Non todo vale, por moita fama mediática e política que poida dar un titular

O amarelismo intolerante é corrosivo. Emerxe pronto ao tratar cuestións educativas ou pautas culturais: dá igual que se trate de feminismo ou de fútbol, de violencia ou do sistema carcelario.

Entre o pasado e o futuro, en política como en moitas outras actividades, o que rexe son as urxencias dun presente movedizo. As decisións adoitan ser alleas á experiencia do pasado, e os proxectos de futuro tampouco pesan demasiado cando as presións do presente aburan. Quen máis sofre é a moral, reducida ao relativismo cortoplacista do aproveitamento, á expectativa de ir tirando ata o seguinte tranco de oportunismo e improvisación.

Nos medios e nas redes favorece modalidades diversas de amarelismo. As gamas desta coloración son case infinitas, invocan ás veces a liberdade de expresión, case nunca a ignorancia e, por suposto, nunca as obediencias debidas a quen paga e impón as súas interesadas preferencias. Os moitos motivos de tal sarabullo case sempre conducen a que hai perspectivas que é mellor ralentizar e, se é posible, parar, porque a quen corresponda vaille mellor co que hai ou, se se pode , retrocedendo máis.

Violencias varias

A instrumentalización do sentimentalismo a conta dunha desgraza como a do cativo almeriense proporcionou un penoso remake xornalístico, nulo de información e ávido de acaparar protagonismo berrón. Tanto quixeron impactar que alentaron un espectáculo triste. Recordou nalgúns aspectos ao que Billy Wilder retratou nunha gran película de 1951, O gran carnaval, protagonizada por un xornalista especialmente ambicioso e egocéntrico que encarnaba un excelente Kirk Douglas. Máis disputado que outras veces en moitos medios, este “caso” cobrou o seu rédito no debate sobre a prisión máis ou menos prolongada dalgúns delitos de cárcere, cuxo carácter reeducador volveu a ceder ante os queren rehabilitar a súa dimensión punitiva máis dura ou, simplemente, sacarlle partido a unha foto oportunista. Concepción Arenal aínda tería -neste momento de procura de votos entre descontentos e desafectos- moito a quen facer ler o seu libriño O visitador do preso.

O “caso” das pensións tamén deu moito xogo, e parece que o vaia a seguir dando á luz do visto e oído a Rajoy no Congreso hai tres días, e nas manifestacións de boa parte de España onte, día 17. En vésperas de eleccións, é conto seguro para que se expanda un posible manto de esquecemento sobre duros recortes sociais e tropelías varias acontecidas nestas lexislaturas. Unha promesa ben realizada pode ser bálsamo propiciatorio para ampliar o caudal de votos necesarios para ir tirando. Que vaia a pasar máis adiante, no prazo escaso que o envelleecemento demográfico tolera, sería incordiar demasiado. Mellorar por exemplo salarios da xente nova, que poida cotizar e sanear a propia expectativa de natalidade, é demasiado complicado e privaría de vantaxes aos que se aproveitan en exclusiva a cacarexada subida do IPC. Mellor o curto prazo dos pequenos parches que nada arranxan e que, máis adiante, pexarán máis as boas solucións con individualismos corporativistas.

Fútbol, Neruda e Rousseau (entre outros)

Tantos “casos” non fan casual e si lamentable que, no contexto da gran manifestación e folga das mulleres o pasado día oito, fóra primeira páxina dun importante medio, o día 13, que un sindicato principal suscitaba -segundo a xornalista firmante- suprimir no seu presunto modelo de “escola feminista” o fútbol e as obras de Neruda ou de Rousseau. Converter un artigo de opinión en doutrina oficial dunha organización é un mecanismo de manipulación coñecido xa polos sofistas gregos. A autora deste “caso” xornalístico, falsamente escandalizada, seleccionaba para o seu grandilocuente titular, entre o amplo conxunto de propostas imaxinativas que as autoras propoñían, as que lle pareceron máis do agrado sentimentaloide do lector compracente. Ningunha das outras mencionaba, e son máis de vinte as que propoñían as autoras transgresoras da convencionalidade rutineira en que se moven moitas aulas escolares e universitarias. Tomou a parte polo todo e puxo en primeiro plano da súa noticia ao fútbol e a dous ou tres autores famosos. Como “masaje” adoutrinante non estaría mal se tivese outras tradicións a revista, pero por ignorancia, descoido ou o que fóra, a fabricante da noticia nin se inmutou -ou talvez si- porque a publicación que aceptara o artigo de opinión tivese no seu haber, desde que empezou a rodar en outubro de 1978, unha longa traxectoria de monográficos dedicados á igualdade da muller e a explicar as duras razóns polas que o día 8 de marzo fora proclamado pola ONU de recordatorio e esixencia para todos e todas. Como iso non a inquietou, poida que, para a autora desta noticia inventada, o do feminismo só sexa unha moda superficial de consumo, ou que o sindicato que acolleu inicialmente o artigo -discutible como calquera outro lle pareza unha fraude a desmontar-. Dá igual, porque o titular que lle proporcionou unha primeira páxina no medio para o que escribe traslada ao lector esa dúbida infame. Sexa cal for o que de verdade pense ela respecto diso, co abuso -plaxio?- que fai da bela fotografía que soportara a mensaxe das autoras do artigo, a “investigación” saír barata e pretenderá quedar como unha raíña.

O de Rousseau ou Neruda, visto o que adoitan ler os que deberían ler bastante máis, non parece especialmente relevante. Éo máis o amarelismo implícito nunha noticia en que a misoxinia de que fagan gala escritores soados do pasado -á que cabe sumar outros e outras do presente- non é denunciable aos educandos de agora mesmo, independentemente de se son bos ou malos escritores e escritoras. Aparentemente desconcertada por signos de machismo nas aulas e centros que denunciaban as autoras do artigo, simula asombrarse de que inciten a non ler aos que minusvaloran ás mulleres. Pero non se toma o traballo de explicar que poida ser un serio problema seguir dando por “natural” nas aulas o que é construción dun tempo de cultura patriarcal. Tampouco se sorprende con que, ao reler os libros escolares, apareza na nómina dos artistas, en especialidades en que destacan música ou pintura, que o xenio creador só toque as meninxes varonís. Á xornalista que fabricou a noticia débelle parecer “normal” que así se despachen -aínda hoxe- en gran medida os currículos e os textos escolares, aínda que os responsables dalgunhas editoriais subscriban recentemente un convenio para revisar este extremo. Xa postos, sería máis coherente que defendese explícitamente que lle molan cantos falan de “ideoloxía de xénero” e “ditadura de xénero” en medios que dan cancha a voces que cren ter a exclusiva sobre canto a dereitos e liberdades das mulleres se refire.

Con todo, ao amarelismo da nosa xornalista o que máis parece preocuparla é que o fútbol puidese deixar de ser a estrela dos nosos colexios, escolas e institutos: agora que non está tan mal visto que as mozas o practiquen, podería facer do patio de recreo un espazo “amigable”. Probablemente teña in mente aínda aquelas historias do “interese xeral” de 1997, con Álvarez Cascos no primeiro Goberno aznarino impulsando a “Lei Reguladora das Emisións e Retransmisións de Competicións e Acontecementos Deportivos”, que suscitou varias “guerras do fútbol”. De como a cabeceira de El Mundo -agora aparentemente ofendida polo que diga a proposta feminista dunhas mozas nunha revista sindical- ocupouse desta materia dá conta extensa Pedro Paniagua nas páxinas 164 e 165 do seu libro Cultura e guerra do fútbol: Análise da mensaxe informativa (UOC, 2009) a partir do que todo xornalista honrado sabe: que no seu traballo -importa non só o que se di, senón como se di, con que importancia, con que extensión e con que forza, en definitiva-.

Liberdade de comercio e liberdade de elección de centro

Todo isto é nada, con todo, co que nos agarda á propóstio das respostas que xa se propoñen aos aranceis proteccionistas de Trump: Os aceituneros altivos xa están en pé de guerra, e os exportadores de boa parte da manufactura europea tamén. Pode ser boa ocasión para que esta ou outros xornalistas traten de investigar estruturas educativas nada alleas ás que -desde a OCDE, FMI, Banco Mundial ou Organización Mundial do Comercio (OMC)- rexen o comercio internacional, pero non os tribunais de xurisdicción internacional. Interesen ao seu público en saber que eses modos de colonización, dominación e superioridade teñen patróns similares aos que rexen maioritariamente as relacións entre homes e mulleres en moitos aspectos da vida laboral e social. Fáganlle saber que sendo moi principais no sistema educativo español, o peculiar liberalismo aquí imperante fixo que, ao amparo de “idearios particulares”, o erario público subvencione ou concerte prazas escolares con empresas privadas ás que a LOMCE (desde 2013) faculta, ademais, para segregar nenos e pícaras. E non se arredren se comproban que a versión hexemónica en España da liberdade de ensino é ese particular libre mercado da “libre elección de centro”, un invento estratéxico, entre neoconservador e neoliberal, que posibilita aquí coma se dun parque temático do Ancien régime set tratase- narcisismos propicios a obstaculizar que a obrigada universalidade educativa -en que caiban todas as mozas e mozos- teña a dignidade que merece un país democraticamente moderno e actual. Non é rara a aplicación que ha ter o art. 27 da CE, particularmente na súa última versión lexislativa.

Por suposto que estas liñas de investigación teñen o seu custo. Pero se o responsable ao informar sobre políticas educativas é mostrar que, entre o pasado e futuro da educación española hai bastante máis do que os mentores do último proxecto de pacto educativo -axudados por titulares como o comentado- tratan que non vexamos, os lectores temos perfecto dereito á queixa: -”¡Mágoa de tempo xornalístico perdido!”

TEMAS: Pacto educativo. Liberdade de ensino. Universalización da educación. Igualdade. Inclusión. Violencias sociais e económicas. LOMCE. Manipulación informativa.

Manuel Menor Currás,

Madrid, 18.03.2018