desde fai moito sen que se advertiran significativas actuacións coherentes. Máis aló de chamar augafestas a cantos
o denuncian sen deixar de mirar para outro lado, pois é notable como,
desde a crise de 2008, os recortes en Educación foron de máis de 4.000
millóns de Euros e que -cando a Covid-19 multiplicou os custos- aínda
faltan máis de mil millóns para alcanzar o nivel de investimento que tiña
anteriormente. E máis notable é advertir como se se analizan os datos
estatísticos que o Ministerio de Educación edita todos os anos-, o investimento no
sector privado aumentou de modo desproporcionado co investimento en ensino
público; nalgunhas Comunidades autonómicas -elas son as que
realmente distribúen o orzamento importante neste sector político- é
escandalosa a diferenza: xa son pioneras en Europa do ensino privado, todo
un avance para expandir a dureza neoliberal en que teñen postas as súas
esperanzas..
Dito doutro xeito: o momento actual non corrixiu moralmente -como
moitos predicaban que ía ser- o sentido do ben ou do mal colectivo en moitos
dos nosos políticos. É máis, se se di ou escribe, din que se fai “política”
querendo dicir que só a eles lles corresponde facer política e, tamén, que canto
o resto de cidadáns pensa ou exprese, é tontería improcedente. Cando os que
fan esta peculiar política de serie de baixo custo din, ademais, estar imbuídos
da graza de Deus, apaga e vámonos: volvemos a cando as moedas de peto nolo recordaban de continuo. Neste comezo de curso, pronto arreciarán as
culpas cara a quen poñan en evidencia estes despropósitos.
A ninguén lle debería debese que os sindicatos importantes do sector estean
pensando, pese a todo, na folga para o 22 e 23 de setembro. Non viron que
as promesas dos días en que se iniciou o confinamiento sirvan para
algún cambio de tendencia, e segue sendo moi certo que, con políticos como os
que temos á fronte en moitas Comunidades, o que pode empeorar empeora e
que quen paga o pato -entre escusas máis ou menos mentirosas- son sempre os
mesmos: os santos inocentes, que diría Delibes.

 

Manuel Menor Currás

Madrid,07.09.2020

TEMAS: Comezo de curso. Investimento educativo. Pública/Privada. Educación
presencial. Ensino On-line.

Complicado e crucial comezo de curso

Están en xogo decisións difíciles, para as que é imprescindible iniciativa, lealdade na gobernanza e atención a obxectivos claves.

Pasaron 84 anos desde que Machado deixase escrito en Juan de Mairena que “a finalidade da escola” consistiría en ensinar a repensar o pensado, a desaber o sabido e a dubidar da súa propia dúbida, que é o único modo de empezar a crer en algo”. Hoxe, logo dunhas vacacións irregulares e volta a unha imposible normalidade, cando empezaron a abrirse as escolas infantís as preocupacións do poeta teñen plena vixencia. Entre os temores que arrastra este estraño comezo de curso, aconsellan dispoñerse a aprender de verdade.

“Economía de guerra”

Hai excesivos asuntos que tensan a nosa atención neste momento tan fráxil, en que o propio verán estivo cheo de reticencias nos encontros duns con outros e dificultades para superar angustias. Cando se viron desmoronar seguridades, traballos relativamente asentados e situacións en que parecían logros definitivos, vidas, facendas, expectativas e proxectos foron tocados de diverso modo. Desde logo, uns máis que outros ata no acuse da enfermidade propiamente tal, demostrando a enorme variedade de aparencias que adoitan adquirir -ata nos momentos máis difíciles- as pautas estructurais das diferenzas de sempre, as súas pulsións e vivencias cotiás.

Todo parece indicar que haberemos de esperar para coñecer a narración documentada que explique con criterio independente, sen fake news, o sucedido desde antes de marzo ata este momento, non só en torno á orixe e propagación da pandemia, senón tamén respecto de os seus aspectos colaterais de beneficiarios directos e indirectos, as súas actuacións de referencia e, de paso, o papel dos gobernos, empresas de comunicación, farmacéuticas, industrias de guerra e demais implicados. Xa podemos intuír algúns indicios de manipulación de diverso calibre, pero haberemos de ter paciencia e non facer moito caso ao que voa polas Redes; as intensidades, acentos e volatilidades dunhas ou outras noticias, os seus verbos e adjetivos, a letra grande ou pequena, os ecos que se fan uns e outros, permiten establecer xa diversas escolas interpretativas, como en calquera outro acontecemento. Destacaría, ata, como debaixo de tanta parafernalia supostamente informativa das nosas canles habituais, só ás veces, como ás ocultas -para non inquietar demasiado-, móstranse os trazos que, con gran probabilidade, van cambiar en profundidade a vida das persoas, tanto no plano individual como no colectivo.

Nada que ver, de todos os xeitos, co que algúns pretenderon ver como un suposto aviso celestial para un cambio moral en profundidade; estas melancolías doutras épocas máis morixeradas terán que esperar outros ventos proféticos. Coma se dunha “economía de guerra” se tratase -a figura xa foi empregada en Francia-, a cuestión central é como parar os sucesivos golpes económicos que están por vir e que, de non poñer remedio, poden acabar facendo morrer ou diminuír en moita maior medida a vida social e a convivencia pacífica. Hai que prever e planificar ben e, como en toda guerra, atender todo o máis perentorio que, neste momento, parece vir de dúas frontes: o quecemento global e a tecnoloxía que propicia un cambio drástico en toda a organización produtiva: as larvadas novas tecnoloxías e robotizacións xa en marcha da Industria 4.0 ou Cuarta Revolución Industrial teñen a súa grande oportunidade. É o momento do desenvolvemento das potencialidades da intelixencia artificial ata extremos que só coñecemos aínda nos seus inicios. Pénsese sinxelamente no que xa empeza a supoñer a implantación sistémica do teletraballo, ou na relativa acolleita que ha ter a proposta de “renda básica”, e verase unha paisaxe inédita que só estamos coñecendo nos seus inicios.

Comezo de curso

Desde este punto de vista, tamén estamos en pleno comezo de curso, e non só no que incumbe ao mundo escolar ou universitario que tanto preocupan aos pais do alumnado e ao profesorado. Desde hoxe ata non se sabe cando todo será moi distinto de como foi antes de marzo, sempre que se siga vendo no sistema educativo un instrumento social de gran potencial para a convivencia, cousa que está por ver. No medio de tanta palabrería, asombran as diferenzas de protocolos identitarios que se poden establecer para que isto funcione dignamente e sen riscos; o que uns e outros axentes educativos escenificaron estes días pasados é pouco exemplar para que os individualismos do sálvese quen poida non triunfen noutros ámbitos.

Doutra banda, saltaron a primeiro plano carencias fundamentais do sistema para afrontar honestamente a situación: limitacións dos aularios, moi difíciles acondicionamentos aos requerimientos sanitarios exixibles, precaria atención médica nos centros, dotacións informáticas deficitarias con rudimentaria preparación sobre como traballar on-line, organización interna dos centros obsoleta, gremialismos que claman cada cal polo seu, pouca mentalidade colaborativa en demasiados casos e, sobre todo, confianza excesiva na responsabilidade individual dos que van intervir nas aulas durante os horarios presenciais. Tanta improvisación da profesionalidade dos nosos educadores, se vai ser unha marca definitoria deste curso, non funcionará ben e decaerá; unha vez máis se demostrará que fiar como imprescindible a solución dos problemas, ao suposto voluntarismo do persoal responsable, ademais de problemático e pouco eficiente, é unha alianza perfecta coa ineficiencia que pagarán, como sempre, as comunidades educativas do ensino público. Iso si, será tamén un expoñente perfecto do valor real que como sociedade atribuímos á educación de todos.

Aplicarase tamén unha “economía de guerra” -como sucederá co sistema produtivo- á obsolescencia que ten o sistema educativo español? Seguirá lastrado por eivas que só favorecen a uns poucos? Non hai dúbida de que tamén neste sector -ineludiblemente ligado ao resto da vida económica e social- a situación dubitativa deste comezo de curso terá o seu efecto, pero o que coas expectativas de folgas e reivindicacións en marcha augura, son máis repeticións carenciais que innovacións democráticas.

TEMAS: COVID-19.- Nova normalidad.- “Economía de guerra”.- Profesionalidade docente.

Manuel Menor Currás

Madrid, 01.09.2020