A igualdade do dereito á educación volve quedar fráxil

No Anteproxecto de reforma educativa, a reversión da LOMCE, teoricamente valiosa, é ambigua en demasiados aspectos.

A ONU aconsella, por primeira vez, celebrar o  día 24, o Día Internacional da Educación, cando está vixente unha constante da historia, a división entre ricos e pobres. Variopinta na súa configuración, se na perspectiva internacional a desigualdade educativa non cesa, nin a reconquista, nin as dubidosas invencións nacionalistas, nin sequera fragmentacións como as dalgúns círculos políticos, deberían distraernos desta fenda crecente.

O reto da igualdade continúa vivo. Aí están os informes de Save the Children sinalando a posición débil de España na atención aos nenos en risco de exclusión. Ou o de Oxfam-Intermón respecto ao reparto de recursos nos últimos anos. O crónico diferencial de renda que pode haber -dentro de una mesma cidade- entre uns e outros barrios agudizouse. Non só en condicións de alimentación, consumo e sanidade, senón tamén en canto a capital cultural, educación, e a propia esperanza de vida, con once anos de distancia.

A ocultación

Historicamente, a pobreza tivo moitos modos de ser mirada, paliada ou de esguello. Houbo incluso moitas formas de negala. Tantos ou máis que os que ha ter para ser tolerada, prohibida e utilizada. De todos eses hábitos nutriuse a súa atención ou desatención mediante o everxetismo, a caridade, a beneficencia e filantropía, o Estado social e o Estado de Benestar no seu curto periplo -desde 1945- ata hoxe, en que fundaciones e ONGs diversas tratan de paliar con eclécticas invocacións de variado rigor moral e ata relixioso os buracos que, desde novembro de 1989, se lle inflixiu á cobertura social. En todo caso, o afianzamento da igualdade de todos os cidadáns -pregoado en 1789- nunca estivo tras estas iniciativas. Notorio é, como sinalou Caro Baroja, o utilitarismo que han ter e seguen tendo as atencións á pobreza, sexa cal for o concepto que as pretexte. Entre o século IV e o XVIII, predominou o logro da felicidade eterna; hoxe, cando as empresas fan gala de perfil “social”, sempre mostran a súa presunta bondade para que compremos. O problema é que, de raíz, o da educación é un dereito fundamental, primordial para que todos os cidadáns poidan desenvolver as súas capacidades, e non debe ser usado como instrumento diferenciador; e menos, mediante o uso de bens do erario público.

“O social”

Pese a iso, as distincións entre partidos políticos adoitan sustentarse en torno ao “social” -a parte de atención que corresponde aos segmentos sociais menos favorecidos-, con notoria variabilidade nos seus programas educativos. Todos parten da máxima evanxélica: “sempre teredes aos pobres convosco” (Xoan, 12: 8), pero uns ou outros orzamentos xerais do Estado (PXE) distínguense pola atención social mentres as partidas substantivas son intocables. As variacións, máis notorias desde 2008, incluíron, ademais, desatencións explícitas, recortes, privatizacións e máis inclusión de intereses privados dentro do espazo común.

Revertir tempos eatencións perdidas nestes anos, si preténdese, ha de ter presente que a brecha social creceu e os seus actores están situados máis asimetricamente. Ao revés do que adoita suceder na valoración, o suposto despegue en que entremos -cuantificada en torno aos grandes números do PIB- oculta a micro óptica dos excluídos e desempregados, recortados nos seus dereitos e liberdades.

A ambigüidade

A distinción entre os máis “sociais” dos nosos políticos e os máis “neoliberais” reside no preto ou lonxe que lles caian os pobres. Esta denominación nunca adoitan usala nin uns nin outros: en pura ambivalencia semántica, contar isto sería “populismo” demagóxico. Consagrada está, en cambio, unha gramática da ambigüidade calculada para non mancharse, que se propaga opportune et importune. E así, o adxectivo “radical”, por exemplo, serve para cualificar o aborrecible por incómodo. Agora, na linguaxe hexemónica -displicente e adozado-, radicais serían os que pidan claridade á Igrexa na ocultación da pederastia de aproximadamente un 2% de cregos, un problema non só eclesiástico, que, segundo Savethe Children, sufriu entre o 10 e o 20% da poboación na súa infancia. Ou os que reclaman que eses ollos eclesiásticos que non queren ver clarifiquen a súa posición respecto ao posible traslado dos restos de Franco?

¡Miúda historia ao divino! Máis terrenalmente, a aposta pola ambigüidade persiste tamén en educación, ese sensor formidable do que pasa e do que pesa para que non cambie case nada. Pronto entrará no Congreso o Anteproyecto de Reforma da LOMCE, que, tal como parece ir, dubidosamente recolle os compromisos que os opositores a esta lei orgánica -o PSOE entre eles- ensarillara en 2013. Se este proxecto de agora se le desde a óptica da pobreza/riqueza, non é moito o que pretende reformar. Deixa teoricamente máis equilibrados de novo os dous ingredientes do “pacto” que supuxo o artigo 27CE.1: a liberdade e a universalidade, pero ao non atar en curto o investimento económico nin os demais apartados deste artigo, o fortalecemento práctico do segundo volve quedar fráxil e, con o, a anceiada igualdade. E aínda así, este destecer de agora non parará os proxectos dos aguirristas e compañeiros de faenas, cuxas falsidades xa denuncia Martínez Seijo.

Os examinadores da OCDE xa dixeron en 1986, catro anos antes de que fose aprobada a LOXSE: “É posible que os nenos das escolas privadas, fortemente subvencionadas polo Estado, teñan máis recursos que os alumnos da pública. É que, despois de 33 anos, aínda non os hai para unha igualdade real de todos os nenos e nenas españois? Que impide que -como antes de 1978- para un 40% unha cousa sexa ir á escola e outra estudar? Coma se sempre houbese algún imperativo inexplicado, na España de 2019 volve a non ser o momento oportuno para que no noso sistema sexa posible a todos os cidadáns superar a mera escolarización. “Sen educación de calidade, inclusiva e equitativa para todos -aseguran desde a ONU-, non se lograrán alcanzar a igualdade de xénero nin romper o ciclo de pobreza que deixa atrasados a millóns de persoas?. A cuestión, xa que logo, é si esta reforma que agora se proxecta en España é unha aposta seria pola escola pública -a “social”- ou se é tan apoucada que vaia a deixar case intactos os mecanismos para acelerar a súa privatización ao primeiro de vez. Todo inclina a pensar que o reformismo que pronto se debaterá no Congreso só aspire a restaurar a LOE, de 2006, pero sen volver sequera ás esixencias que suscitaba a LODE en 1985. En Galicia, ante situacións similares, adoita dicirse: Pobres dos pobres!
TEMAS: Anteproxecto Reforma educativa. Pobreza/Riqueza. Igualdade/Privilexios.
Pública/Privada. Liberdade/Universalidade. LODE-LOXSE-LOE/LOECE-LOCE-LOMCE. Orzamentos Xerais do Estado (PXE). Beneficencia/Leis sociais.

Manuel Menor Currás

Madrid, 24.01.2019

Casado&Socios son rancios, e máis sendo novos

En política está de moda a envoltura máis que o contido, mentres o votante non pense que lle pasa como á leña verde ou á mona do refrán.

O divino tesouro da mocidade é moi rendible para os donos do gran poder. Hoxe esta tendencia alcanza á política porque faino máis dúctil aos que gañaron experiencia en vender o de sempre como novidade incitante. O auxilio das redes sociais xoga ao seu favor. Ao narcisismo conxénito de gran parte das súas utilidades séntanlle ben os mozos e mozas novas con desenvoltura e boa presenza. A propensión ao autoengano medra e o demais non entra nese xogo de aparencias dos influencers: logo resulta pesado, anticuado e caduco.

En Europa

Nun panorama tan duro e inestable como o que aventuran o Brexit, Trump, Putin e outras trazas da política internacional, o xogo lixeiro e mordaz coa terminoloxía política e a fachenda de linguaxe desinhibida entraron no intercambio informativo dos media, con especial notoriedade nas gamas da dereita cuxos nativos dixitais copan xa postos relevantes. M. Le Pen acaba de presentar á fronte da súa lista para as eleccións europeas a Jordan Bardella, un mozo de 23 anos orixinario dun dos barrios humildes da periferia parisina. Sebastián Kurz, vienés de 32 anos e militante do Partido Popular Austríaco, é chanceler de Austria desde decembro de 2017. Non son unha excepción. No Bundestag alemán, Roman Müller-Böhm, militante do FDP (Partido Liberal ) ten 25 anos, e Gyde Jensen, do mesmo partido, ten 28. En Dinamarca, que en 2012 e 2013 foi proclamada pola ONU o pobo máis feliz do mundo -polo seu nivel de benestar social-, o singular é a moi nova traxectoria do PPD (Partido Popular), partido ultra e xenófobo que, fundado en 1995, controla a gobernabilidade do país e, hai pouco, aumentou o seu influxo combinando fortes restriccións á inmigración cunha política social atenta aos servizos públicos e o desemprego.

En España

A conxunción de persoas novas e formacións novísimas amosa unha mobilidade política que cambalea as vellas organizacións. Os acelerados cambios que impoñen a globalización e a informática -en permanente innovación competitiva-, fixeron que o anovamento tamén afecte a practicamente todos os partidos españois, acosadas polo pensamento máxico de poder gañarlle a partida aos malos resultados . Primeiro, e nesta orde, a Cidadáns (desde 2006), Podemos (2014), PSOE (2014) Esquerda Unida (2016), e PP (2018). Agora, o último é VOX, que acaba de irromper na política andaluza condicionándoa desde os acordos que asinou con PP e CS, e que, a curto prazo, é probable que faga o mesmo no resto do Estado.

É fenómeno moi vinculado ás organizacións xuvenís dos partidos, ocupadas en fomentar o emprendemento político entre cohortes de idade máis ben escépticas ao político. Para os seniors, son viveros de onde cooptar aos que mellor se fogueen ante os seus iguais sen perder fidelidade obediente aos principios fundantes da organización na súa versión máis próxima ás urxencias adaptativas que impoñan as cambiantes circunstancias. Pode verse no PP, que aparenta deste xeito ser alleo ás convulsións que lle ocasionaron os moitos casos de corrupción. O seu proceso de xuvenilización a partir das Primarias de xuño de 2018 puxo ante a opinión pública a dirixentes como Juan Manuel Moreno, de 40 anos, que acaba de acceder á Presidencia andaluza. O palentino Pablo Casado apenas hai sete meses que iniciou, con 39, a presidencia do seu partido, onde, entre outros ou outras, destacan -á calor do recentemente elixido para dirixir o neoconservadurismo- dúas mozas: Isabel Díaz Ayuso, corentañeira que optará ás eleccións de maio para a Comunidade de Madrid, e Andrea Levy, de 34 anos, vicepresidenta de Proxectos e Programas, unha das áreas de relevo na organización, desde onde pasará enseguida a algún posto executivo.

 "Banco de probas"?

O votante, con todo, non debería confundir rexuvecemento con modernidade; a reposición pode non pasar de eminente disfrace de continuidades obedientes. Doutro xeito, estes mozos e mozas non chegarían nunca a poder ser cooptados nin a ser elexibles. De feito, ese adestramento probado na obediencia é o que orienta as responsabilidades que están asumindo. Din, que Madrid e Andalucía van ser un “banco de probas” para os seus programas e políticas pero non cesan de airear as súas conexións orixinarias con Aznar, Aguirre e os seus adláteres. Os encargados do seu argumentario ata tenden a resucitar supostos prestixios de falecidos ou retirados da escena política por sospeitas impresentables.

Que esta “xuvenilidade”, unida á do CS e de VOX, nos queira gobernar con estes mimbres, non fala de innovación senón de cansina repetición. Os modelos de actuación que invoca -por moita aparencia que poida dar unha fisonomía nova ou un parloteo berrón- xa os experimentaron os seus ascendentes. O seu, máis que “banco de probas”, é terco abuso dos abundantes medios que teñen os seus patrocinadores para facer crer que o que quixeron facer os seus devanceiros foi perversamente torto, pero que agora, se se lles vota, arranxará os problemas. Só eles serían “a” solución; garantida, ademais, por quen sempre os acompañan nesta misión, tan sagrada que ata do ceo botan man.

Pese a iso, todo dereitohabente ao voto pode calcular -a partir do acordado por VOX-PP-CS para Andalucía- que se minimiza e a onde irán parar os diñeiros de todos. Os preocupados pola educación deste país poderán apreciar como sairá parada a escola pública. E poderá predicir como ese programa político aumentará situacións como a dun colexio de Aravaca, ou a denunciada en Barcelona respecto da diferencial acollida de inmigrantes segundo que centros. Que as desigualdades que padece o dereito á educación -igual que moitas outras de urxente atención- irán en aumento, é fácil de ver.

Vellas estratexias

Éo, ademais, caer na conta de que, por moito ou pouco que fagan desde o Ministerio os seus actuais directivos, os mozos que están entrando a decidir nas Comunidades reiteran a súa fe nas vellas políticas. Como as levarán a cabo xa non é noticia. As súas estratexias, medios e instrumentos están patentes no libro de José Luís Pazos: No nos callarán (Madrid, Edicións ACC, 2018). Se o que lle fixeron en Madrid á escola pública Gallardón, Aznar, Aguirre, González e Garrido, foi malo, a fachendosa “xuvenilidade” de Casado&Socios&Cooptados será pésima. Coidado co fume ...da leña verde!

Manuel Menor

Madrid 17-01-2019

O nominalismo político enturba a realidade sen cambiala

As organizacións nomean a crecente fragmentación con palabras volátiles, adaptadas ao sentimentalismo emocional de clientelas mutantes.

En Europa, os seus organizadores centrais estanse transformando sen que se saiba a onde aspiran a ir: Macron segue preguntándose que queren os seus cidadáns, reclamantes continuados na rúa; e a Alemaña de logo de Merkel está indecisa, propicia á regresión e ao medo. Mentres, o Brexit inglés é unha incógnita de contornos que favorecen as dúbidas, e no resto de países as posicións máis conservadoras gañan terreo, ata nos países que foron modelo de apertura social. Ademais, a Trump parece que non todo lle vai tan mal como se aventuraba -malia o seu conservadurismo proteccionista-, mentres China e Rusia tratan de asentar posicións xeoestratéxicas de futuro.

Nominalismos
En España, optamos pola redefinición das palabras para atrincheirarnos ante unha incerta realidade económica e social. Trampeando coas emocións do tribalismo e individualismo soberanistas, os nosos líderes tratan de que os máis fieis se manteñan unidos. A racionalidade reflexiva do compartido non parece importarlles, mentres crece a fragmentación a conta da mentira, a ignorancia e ata o odio. Os nacionalismos periféricos están niso, e tamén o central en moitos casos. A que os máis devotos non se dispersen apunta o compás que usan agora no PP, con máis consistencia que en anteriores etapas da súa xenealogía. Vense como o centro da dereita despois de que VOX mostrou que moitos que lles votaban prefiren outra marca. Xa contaban con CS, con portas abertas aos seus máis liberais seguidores, pero logo dos pactos internos -homologadores da linguaxe- que esta tríade formalizou para levar a un dos seus á Presidencia da Xunta andaluza o próximo día 16, o moi importante segmento dereitista da sensibilidade política confirma que ningún dos seus votantes se evaporou, pese aos rigores da crise e os vapores da corrupción. E aí seguen todos, en habitacións contiguas, apoiándose no que lles importa.

Os e as líderes novas do PP exemplifican esta confluencia cando, tratando de renovar a súa posición con voz propia, botan man do vello baixo aparencia provocadora. Moi visible está sendo -entre moitos outros términos que, segundo para que, dulcifican para que non pareza excesiva a regresión semántica-, o que fan con “feminismo”, “feminidade” “xénero” e “doméstico” ou “familiar”. Sintetizouno modelicamente a recentemente proclamada candidata do PP á Presidencia da Comunidade de Madrid, Isabel Díaz Ayuso, cuxa corentañeira novidade consistiu en proclamar que “para ser muller non teño que ser feminista”. Uns días antes, tamén -sen complexos- e algo máis novo, Andrea Levy -vicesecretaria de Estudos e Proxectos do seu partido- dixera: “Eu non son feminista, son feminina”. Ese rancio xogo lingüístico, con todo, xa foi denunciado como patriarcalista e inmóbil polas primeiras mulleres que falaron de igualdade. Entre elas, María Lejárraga, autora de moitas das obras que asinou o seu marido Gregorio Martínez Sierra. Por exemplo,, O Chapeu de tres picos e O amor bruxo, musicadas por Manuel de Falla; ou Margot, drama lírico con partitura de Joaquín Turina. En distintos escritos feministas, pero sobre todo na Muller Moderna (Madrid, S. Calleja, 1920), a eminente mestra e escritora deixou plasmado como esa distinción entre “feminismo” e “feminino”, era -fai case cen anos- o subterfuxio para manter a minoración social e política de todas as mulleres.

Voluntarismo
Non moi distinta, aínda que con outro campo semántico, é a actitude do PSOE desde o Goberno. En parte, pola súa precariedade parlamentaria e -de non menos importancia- por mor de posicionamientos dos seus líderes representativos, nunha tradición de longos disensos internos. Exemplo sintomático de indefinición ofréceo o seu Ministerio de Educación, con hipotéticas posibilidades e fráxiles concreciones prácticas. Confrontadas co xestionado desde o 02.06.2018, as súas palabras -moi reiteradas estes días por mor dos PXE- non pasan, pese ao plus de credibilidade que suxiren sobre o PP en progreso social, dun querer sen poder, demostrando, ata, un non querer nin poder.

Confirmouse con motivo de que o Anteproxecto de Lei pasase polo Consello Escolar do Estado e fóra presentado, despois, a organizacións sociais en Ferraz. A primeira ocasión serviu para que a triade conservadora e os seus mentores explicitaran consignas -unha “chapuza cósmica”, segundo o conselleiro de Educación de Castela e León- provenientes dos seus mitos: a liberdade de elección, a calidade, a escola concertada, a Relixión no currículum e similares. A segunda revelou que, pese ao acordo en relevantes puntos xenéricos- o equipo de Educación de Celaá mantén gran distancia cos seus posibles socios. Ben podía brindalo, no proxecto -e en decretos anteriores ou posteriores, que pode facer sen nova Lei orgánica-, a presteza en cambiar as características máis agres da LOMCE. Ese hiato non se enche só con palabras, senón con xestos. Cando o PSOE se retirou do plan de pacto” de Méndez de Vigo polo curto investimento económico, agora debería ser coherente. Tarde vai, igualmente, en canto ao que pregoaba respecto da confesionalidade en horario escolar e ao compromiso contraído con outras organizacións para erradicar a LOMCE.

Mensaxe/masaxe
Se non queren que avance a indiferenza, non poden demandar solidariedade cun proxecto avalado por indeterminados propósitos de axenda. Os tácticos electoralistas -recentralizadores do PSOE- corren o risco de que os seus posibles votantes o pensen de aquí a maio e se repita o de Andalucía; tal como vai algo tan expresivo como a Educación, o panorama que quedaría para a seguinte Lexislatura propiciará que os servizos públicos se desbaraten máis e mellor,“sen complexos”. Para moitos, a confusión entre o que pasa e o que pasou desde “a crise” recrea, acentuada, a precariedade anterior; a realidade, tan distinta do que soñaran desde antes de 1978, complica o sentido das súas vidas. Esa continuidade, alucinante, vén de tan atrás que as estratexias de comunicación non extirparán dubidas se se reducen a masaxe nominalista.

TEMAS: Anteproxecto Lei Reforma educativa. VOX-PP-CS. Voluntarismo PSOE. Estratexias de comunicación. Antesala eleccións.

Manuel Menor

Madrid, 13.01.2019

Os cambios cualitativos non os mide ben a cronoloxía anual

Para comparar se 2019 será máis avanzado que o ano pasado, haberá que sobreentender que nin os cambios nin os hábitos sociais son mecánicos.

A poucos días do comezo de 2019, xa temos razóns para pasar, da orde máxica que supoñen os periódicos desexos de felicidade de fin de ano, á orde máis racional en que adoitamos analizar, sopesar e concluír respecto do que nos sucede. Dá igual a posición en que se poña o observador, ben como suxeito indiferente aos acontecementos que se queiran analizar, ben como pensante que trate de ver como lle poida afectar o que está sucedendo. Nun ou noutro caso, será difícil en que está sendo diferente 2019. Só os fados saberán que vai ser dos propósitos, desexos e felicitacións que difundamos con boa intención.

Os historiadores falan de tempos longos ou puramente evenemenciais, para apreciar mellor lentitudes e aceleracións. A que non distingue é a nosa memoria, suxeita a imperativos diversos, dos que a propaganda non é menor. Ás veces, a confusión entre o acontecido e o que está sucedendo, entre o onírico e o racionalizar, é tal que todo parece un soño que leve camiño de perpetuarse. Custa recoñecer, con todo, que, non porque a cronoloxía avance un ano no calendario -ou porque teñamos dispoñible unha aplicación electrónica máis-, xa o mundo cambiou. A complexidade de estratos que compoñen a suposta realidade é tal que nin o esquematismo ideolóxico é suficiente para explicala nin a consistencia de canto construímos para protexernos da intemperie é tal que non poidamos fraxilizala máis. Unha proba desta estúpida capacidade daraa o modo en que afrontemos as tensións con que empezou 2019. Continúan as de 2018, pero tan significativas son que parecemos pegados a elas por costume, o que fará máis difícil a urxencia de cambialas.

De Granada

A historia da “Toma de Granada”, trala reiterada celebración do dous de xaneiro, xa ten connotacións plenamente implicadas neste presente. Tinguida de referentes actuais, foise complexizando para dotar aos principais factores do mesmo -PP e VOX- dun oco máis amplo nun panorama en que a terxiversación a favor dun interesado presentismo ten longo percorrido revisionista. A Historia de España como instrumento ideolóxico -que Don Marcelino Menéndez e Pelayo pregoou- tivo ferventes seguidores e asiduos defensores nos libros de texto electura obrigatorios durante máis de 40 anos. E aí seguen. Baste recordar que Isabel de Castela foi na etapa franquista símbolo mitificado dun tradicionalismo reducionista, como estudou Elena Maza en 2004. O seu nome foi imposto a moitas institucións docentes -escolas e institutos, como o antigo “Instituto-Escola: Sección de Retiro”, en Madrid (BOE, 15.04.1939)- segundo avanzaba a guerra civil; a Sección Feminina de Pilar Primo de Rivera invocouno reiteradamente -co faz e as frechas do seu escudo-; e na listaxe homónima de recoñecementos honoríficos da época pode advertirse o significado que se lle atribuíu a esta raíña castelá. En este festexo, igual sucede con outros ingredientes como “Musulmáns”, “España” ou “Reconquista”, en axitado puzzle a conmenencia e a cidadanía quédase, unha vez máis, sen saber que sucedeu en Granada en 1492. A Toma da rúa por 4.000 bandeiras españolas e as súas consignas predominou e, sobre todo, con que mimbres partidistas se prefire construír o imaxinario do que se queira sexa a convivencia hoxe. Aquí non é o re-coñecemento o que progresa senón a volta a un pasado de valores non necesariamente exemplar e integrador.

De “Acordos”

Que a Historia presta unha boa urdidura en que ganduxar calquera discurso é fácil de ver, logo de 40 anos da sinatura dos Acordos -ratificados no Vaticano o tres de xaneiro de 1979-, desde a situación da laicidade do Estado. Entre os moitos ingredientes desta especie de Concordato, o elemento vertebral é que os pagos anuais a conta non decaeron malia a “a crise”, pero as súas implicacións nas políticas educativas do Estado e as súas autonomías é en grao sumo rechamante. O estudo do cumprimento do art. 27 da Constitución vixente non só permite advertir a distancia que media entre o noso panorama lexislativo en educación e o dos nosos veciños franceses desde 1905, senón ademais a cantidade de problemas de diversa índole que xerou ese articulado constitucional. Entre outros, como a liberdade de elección de centro e unha presunta “demanda social”, amparadas na diferenza relixiosa pretenden ser prioritarias fronte ás urxencias da escola pública; ou como a Relixión, como catequesis, segue tendo privilexiado tratamento educativo na LOMCE. Que sexa a pretendida igualdade, lexislativa, económica e organizativa do sistema educativo español -coa práctica diferencial que implica isto nuns ou outros centros, nos currículos e libros de texto, ou na dinámica de formación que deba preparar para o exercicio profesional docente-, está lonxe de acontecer aínda. Ineludible é, así mesmo non ver estes días, trala actitude do prior benedictino do Val dos Caídos, a persistente ambigüidade da xerarquía eclesiástica nun asunto de tanto relevo cívico como a exhumación dos restos de Franco.

De violencias

No canto de cambio histórico, naturalización de pautas establecidas é o que parece volver primar en 2019. Coma se dunha estrutura antropolóxica se tratase, non só custa cambiar, senón que se reivindica a perduración do dominio duns respecto doutros. O espertar de VOX con opción de decidir no panorama político -e non só en Andalucía-, está servindo para mostrar que o patriarcalismo machista e as súas derivacións violentas é máis amplo do que indican as cifras estatísticas. Ao non concordante cómputo de falecidas, únese un non menos interesado modo de mirar este trato violento e mortífero, non tanto como cuestión de xénero, canto como diluído modo“doméstico”. Coma se se quixese negar a realidade de odiosos tratos desiguais e vexatorios, a miúdo soportados nunha mala educación, que aos mozos se lles inculcaron desde a súa infancia unha suposta superioridade en todo; tanta que, cando os tempos deron un envorco a esta percepción, aí continúa empobrecendo as relacións e facendo difícil a concordia en moitos casos. Este ano empezou apelando, outra vez, ao vello costume da brutalidade neste terreo. Ata cando? O tacticismo do PP e de CS a onde conducirá a que alguén como Damares Alves, do Brasil de Bolsonaro, festexe pronto aquí que os nenos vistan de azul e as nenas de rosa?

A mestura continuista duns e outros costumismos está construíndo un arquimboldesco 2019, con parvos residuos doutros tempos, ensanguentados demasiadas veces, alucinados moitas outras, e prexudiciais sempre para os máis abrumados/as pola vida. Atentos ao guarismo cronolóxico deste ano incerto.

TEMAS.: Historia e memoria. Revisionismo histórico. Acordos Estado e Vaticano. Violencia de xénero. Violencia doméstica.

Manuel Menor Currás

Madrid, 06.01.2019

É o "lucro cesante" o organizador da educación?

Entramos no 2019 con múltiples xeitos de ver a vida colectiva, nos que as demandas da propiedade privada seguen sendo privilexiadas. Intemperie.© Lucia de Persia Terminou 2018, con discursos de fin de ano nas autonomías que máis parecen ansiedade dun microestatal simbolismo diferencial que verdadeira sintonía cunha compartida pertenenza unitaria. Políticamente, o comezo de 2019 aventúrase así mitinesco, con todos os anceios postos no equivocamente válido para desenlear as mentes de cantos inclinarán co seu voto as inminentes eleccións cara a uns ou outros prexuízos. Continuarán vixentes, así, a maioría dos supostos que determinan que a intemperie condicione a vida de millóns de españois. Máis aló do que os cambios climáticos determinen, enténdase “intemperie” como metáfora da pobreza, necesidade e exclusión, incluídos problemas diversos que, cando se fan notar, inciden especialmente nos que detentan estas carencias. Do CETA ao TTIP Inculcáronnos que antes que o lecer é o negocio e, como fondo, a privacidade da propiedade nas súas diversas formas; entre elas o “lucro cesante” como unha das súas figuras centrais. Cando entre 2016 e 2017, antes de que a Unión Europea o aprobase, houbo unha forte oposición a que se asinase con Canadá o Acordo Económico e Comercio Global (CETA). A razón fundamental de cantos o seguen vendo controvertido -igual que ao TTIP e outros acordos similares de libre comercio- é o “lucro cesante”, que as empresas multinacionais adoitan reclamar ante árbitros internacionais privados, deixando ao aire a pouca garantía que poidan ter as reclamacións dos máis débiles. As relacións entre países, por razón sobre todo das súas materias primas ou do seu comercio -do que non son alleas as políticas educativas-, está chea de casos particulares en que só excepcionalmente foron atendidas. O “lucro cesante”, moi estimado polo neoliberalismo e presente no noso Código Civil (arts. 1101 e 1106), remonta a súa orixe ao dereito romano. É unha extensión do res clamat domino (as cousas reclaman ao seu dono) na medida en que se considera un dano a perda dunha ganancia que non se produciu se non se alteraron as circunstancias dunha determinada situación. Tan elástica é que do xusto pode pasar con facilidade ao prepotente. Se un país, por exemplo, decide mellorar a súa lexislación salarial ou ecolóxica, as empresas -multinacionais, moitas veces- poden reclamar un arbitraxe por “lucro cesante” supostamente prexudicadas ao complicárselles as ganancias dun negocio fácil, esixindo unha compensación equivalente aos supostos danos. O quantum da prestación indemnizatoria variou na propia época romana ata a regulación actual, pero esta figura xurídica adoita resultar moi favorable aos xa arrastran unha tradición colonizadora ou de dominio de posición hexemónica en determinadas áreas de investigación e produción. Capitalismo extractivo Isto que sucede entre países acontece a diario na xestión dos asuntos públicos, un espazo en que a pugna privada por atopar beneficio empresarial é constante e, se é posible, en exclusiva, monopolio ou formato similar. Aí aniña o “capitalismo extractivo”, en que supostos “emprendedores” se apañan para atopar apoios oficiais a diversas actuacións que, por distintos medios, logran vender como “demanda social” o que é un procedemento para facer cautivos dunha actividade empresarial a amplos colectivos de cidadáns. A historia dos monopolios españois, da que Ramón Tamames fixera un bo recordatorio en 1968 (Madrid, Zyx), ha ter vizosas ampliacións posteriores a conta das sucesivas nacionalizaciones e privatizacións que se han ir sucedendo. Ambas foron case sempre en beneficio privado: o precedente das desamortizacións nos anos máis liberalizadores do século XIX non debería esquecerse. Álvaro Flórez Estrada (1766-1853) xa deixou ver en 1836 as súas desavinzas con Mendizábal mostrando como, estando de acordo en que debían realizarse, os procedementos para levalas a cabo faríanas prexudiciais para o Estado e para a inmensa maioría dos labregos, pola acaparación de terra en poucas mans e o aumento de cargas aos  que as traballaban, o gran favor que se facía á especulación e como persistiría o atraso xeral e a propia débeda do Estado (Sobre la enajenación de los bienes nacionales, Madrid, B.A.E., 1958). Deste capitalismo sen risco, sempre con rede protectora, hai exemplos recentes. Aí está, derivada desta ampliación interesada do dereito de propiedade -por riba do que a doutrina escolástica de Tomás de Aquino, entre outros, respecto ao ben común prevalente- a obrigación contraída con Acciona por parte do Estado -unha factura que pagaremos todos durante tres décadas- por mor de Cástor, o errado depósito de gas en augas mediterráneas. E aí está, igualmente, a práctica do acontecido coa vivenda a partir da liberación do uso do solo -outra desamortización á inversa dun “ben nacional” a favor duns poucos- que Aznar legalizou en 1998 e que agora volve a demandar a extrema dereita, coma se non causase suficientes problemas ao resto de españois coa burbulla do ladrillo e a crise financeira. Libre elección de centro Este clima do “lucro cesante” -principalmente como expectativa de seguridade- tamén afecta profundamente ao sistema educativo. De feito, a perspectiva de que intereses privados se sinta afectados por decisións da lexislación estatal e autonómica é contemplada con receo por múltiples instancias, empezando polas oficiais. Pero é sobre todo nas asociacións corporativas do ensino privado -en boa medida da órbita eclesiástica- onde temen perder terreo nos concertos educativos existentes e en non poder amplialos tan fácilmente como ata agora. Un presunta “liberdade de elección de centro” e unha suposta fonte de dereito como “a demanda social” -que protexe a LOMCE- serven de enganche conceptual ao predominio destas políticas privatizadoras. Basta repasar as que nestes quince anos últimos se levaron a cabo sistemáticamente en Comunidades como a de Madrid, para ver os protocolos que, para desenvolver esas premisas -de modo case sempre contrario ao interese de todos os cidadáns-, se exercitaron. O escenario resultante mostra situacións como a dun colexio público de Aravaca, cun grado elevado de racismo encuberto, ademais doutros prexuízos clasistas para a convivencia honrada que debería transmitir a organización de todo centro escolar. Se a propiedade privada e os seus arredores xurídicos non teñen couto, o empobrecemento xeral do sistema educativo irá en aumento. A escola pública é a gran prexudicada polos demandantes de máis privatizacións, subvencións ou lucros cesantes. Á difusión educativa do coñecemento -e á convivencia cívica- pasaralle o que fai apenas 118 anos acontecía no social, cando non había lexislación ningunha, en que o suposto estorbo de regulación sostiña a riqueza dun selecto grupo privilexiado. Por algo Robert Castel sostiña, en 1995, que as metamorfoses da cuestión social -e en definitiva, o modo en que se afronte a pobreza- son as que mellor expresan a consistencia democrática dun país. Que nos traerá neste aspecto 2019? TEMAS: Escola pública. Escola concertada. Liberdade de elección de centro. Demanda social. Pobreza. Cuestión social. Lucro cesante. Neoliberalismo. Manuel Menor Currás Madrid, 01.01.2019