Renqueamos entre "o novo" e as reformas

Chegamos a un punto en que dubidamos, porque estamos en fase de decidir se seguir adiante ou permanecer quedos, coma se fose posible.

É a indeterminación entre un arre! e un xó! que un nervioso campesiño galego lanzaba ao seu burro, parado nun charco do camiño. Unha das varias razóns da indefinición en que nos atopamos é “o novo”, a outra as reformas.

O novo

Esta dirección do movemento social ten á súa vez moitas vertentes. Cada cal ten o seu modelo predominante respecto diso, sen que ninguén domine aínda e algúns sexan minguantes. Se facemos caso ao ruído que meten, empeza a tomar corpo de novo o modelo dos que propoñen unha ben xerarquizada sociedade, baixo unha racionalidade “natural”. Quen o diría; invocan tanto a liberdade de movementos -e de mercado- que confían en que o COVID-19 faga un bo labor de selección darwinista, coma se estivese delimitando en cada barrio aos mellor dotados para sobrevivir nos próximos meses de incerteza se fixese falta saír a cobadazos adiante, pase o que pase. De momento, tratan de impoñer as suas caceroleiras sonoridades en moitas zonas urbanas por enriba de calquera aplauso aos que estean sendo responsables nos seus postos de traballo sanitarios ou de calquera outra índole.

 

Acompáñaos nesta peregrinación cara a un novo concerto social os que presionan e empurran aos alcaldes e concelleiros coa importancia trascendental da cultura do bar e a terraciña. Invocan que son moitísimas familias as que viven de que as demais tomen canas, e que moitas nais non dormen se os seus fillos ou fillas, logo de facer un máster, non son contratados para servir a tanta humanidade sedenta. Coma se o gran futuro de España dependese estratéxicamente de que medrase o número de camareiros dispostos a ser contratados en precario, e de que todo o chan urbano estea dispoñible para tanto emprendedor incomprendido. 

Ninguén se queda atrás nas demandas que tanto florecen nesta desventurada primavera. Nalgún “Ministerio da Abundancia2 como o de Orwell en 1984, debe haber xa alguén encargado de anotar os gremios afectados pola situación creada por esta desgraciada pandemia. Non paran de aparecer cada día os que, paseándose con máscaras de deseño, temen quedar ao bordo da subsistencia ou do racionamento nos próximos meses; todo o que sabe que intúe que ten ao seu lado un grupo de colegas en similares circunstancias á súa, enseguida esgrime un informe de agravios que os responsables de Facenda han de atender con preferencia pola súa perda?.

 

E aí van detrás como tolos apocalípticos algúns líderes espabilados, querendo comandar esa desaforada necesidade de levantar cabeza por encima doutros que pugnan polo mesmo. Toda crispación é pouca; non paran de levantar calquera tipo de lebre con tal de que poida ser obxecto de caza pracenteira. Nesta pelexa, xa pode distinguirse aos que todo lles vale, unha cousa e a contraria, con tal de ver se todos nos pegamos un trompazo para vir enseguida a “salvarnos”. “Obxectivo común” e “cogobernanza” non figuraban na súa gramática de Primeiras Letras. No medio, están os mortos; gardarémoslles loito colectivo uns días, sen que -en pleno século XXI- saibamos exactamente as súas cifras; para que se diga que as estatísticas non teñen nada que ver coa dor.

 

Neste inmenso barullo tamén están cantos cidadáns sigan vivos sen saber se interesan moito a alguén. Non se estrañe ninguén de que nesta procura da nova sociedade que traia “a nova normalidade” consumista, moitos non saiban a que carta quedarse cando a poética dos máis berrón embauca a moitos. Non é a primeira vez que sucede: ¡Atención a cantos invoquen “o novo”! Iso pregoaba o que en Navarra era coñecido como o “Cura azul”, director de revista Xerarquía, de curta duración e obxecto de culto falanxista; e iso adiantou un dos homes que máis determinaron a política educativa “nacional” desde aquel 18 de xullo: José Pemartín, autor dun libro programático: Que é “O novo”. A “realidade” estábana creando eles coa súa propaganda.

As reformas

Como outras que foron, as reformas que veñen aproveitarán as crises para impoñer os intereses hexemónicos, case nunca coincidentes cos da maioría dos cidadáns se facemos caso aos estudos serios doutras etapas críticas da humanidade. Neste momento, cando algunhas das vías de arranxo dos desastres que causou esta COVID-19 só poden vir de Bruxelas, asistiremos a decisións condicionadas por pertencer a nosa estrutura económica ao universo periférico. O centro, marcado desde o Banco Central Europeo e os seus brazos en Berlín, Bruxelas e Estrasburgo, ábrese a prestar axuda económica ao que vaia a ser a “reconstrución económica”, que enseguida tomará o centro da vida política. Pero ninguén regala nada; a cuestión é a contrapartida de “as reformas” a que debamos de comprometernos a cambio.

En que vaia a consistir apertarse o cinto e a quen corresponda facelo prioritariamente será o gran debate que nos espera; canta precariedade esteamos dispostos a suprimir ou canta esteamos en fase de aumentar, con máis pobreza, máis precariedade e, en definitiva, menos xustiza distributiva, é o que está en xogo. A gran cuestión será saber quen paga e quen se segue levando a parte máis substantiva da renda que sexamos capaces de xerar no medio de tantos problemas, xa visibles nos puntos onde se distribúe comida aos máis necesitados. 

O único claro é que imos ter moito que aprender aínda. Neste momento en que as palabras demagóxicas xa voan para intentar convencer aos máis incautos co sentido cambiado que teñen na fala común, o que mellor podemos facer é o que recomendaba Antonio Machado a través de Juan de Mairena: “repensar o pensado, e dubidar da súa propia dúbida, que é o único modo de empezar a crer algo”.

TEMAS: COVID-19.- Xustiza distributiva.- Lealdade democrática.- Crise económica.- Cogobernanza.

Manuel Menor Currás

Madrid, 27.05.2020 

NIn son extraños os aplausos nin as caceeroladas

Sempre estiveron aí; agora afloran. A uniforme aparencia do confinamiento propicia ser incautos, pero non debería impedir ser prudentes.

Os que aplauden ás oito é posible que, a partir do sábado, deixen de aplaudir. As cacerolas, que ata hai pouco se mesturaban tímidas, colleron forza e, nalgunhas zonas, levan a voz cantante. Ambas sonoridades -coas súas paisaxes sonoras respectivos- simbolizan posicións distintas e, ata, opostas en moitos casos. Coma se dun gran patio de colexio se tratase, na España sonora destes días algo está variando.

Aplausos e cacerolas

O son, que sempre acompaña aos acontecementos, é dos aspectos da expresión humana que menos adoita usarse para documentar que suceda nun determinado momento; nin nos relatos literarios -salvo extraordinarios narradores- adoita prestarse atención á información que presta. En contraste cos animais, os humanos, en xeral, adoitamos ter máis embotada esta percepción. Algúns músicos e especialistas si lle veñen prestando máis atención desde que o canadiense Murray Schafer interesouse por iso a comezos dos anos setenta; en España, tamén prendeu a idea e, a comezos dos oitenta, xa había unha tese sobre a paisaxe sonora que, na contorna de Valladolid se desenvolveu entre 1890 e 1923. As 1200 páxinas mecanografadas desa tese son un luxo de análise mostrando a amplitude de interrelación significativas que, nese espazo urbano, tiñan a vida social, económica e política coa moi estritamente cultural. É unha perspectiva de gran interese par quen queira analizar que o que está pasando aquí, agora mesmo.

Que hai un debate e moitos desacordos é obvio e, ata certo punto, necesario. As unanimidades son extraordinariamente raras na evolución humana e, normalmente, signo de historias estrañas con limitacións que atentan contra o valioso da integridade moral. Neste momento, con todo, o que crecentemente se vai mostrando -pois estamos nunha paisaxe dinámica- é unha disconformidade que esconde serios problemas de fondo, ademais de que o que sucedía hai uns días en Núñez de Balboa (de Madrid) de xeito anecdótica está adquirindo presenza organizada noutros barrios madrileños e, ata, en cidades como Valladolid e Granada, con risco de enfrontamentos. Non é igual tratar de derrocar a un Goberno -como algúns desexarían- ou simplemente chamarlle a atención, sen ter en conta que esteamos ou non ante un problema moi serio e urxente -non ante un xogo divertido-, unha situación moi delicada, bastante máis aló de España.

Indiferentes a isto, as sensibilidades que afloran expresan, de todos os xeitos, urxencias e conflitos de intereses máis profundos; en todos os patios de recreo houbo sempre de todo, por moi vixiado que estivese, incluídas extorsiones dos máis fortes aos máis débiles e, ata, encerronas en que o que realmente sucedía nada tiña que ver co que parecía suceder, con desleixo incluído cara a quen tivese que pagar o pato. Sempre houbo, tamén, a urxencia de cada cal confundir a realidade cos desexos, cuestión que, nunha paisaxe onde hai 17 autonomías máis dúas cidades autónomas, a cogobernanza cun Goberno central complícao todo máis.

Volver empezar

Proveitoso sería que, nesta maraña twittera, avaliaramos ata onde nos levou a presunta educación en valores democráticos, morais, éticos ou cristiáns ata agora, o outro enleado panorama de fondo, en que se viu arriscado poñer como asignatura común unha “Educación para a Convivencia”, ou a súa réplica en 2006, “Educación para a Cidadanía”: a LOMCE de 2013 é todo un paradigma de desacordos. Agora que nos debatemos entre o urxente -a saúde pública de todos- e o necesario -as necesidades de reactivación económica-, deberiamos ter máis claro de que nos sirva o común e o particular á hora de decidir: se, por exemplo, habemos de dar preferencia aos consellos dos médicos e virólogos, ou ao que algúns empresarios ansían, indiferentes a calquera rebrote. Se non habemos de prestar atención a que fagan coa Sanidade e a Educación pública nestes anos e dá igual, tampouco deberiamos enfadarnos pola coherencia ou a insensatez dos nosos políticos; deberiamos estar tranquilos con que as súas conveniencias apresuradas por demostrar a súa valía persoal ante os seus posibles votantes propicien que os máis aloucados se atopen tan a gusto. 

Esta anormal “nova normalidade” é, pese a todo, un bo momento para repensar para que nos serviu o sistema educativo que temos, con tantas carencias como arrastra desde antes da EGB (nos anos setenta). Como ningún outro instante, préstase para considerar que aprendamos sobre o que importa: que sobra e que falta, para repreguntarnos -como fai Rafael Feito nun libro recente- que pinta unha educación como a que temos nun mundo que está mutando tanto ante os nosos ollos. Deberiamos deixarnos de bizantinismos que non nos protexen de nada para ocuparnos do que lle falta á “universalidade” educativa para que sexa de verdade un ensino de todos e para todos. En que consiste realmente a súa “calidade”: que sexamos capaces de distinguirnos mellor dos nosos veciños? Conseguiremos mellor “excelencia” educativa se logramos “capital humano” estupendo para as empresas aínda que conviva peor? 

Todo en educación -como na vida colectiva- é unha cuestión de preferencias, elección e acordos; igual que coa COVID-19, non é aséptico nacer nun ou outro barrio, nunha ou outra cidade: ten consecuencias para os demais que uns nazan sen dereitos mentres outros se permitan o que lles vieña en gana. No mundo incerto en que estamos todos metidos, ou concordamos no que máis importa ou nos perderemos todos; non é que teñamos que ser uniformes en todo pero si habemos de aprender a respectar a igualdade profunda que temos como persoas. Iso propoñía, xa en 1789, a Declaración dos Dereitos do Cidadán; o que, logo da IIGM, acordamos chamar Dereitos Humanos como algo que non é de concesión benevolente, senón de rango universal por nacemento. ¡Ánimo¡ Neste ruidoso momento, tamén hai esperanzados sons: a punto parece, por exemplo, unha avanzada vacuna que xa está en 2ª fase de ensaio. E tamén están acordes os principais motores da Unión Europea en crear instrumentos financeiros que propicien a recuperación económica; non para autoenganarnos, senón para “volver empezar”, como dicía ante calquera adversidade o apicultor de Lars Gustaffson.

TEMAS: Educación de todos.- Convivencia pública.- Desacordos e debates.-Calidade democrática.- Dereitos Humanos.

Manuel Menor Currás

Madrid, 19.05. 2014.

É hora de que a liberdade e a responsabilidade vaian xuntas

Os que máis falan, supostamente en nome de todos, gañarían moito se fosen máis coherentes co que esixe o ben colectivo.

A “nova normalidade” é un modo de falar da anormalidade en que estamos instalados e na que nos quede por diante. Non só en canto a superar o problema actual co COVID-10, senón no que veña a continuación para as relacións internacionais, nacionais e de proximidade. Os que neste momento polas razóns que foren sintan de cerca o rozamento ou a embestida deste virus aínda descontrolado, saberán entendelo; e os que na dúbida de saír ou non á rúa sufran algún tipo de ansiedade ante o inesperado ou fobia ante a multitude, tamén palparían de que vai o anormal da presunta normalidade que se publicita nesta fase.

Responsabilidade

Un ámbito onde a anormalidade está sendo habitual é na “gobernanza compartida” de que estes días tamén se fala tanto. Poida que, en parte, sexa polos medos que aínda levanta a resaca do que foron anos sen democracia e, en parte tamén, pola nostalxia que teñan os partidos maioritarios por gobernar como cando tiñan maiorías absolutas, de cando e fixesen o que fixesen, ninguén lles ía a botar en cara o seu particularísimo modo de actuar sen encomendarse a ninguén. Ou poida que, con máis razón, sexa por non estar no candeleiro mediático tan de continuo como está o Executivo actual, o que os levaría a non terlle mágoa e menos por constituír, por primeira vez, un Goberno de coalición cun aire máis esquerdoso do habitual. O caso é que, aos líderes das formacións sedicentes constitucionalistas ata non fai moito, cústalles moitísimo aceptar o do estado de alarma e que se poida alongar seguramente máis; votalo ou dialogar en torno a iso parécelles que desmerece da súa dignidade.

Probablemente teñan inspiración especial para saber como se debería xestionar unha situación tan problemática como esta desde o Goberno central, porque desde as Autonomías -onde están xestionando a parte que lles corresponde de gobernanza- xa están gobernando; iso si, de mala gana, pois calquera escusa vénlles ben para atopar algo non ben resolto; parece que o clásico agravio catalán multiplicouse por cinco ou por sete: todo un martirio para escoitar calquera telediario. En todo caso, esta excepcionalidade é unha boa ocasión para que demostren que existen para estar máis preto dos problemas e atendelos, non para que cada un nos conte que é máis guapo ca ninguén; sería unha pena que non parasen de competir por ver a quen lles vén máis grande o cargo. Se tanta présa teñen por que a “nova normalidade” alcance pronto ao seu territorio en toda a dimensión do que era a “normalidade, que nos adianten que farán se as présas traen unha segunda vaga de COVID-19. E antes de seguir xogando cos seus votantes, repasen a intervención da anestesista Mónica Garcíana Asemblea de Madrid, no pleno do día 29 de abril, por se teñen a tentación de manipulalos coa súa propaganda.

Liberdade

En nome deste extraordinario concepto que tanto sangue custou, pódense dicir moitísimas tonterías, e máis en situacións de risco, crise e escuridade. Ninguén queremos que nos coarten; todos sabemos, con todo, que, co pretexto da liberdade, podemos danar a outros e danarnos a nós mesmos. Aínda que non saibamos canto tempo da nosa vida haxa ter que transcorrer para que o que facemos sexa froito dun mínimo de liberdade e coherencia, si sabemos que cando algunhas persoas nos falan de liberdade, mellor ter coidado. No recente manifesto encabezado por Aznar ou Vargas Llosa e Álvarez de Toledo, en que clamaban “contra o autoritarismo” dos que se estean arrogando un poder desmedido, sie a súa traxectoria arróupaos para arrogarse ter a balanza da liberdade adecuada nun momento tan duro como este, deberiamos pedirlles perdón por non recordala.

Este conmenenzudo xeito de falar da liberdade emprégano principalmente os que, no seu nome, lle sacan proveito aos buracos do aparello lexislativo en cuestións de negocios. No caso da sanidade, por exemplo, as correlacións entre neoliberalismo e xestión privada de servizos públicos quedou de manifesto na deficiencia destes días, por moito que publiciten o de IFEMA ou que temos a mellor Sanidade do mundo. E en atención á Terceira Idade ou Educación? Quen falou máis de liberdade de elección de centro que as sucesivas presidentas que ha ter a a Comunidade de Madrid desde 2003, se non foi para ter en Europa o máximo nivel de privatizaciones do sistema educativo? Non é de agora, claro; é de familia: herdaron dos seus devanceiros decimonónicos esa idea, asociada a unha praxe en que, con ser os máis duros coas liberdades que se controlan desde Interior, non paran de esixir as liberdades que lles interesan de verdade, as que lles confiren capacidade para desenvolver un capitalismo extractivo a conta dunha cidadanía cativa.

Ler?

O do mal exemplo que poidan dar dálles igual: non cren nunha educación da cidadanía; a xente de bo berce considérao cursi ou que, con ir confesarse de cando en vez á parroquia, é suficiente. Logo de tanto alarde de dobre moral, ninguén debería estrañarse de atopar na rúa persoas que se queiran saltar as normas saudables para todos, que intenten facer un botellón ou unha xoldra indebida; sáltense a obrigación da máscara ou calquera outra que, por limitarnos a normalidade de sempre, consideren estúpida. Non vén mal, xa que logo, pensar un intre que debe primar: sie o ben colectivo ou o sálvese quen poida, o máis listo case sempre. Non será fácil en moitos casos, decidir, pero se volve a rebrotar esta pandemia e o virus mutou mentres non teñamos vacina para todos, vai ser moito peor.

Segundo a Federación de Gremios de Editores, os índices de lectura medraron estes días un 4%; quedan algúns máis de retiro mitigado e o capítulo primeiro A Política de Aristóteles é de interese: “Vemos que calquera cidade é unha certa comunidade, e que toda comunidade esta constituída con miras a algún ben é evidente […] Sobre todo, pretende o ben superior a que é superior e comprende ás demais…”.

Manuel Menor Currás

Madrid, 04.05.1944.

TEMAS: COVID-19.- Responsabilidade política.- Liberdade política.- Ben común.- Exemplaridade cívica.