A medida que se achega o final medran as dúbidas

Non só é que o económico vaia a dar un envorco. Moitas vidas non serán o mesmo. O problema é se non van ser libres para decidir sobre as súas vidas.

Imos camiño do mes de maio e no túnel empeza a albiscarse a saída á luz: a desescalada está cerca. Namentres, medra entre os viandantes deste buraco a inquietude do que haberá despois.

Mensaxería

A escuridade e o aparente parón do tempo fixeron o seu traballo. O móbil e internet axudan a comunicar cousas, enviar mensaxes e consellos, redefinir os modos de facer magdalenas ou cultivar os xeranios na alféizar da fiestra. Todos dan sinais de que existen, sobrepuxéronse á peste ou de que os rozou ou pode rozalos; moitos han ter algún achegado que se foi e nin sequera puideron despedirse del. Todos se senten aflixidos por algunha ou outra razón, porque houbo un corte brusco na súa vida “normal”, porque “a curva” pasoulles por riba ou porque a sorte estalles dando as costas.

E a anormalidade fixo abrollar a teima de pensar; todos pensan máis no túnel. E todos se mandan os seus pensamentos pola vía virtual, senten necesidade de contar o que pensan, afixéronse á prótese do móbil e móveno con gran intensidade: 20, 30, 1000 mensaxes diarias. É un non parar de mensaxes que tratan de atopar parella: a ver se este pensa como min, a ver se eu penso coma os outros, a ver se medra a tribo dos que pensamos o mesmo. O móbil e o iPad estanlle gañando ao ordenador a partida da eclosión do pensamento. E da educación, claro; todos nos educamos ou pretendemos educar os outros co que pensamos que debe saber, e os demais intentan o mesmo.

Educación Online

Os ministros de universidades e dos outros niveis educativos, os conselleiros autonómicos dos asuntos educativos, pensan que o sistema online é a solución a moitos dos problemas que lles suscitou o parón deste túnel.

E se tivésemos xa no peto a proximidade do campus universal, sen necesidade ningunha de ir ás instalacións físicas de colexios ou universidades, ás aulas, aos profes e departamentos, aos libros e bibliotecas manoseables? E se as materias, programas, plans de estudos, bibliografías, presentacións de traballos académicos, textos, anuncios, consignas, recados, proxectos de fin de carreira ou do que sexa, só se fixesen en diante Online? Sería mellor ou peor, máis barato ou máis caro, merecería máis a pena ou menos? Sería máis accesible e máis económico? Prepararía ben á xente que necesitan as empresas para que puidesen acreditar as súas ganas de traballar no que lles digan? Terían estas que complementar aquilo con outro cursiño adaptado ao posto? Necesítase máis? É definitivamente inútil o demais, sen que nos rifar a todos Nuccio Ordine? Onde está a modernidade? ... Podería reducirse todo o ensino a puro teletraballo? Pero, sobre todo, Non se solucionaría dunha vez a constante carencia de medios, recursos e pouca preparación que moitas veces teñen os sistemas que actualmente temos en funcionamento analóxico e presencial? Podería o ensino público dunha vez ser público, gratuito e de gran nivel de esixencia para todos? Acabaríanse as protestas de mareas que marean aos responsables da xestión porque sempre fallan? Protestar será en diante algo só virtual? Haberá que protestar por algo?

Ben. Vaia vostede a saber que nos depara a saída do túnel. De momento, alégase que, igual que din que se fixo un bo traballo Online -vaia vostede a saber-, boa parte do inmediato, exames, acreditacións dos niveis educativos que quedaron no aire quérense encamiñar por aí. A aprendizaxe real que se obtivo non parece que interese moito: é difícil de evaluar como é difícil de construír. A tradición educativa é que case sempre interesou máis o contido, o saber recitar o que hai que saber e punto, porque todo o demais non interesa: Sabes os reis godos?, pois xa sabes Historia. Non nos sabes?, suspenso. Coa asepsia que hai que ter estes días de pandemia, xa nos estamos adestrando en que para que o rozamento diario, o ver que cara pon alguén cando atende e entende, como reacciona fronte ao que descoñece e quere pescudar, que pinta ten o profe e por onde leva a súa área de coñecemento, que merece a pena pescudar e que non, se ten ou non interese a curiosidade por saber algo, solucionar unha dúbida e cousas así. Interésalle algo a alguén ou só interesa repetir o que xa parece que sabemos e que se non o repetimos somos ignorantes?

Os sanadores

Tamén, floreceron os sanadores virtuais no noso móbil. Hainos de moi diversa transcendencia oportunista. Desde os emprendedores que aproveitan as nosas baixas defensas para coarnos un anuncio do seu: un seguro, un coche, unha crema, un banco, ou o que sexa da vida diaria; todo en plan de arranxarche as necesidades que teñas e mándancho por mensaxería. Non fai falta que os vexas e saibas  a pinta que poida ter aquilo que che queren vender; nin fai falta que mires a letra pequena do que che ofrezan: total para o que serve?

Os mellores son os dos telepredicadores a domicilio que se quedaron con ganas de ser predicadores con púlpito físico para botar o sermón cada semana. Teñen a vantaxe de que, en plan virtual, poden largar todos os días; os amigos do chat, do blog ou da web non teñen máis remedio que aguantar ou facer que o escoitan, ségueno e responden cun imoji ou dous e un gústame, gústame moitísimo, segue así que vas moi ben.

Nesa situación séntense unxidos de verdade e xa nos recriminan. Xa non lles basta con seducirnos con cousas de dereitas ou de esquerdas; saben que non é o mesmo e segundo vexa de que vai a marcha, o telepredicador espabilado sabe por onde ten que levar a prédica: que se contra o Goberno, que se a favor do Goberno, que se non se aclaran os do Goberno, ou que se estivesen os outros non se equivocarían tanto e teriamos un país fetén e que viva España. Hainos máis metafísicos aínda e ata trascendentais. Son os salvadores virais. Atoparon a pedra filosofal e véndennola coa súa reflexión profunda. Agora xa non é só que o COVID-19 sexa unha ocasión inesperada e providencial para cambiar as nosas vidas pecadoras e que, de paso, salvemos ao Planeta e, por suposto, a todos os nenos famentos que haxa no mundo porque xa víramos que polo camiño que andabamos iamos ao precipicio e ao inferno. NON. A súa reflexión tende agora xa a conmovernos por dentro un pouco máis; poñen o grito en que se somos ou non “débiles” e “sumisos”, que se con Goebbels as cousas foron como foron porque a xente é como as ovellas, que se deixan convencer por calquera cousa?

Menos mal que, ao fin, a súa lucidez dinos por onde sae o sol, porque con tanto tempo no túnel, xa nos esquecemos. Polo si ou polo non, estean atentos a tanto vixiante como está florecendo: cando lles dea a luz de verdade ou cando os nenos os acompañen pola rúa, téntense a carteira, non sexa que quedaran sen ela. Nin o virtual será tan virtual, nin o analóxico será o que era.

TEMAS: COVID-19.- A desescalada.- Telepredicadores.- Moralina viral.- Educación Online

Manuel Menor Currás

Madrid, 25.04.2020

Sería necesario o siso, mais son malos tempos para a lírica

Todo indica que a sociedade é favorable a consensos para unha saída solidaria da COVID-19. No Congreso de Deputados estase lonxe.

Mentres se vai facendo rutineiro este parón da vida social e económica con ritmos que non coñeceramos, neste mes que levamos de hibernación van quedando claros algúns asuntos, mentres outros se complican cada día un pouco máis.

Do pasado

A estas alturas da historia da humanidade, todo ten pasado. Ata a Natureza sabemos que o ten e moito máis longo que os humanos. Como tantas veces, nesta tamén hai quen bota man del para atopar orientación nun presente tan intranquilo. Hai recordos de distintos testemuños documentais e varias novelas que viñeron a colación estes días, a de Camus e, a bastante máis antiga de Defoe en primeiro lugar. E hai, inevitablemente a comparación: se é o mesmo ou moi parecido, que foi mellor ou que é peor, e , de paso, a conclusión confirmatoria dunha ou outra teoría. Foi frecuente estes días a interpretación dos que repasando algún destes acontecementos inclinouse por indicar que, pasado un primeiro momento de certa contención, todo volve a donde adoitaba: os humanos non adoitamos ser propensos a aprender nada destes feitos históricos e todo volve seguir pronto as mesmas rutinas. Pode soar pesimista, pero é a condición humana: cambiar, o que se di cambiar, non adoita ser algo tan colectivo e voluntarioso que se note significativamente; é dicir que o máis probable é que visto o futuro desde ese pasado non haberá logo desta pandemia un tempo significativamente distinto en comportamentos e actitudes. O autor de Robinson Crusoe conclúe a súa novela -a comezos do século XVIII- dicindo que “segue vivo” no medio dunha mortandade terrible e entre coetáneos cuxo comportamento foi máis ben horrible.

Ao futuro

Contradiríase, unha vez máis, o tópico da historia como mestra da vida. Non deberiamos esquecer que este dito provén dunha interpretación do que en época de Tiberio (42 a.C.-37 d. C) circulaba como función de “as historias”, contos ou apotegmas didácticos. Entre nós, un exemplo tardío deste xénero pode verse no Conde Lucanor, cuxa estrutura narrativa proviña dos retóricos romanos, as súas mencións e anécdotas nos discursos, para que o público atendese ese fixase no que se quixese ensinarlle; é o que adoitamos facer cando contamos unha anécdota para exemplificar unha conduta desexable ou reprobable. Pero esas “historias” non eran “a Historia” como disciplina e con metodoloxía apropiada para atopar unha explicación razoable dun feito, un proceso ou un conxunto de acontecementos determinado.

Na Rede, con todo, circulan vídeos, comunicados e construcións visuais máis ou menos ben intencionadas cuxos autores renovan a perspectiva das desgrazas como detonante de conversións masivas ou caídas do cabalo de Saulo ao grande. A hibernación que estamos padecendo -coas súas causas e consecuencias-, sería para estes Xeremías contemporáneos unha providencial ocasión para a reflexión e o cambio de vida. O Covid-19 funciona, entre tanto, como situación propicia á salvación en moitos niveis de publicidade, de moi diversos tons e calidades, tamén con estas expectativas pragmáticas, reconversoras de pautas problemáticas. A suma de virtudes que sacan a relucir uns e outros predicadores nestas homilías é infinita e, de remediarse tanto mal como pretenden erradicar coas súas mensaxes, o coronavirus da Covid-19 pasará aos Anais da Humanidade como a gran panacea universal. Desculpen o escepticismo, pro tampouco estes milenaristas son os mellores instrumentos de análises para o futuro que a humanidade necesita; en particular, a porción que vive nesta área da Península Ibérica que chamamos España.

E ao presente

Este tempo verbal tampouco é que estea brillando por sensatas actitudes de cambio; o que se puido ver e oír na Sesión 17 do Pleno do Congreso de Deputados este mércores 15 de abril, non é para estar tranquilos. Os nosos políticos actuais afixéronse a darnos espectáculo desprestixiándose a si mesmos e facéndonos ver que se lles dan moi ben os desacordos, coma se así estivesen facendo unha sa achega crítica á vida democrática. Doutro xeito non se entende a paixón que mostran por que vexamos o curtos de miras que son, o ben que se insultan e xogan ao escondite, sen enteirarse de que non están nun patio de colexio non moi ben atendido. É coma se lles encantase que o sector menos democrático deste país se acabase convencendo máis pronto que tarde, de que a representación democrática é un invento caro e anticuado. Co que hoxe se viu e oíu, van camiño de conseguilo, cando todos esperabamos que os eliximos para que se ocupasen de atender en serio os problemas que temos e os que nos veñen enriba.

Os representantes da dereita e ultradereita que nos tocaron en sorte non nolos merecemos: dan o cante sempre que abren a boca para falar de España e os españois. E non queren chegar a Moncloa 1977 e ó seu pacto; vailles máis a Praza de Oriente anterior a 1975 . Ao ritmo que van, furoneando no que este coronavirus xera como residuo problemático, non paran de confundir o patriotismo coas ansias de poder, unha paixón nada inocente, da que non son únicos detentadores, pero que lles vén de lonxe. Sempre nese sector sociopolítico e cultural, entenderon que a patria e as súas esencias eran exclusiva súa. Por iso viven con especial desamaño de sintaxe e de educación neste momento en que son outros os que están nos sillóns  azuis.

Con este ritmo, máis o dalgúns siareiross de aplausos inmerecidos -que se abren paso a miúdo entre os moi sinceros das oito da tarde-, máis a serie de reaccións que nalgunhas comunidades de veciños empezaron a mostrar tan raras ansias de convivencia que só toleran incontaminadas esencias únicas no universo da súa casa, mal cariz ten a necesidade que existe de actuar en unidade e solidariedade. Parece que fosen ganas de amolar a sacrosantos intereses, absolutamente privados. Segundo estes activistas, que non paran de bombardear as redes e a prensa consorte, volve estar de moda: homo homini lupus. Para a zooloxía montaraz vai ben; para a posición que o humano debería alcanzar na escala evolutiva, é un claro retroceso. A ver se vai estar sucedendo que, o que de verdade está poñendo en evidencia este coronavirus é o sistema de carencias que padecemos?, algo crónico probablemente

TEMAS: COVID-19. Crise económica. Unidade política. Congreso de Deputados. Moncloa-77.

Manuel Menor Currás

Madrid, 15.04.2020.

Con ou sen Moncloa, si debera haber un gran pacto

Que chegue a facerse será complicado. Pero sería un bo modo de afrontar o que virá logo desta corentena.

A referencia aos Pactos da Moncloa, en 1977, saltou este venres á palestra política con certo entusiasmo e corremos o risco de volver á taumaturxia para resolver problemas serios. Esa mención podería facer errónea a perspectiva dunha necesaria concertación.

Pacto da Moncloa hoxe?

As circunstancias non son as mesmas, o escenario é moi diferente e a mensaxe que o conxunto de partidos emite non parece que vaia a favorecer algo similar. Non dá a sensación de que o Goberno se asegurase antes de lanzar a idea, de que tivese suficiente respaldo social fose do seu propio ámbito. E entre os partidos da dereita -fundamentais para apoiar a idea-, hai quen non parece terse decatado aínda de que vai este problema e as súas consecuencias; hai quen se lle desen presenza mediática máis intensa talvez cedería; e hai quen toda esta historia, desde fai xa máis dun mes, élle campo propicio para a súa mensaxe milenarista, en termos de hai oitenta anos. Ninguén parece moi propicio nesa contorna a facilitarlle ao Goberno que acuda a Europa este xoves cunha forte unidade interna. Tampouco parecen dispostos a facilitarlle unha especie de lavado de culpas e fallos na xestión dos pasos dados en días pasados. Todos deberían entender, e o primeiro o grupo gobernante, que o traballo que hai por diante non é dun partido ou dous tan só, senón que require connivencia de base en todos.

Alguén debería explicarlles aos cidadáns, ademais, que o de 1977 non foi un arranxo gratuíto; conlevou sacrificios xerais aos que deberemos prepararnos. Por exemplo, incremento impositivo e limitación de salarios; intervencionismo para derivar atención e recursos cara ao prioritario; e, por suposto, delimitación de obxectivos sociais e económicos preferentes para a súa rendibilidade. Algo similar sucede coas referencias que estes día se fan a un novo Plan Marshall, conexo en parte ao que en 1945 supuxo o lanzamento en Europa do que se entendeu -ata a Caída do Muro de Berlín en novembro de 1991- como “Estado de Benestar”. O neoliberalismo e o neoconservadurismo pelexaron a matar con el desde os anos oitenta; aqueles “trinta anos gloriosos” -que se estudan no Bachillerato francés- foron o soño dos españois do montón, pero, cando chegamos á mesa europea en xaneiro de 1986, xa estaban retirando o mantel.

Solidariedade ou xustiza distributiva?

Oxalá que con un enclaustramento como o que temos, todos decidísemos esforzarnos na mesma dirección! Algunhas reflexións que circulan polas Redes estes días parece que quixesen converternos a un fantástico espiritualismo virtuoso, unha utopía de tantas como se imaxinaron desde antes de Erasmo. Cada cal é moi libre de idear o mundo como lle praza, pero a democracia é laica e, como tal, non lle sobra a moral dos crentes pero non abonda. Se non se traduce en acordos e pactos concretos de obrigación igual para todos, de pouco vale. Bienvenidas sexan todas as boas intencións, pero segundo o vello refrán -moi de cristiandade política- de boas intencións está empedrado o inferno.

Está de moda nalgúns medios o recurso ás boas obras dalgúns gremios ou traballos, coma se os aplausos que ás oito percorren a xeografía española xa sanaran deficiencias serias. E soa manipulador que, á beira de tan merecidos recoñecementos -polas carencias que algúns profesionais son capaces de suplir-, coa presunta exemplaridade dalgúns filántropos de maior ou menor riqueza demostrada en Forbes, se trate de provocar o esquecemento das patoloxías estruturais que temos. A suposta calidade destes non depende da moralidade individual de ninguén; por moito que nos enfrasquemos en dilucidar o altísimo valor moral dunhas persoas determinadas pouco avanzaremos na calidade xeral, e menos se eses filántropos non teñen responsabilidade directa.

Vaia por diante que é de agradecer que, en momentos cruciais, os responsables dalgúns ámbitos laborais sexan competentes e estean no seu posto cando os cidadáns os necesitan. E que tamén pode estar moi ben que haxa persoas que, en situacións de necesidade, se sintan compelidas pola solidariedade, a caridade ou calquera razón moral para axudar aos demais. Non hai por que poñer pegas a que poidan crecer os donantes ás ONGs, especialmente as que pasan controis homologados de transparencia. Pero todo iso non pode ocultar que unha sociedade forte e ben trabada non se constrúe só con estes voluntarismos, senón con estruturas ben dotadas polos orzamentos públicos progresivos de todos e unha xestión democrática, en que o obxectivo común non se perde de vista ou non sexa trampa para negocios, privilexios e corrupcións particulares.

Política económica ou Economía política?

Non imos arranxar o pasado, pero ensina realismo nestes asuntos, que permita construír futuro. Houbo caridade ao longo de toda a Historia europea, sobre todo, a partir do século IV, e tamén sucedeu que, no século XVIII, cando a xenerosidade dos máis podentes -reis e eclesiásticos incluídos- era deficiente, xurdiron “filántropos” e “benefactores” e que ata o Estado asumiu labores de beneficencia. A nosa Real Academia de Ciencias Morais e Políticas (RACMP) premiou unha Memoria da aínda nova Concepción Arenal que, en 1861, invocaba que todo facía falta, “beneficencia, filantropía e caridade”, para tanta pobreza como había. Empezábase a suscitar, ademais, que a pobreza que preocupaba era a do proletariado urbano -do que se ocultaban carencias salariales e sociais-, ao que se “cuestionaba” porque empezaba a esixir outra orde política e social máis equitativa para unha sociedade aburguesada.

Algúns daqueles académicos empezaron a suscitar que había que crear un “estado social”, con institucións e dereitos garantidos polo Estado. En 1890, o propio Cánovas, falou directamente de que con caridade era imposible e que xa era hora de pasar da “Economía política á Política económica”. Uns oito anos antes, Bismarck xa iniciara -para unha Alemaña recientemente unificada en torno a Prusia- un corpus lexislativo con obrigacións mutualizadas entre empresarios e Estado en áreas de sanidade, educación, vivenda e xubilacións. Moi pronto, un dos académicos da RACMP preguntaríase -cando aquí empezou un lento cambio de paradigma na políticas social- cando tiñan razón: se antes, cando non admitían a intervención do Estado na sacrosanta propiedade privada ou agora, en que empezaba a haber algunha lei contraria á economía clásica.

O debate do pacto

Esa é a urxencia e non o ver se nos chove do ceo algunha solución máxica, gratuíta e ben intencionada. Hai un gran debate ao que teremos que axustarnos, Estamos nunha situación excepcional e, de xeito evidente, moitas cousas nas nosas vidas non serán como antes. Esteamos ou non contentos de como nos haxa ir neste transo: qué Estado de todos queremos construír logo desta situación excepcional? Non podemos dar por suposto que a bondade dalgúns fai, por si mesma, o ben de todos. O que se oe e ve estes días non deixa ver qué en que esteamos dispostos a ceder e perder. E iso é precisamente un pacto social: cesión mutua, para que todos gañemos en forza; iso é a democracia. ¡Ánimo, que falta un pouco menos: co esforzo de todos será posible!

TEMAS: Beneficencia/Caridade/Xustiza social.- Política económica ou Economía política.- Pactos da Moncloa.- Estado de Benestar.- Xustiza distributiva.



Manuel Menor Currás

Madrid,07.04.2020