O pacto educativo naufraga entre nulos esforzos valedores

Hai másteres de dubidosa calidade e nebuloso esforzo, e hai pactos que patinan: o de educación quédase curto no político e eivado no social.

A tardanza de Cristina Cifuentes en explicar as cualificacións do que estudou no máster da Universidade Rei Juan Carlos amosou pouco esforzo en clarexar se foi beneficiada cun apaño para o seu currículum, pero está inspirando copiosos memes non previstos no “Plan Bolonia”(2009).

O do “esforzo” é tendencia que logrou incrustarse para soster un sistema educativo de baixo custo cuxo peso recaia soamente no alumnado. Mentres, os currículos, profesorado, ratios, organización interna, didácticas e proxectos de canto se fai ou di nas aulas, aparentan non ter nada que ver con posibles disparates como este nin, tampouco, con que case un 30% do alumnado non entenda para que o obrigan a ir á escola ata os 16 anos. O que pase co “fracaso” e os que abandonan antes de tempo non parece afectar a “a calidade” que pregoa Cifuentes, polo que, agora, debe estar feita unha lea.

Cospedal, coa súa forma de defender á súa compañeira de partido, só bota balóns fóra, como noutras ocasións. Todo sería moi folclórico se a Universidade non se malograra con este pim pam pum, nin con que todos perdemos, independentemente da veracidade do privilexio con que poida ser agraciada a dirixente madrileña. O prestixio universitario público non está precisamente no seu mellor momento e instancias privadas de diverso rango, económico, tecnolóxico e ideolóxico, póñeno cada vez máis difícil. Estes “accidentes” amplifican a mala fama entre posibles candidatos a prepararse profesionalmente nesas aulas, e todo o esforzo que se despregou para sacar adiante unha universidade pode resultar unha pantomima en todos os sentidos.

No canto de tirarse pedras uns a outros como colexiais, non estaría mal que os nosos políticos mirasen a fondo este déficit. Non é a primeira vez que se abusou dese núcleo supostamente xerador de coñecemento que debe ser a Universidade, para convertela en vivero para seleccionar taimados executores de prexuizadas culturas pouco democráticas. O que José Varela Ortega cualificou como “os amigos políticos”, para falar do caciquismo da etapa canovista, reapareceu en formato neocaciquil desde a creación do CSIC en 1939 con mimbres que reverdeceron esa mendaz xeito de alcanzar venia docente, adoutrinante e nada digna de mención.

Antes do pacto, no pacto e despois do pacto

Do prodixiosa que foi aquela primavera dá conta que, logo de 40 anos de Constitución, as políticas educativas que nos entreteñen sigan sendo sospeitosas de parcialidade e, sobre todo, que a LOMCE sexa dictada en 2013 para quedarse en 1851. Os sucesivos borradores para que parecese o que non ía ser acabaron en tan deforme articulado que os seus propios proxenitores amagaron con repudiala; un “pacto educativo” precedería á outra criatura legal, pero o amor que lle profesan, aínda que move carros e carretas, non borra o trampantoxo.

Do alcance dese proxecto de pacto soubemos máis nestes últimos días que nos quince meses últimos. A crueza das súas limitacións xa era coñecida polo comprometido en Bruxelas, un recorte que rebaixaría os recursos ata o 3,67% do PIB. Ao PSOE seralle difícil explicar por que esixiu un 5% cando leva nesa mesa negociadora desde o seu inicio. Se foi para mostrar máis listeza que PODEMOS, non parece moi sólido para quen teña vocación de negociador. E se é para seguir negociando por baixo da mesa, a filtración da sentenza do TC ao que suscitaron os parlamentarios socialistas fai catro anos xa augura LOMCE para intre. Es e pacto quere quedarse, moi baldado, pero ao son do PP e Cs.

Algúns twits deron en ironizar con que este presente educativo sería presaxiado, entre outros grandes pintores, por Goya (Duelo a garrotazos) ou por Van der Weyden (nas bágoas do Descendemento). Tantos precedentes ten que tamén á Sibila de Delfos inspiraríallo Apolo: miren como a pintou Miguel Anxo na Capela Sixtina en 1509.

TEMAS: Pacto educativo. Políticas educativas. Recortes. LOMCE. Másteres. Plan Bolonia.

Manuel Menor Currás

Madrid, 24.03.2018

Non todo vale, por moita fama mediática e política que poida dar un titular

O amarelismo intolerante é corrosivo. Emerxe pronto ao tratar cuestións educativas ou pautas culturais: dá igual que se trate de feminismo ou de fútbol, de violencia ou do sistema carcelario.

Entre o pasado e o futuro, en política como en moitas outras actividades, o que rexe son as urxencias dun presente movedizo. As decisións adoitan ser alleas á experiencia do pasado, e os proxectos de futuro tampouco pesan demasiado cando as presións do presente aburan. Quen máis sofre é a moral, reducida ao relativismo cortoplacista do aproveitamento, á expectativa de ir tirando ata o seguinte tranco de oportunismo e improvisación.

Nos medios e nas redes favorece modalidades diversas de amarelismo. As gamas desta coloración son case infinitas, invocan ás veces a liberdade de expresión, case nunca a ignorancia e, por suposto, nunca as obediencias debidas a quen paga e impón as súas interesadas preferencias. Os moitos motivos de tal sarabullo case sempre conducen a que hai perspectivas que é mellor ralentizar e, se é posible, parar, porque a quen corresponda vaille mellor co que hai ou, se se pode , retrocedendo máis.

Violencias varias

A instrumentalización do sentimentalismo a conta dunha desgraza como a do cativo almeriense proporcionou un penoso remake xornalístico, nulo de información e ávido de acaparar protagonismo berrón. Tanto quixeron impactar que alentaron un espectáculo triste. Recordou nalgúns aspectos ao que Billy Wilder retratou nunha gran película de 1951, O gran carnaval, protagonizada por un xornalista especialmente ambicioso e egocéntrico que encarnaba un excelente Kirk Douglas. Máis disputado que outras veces en moitos medios, este “caso” cobrou o seu rédito no debate sobre a prisión máis ou menos prolongada dalgúns delitos de cárcere, cuxo carácter reeducador volveu a ceder ante os queren rehabilitar a súa dimensión punitiva máis dura ou, simplemente, sacarlle partido a unha foto oportunista. Concepción Arenal aínda tería -neste momento de procura de votos entre descontentos e desafectos- moito a quen facer ler o seu libriño O visitador do preso.

O “caso” das pensións tamén deu moito xogo, e parece que o vaia a seguir dando á luz do visto e oído a Rajoy no Congreso hai tres días, e nas manifestacións de boa parte de España onte, día 17. En vésperas de eleccións, é conto seguro para que se expanda un posible manto de esquecemento sobre duros recortes sociais e tropelías varias acontecidas nestas lexislaturas. Unha promesa ben realizada pode ser bálsamo propiciatorio para ampliar o caudal de votos necesarios para ir tirando. Que vaia a pasar máis adiante, no prazo escaso que o envelleecemento demográfico tolera, sería incordiar demasiado. Mellorar por exemplo salarios da xente nova, que poida cotizar e sanear a propia expectativa de natalidade, é demasiado complicado e privaría de vantaxes aos que se aproveitan en exclusiva a cacarexada subida do IPC. Mellor o curto prazo dos pequenos parches que nada arranxan e que, máis adiante, pexarán máis as boas solucións con individualismos corporativistas.

Fútbol, Neruda e Rousseau (entre outros)

Tantos “casos” non fan casual e si lamentable que, no contexto da gran manifestación e folga das mulleres o pasado día oito, fóra primeira páxina dun importante medio, o día 13, que un sindicato principal suscitaba -segundo a xornalista firmante- suprimir no seu presunto modelo de “escola feminista” o fútbol e as obras de Neruda ou de Rousseau. Converter un artigo de opinión en doutrina oficial dunha organización é un mecanismo de manipulación coñecido xa polos sofistas gregos. A autora deste “caso” xornalístico, falsamente escandalizada, seleccionaba para o seu grandilocuente titular, entre o amplo conxunto de propostas imaxinativas que as autoras propoñían, as que lle pareceron máis do agrado sentimentaloide do lector compracente. Ningunha das outras mencionaba, e son máis de vinte as que propoñían as autoras transgresoras da convencionalidade rutineira en que se moven moitas aulas escolares e universitarias. Tomou a parte polo todo e puxo en primeiro plano da súa noticia ao fútbol e a dous ou tres autores famosos. Como “masaje” adoutrinante non estaría mal se tivese outras tradicións a revista, pero por ignorancia, descoido ou o que fóra, a fabricante da noticia nin se inmutou -ou talvez si- porque a publicación que aceptara o artigo de opinión tivese no seu haber, desde que empezou a rodar en outubro de 1978, unha longa traxectoria de monográficos dedicados á igualdade da muller e a explicar as duras razóns polas que o día 8 de marzo fora proclamado pola ONU de recordatorio e esixencia para todos e todas. Como iso non a inquietou, poida que, para a autora desta noticia inventada, o do feminismo só sexa unha moda superficial de consumo, ou que o sindicato que acolleu inicialmente o artigo -discutible como calquera outro lle pareza unha fraude a desmontar-. Dá igual, porque o titular que lle proporcionou unha primeira páxina no medio para o que escribe traslada ao lector esa dúbida infame. Sexa cal for o que de verdade pense ela respecto diso, co abuso -plaxio?- que fai da bela fotografía que soportara a mensaxe das autoras do artigo, a “investigación” saír barata e pretenderá quedar como unha raíña.

O de Rousseau ou Neruda, visto o que adoitan ler os que deberían ler bastante máis, non parece especialmente relevante. Éo máis o amarelismo implícito nunha noticia en que a misoxinia de que fagan gala escritores soados do pasado -á que cabe sumar outros e outras do presente- non é denunciable aos educandos de agora mesmo, independentemente de se son bos ou malos escritores e escritoras. Aparentemente desconcertada por signos de machismo nas aulas e centros que denunciaban as autoras do artigo, simula asombrarse de que inciten a non ler aos que minusvaloran ás mulleres. Pero non se toma o traballo de explicar que poida ser un serio problema seguir dando por “natural” nas aulas o que é construción dun tempo de cultura patriarcal. Tampouco se sorprende con que, ao reler os libros escolares, apareza na nómina dos artistas, en especialidades en que destacan música ou pintura, que o xenio creador só toque as meninxes varonís. Á xornalista que fabricou a noticia débelle parecer “normal” que así se despachen -aínda hoxe- en gran medida os currículos e os textos escolares, aínda que os responsables dalgunhas editoriais subscriban recentemente un convenio para revisar este extremo. Xa postos, sería máis coherente que defendese explícitamente que lle molan cantos falan de “ideoloxía de xénero” e “ditadura de xénero” en medios que dan cancha a voces que cren ter a exclusiva sobre canto a dereitos e liberdades das mulleres se refire.

Con todo, ao amarelismo da nosa xornalista o que máis parece preocuparla é que o fútbol puidese deixar de ser a estrela dos nosos colexios, escolas e institutos: agora que non está tan mal visto que as mozas o practiquen, podería facer do patio de recreo un espazo “amigable”. Probablemente teña in mente aínda aquelas historias do “interese xeral” de 1997, con Álvarez Cascos no primeiro Goberno aznarino impulsando a “Lei Reguladora das Emisións e Retransmisións de Competicións e Acontecementos Deportivos”, que suscitou varias “guerras do fútbol”. De como a cabeceira de El Mundo -agora aparentemente ofendida polo que diga a proposta feminista dunhas mozas nunha revista sindical- ocupouse desta materia dá conta extensa Pedro Paniagua nas páxinas 164 e 165 do seu libro Cultura e guerra do fútbol: Análise da mensaxe informativa (UOC, 2009) a partir do que todo xornalista honrado sabe: que no seu traballo -importa non só o que se di, senón como se di, con que importancia, con que extensión e con que forza, en definitiva-.

Liberdade de comercio e liberdade de elección de centro

Todo isto é nada, con todo, co que nos agarda á propóstio das respostas que xa se propoñen aos aranceis proteccionistas de Trump: Os aceituneros altivos xa están en pé de guerra, e os exportadores de boa parte da manufactura europea tamén. Pode ser boa ocasión para que esta ou outros xornalistas traten de investigar estruturas educativas nada alleas ás que -desde a OCDE, FMI, Banco Mundial ou Organización Mundial do Comercio (OMC)- rexen o comercio internacional, pero non os tribunais de xurisdicción internacional. Interesen ao seu público en saber que eses modos de colonización, dominación e superioridade teñen patróns similares aos que rexen maioritariamente as relacións entre homes e mulleres en moitos aspectos da vida laboral e social. Fáganlle saber que sendo moi principais no sistema educativo español, o peculiar liberalismo aquí imperante fixo que, ao amparo de “idearios particulares”, o erario público subvencione ou concerte prazas escolares con empresas privadas ás que a LOMCE (desde 2013) faculta, ademais, para segregar nenos e pícaras. E non se arredren se comproban que a versión hexemónica en España da liberdade de ensino é ese particular libre mercado da “libre elección de centro”, un invento estratéxico, entre neoconservador e neoliberal, que posibilita aquí coma se dun parque temático do Ancien régime set tratase- narcisismos propicios a obstaculizar que a obrigada universalidade educativa -en que caiban todas as mozas e mozos- teña a dignidade que merece un país democraticamente moderno e actual. Non é rara a aplicación que ha ter o art. 27 da CE, particularmente na súa última versión lexislativa.

Por suposto que estas liñas de investigación teñen o seu custo. Pero se o responsable ao informar sobre políticas educativas é mostrar que, entre o pasado e futuro da educación española hai bastante máis do que os mentores do último proxecto de pacto educativo -axudados por titulares como o comentado- tratan que non vexamos, os lectores temos perfecto dereito á queixa: -”¡Mágoa de tempo xornalístico perdido!”

TEMAS: Pacto educativo. Liberdade de ensino. Universalización da educación. Igualdade. Inclusión. Violencias sociais e económicas. LOMCE. Manipulación informativa.

Manuel Menor Currás,

Madrid, 18.03.2018

Que sería "histórico" na loita das mulleres pola igualdade?

Ese día non chegará mentres persistan as parcialidades implícitas na educación, o trato e a atención que, ata as leis sosteñen, diverxentes dos varóns.

Os psicólogos adoitan falar de parcialidade implícita ante ese tipo de xuízos que emitimos sen advertir que proveñen, de cando eramos cativos e estábase conformando o noso sistema neuronal cos seus enlaces. Os marcos conceptuais e as súas relacións fóronse conformando entón, antes dos tres anos, de acordo coas pautas culturais onde nacemos e recibimos as primeiras informacións, a cotío inconscientes. Este é o motivo polo que, cando os cativos acceden por primeira vez ao mundo escolar, de entrada xa leven unha bagaxe cultural relevante, tan distinta duns a outros que calquera docente pode apreciar un diferencial tan grande, por exemplo, no uso comprensivo da linguaxe que mostran unhas ou outras criaturas.

Parcialidades cronificadas

Como algo “normal”, esa parcialidade implícita merece a pena ser tida en conta á proṕosito da xeneralizada apreciación que lles valeu aos medios a gran celebración do día da muller traballadora o pasado día oito na maioría das nosas cidades. Esa coincidencia en que, ademais de tratarse da “primeira folga feminista”, sería unha manifestación “histórica”, arrastra coidadosas amnesias para o adozoamento do presente. Levados de parcialidade implícita, talvez quixeron dicir, extraordinaria, moi grande, rechamante, pero ao denominala como “histórica” reducíronlle tanto o valor semántico que o que queda por facer nese campo da igualdade perde valor antes de producirse e, para moitos, mellor é que non se produza. Quedáronse co espectáculo masivo -en plan neofoclórico nalgúns casos- esquecendo o ímprobo, tedioso e ás veces cruento traballo que, sobre todo desde a segunda metade do século XIX -aínda que xa outras pioneras, como as que proclamaron os dereitos da muller en 1789- sufrisen como absolutamente inxusto que, tan só por ser muller,é non ter recoñecemento.

A continuidade desa historia, en pleno século XXI, é a que motivou a manifestación e folga do pasado día oito. Iso é o pouco histórico do acontecido: que en moitos aspectos todo segue igual ou moi parecido a como era antes de 1789. Atrás queda, en boa parte repetitivo, un longo camiño percorrido no medio do desprezo, persecución e prepotencia de cantos -e ás veces cantas- trataron, e seguen tratando, de mantelas soxuzgadas, menores de idade permanentes e sometidas a varóns nada propensos a recoñecerlles capacidade, intelixencia e aptitudes para desempeñar traballos tan sesudos ou responsables como poidan ser os seus. Chama a atención nesta secuencia a cantidade de mulleres que, en todos os medios sociais, serviron de soporte indispensable aos seus homes sen que estes mostrasen o máis mínimo recoñecemento. Pero é especialmente rechamante que haxa escritoras que asinaron co nome do seu marido -en España temos soados exemplos- ou o de maridos que se aproveitan de valíaa das súas mulleres para brillar con nome propio facendo bo o devandito de que detrás dun gran home sempre hai unha gran muller (?).

Nestoutra historia, en que moitos requebros son insulto enluvados, a historia dos nosos prohomes de letras e ciencias non sae moi ben parada. Por bos que sexan no seu, o que nos transmitiron está transida de misoxinia, esa parcialidade tan frecuente nas súas conxéneres. E o problema é que non é infrecuente que tamén se sumen a esta nómina non poucas mulleres, non malas escritoras pese a iso. Por iso merece a pena reler -logo da “histórica” manifestación- o que Anna Caballé escribiu en 2006: Breve historia da misoxinia. Na súa brevidade, dálle tempo de repasar a bo número de grandes escritores do XIX e XX español, e algunhas escritoras relativamente recentes. Non deixa de producir desconcerto sobre do incrustadas que poden estar estas actitudes por mor das vivencias culturais que cada cal leva encima como “capital cultural” aprendido na máis tenra infancia.

Histórico, histórico de verdade para as aspiracións do celebrado o día oito sería que eses eclesiásticos obsesionados por cuestións femininas -coma se niso lles fose a súa vida- deixasen de ser tan dogmáticos e sen a súa doutrina se fose perder a humanidade. Non se entenden as súas actitudes coa muller dentro da Igrexa, nin menos coas formulacións dalgunhas das súas organizacións de pais ou a súa rede de colexios concertados. Sen eles non figuraría na LOMCE -que regula o sistema educativo de todos- a permisividade para que nenos e nenas reciban ensino diversificado. Nesa mesma acepción do histórico, moi histórico sería que o Ministerio de Educación, liberado do que lle dictan neoconservadores e neoliberais, derrogase a particular interpretación que esa lei fai do art. 27 CE que, nunha exemplar versión de parcialidade implícita, aí segue, para “mellorar” -di- a educación dos nenos e adolescentes españois.

Historia é cambio

Mentres estas poucas cousas, tan posibles como desexables para a sa convivencia de homes e mulleres non sucedan, o histórico -no sentido profundo de alusión ao cambio que ten este término respecto de outros saberes humanistas- apenas existirá, pois permanecerá inmutable -ou só moi aparente- o que non deixou de suceder no transcurso cronolóxico ata o presente. A quen lles preocupe que esa profunda parcialidade siga existindo, seguiralles sendo moi traballoso tratar de facer realidade os compromisos transformadores que, do visto o xoves pasado, deberían derivarse. Eliminar as distancias que existen no trato ás mulleres empeza na vida doméstica, continúa na rúa, pasa pola organización do sistema educativo e alcanza á vida laboral, á publicidade, aos medios de comunicación e, tamén, a negocios que teñen como motivo principal a redución da muller a obxecto puramente de consumo mercantil. Non só a lexislación educativa favorece esas asimetrías, senón tamén a laboral. Supostas diferenzas de mérito comparativo e outras trangalladas sobrepóñense á bioloxía coma se esta fose a responsable de tanta parcialidadeasumida como “natural”.

Cabe imaxinar que a baixa natalidad que detenta actualmente España -coas graves derivaciones demográficas que se aventuran e que os actuarios de seguros xa trasladan ás hipotecas e á regulación da sanidade e as xubilacións, sexa unha forma de protesta da Natureza. Pero sería unha continuidade no erro a que nos inducen as “parcialidades implícitas”. Por moito que algúns dirixentes queiran eludir o político das manifestacións do outro día, a POLIS democrática non estará ben gobernada hoxe se non atende ás razóns das mulleres. E nesa liña, como asunto político que é, concernente a máis da metade dos cidadanía por vía directa, e indirectamente á restante, non é casual que, xusto nestes días e pese á interminable continuidade dos asuntos de Cataluña, sucedéronse xubilados e mulleres nas súas demandas inatendidas.

Eleccións á vista?

Nalgún momento tiña que saltar o desconcerto que causa unha baixa moral colectiva en que asuntos tan principais que incumben ao principal da vida só atopan restriccións mentais e executivas de quen din que gobernan. Tampouco ha de estrañar que estes días pasados -o cinco e seis de marzo- se descolgasen do que quería ser pacto educativo dous dos principais partidos sen cuxa firma volvemos á casiña de saída porque o suposto acordo constitucional de 1978 (no artigo 27) está pragado de incumplimientos. Poida que esta retirada sexa provisional -como nas negociacións importantes sucede-, pero tamén cabe sospeitar que o cheiro de posibles eleccións sexa o gran condicionante. O imprescindible antepúxose ao necesario, pero tamén aquí seguirían pervivindo -ata cando?- esas parcialidades de aprezo de que tanto poden falar infinidade de mulleres. ¡Perdón, mozas!

TEMAS: Segregación da muller. Violencias sociais. Educación diversificada. Asimetrías salariais e de trato. Difícil maternidade. Igualdade e equidade.

Manuel Menor Currás,

Madrid, 10.03.2018

Ai! As políticas sociais: esa é outra

As manifestacións dos pensionistas e as folgas das mulleres o día oito suspenden a este Goberno. Os pactos que propón parecen cousa de señoritos, non moi ben criados.

Os que din que a etapa que lles tocou vivir é a mellor da historia, simplemente por ser o último da aventura humana, teñen neste momento serios problemas para demostralo. Proba diso é, entre outros moitos motivos, que ninguén os librará de apandar cun presente pleno de incertezas e decisións non menos incertas.

Os pactos supervisados polo PIB

Tampouco é que os líderes sociais, relixiosos ou políticos sexan fiables como guías. Contrastar o que din e o que fan xera confusión. E para prestar atención soamente ao que din, máis vale facer caso ao que Ivo Andric, premio Nóbel de Literatura en 1961, nos advertiu nunha das súas mellores novelas, Unha ponte sobre o Drina: “A partir do momento en que un goberno experimenta a necesidade de prometer aos seus súbditos, por medio de anuncios, a paz e a prosperidad, hai que manterse alerta e esperar que suceda todo o contrario”.

Nestes días, hai tres grandes pactos que publicita moito o actual Goberno agora que, segundo a súa folla de ruta hai que centrarse en “o social”. Se para os problemas que arrastra Cataluña está quedando moi estreita a limitación que impón o Código Penal, nesta tríada de anceios de pacto poida que se quede tan curto como inalcanzable. O rutineiro de ocuparse destes asuntos para subir e baixar na grella dos informativos parece obedecer, non a convencemento de obrigación, senón a motivos alleos ao significado máis denotativo da acepción “pacto”, propios de milongas de distracción alegórica.

Dá igual que se fale do pacto contra a violencia de xénero, como o pacto que se busca en asuntos educativos, do pacto de Toledo ou de calquera outro. A percepción sempre é de parche tardío e en momento inadecuado, en que o múltiple entrecruzamento de desatencións habidas fronte a “o social” produce que a atención real á xente -especialmente á máis necesitada da protección do Estado- pase a segundo plano e, case sempre siga sendo escasa cando non inexistente. O que plenamente cumpre o falar de supostos “pactos” é que pretende acalar voces discrepantes que leis como a de Seguridade Nacional de 2015 ou o Código Penal non logran frear.

O certo é que, mentres se fala de pactos -a creación da Subcomisión parlamentaria pola educación xa leva case un ano e cuarto “traballando” desde o día un de decembro de 2016-, hai abundante materia publicitaria para amentar cuestións máis ou menos pertinentes que vaian levando o fondo dos litixios a irrelevancias epidérmicas que deixen o seu núcleo duro intacto. Mentres se sostén a atención sobre algunha expectativa de arranxo, o urxente cómese ao necesario. Nesta lexislatura, a continua decisión mediática de poñer en primeiro plano uns supostos resultados macroeconómicos magníficamente destacados sobre a incuria e descontrol -que segundo nos poñen como referente paralelo- levaron a cabo despilfarradores gobernos, anteriores a 2011, estanos educando na paciencia desmobilizadora. Ese trofeo do PIB foi o talismán para eludir, non só as acusacións de malversación e marrullerías cos orzamentos públicos, senón tamén reclamacións como a que estes días pasados fixeron os pensionistas de toda España: “non crecemos o suficiente”, proclamaron.

Política económica ou Economía política?

“O social” vén de lonxe na nosa historia de limitacións. Para entender que significa exactamente, baste recordar que diferenzas hai entre “vivenda social” e outras vivendas en que ese significado sexa imposible. Nesa longa secuencia destaca o momento en que se deixou de falar da pobreza, en xeral, a que pasase a primeiro plano a producida por unhas relacións laborais completamente desreguladas. Foi en 1901 cando apareceu unha primeira lei “social” en España, a que tratou de protexer a accidentados laborais. Salarios, horarios, condicións de traballo, atención á infancia, aos dereitos femininos, retiros e pensións, Sanidade e Educación -e outras moitas prestacións- foron entrando con atraso no noso país e, ao que se está vendo, tardaremos en ver que o conseguido desde entón, se non empeora, cubra os déficits da nosa tardía adopción do gran pacto europeo por un Estado de Benestar.

O momento actual -con pactos e peor sen pactos- recorda moito aspectos anteriores a aquela primeira lei “social” española. A continua referencia a un suposto “crecemento económico” inexcusable é unha nova versión do que ata entón era pretexto absolutamente dogmático: a Economía política e a súa sacralizada atención á propiedade privada; as políticas económicas non existían propiamente, as competencias dun “Estado mínimo” -atento case exclusivamente á orde pública- facían que ata a beneficencia, ou modo de atender aos problemas habituais da pobreza, dependese do Ministerio do Interior ou de Orde Pública , como tamén foi chamado. As erosións á atención de “o social” non son de exclusiva responsabilidade deste Goberno, pero si é responsable de estalas acelerando á vez que estimula privatizacións de servizos e prestacións. O prestixio da subxectividade individual crece e, reducida a atención a “o social” o campo está quedando plenamente aberto de novo a que cada cidadán se apañe como poida: evidentemente sen confundirse do que a cada cal corresponda segundo os seus medios económicos e culturais.

E Lisístrata?

É neste terreo precisamente onde adquire relevancia a celebración, o próximo día oito, do Día Internacional da Muller Traballadora que a ONU estableceu en 1975 e que, nesta ocasión, por terse declarado aquí folga de mulleres, fai recordar o xuramento que a Lisístrata de Aristófanes esixiu facer ás súas compañeiras no ano 411 a. C. Este día oito non chega a tanto, pero vai do mesmo, porque isto dos “días de” -como o dos “pactos” para unha ou outra cousa que propón este Goberno- adoita requirir a nosa atención cara a algo que non existe ou que, de existir, tivese unha existencia curta de percorrido e vergonzante á razón por esquecer o coidado dos “dereitos inherentes” aos seres humanos por nacer para ser donos de si mesmos e non que a concentración de recursos nuns poucos poña en risco a dignidade de vida da gran maioría. Iso que se proclamou xa en 1789 como precepto e que as Constitucións democráticas adoitan dicir entre os seus grandes principios reitores é o que se trata de recordar coma se os humanos -e en especial os varóns- fósemos maioritariamente presos de Alzheimer.

Este día oito trata de recordar e esixir -e todo presaxia que vaia a ser máis potente que outros anos- que as mulleres traballadoras existen desde sempre -desde que a cadeira de Eva, como José Enrique Campillo, foi fundamental para a evolución humana- e, por suposto, desde antes de que as máis burguesas e lidas empezasen a suscitar, a finais do XIX, a urxencia de liberarse dos corsés físicos e dos que unha educación paternalista as cinguía estritamente a un papel social e político minorizado subsidiario dos homes. Pero non só é iso, tamén que na loita polos dereitos sociais e políticos estiveron de xeito conxunto con eles como cousa natural e sen que, moitas veces, eles llo tivesen en conta. O éxito de tantas longas pelexas inacabadas case sempre foi peor para elas. Ata nos países onde se fai retórica política con que se lles recoñecen os seus dereitos, seguen existindo serias distancias en múltiples campos, xustificadas ata con explicacións tan peregrinas como as que había antes de que, sobre o seu ser e natureza, se proclamaban abertamente desde púlpitos e cátedras.
É penoso que, nunha sociedade en que o seu saber e coidados son indispensables para ser máis rica e inclusiva, falte tanto por sufrir e seguir clamando atención para que as súas demandas de igualdade non sexan concesións graciosas senón dereitos a deixar de esixir porque se cumpren. Por citar unha de tantas causas polas que o día oito aínda Lisístrata reclamaría folga, aí está a LOMCE, coa súa separación de nenos e nenas subvencionada, mentres o presidente da CECE (Confederación Española de Centro de Ensino) sostiña, aínda non fai un ano, que “é positivo que haxa unha pluralidade de modelos para elixir porque é algo que enriquece o panorama educativo e achega pluralidade”.
Se a LOMCE é a última aplicación do que manda o artigo 27 da Constitución, máis parece que este Goberno, no canto dun pacto educativo que mellore o sistema educativo ou os outros sistemas de prestacións sociais, nos estea propoñendo acelerar o paso cara aos tempos anteriores a 1789. Deben crer que houbo algún desvarío da humanidade desde entón e que lles corresponde a santa misión de facernos regresar a tempos de tal bonanza que ser muller, se non se tivese riqueza -e aínda así- era causa de desconsideración manifesta cando non de desprezo. A diferenza biolóxica levaba segregación social ante a preeminencia dos varóns, que, en caso da realeza segue mantendo a nosa Constitución actual. E a LOMCE faculta a colexios -subvencionados co erario público- que a misoxinia dos seus clientes se prolongue estenda entre a xente bien. Alongan a prohibición que nos institutos públicos actualmente denominados de Secundaria rexera desde 1939 e que Pepe Segovia (q.e.p.d) desterrara en 1983.

O xénero de sexo que nos dá a natureza ou non ter iguais crenzas relixiosas, cor e trazos moi aceptados pola tribo foron razóns que, se, ademais se era pobre -é dicir, sen rendas para vivir- ou asalariado dependente doutros para subsistir, podían determinar que a vida fose un calvario, un “val de bágoas”, como rezaba unha das máis repetidas invocacións piadosas desde o século XII. Non había lugar para dereitos humanos compartidos e menos a escala universal. Que pasaría, pois, se os nosos devanceiros -eles e elas- calasen e non protestasen nunca? De que van os que propoñen pactos oportunistas e ralentizadores para acalar aos que seguirán clamando polos seus dereitos? E se a sentenza de Ivo Andric fose certa, qué consideración merecerán dos demais cidadáns e cidadás estes mozos e mozas co seus palmeiros?

TEMAS: Pacto educativo. Pacto de Toledo. Pacto contra a violencia de xénero, Día internacional da Muller Traballadora. Estado de Benestar. Dereitos e Liberdades sociais e políticas. Constitución.

Manuel Menor Currás

Madrid, 04.03.2018.