Negacionismos desmemoriados

As Bestas son un aviso para cuantos miran sen ver. Á bestialidade humana non lle agradan proxectos de vida que rompan a súa vixencia.

As lindes entre a memoria e a Historia son tan fráxiles que, a miúdo, confúndense e tenden a esvaecerse de tal modo que, ás veces, dáse o acontecido por non existente e viceversa. As reunións de antigos alumnos de colexio adoitan confluír inevitablemente -e non digamos se conviviron nun internado- adoitan no repaso do que foi ou non foi o tempo de colegueo adolescente. Sempre concordan en canto á superioridade manifesta do grupo de clase, diferente dos outros, sobre todo os de cursos posteriores. Tamén afán coincidir no referente a unha suposta solidariedade interna, consolidada en múltiples acontecementos que confirman con inacabables relatos, precedidas sempre do inevitable: ”acordádesvos daquel día en que…”. Acórdense ou non de tanta concordancia, esas reunións transcorren nunha interminable ladaíña de contos e anécdotas, que dulcifican e case sempre melloran o realmente sucedido moitos anos atrás. Os reunidos parecen rexuvenecerse coas súas versións do vivido, e máis se se animan con bebida abundante, e non hai discordancias na narrativa daquel tempo ido.

Os problemas das narracións grupais xorden dos negacionistas do relato, ben porque na súa memoria persisten retrincos inexplicados, humillacións ou desencontros con espabilados e acusicas de entón ou, tamén –caso moi frecuente-, porque estean convencidos de que todo lles foi marabillosamente ben e non atoparon tropezo á boa imaxe que do seu paso polo mundo deixou aquel pasado. Para estes negacionistas últimos, non houbo problemas, malos tratos, ignorancia ou cousas peores; non poden ver que, naqueles anos de suposta paz harmoniosa e celestial, houbese personaxes nefastos, partidarios de si mesmos ou de que a letra con sangue entra, como aquel Doutor Centeno que Galdós pintara como “antipático pesadelo” e xerador de “repugnancias”, porque a súa pedagoxía,de “autoridade despótica" e "crueldadesublime”, percorría os bancos desde que advertía “os primeiros síntomas da rebelión” contra a súa incapacidade, e poñíalles “rápido correctivo coa súa vara ou a súa man ao murmurio”. Aquela máxima: “Sementa croques e recollerás sabios” produciu xa entón xente adepta e servil, colaboracionista do que había. Pretender que a memoria non borre ese historial non pode ser; se o fai, é case segura a rifa co resto de compañeiros ou compañeiras para quen estivo ben e, mesmo, moi ben aquel tempo, en que non falabamos de política porque hai que ver como nos queriamos!

As Bestas

Para este colaboracionismo desmemoriado, o pasado non se pode corrixir e o que impón o presente son novas formas de sobrevivir; sobrevivente daquel pasado empéñase en impoñer a paz a golpe de restricións da memoria e, se pode, con decisións de pervivencia tranquilizadora que non inquieten desconfiando do que hai. É máis, o patrimonio de desmemoria é hereditario e quen ten o control da palabra propágao de continuo no que di ou cala. Sobresendo asuntos, ocultando información e manipulando mensaxes, establecen a verdade do que foi, desde o poder que cren ter. O que existe ou non existe, igual que o que existiu, determínano seleccionando previamente como esquecemento ou recordotolerable o que se publica ou edita e o como ha de facerse; por iso son case sempre enganosos os centenarios, aniversarios e conmemoracións, redundantemente laudatorias de quen determina os fíos narrativos oficiais do acontecido. Ese é, así mesmo, o determinante dos algoritmos que operan nos debates, opinións e decisións executivas. Alimentando a desmemoria ocultan o presente, non sexa que o pasado o faga ignominioso e obrigue a rectificar o que se segue facendo a conta do dominio colonializador, a superioridade da forza, o poder dos intereses propios e, ás veces, para atrasar a defenestración de bobada arrogante e inane.Quen vise a película de Rodrigo Sorogoyen, As Bestas, verían o impredicible espertar da memoria na suposta vida tranquila das baleiradas ribeiras do Sil ourensán. Nun espazo tan idílico, suscita tensións irracionais, de bestialidade desmedida; entre belas caracochas de castiñeiros, este guión non revela unha morriña melancólica, senón un pasado desdeñado e preterido, hostil a toda novidade exterior. Apto para producir dor a cuantos rocen o seu adormecemento, acaba producindo a versión máis odiosa do desacougo, capaz de matar a cuantos rolden a súa periferia.

Se se mira ben, o noticiario non é menos tráxico. Por exemplo, a reunión do goberno italiano de Meloni en Cortona, despois dos decretos e decisións contra os migrantes, e cos mortos que un mar enfurecido deixou nas praias do Adriático: os seus desmemoriados xestos e palabras non curan senón que endurecen a mirada sobre unha realidade problemática. É a mesma coraza que pretende crear o goberno inglés, en mans dun “integrado”, desmemoriado da marxinalidade en que viviu a súa xente; coma se o pasado de zipayos non existira, procura que o presente sexa tranquilo para o conservadurismo, por máis que ACNUR avise de que este plan de inmigración afástase “dos compromisos humanitarios; a política migratoria de Rishi Sunak, legal segundo algúns xuíces, pero inmoral, prolonga o colaboracionismo desmemoriado con aquel pasado colonizador, inmisericorde con cuantos non estaban á altura do imperialismo, e non quere estar atento á radical igualdade humana. Á súa vez, a Comunidad de Madrid, tan modélica para outras comunidades autónomas, volveu a selo unha vez máis en asuntos de currículo educativo. Herdeira de máis de oitenta anos de repudio ao pasado incivil, anda a procúraa de que así continúe sendo co enterro da “memoria histórica”. Nos cursos de formación do profesorado escolar ignora o golpe de estado de 1936, a Guerra, a ditadura e a represión , depuradora do propio profesorado democrático durante e despois daqueles anos. É unha maneira de cultivar o colaboracionismo da desmemoria para que as incoherentes maneiras de convivencia prosigan na súa tranquila inequidad e ninguén se atreva a modificar maneiras de superioridade inxusta duns poucos sobre a liberdade e dereitos dos demais,cando non vivimos na mellor das democracias posibles.

As bestas son un aviso para desmemoriados: sen cita previa, a bestialidade prodúcese inopinadamente entre cuantos cultivan idilios inexistentes.

TEMAS: Memoria e Historia.- Narrativa histórica.- Anécdotas e feitos históricos.- Pasado-Presente-Futuro.- Colaboracionismo desmemoriado.
MMC (13.03.2023)

Monografía sobre a Memoria Democrática e Educación

A revista educativa Innovamos, adica o seu número 16 á Memoria Democrática. Unha monografía de moi recomendable lectura.

Coas súas habituais seccións de análise, entrevistas e opinión a revista achega moi interesantes colaboracións de Rodrigo Lledó sobre a memoria democrática no contexto internacional, Isabel Alonso Dávila sobre memoria democrática e novo modelo curricular LOMLOE, a entrevista a Jaime Ruíz presidente da Asociación da Memoria Social e Democrática feita polo noso colaborador Manuel Menor. Tamén o artigo de María José Olaso sobre experiencias en centros educativos; outro sobre o valor educativo da memoria histórica democrática de Enrique Javier Díez Gutiérrez, ou o de Victoriano Mayoral Cortés, que incide especialmente sobre a influencia na educación cívica. No apartado de libros e revistas José Gálvez analiza o cómic como vehículo da memoria e en cultura Fernando Álvarez-Uría achega a súa visión sociolóxica no artigo Ficcións para iluminar mundos sociais. O colofón á revista pono a entrevista á catedrática de Educacion Artística da Facultade de Ciencias da Educación da Complutense, Marián Cao.

https://drive.google.com/file/d/17qvTTziRbItHt0JS52AEU_1gX8YEaeEs/view?usp=share_link

Tempo preelectoral: un alucinante panorama patriótico

 

A semántica da insensibilidade desmemoriada masaxea xa as neuronas dos votantes.

A proximidade das eleccións autonómicas e municipais pon en primeiro plano palabras que moven o seu significado acompañadas de exemplos morais. A confluencia de ambos os ingredientes nos medios, e na conversación cotiá, modela unha paisaxe sentimental que, captada polas enquisas, acaba movendo a decisión do voto.

Hermeneutas e patriotas

Nun contexto esencialmente bipartidista, hermeneutas e exégetas, opinadores e analistas de sutil lucidez, pugnan desde a súa particular bóla de cristal por adiantar como vai  configurarse a paisaxe política na noite do 28de maio, gran adianto á súa vez -segundo os máis perspicaces- do que, ao final de ano, darán de si aseleccións xerais. O sumatorio das mensaxes que emiten é máis expresivo de desexos interiorizados, que do que acaben dicindo as urnas; pretenden que sexa verdade o que non pasa de posibilidade. Sen máis argumentos que a súa inclinación -ou unha aversión fixa á contraria- as súas explicacións parecen proceder da revelación dun demiurgo omnisciente que xoga cos votantes sen eles sabelo; cal quiromantes e crédulos de diversa especie, falan para quen o mundo, rexido por principios máxicos, só está aberto aos moi iniciados, capaces de ler unha historia xa escrita e incuestionable, á que canto sucede adáptase pasivamente. Isto explica que, cando as urnas acaban dando uns resultados concretos, distintos dos que anunciaron, moitos responsables das campañas electorais emitan explicacións de signo astral, sen empacho para enfadarse cuns votantes que se equivocaron por contrariar as previsións profetizadas.

Pola mesma razón, hai partidos que, cando as eleccións os sitúan na oposición, poñen gran empeño en defender que quen alcanzou o poder nas urnas son xente falsa, espúrea e mendaz. Este itinerario discursivo, tan oído desde 2004, cando Rajoy perdeu a moción de censura entre o 31 de maio e 1 de xuño de 2018 -porque era insostible o panorama de corrupción-, volveu ao Parlamento pretendendo tapar maxicamente a gangrena. Para que parecese non existir, voces amigas da nova oposición acompañárono formando un coro de voces concorrentes, cuxa aparente harmonía cifrouse en mostrar que os malos subiran ao poder e, como encarnación do mal, conculcaban a liberdade, destruían a economía e metían sempre a pata ata coa meteoroloxía. Segundo a súa canción demonizadora, canto tocaron está a quedar polos chans; nin vergoña tiveron en asociarse cos “rojos”, esa xente tan mala segundo o criterio do TOP, que segue aí despois da CE78. Aínda a semana pasada, a congresista de EEUU, Mª Elvira Salazar, preveu de “un pacto co diaño” a quen en “o mundo libre”, optan por “o mundo dos escravos”, e “pode ter consecuencias de proporcións bíblicas”.

Este sermoneo de “guerra fría”, en que “os bos”, como nas películas do Oeste, son os exexetas exclusivos do ben, insensibles ás penurias alleas, irá in crescendo durante os 78 días que faltan ata as eleccións, en que se redobrará a pugna entre o ben e o mal. Será máis intenso os mércores, no suposto control ao Goberno, entre argucias semánticas para que as palabras non se axusten ao seu valor máis propio, conforme á realidade. Desde hai tempo, neste peloteo de vello estilo xeremíaco é difícil descubrir un interese continuado por dialogar sobre algo, tratar de orientalo e cambialo se é preciso; alleo ao que lle sucede aos cidadáns, trata de que as cámaras trasladen os seus enfados aos espectadores con capacidade de voto.

Son moitas as voces que se suman a ese coro de flaxelantes de expresión supostamente atrevida e verbalidade hiperbólica, que quere marcar o territorio co peso acusatorio do seu dualismo moral. O profetismo equívoco de Ramón Tamames falando en nome de VOX é un invitado que non clama no deserto. Algúns outros, talvez non programados, tamén interpoñen o seu berro no guión coincidindo en resaltar o lado máis chillón da dicotomía diferencial do ben e do mal. Como canto “patriótico” é recorrente o xesto dos executivos dunha empresa importante trasladando a matriz do negocio -e a tributación- aos Países Baixos. Non contaron con que esta toponimia do pasado holandés puidese facer lembrar ironicamente no presente A Rendición de Breda. Velázquez pintou este cadro en 1835 para o Salón de reinos do Palacio del Buen Retiro, moi preto de onde Ferrovial cotizou ata o de agora en Bolsa. Pero “as lanzas” da suposta “inseguridade xurídica” desta “xente de ben” serían, nunha función inversa, unha “chave” exemplar nesta España en que -sen o mito de que non se pon o sol- o amasado baixo os seus raios a conta do traballo e impostos dos outros españois siga reflectindo as Cousas debuxadas por Castelao hai un século. Con todo, a mensaxe foi que votar a quen queira movelas é “antipatriótico”.

 O coro de voces cantantes

 A este concerto de propagadores do ben, que “o progreso” xerou nestes cen anos de desmemoria, concorre adicionalmente a exemplaridade xestual de políticos e xuíces coincidentes en que están a ser investigados -ou son investigables- sen que haxa, ás veces, presunción de inocencia. No grupo dos primeiros, a pequena liorta culpable do “e ti máis” está servido, tan repetitivo estes días que só agarda a taxonomía apropiada para clasificar a variedade evolutiva que segue xerando a zafiedade. No segundo, as sutilezas que algúns xuíces exhiben en truques leguleios –como a do “criterio clínico” no caso das derivacións de anciáns, por mor da Covid-19, segundo o protocolo das residencias madrileñas-, engaden novas mostras á lista de casos perdidos ou demorados que sofren quen padece que o fiel da balanza estea en mans de hermeneutas para quen a verdade e o ben son alleos á Xustiza.

Con todo, neste preciso momento preelectoral, a variante vocal máis rompedora póñena os coaligados do Goberno: ante o 8-M, cada cal canta a súa verdade no “si é si”. Quédanos Virxilio quen, na Eneida, xa fixo aparecer ao destino como froito das decisións humanas, non como causa das mesmas e vontade dos deuses; e poida que haxa moitos a quen tamén Xob lles sirva de consolo.

TEMAS: Discurso preelectoral.- Pequena liorta de corrupción.- Hipocrisía moral e política.- Apoloxetas e hermeneutas da “verdade” e do “ben”.- Cousas (de Castelao).

MMC (07.03.2023)

Benestar escolar: unha condición indispensable

É un reto principal, dos moitos que ten pendentes o sistema educativo. Se non se logra, o tempo escolar pode ser un martirio.

Crear o ambiente apropiado para que os anos de escolarización dos nenos e adolescentes teñan revaloricen as súas vidas, é fundamental. A ese tempo sóbralle sempre a coacción moral e a segregación, nefastas no desenvolvemento persoal e social.

As grandes palabras de referencia

Desde que en 1857 a Lei Moyano estableceu a primeira ordenación xeral da educación en España, nas leis que seguiron ata hai termos que dan as claves do sentido que pretenden, case sempre moi axustado a un substrato sociopolítico, económico e cultural preexistente. “Universalidade” e “liberdade” son desde a Constitución de 1978 os que fundamentan as leis orgánicas que viñeron despois; a súa repetición indica o difícil que é acordar os ingredientes que conleva o seu plasmación nas aulas. Sucede o mesmo noutros ámbitos lexislativos. Na Declaración dos Dereitos do Home e do Cidadán (1789), “a igualdade, a liberdade, a seguridade e a propiedade” (que dicía o art. 2), son as divisas que se impuxeron con máis prevalencia, autolimitándose mutuamente e condicionando, ademais, o outro gran emblema revolucionario, “a fraternidade”. Esta consigna, expresiva da laicidade que se pretendía fronte ao Antigo Réxime, é nomeada habitualmente coas dúas primeiras, está inscrita nas fachadas dalgúns edificios públicos franceses desde 1880, pero non chega a unha constitución ata 1846 e 1958. Se analizásemos a súa concreción social sería peor, pero é que ata as solemnes palabras non adoitan pasar de declaración e aspiración de futuro; os procesos socioculturais en que se inscriben non dan para máis, e cando os conxuntos lexislativos persisten en repetir os mesmos conceptos, reflicten máis o tempo longo das carencias que cambios efectivos.

En Educación, as reiteracións que vemos nas súas moitas leis indican ben que fallos seguen activos no sistema. Pénsese, por exemplo, no que está a suceder coa eficiencia de leis recentes como a chamada do “Si é si”, e contrástese coa secuencia de vaivéns que tivo a educación das mulleres en España desde a Lei Moyano, diferenciada da dos homes. Eran para algo máis da metade da poboación, pero ata 1910 -53 anos despois- a 10,3 millóns de mulleres estívolle prohibido o acceso á universidade e as súas profesións. De todos os xeitos, moi poucas puideron entrar nela, e a coeducación escolar apenas durou o que a Segunda República.Vetada desde 1938, ata os anos oitenta as escolas e institutos públicos non foron mixtos e, desde entón, non necesariamente implantaron unha coeducación de verdade, nin desapareceron problemas de xénero. Segue vivo, ademais, o debate ao redor de se –por tabú, negocio ou distinción- os colexios que segreguen por sexo deben recibir subvencións publicas; non todos os que teñen algo que ver co mundo educativo exprésanse do mesmo xeito respecto a esta cuestión, tan condicionante de “a igualdade”, a “universalidade” e a “liberdade” educativas.

Coordinadores de benestar escolar

O art. 124 da LOMLOE introduciu, ao comezo deste curso na organización dos centros, a figura do “coordinador ou coordinadora de benestar e protección na comunidade escolar”, encomendándolle a prevención, detección e protección dos nenos e adolescentes fronte a situacións de violencia e acoso na contorna escolar. Reafirmando a súa importancia, o art. 35 da Lei de protección á infancia (LOPIVI) volveu a insistir na súa relevancia.

A súa implantación neste curso, con todo, é variada. Se se teñen en conta os medios de que dispón, o perfil dos candidatos e a formación requirida para o seu desempeño, non en todas as Comunidades autónomas implementouse esta figura e, onde se fixo, os informes dos sindicatos de profesores son expresivos do pouco coidado posto niso. A presenza de novas figuras nun organigrama administrativista xa espertou en Larra algúns dos seus mellores artigos. Na historia recente da educación española, foi improvisada a introdución do “titor”, diferenciado do docente, que urxía a este a que non fose un simple ensinante e actuase na súa aula como educador. Aconteceu igualmente coa inclusión do “coordinador docente”, que en moitos casos viña suplir competencias que todo profesor debía ter para axustarse ao “proxecto de centro” en “colaboración didáctica” con outros profesores. De seguir esa tónica, sería un gran problema que a normalización nos claustros dos labores do “coordinador do benestar do alumno” necesitase o mesmo tempo: a “convivencia” seguiríase resentindo, e a “calidade” da educación como dereito garantido no art. 27CE, só sería unha palabra banal.

Non será fácil lograr a complicidade necesaria nos equipos docentes para que a “cultura do benestar” –que concreta e explicita os dereitos civís e sociais- alcance en cada centro escolar consistencia relevante entre os seus acenos de identidade. Se este educador non ten medios, só será un espellismo inútil. No exercicio das súas funcións chocará con hábitos que chegan ás aulas por ósmosis da súa contorna, empezando pola propia “comunidade escolar”, palabra que non sempre responde á realidade; nin en todas as familias, nin en todos os barrios, se dan os pautas optimistas de convivencia: compaixón, a tolerancia e o coidado; tampouco os que din exercer de líderes políticos, culturais e, ás veces, mesmo relixiosos, son exemplares. Está, ademais, a tradición pandillista de festas e demostracións adolescentes, que xogan agora coas redes sociais. E así mesmo, os tempos que corren non son bonancibles; os problemas que moitas familias teñen para saír adiante, cando a inflación se dispara e as hipotecas soben, propician que florezan candidatos a dar a nota con demostracións de superioridade sobre os que parezan máis débiles ou simplemente distintos.

En todo caso, neste panorama máis ben desolador, é plausible -se expresa vontade de emenda- a desculpa da Consellería de Educación catalá, por mor do acoso sufrido por dous menores en Sallent (Barcelona): “o suicidio ou tentativa de suicidio dunha persoa menor de idade é un fracaso do sistema”. Pero non é suficiente.

NOTAS: Comunidade escolar.- Benestar escolar.- Coordinadores educativos.- Educadores/ensinantes.- Coacción moral e segregación.

MMC (01.03.2023)