A opinión dos docentes...non conta?

29 oct 2021

Hai profundidades e profundidades

Hainas que só perseguen que o que nos ocorre -aínda que non sexa xusto-, sexa inintelixible e nos resignemos á escuridade.

A apreciación ”profunda” dunha xuíza de Muros a propósito do afastamento dunha criatura desa poboación, deixou asombrado a todo o mundo. Podía poñer na balanza xustificativa calquera outra razón, pero ningunha máis elástica que a da “profundidade”, inintelixible como non sexa para cubicar a cantidade de auga que poida ter esa ría tan bela en comparación con calquera outra.

Profunda ficción

Esa suposta profundidade, mencionada en sentenza sen razóns de máis peso que o platonismo categórico de quen ten capacidade decisoria respecto ao futuro que espera a alguén, deixa moito que desexar no relativo a entender a “realidade” do que aconteza. Non se pode dicir que esa zona galega sexa das de suposta profundidade a que alude o tópico da Galicia profunda ou de calquera outra entidade xeográfica mental. A Barbanza é zona ben dotada de servizos, non moi afastada de Santiago, unha das cidades galegas mellor dotadas, e tampouco é das que estean en transo de “baleirarse”; as súas xentes, que viviron ata o presente de xeito razonablemente acorde coa súa contorna, non parecen dispostas a abandonar a súa ría ao ditado dunha xuíza.

Pode, en todo caso, que esta señora sexa unha eminente representante dunha vella teoría, avalada por non poucos filósofos, políticos e comunicadores, para quen “a realidade” é ficción e, polo tanto, adaptable ao imaxinario, nese caso ninguén pode recriminar a esta xuíza de nada salvo do estilo literario que poida empregar. Non é a primeira vez que sucede no mundo xurídico nin, tampouco, na vida de todo cidadán ou cidadá que, por unhas ou outras razóns, se viu forzado a distorsionar, facer restrición mental ou simplemente adornar algo que lle ocorreu ou lle vaia a ocorrer. Todo ten acollida nos xeitos que temos de ver e non ver, contar e non contar, emporcallar e xurar sen ser pillados en renuncio; é dicir, que hai moito onde empregar unha literaria lei do funil, aínda que repercuta na desigualdade de trato cos demais.

 Realidade e ideoloxía

O escenario político deste momento é rico en oportunidades para observar o uso recorrente desta lei. É un palco perfecto para non perder de vista como se ven uns ou outros e como ven ou non ven aos cidadáns -a todos, a ningún ou só a uns poucos- cando falan da vivenda, o recibo da luz, a propiedade privada, a reforma laboral, as máscaras ou, ata, a sentenza do Tribunal Constitucional sobre o imposto de plusvalía. Case todo implica recursos e diñeiro, e talvez por iso, entre outras razóns, todo, incluídas as propias institucións -como agora mesmo os cambios de cadeiras nos altos tribunais- admite múltiples versións, e todo, inevitablemente, ten dimensión política porque afecta a cuestións que nos afectan a todos.

Hai pouco, segundo Relixión digital do día 14, unha emisora ben coñecida acusaba a un medio xornalístico, tamén moi coñecido, de sesgo ideolóxico: “subordinar a verdade á ideoloxía e aos prexuízos” por prestar atención aos ilícitos de pederastia en que estaban incursos representantes dunha moi coñecida confesión relixiosa que, de sempre, na súa dinámica doutrinal -como todas as confesións do mesmo carácter- xoga ante os seus fieis con dous planos en continua relación: o corpo e a alma, o temporal e o espiritual e, de fondo, o dualismo metafísico de Aristóteles sobre do “ser”, a materia e a forma. Este material é tan sensible que permite evadir todo tipo de contidos a conta de nominalismos e metodoloxías proclives á ficción e, por suposto, a manipulación. A historia da humanidade produciu habilidades sobradas para que, incluso os algoritmos poidan ser adestrados sutilmente para que non nos decatemos de onde empeza a ficción nin onde acaba a realidade.

É difícil, xa que logo, modernizar a educación cando as palabras non significan o mesmo para uns e para outros. Neste sentido, a expectativa deste presente respecto ao futuro non ha de esquecer que a continuidade da exéxese restrictiva do art. 27 da CE78 mostra un sistema educativo formalmente diferente do preconstitucional, e con todo persistentemente conservador, por exemplo, en canto a soster privilexios privados que erosionan o valor democrático dunha rede pública apetecible para todos. Esta pauta tan firme ten, entre outros motivos, os acordos entre España e o Vaticano dos anos 1977-1979, o que explica o capítulo 6 do libro de Ángel Munárriz , Iglesia, S.A. mostrando en 2019 como a batalla política polo electorado máis conservador segue sendo rendible para esta peculiar “sociedade sen acción”, que vive de ter enquistado a eternidade no ensino público. Dous anos antes, Jurjo Torres analizara, en Políticas educativas y construción de personalidades neoliberales y neocolonialistas (Madrid: Morata), a contribución do sistema educativo -sobre todo nas súas redes privada e concertada- a esa actitude convivencial cos demais.

Modernidade e continuidade educativa

Nesta historia do presente con que temos que lidar, a forte conexión cultural dos anos franquistas coa educación actual obriga a non ignorar que as restricións educativas de entón seguen sendo propiciadas por selectos aliados dentro das institucións do Estado, que oen e non escoitan. Queren que aquel modelo dual en que o Estado tiña as mans atadas para dignificar a educación pública, siga primando aos que gozaron desde 1938 de subvencións moi xenerosas; desde 1985 han ter diñeiro público garantido e ansían que a súa rede de colexios medre máis aínda. Neste tempo de aparencia máis secular, o confesionalismo escolar ten axudas poderosas para ampliar as súas ansias monopolísticas e seguir limitando a rede pública de centros.

A deixación de 40 anos franquistas, alongada nos 43 do “aconfesionalismo” posterior á CE78, mostra unha “secularización incompleta” da vida política. A LOMLOE -oitava lei orgánica do sistema escolar- aprovéitaa para usar a anfiboloxía como forma literaria “profunda”. Téñano en conta cando se fale, por exemplo, de “calidade e excelencia educativas”, de “liberdade de elección de centro” e, sobre todo, de escolarizar ou educar.

TEMAS.- Neolinguaxes.- Confesionalismo.- Linguaxe política.- Rede pública de centros.- Acordos co Vaticano

MMC (Madrid, 27.10.2021).

21 oct 2021

A pobreza é a gran cuestión política


Sen unha xustiza distributiva, axeitada aos problemas reais, seguirá sendo a gran pandemia, máis perigosa que a que trouxo a Covid-19.

Volve algo que sempre estivo aí: a pobreza, e a Covid-19 mostrou máis a súa evidencia nos desequilibrios e fendas sociais existentes. Na sesión de control no Congreso, do mércores 20 de outubro, algunha das preguntas “conservadoras” ao Goberno “progresista” virou en torno a esta cuestión.


Pobreza e política

Os indicadores e as estimacións estatísticas esgrimidas, unidas ao ton agresivo de quen formulaba a pregunta, quería descualificar a suposta diferenza que divide políticamente a uns e outros; viña dicir: vaia progresía, os datos de pobreza seguen sendo malos e, xa que logo a acción deste Goberno falla de raíz. Unida a outras preguntas que desde esa mesma bancada e o seu sector máis ultra se formularon, orquestradas coa cuestión da subida da factura da luz, a secuencia discursiva inevitablemente tendía a que os que lle prestasen atención desde as súas casas entendesen que, ao fin, había quen atendían aos seus problemas. A lóxica debía levar a que o que correspondía facer aos “progres” que neste momento gobernan era dimitir e deixar os seus sillóns azuis a estes lúcidos deputados que se ocupaban de asuntos tan graves; e, a continuación, os oíntes debían ser consecuentes na boa elección do seu voto.

Os principais problemas da lóxica consisten en que esconden moitas trampas para quen no estea ao corrente do que sucede, fíanse das aparencias da bondade e non advirten os sofismas que pode esconder o mecanismo interno da proposición que lles queren vender. Nas feiras de antes, en que se mercadeaba con animais, crecepelos, apeiros de labranza e novidades de diverso alcance, sempre había “tratantes” ás veces organizados en gavillas mafiosas- que se encargaban de vender e comprar a conveniencia do seu peto, non á do campesiño que acudía a solucionar unha urxencia da súa unidade de produción. Aínda que todos facían o que podían para poder falar da feira ben aínda que lles fose mal, os enganos e estafas adxudicábanse case sempre, de modo racista e moi tópico, aos xitanos, de quen era fama, sobre todo, a súa boa man para vender burros. Aquela preocupación de non ser enganados non adoita verse na que temos no uso de recursos públicos; non se lles adoita prestar atención suficiente, e con frecuencia esconden fraudes solemnes, como sucede nalgúns que esperan sentenza xudicial con incerto destino. Debería preocuparnos que a pobreza, que a tantos usos se presta, siga dando pé a tratamentos máis aparentes que xustos.

O salariado

Un dos máis interesantes sociólogos dos últimos anos, Robert Castel, deixou dito que a pobreza -cos modos de ser soportada, tratada e comentada- é un dos indicadores mellores do bo ou mal goberno, como o é da sensibilidade dun determinado grupo humano. En As metamorfoses da cuestión social, deixou escrita en 1995 unha verdadeira crónica do salariado, é dicir, unha historia en que todos estamos concernidos porque incumbe a como a inmensa maioría da humanidade -tamén a que vive en España- foi e é tratada polo feito de ter que gañarse o sustento en condicións que case nunca estivo en igualdade para aceptar. O noso presente está implicado nesa Historia que estuda o pasado que -como sostiña outro gran Historiador, Braudel-, “se obstina en sobrevivir”. Se algo habemos ter sempre connosco, ademais dunha condición moitas veces precaria, é un mundo de excluídos, traballadores sen traballo, pobres asalariados e, por suposto, xeitos de tratar a pobreza duns e outros -incluídos os nosos limitados salarios ou pensións- cos correspondentes modos diferenciados de non vela, aliviala ou erradicarla. Neste transo, non é o mesmo a caridade que a beneficencia ou o altruismo. Invocando razóns distintas cada unha, non alcanzan todas xuntas a cubrir as carencias como só a Xustiza social -coa protección pública do Estado- pode facer. Concepción Arenal xa advertiu dese déficit que tiña o sistema de asistencia á pobreza en 1894.

Non é igual, aínda que poida parecelo, que alguén dea algo do moito que lle sobra para remediar a necesidade doutro, que o que un problema real continuado sexa atendido polas obrigacións colectivas, propias dun sólido Estado de Benestar e a súa Xustiza distributiva. A voluntarista esmola e o apáñese como poida, irmán, deixan que persista o problema e que a provechosa publicidade do xesto convértase en mérito de quen emprega a pobreza para o seu prestixio persoal ou corporativo. Non é tampouco o mesmo, xa que logo, o razonamiento e tratamento que se faga desta gran "cuestión social" -que dicían no século XIX- desde unha posición ideolóxica que desde outra. Casos hai, ata, en que o trato dado aos asuntos de pobreza serviu máis como freo ás demandas sociais -e da extensión a todos dos dereitos e liberdades democráticas-, que como solución reclamable ante as institucións públicas como "dereito perfecto".

Os pobres da rexión máis rica

Este trasfondo é o que non recoñecen moitos deputados e deputadas que tamén adoitan ser moi sensibles aos sacrosantos dereitos da propiedade privada, conculcados segundo eles cando se fala de impostos progresivos ou do que a propia CE78 dispón no art. 33. O seu medo a perder algo lévaos a tratar de “conservar” un mundo decimonónico, en que o só esforzo duns salarios de miseria, axudado pola caridade, por moi pura e desinteresada que fóra, só acrecentaba a visibilidade do problema. Díxollo Cánovas del Castillo en 1890, nunha notable conferencia no Ateneo madrileño: “Vaian, pois, concertadas, que é inevitable, a Economía política e a Moral, na Política económica das nacións, baixo a inexcusable inspección do Estado, como boas compañeiras, e para todo aquilo a que a caridade cristiá e o  seu remedo, o altruismo, non abonden”.

Ese discurso dun personaxe tan representativo no ámbito conservador, aquel dez de novembro, parece haber ter un éxito máis retórico que real. Un informe de CCOO de outubro de 2020: “A pobreza na Comunidade de Madrid” gobernada xa non se sabe desde cando por persoas do mesmo circuíto ideolóxico- mostra moi claras “as cifras da vergonza, ser pobre na rexión máis rica”. Estas vinte e seis páxinas deberían ser de obrigada lectura e estudo no ensino obrigatorio, especialmente no tocante a Historia actual, a que tan pouco presente está nas aulas. Axudaría a que o que se ensina na escola sexa relevante; a educación desigual que imparte, unida ao que ensinan as redes sociais, xa está facendo que a moitos nenos e nenas -de calquera Comunidade autonómica- se lles vaia o caletre en considerar se os da comunidade veciña  os rouban ou se os seus devanceiros tiñan unhas peculiaridades xenéticas excepcionais; arrogándose supostos dereitos de superioridade, nunca saberán que require unha convivencia lúcida e decente co próximo.


TEMAS: Pobreza.- Cuestión social.- Dereitos sociais.- Xustiza distributiva.- Educación pública.


MMC.- Madrid, 20.10.2021

14 oct 2021

Non se cansen, que é peor


O final da Covid-19 debería dispoñernos a situar a atención no que importa e non nas ocorrencias oportunistas.


Agora que a Covid-19 parece estar remitindo, a fin de semana longa do Pilar mostra que, entre feiróns varios, estamos bastante cansos e, ás veces, ata parece que perdamos o Norte. Viuse nas preguntas e respostas ao Goberno deste mércores día 13 no Congreso, onde o respecto mutuo, a agudeza no debate e o contacto co que de verdade sucede na rúa andan polos cerros de Úbeda. Nin parece que fose onte o día máis axeitado para apupos ao Goberno, nin hoxe o momento máis idóneo para non recriminalos.


Unidade?
A suposta “unidade” -que, nunha festa nacional como a de onte debía privilexiarse- entendida como en democracia debe ser a unión fronte aos problemas reais dos cidadáns, segue nos anaqueis da retórica, mesturada con rancores que non atopan satisfacción senón sentados nos sillóns azuis. Unha pena para todos, se o que se defende ou se critica tan rudamente só ten que ver co quítate ti, que me poño eu. Por certo, que uns e outros tiñan no que onte se viu nas rúas de Madrid, razóns sobradas para estar atentos; non vaia a repetirse pronto aquí, o que están tratando en Roma tralo ataque á sé do sindicato máis importante de Italia, unha expresión que á súa vez imitaba o que sucedera de 1919 a 1922 na mesma cidade.

Polos cerros de Úbeda andou a crise da vivenda que, fai uns días, logrou a promesa dunha lei específica en que se suscitaba limitar as ganancias que poidan xerarse á súa costa; nos ambientes conservadores pareceulles de tal dislate que reaccionaron de modo case idéntico a como o fixeron en marzo de 1900, con motivo da primeira lei que limitou o traballo aos menores de dez anos. Trataríase agora de concordar os arts. 33.2 e o 47 da CE78, pero segundo un dos líderes conservadores de relumbrón, cuns salarios como os que teñen hoxe os mozos, a vivenda está ao seu alcance. Á ignorancia da súa estrutura de salarios, que segundo unha enquisa recente (no Observatorio Social, xullo 2019), apenas permite que só un 26% dos menores de 29 anos poida facerse propietario dunha vivenda, sumaba un concepto da propiedade privada situado aínda no espazo sacralizado que había ter no século XIX e, aínda que a CE78 limitou esa posición, mostraba a gran hostilidade dos seus votantes -a quen di representar- á igualdade de todos no goce dos bens sociais indispensables. Poñía de manifesto, de paso, unha peculiar concepción do constitucional Estado de Benestar en que as pegadas dos tempos preconstitucionais están presentes con case todas as súas carencias, cando os emigrantes da nosa terra, que mandaban divisas desde Europa, non se crían o que o trato que alí recibían, por exemplo, se enfermaban ou levaban aos seus fillos á escola.

É rechamante que, en Educación, cando estamos estreando xa unha oitava lei orgánica do sistema escolar, esteámoslle prestando máis atención ao relativamente secundario -como detalles do posible currículo e similares aspectos de formalidades epidérmicas-, mentres no miolo do sistema aspectos como o peso e relevancia recoñecida do ensino público no conxunto, apenas cambiaron respecto da súa situación na transición democrática. O panorama existente permite repetir, ata, o que Jimeno Sacristán observaba 1989: “máis énfase en divulgar novos conceptos, novas linguaxes, que en suscitar políticas de cambio real”; é dicir: que as reformas “ou se fan realmente nas aulas ou resolverán poucos problemas do funcionamento do sistema educativo”.

Modernizar a Educación

Como se analiza en Modernizar la Educación (Editorial Mundiediciones), a Covid-19 volveu a poñer de manifesto que, mentres a precariedade do Estado é beneficiosa para uns poucos, só a fortaleza de este é o gran amparo de todos, especialmente dos máis pobres; esta pandemia fíxonos recoñecer o gran valor que, para diminuír a desigualdade, ha ter o esforzo de sanitarios e docentes. Pero ao mesmo tempo, puidemos ver que abondou que as expectativas deste curso 21-22 auspiciaran un tempo máis bonancible para que algunhas melloras que introduciu en ratios, en traballo de colaboración, e en proximidade ao trato personalizado dos que máis o necesitan, se cuestionasen de novo como inviables nalgunhas comunidades autonómicas en nome dunha “liberdade” que determina o mercado e non un dereito fundamental de cuxo cumprimento o Estado ha de ser garante.



Toca lidar coa decepción duns tempos de liberalización dos servizos, cuxos recursos pretenden atrapar múltiples entidades privadas con perspectiva de negocio e suposta axilidade facilitada por uns moi ben adestrados sistemas estatísticos sesgados nas súas aplicacións tecnolóxicas. As evidentes necesidades de que a escola pública se modernice fan prevalecer un control de competitividade contable, sobre a renovación profunda da súa actividade interna e o sentido que deba ter como dereito. Son moitos -ata grupos de aparencia innovadora- os que revisten de “interese xeral” iniciativas parasitarias dos recursos públicos en detrimento dun sistema de ensino acorde coa xustiza distributiva. E en sintonía, se confabulan coa semántica para sementar a confusión con palabras propicias aos seus intereses particulares: a anfiboloxía e o oxímoron tamén educación son rendibles, igual que en política, no consumo e na publicidade que os acompaña. Neste campo aplícanse a rendibilizar as variedades reticulares en que está subdividido o sistema educativo desde 1857.

Tal como ha ir a educación de todos ata agora, os que se empeñen en modernizala deberán partir de que avance realmente o sistema educativo en preparar a todos para o mundo actual. Unha sociedade democrática que comparta un código ético só é posible desde un sistema educativo sólido, comprometido coa boa educación para todos. De momento, igual que Nina, o personaxe entrañable de Galdós en Misericordia, haberemos de seguir dicindo:

“Non sei se me explico, digo que non hai xustiza, e para que a haiga, soñaremos todo o que nos dea a gana e soñando, un supoñer, traeremos acá a xustiza”.


TEMAS: Estado de Benestar.- Educación Pública.- Convivencia social.- Representación parlamentaria.- Unidade política.


MMC.Madrid, 13.10.2021.

8 oct 2021

Manuel Menor publica o ensaio Modernizar la educación de todos



Manuel Menor: “La enseñanza actual promueve la segregación y la exclusión"

Ainhoa Grandío

Este experto en educación acaba de publicar el libro Modernizar la educación de todos, ¿después de la covid-19, qué?, de la editorial Mundiediciones

“En España se plantean modelos de currículo educativo tecnocráticos, preocupados por rendimientos escolares dirigidos al mundo laboral y a la productividad económica que provocan más desigualdad”. De esta forma se refiere Manuel Menor a las políticas de educación en su último libro, Modernizar la educación de todos, ¿después de la covid-19, qué?, de la editorial Mundiediciones. Licenciado en Historia y doctor en Ciencias de la Educación, Manuel Menor cuenta con años de experiencia en enseñanza, a lo que se suma la publicación de múltiples libros y artículos sobre el tema. El escritor, docente y columnista de MUNDIARIO, presenta en su libro un análisis concienzudo del sistema educativo español y las políticas que lo perfilan. Desde la historia de la educación española, hasta las políticas de la actualidad, como la LOMLOE, Modernizar la educación de todos aporta una visión global de la enseñanza española. A todos esos temas hace referencia en esta entrevista.






Hablemos un poco de su trayectoria, usted ha sido docente durante más de 30 años, ¿cómo cree que repercute esa experiencia en lo que escribeEn la práctica, trabajé bastantes más años, pues antes de 1977 ya había andado mucho por la enseñanza privada. En general, a los docentes se nos nota que lo somos por la obsesión que tenemos en mirar el mundo desde la óptica de lo que hemos detectado en nuestro trabajo. Cuando escribimos o hablamos, no es infrecuente que tratemos de convencer a otros de que la Educación es central en la vida humana, su núcleo como ser cultural que diferencia a los humanos en la Naturaleza. No es algo original; en la Política  de Aristóteles, esta idea ya aparece muy desarrollada.

– En sus años de docencia, ¿cuál fue el mayor problema que encontró en el sistema educativo español?

– No es fácil establecer una jerarquía entre los muchos problemas que he podido ver, sufrir o estudiar; hacerlo implica una valoración que no es sencilla de explicar razonadamente y sin componentes muy subjetivos cuando es este un campo en que todos saben mucho por propia experiencia, pues entre los ciudadanos de hoy -salvando las cohortes de edad más avanzadas- no hay quienes no hayan tenido acceso al sistema escolar. De todos modos, desde mi discutible opinión, creo que el gran problema del sistema educativo español es que han sido muy escasos los momentos y personas -poco el peso de quienes lo intentaron, o escasa la continuidad de la coyuntura histórica favorable- en que se haya querido hacer de verdad que todos los españoles tuviéramos una educación seriamente democratizadora. Esta sería la causa de muchos otros problemas en el desarrollo del sistema, en los recursos de que dispone y en la formación los docentes que trabajan en sus aulas. Dicho de otro modo, que lo que nuestra historia educativa muestra acerca del aprecio que, como país, mostramos al tiempo y espacio escolares de todos, ha sido corto de alcance; todavía hoy -en las decisiones que se adoptan desde las instancias políticas- cuesta reconocer: verdadera ansiedad por desarrollar de modo consistente y democrático este derecho constitucional tan principal para las vidas de todos.

– Ha dado clase tanto de forma presencial como no presencial, ¿cómo valora cada modalidad?

– La forma no presencial apenas la he rozado, aunque sí la he padecido, pues fui de los que sufrieron un año de Universidad cerrada al final del franquismo; pese a lo nefasto de aquella decisión, fue aquel, de todos modos, un año fantástico por lo mucho que aprendimos del trabajo colaborativo entre colegas estudiantes y algunos profesores que se arriesgaron a ayudarnos. Mi corta experiencia en este terreno tiende a calcular el coste y el beneficio de ambas modalidades desde este punto de vista. Soy consciente, sin embargo, de que desde la perspectiva de los intereses contrapuestos que gravitan hoy sobre esta disyuntiva, van encaminados hacia otro tipo de rentabilidades que no son exactamente las que interesan a la buena educación de los adolescentes y jóvenes de hoy. Hay, por otro lado, otros imponderables que no suelen tenerse en cuenta cuando se deciden estas fórmulas de docencia, y es que, por desgracia, muchos de ellos no van a tener el soporte del capital cultural familiar indispensable que sitúe a todos los chicos y chicas en igualdad. Este panorama segregador existe, es más grave en las etapas escolares, pero prosigue en el desarrollo de los estudios universitarios de los que, muy diferencialmente de entrada, pueden acceder a ellos. Uno de los sectores en que más se ha desarrollado es precisamente en el universitario, donde la enseñanza online se está extendiendo ampliamente, a causa de las rentabilidades económicas que genera a sus plataformas, pero no porque mejore la relación que una buena enseñanza presencial consigue en el trato social y las percepciones que la acompañan.

POCO SE COMPRENDE Y SE MEMORIZA SI NO SE HA DESPERTADO EL ANSIA DE CONOCER Y SABER

– Hablemos de su libro: Modernizar la educación de todos. ¿Cuál es el mensaje central que quiere comunicar con su obra? 

– Al tratarse de una selección de las columnas de opinión que he escrito en MUNDIARIO en el transcurso de esta pandemia, he tratado de relacionar las pautas que generaba la covid-19 con las noticias que, en paralelo, mostraban la educación social que tenemos y las que provenían del complicado desarrollo de la educación reglada con que contamos, con sus vaivenes alternantes. Si las reflexiones que he hecho en alto, al hilo de los hechos, ayudan a alguien a darle vueltas y que su propia conversación con otros tenga coherencia, habrá merecido la pena: estaremos en camino de modernizar lo que tenemos.

– Una de las cosas en las que hace hincapié en Modernizar la educación de todos, son los cambios que la “nueva normalidad” ha impuesto sobre la docencia. ¿Cómo valoraría la gestión que se está haciendo a nivel político de la enseñanza postcovid-19?

– Todo este tiempo, no solo el que se llamó “nueva normalidad”, ha tenido incidencia principalmente en la docencia; no tanto en la enseñanza, que abarca muchos más elementos determinantes del sistema educativo. Uno de los más destacados ha sido el valor y compromiso de los docentes con su alumnado: el esfuerzo por atenderles, por que tuvieran lo que hacía falta para salir adelante pese a los problemas organizativos, su salvaguarda de las normas de salud, ha sido tan positivo que superó con creces el desafío que suponía. Es una muestra, además, de dónde está la clave de una buena educación para todos: en el cuidado que se ha de tener en que maestros y profesores se tomen las cosas en serio, y que tengan lo indispensable para que ese trabajo merezca la pena; se trata de algo que no puede quedar en puro voluntarismo. Otra muestra importantísima, que debiera quedar bien clara para cuantos deseen una “modernización de la enseñanza para todos” -y no solo para un selecto grupo privilegiado-, es que la ratio o proporción de alumnos por aula debe ser otra. Incluso con pandemia, los resultados puramente cuantitativos fueron mejores que en la crisis de 2008. En este sentido, es curioso que, en bastantes comunidades autónomas, tan pronto como intuyeron que la “normalidad” de este curso iba camino de ser la de antes de la pandemia, redujeron el número de docentes que habían contratado; más que “modernizar” parece que desearan un statu quo desigualador, que repitan en la escuela lo que un tercio de niños y niñas llevan a ella desde antes de nacer: segregación y exclusión.

– Siguiendo con la línea de los cambios promovidos por la pandemia, se ha experimentado una modernización forzada a nivel de las TIC en el Estado, ¿cuál es su valoración del nivel de alfabetización digital en la enseñanza española? ¿Podríamos estar ante alumnos con más cultura digital que los profesores?

– Bueno, mi concepto de “modernización”, como puede leerse en alguno de los artículos seleccionados en este libro, no consiste estrictamente en que con introducir las TIC en clase ya está. Las TIC son un instrumento relativamente nuevo, muy interesante y con gran vocación de presencia en todo tipo de centros educativos, pero también pueden usarse en sentido muy contrario al que debe implicar la voluntad de “modernizar” el sistema en cuanto al funcionamiento de unos procesos de enseñanza-aprendizaje adecuados a las necesidades actuales. Lo que me pregunta, entiendo que tiene que ver con una situación de transición detectada desde que, en los años noventa, las TIC entraron de lleno en nuestras vidas: en los colegios, escuelas e institutos se producen desde entonces situaciones similares a las que se dan en todas las familias. Es verdad que va algo lenta su aceptación por parte de algunos profesores, pero cada vez es más anecdótica. De todos modos, más que culpabilizarles a ellos, estos casos debieran llevarnos a reflexionar sobre el interés que hayan tenido las Administraciones en que el profesorado -todo el profesorado- tenga una formación adecuada a las duras exigencias de atención que deben a su alumnado.

– ¿Cree que priorizar la memorización en lugar del aprendizaje de herramientas de comprensión y conceptos es el problema fundamental en el enfoque del sistema educativo?

– Soy de una generación en que, por muchas razones que no tienen que ver con tópicos, nos obligaban a recitar de memoria y, además, en un castellano que los que procedíamos de la España hoy vaciada, nos costaba entender. Soy plenamente consciente de la pérdida de tiempo en que nos metieron con aquella manía, pero no desprecio la memoria, ni creo que deba desdeñarse su utilidad. He vivido muy de cerca también los problemas que genera el Alzheimer y puedo decir que la memoria -entendida en un sentido amplio- desempeña en el funcionamiento de nuestra vida un papel fundamental. No veo, pues, por qué ha de entrar en conflicto con la otra opción, previa y no menos importante, de comprender. Creo, de todos modos, que la clave de toda educación que merezca la pena es previa al desarrollo de estas dos facultades: poco se comprende y se memoriza si no se ha despertado el ansia de conocer y saber, y si no se han desarrollado medios para que el alumno o alumna investigue y descubra; también es verdad que nada de eso merece la pena si lo que se propone averiguar en todo el proceso es penoso y no merece la pena por insignificante u obsoleto. Este es el gran reto de una modernización de una escuela de todos y para todos.

– En el informe PISA, España continúa situándose por debajo de la media, ¿qué cree que es lo que frena a España a la hora de mejorar esta puntuación?

– Tengo dos o tres amigos que son grandes expertos en las estadísticas educativas y, concretamente, en los Informes PISA; uno de ellos incluso ha escrito un libro muy crítico que titulaba: La inutilidad del Informe PISA; merece la pena para ver si es o no de interés este Informe que tanto suele servir para distraernos de lo principal. Es como si del deporte solo nos interesara saber quiénes son los campeones de la liga, pero no nos importaran otros aspectos. En Educación, como en muchos otros asuntos valiosos, lo menos relevante es el ranking comparativo que, por otro lado, suele ser de nulo interés para el común de los mortales: las condiciones de Japón o Finlandia son poco comparables con las españolas. Las variables que suele medir este Informe son las que suelen interesar a una institución eminentemente económica como la OCDE, su patrocinadora, pero haríamos bien en sacarle partido a las condicionantes del sistema que muestra, que son muchos. Bastantes de ellos son los que nadie parece querer escuchar; por ejemplo, la enorme desigualdad interna que enseñan los datos de estos informes, y más si se contemplan desde el primero que hizo esta organización antes de la Ley General de Educación de 1970, al permitir observar los desajustes entre los elementos estructurales que tiene nuestro sistema educativo todavía hoy, después de más de cincuenta años.

– Usted habla de los cambios motivados por la LOMLOE en su libro Modernizar la educación de todos, pero también habla de que, a nivel histórico, España arrastra muchos problemas en la base de su sistema educativo, ¿cree que reformas como la LOMLOE responden a un interés de hacer política más que de subsanar estos problemas?

– La LOMLOE es la octava ley orgánica que trata de poner orden y concierto en un sistema escolar que es heredero de múltiples problemas del pasado. En cierto sentido, se prosigue esa obsesión por cambiar cosas a golpe de BOE y del órgano oficial correspondiente en cada Comunidad, con el añadido de que, en España, desde 1857 en que se publica la primera Ley general de Instrucción Pública (la conocida como Ley Moyano). Esta manía ha ido acompañada de indiferencia e inconstancia con la disposición de los medios para que lo que decían los prólogos -a veces muy poéticos- se hiciera real. He de añadir que no hay ley que no sea “política”, pues nace y se desarrolla con la finalidad de que incida en la vida colectiva; otra cosa es que hay muchas maneras de hacer política sin que necesariamente incurramos en tópicos de derechas o izquierdas, que a menudo explica poco en este terreno. Por eso el de la Educación es un campo de grandes grescas simbólicas, muy fértil para adictos incondicionales y, por tanto, muy proclive a las politiquerías y a los desencuentros partidistas, que tanta rentabilidad de votos pueden producir en coyunturas de desasosegantes como las que nos ha traído la covid-19 o las que traerá la aceleración del cambio climático. La LOMLOE está sujeta a estas politiquerías, como las siete leyes orgánicas que la precedieron, aunque hay algunas como la LOMCE que traspasan incluso ese concepto.

– Otro tema que aborda en su libro es el de la privatización de la enseñanza española, ¿cuál cree que es la causa de la prevalencia de la enseñanza privada/concertada en España? ¿Es la calidad de la educación pública responsable o la falta de inversión económica por parte del Estado?

– Esta es una de las grandes cuestiones que pivotan sobre el sistema educativo si se empieza por distinguir entre “enseñanza privada” y “privatización de la enseñanza”. Por mi parte, no tengo nada contra la enseñanza privada ni lo tendré, salvo que conculque alguna de las leyes democráticas que deban regir su estructura y organización, no solo en lo que respecta al currículo estrictamente instructivo, sino también en el más ampliamente educativo que debe transmitir un centro, pues corresponde al Estado vigilar y controlar que así sea, como en cualquier otro asunto de los que rigen en un mercado realmente libre y no monopolístico. Pero, si hablamos de “privatización” -tal como se está llevando a cabo en España y, en algunas Comunidades de modo provocador-, estamos hablando de una opción económico-política muy específica, que tiene mucho que ver con lo que, desde los tiempos de Reagan y Thatcher, solemos llamar neoliberalismo, tendencia política que en nuestro país han tenido adictos tan compulsivos que en alguna Comunidad Autónoma incluso hay una Dirección General encargada de sus intereses estratégicos. En mi opinión, lo que me pregunta habría que preguntárselo a quienes gestionan los presupuestos educativos, porque son los causantes de que tienda a imponerse algo que es contrario al concepto de calidad entendido, en su mejor sentido democrático; haciendo que parezca que lo bueno está en la educación privada; colaboran a que se privatice lo que es obligación del Estado hacer que tenga dignidad para todos y que se aprecia como tal. Al mostrar que no le dan este valor y, con el dinero de todos, lo gestionan como otro bien mercantilizable, están haciendo que este territorio educativo se parezca más a un supermercado que a una casa de todos. ¿Se imagina usted lo que hubiera pasado con esta pandemia, si todo el sistema de salud estuviera privatizado?

– En uno de los capítulos del libro Modernizar la educación de todos habla de la introducción del PIN parental que Vox trata de promover, ¿cree que el espíritu de estas políticas es síntoma de los problemas subyacentes en nuestro sistema educativo?

– Como le he intentado decir al principio, en Educación acaba repercutiendo todo: es un centro neurálgico del sistema cultural, social, político y económico que tenemos; un espejo magnífico para mirarnos y reflexionar sobre lo que queremos como sociedad. Lo de estos señores, desde luego, no es una anécdota, sino que expresa una corriente con no poca clientela que, por miedo, ignorancia, intereses variopintos y, si se quiere, por llevar la contraria a cualquier intento modernizador de cuanto pueda ayudar a sus conciudadanos a vivir en paz consigo mismos y los demás, ha estado siempre a la contra. Si miramos atrás, en la Historia real de la vida española -no en la que quieren vender- sobran intolerancias, asperezas, atrasos, e incluso guerras, que solo han estropeado la sana convivencia y no han arreglado nada, solo entorpecen la marcha tranquila de los demás. Merecería la pena que reclamaran más a propósito de los incumplimientos de Derechos Humanos y no que anduvieran entreteniendo al personal con falsos litigios entre los derechos de los niños y supuestas ofensas a los de algunos padres.

– ¿Qué cree que es lo que debería priorizar el Estado de cara a la mejora integral del sistema educativo español?

– Me hace una pregunta sobre la que albergo muchas dudas y sobre la que caben tantas respuestas, al menos, como posibles finalidades a que puedan servir. De esa teórica multiplicidad de hipótesis, me quedo con una que, de realizarse, produciría un potente efecto dominó sobre otros aspectos de nuestro sistema educativo. Me refiero a que, de una vez por todas, para expresar que el Estado es de todos y no de unos pocos, se encargara decididamente de lo que lo que es un bien de todos aproveche a todos, incluidos los más desfavorecidos, y los lugares y espacios donde no es rentable la mercantilización de este supuesto derecho de que habla la CE78 en su art. 27.1. Hasta que este bien no alcance a todos con tanta dignidad que no haya quien no pueda considerarlo imprescindible e irrenunciable, creo que el Estado español tiene por delante un recorrido utópico para rato. @mundiario


El libro Modernizar la educación de todos, ¿después de la covid-19, qué? es un ensayo de Manuel Menor, ya disponible en Amazon, para que los lectores puedan disfrutar de él tanto en ebook como en papel. @mundiediciones


4 oct 2021

É de agradecer que se pida boa educación no Congreso

A exemplaridade dos deputados é primordial para que unha democracia que se precie de tal sexa imitada polos cidadáns


Ante todo, agradecer á Sra. Batet as súas palabras firmes en demanda de cordura, sensatez e ata dureza na defensa das ideas de cada cal, pero sen faltar ao respecto aos discrepantes. É o que reclamaba Aristóteles como distinción entre os humanos e os animais; na súa Política deixou escrito que unha cousa é “a palabra” -propia daqueles- e outra “as voces”, máis propia destes.


Palabras e voces


A discrepancia é normal entre os humanos; non o é a uniformidade de perspectiva para resolver os asuntos que nos son comúns e nos incumben a todos. O uso da palabra, para resolver as discrepancias, ha de basearse en argumentos, coñecemento, saber e capacidade de convencer aos outros, non no insulto persoal nin en descualificacións que non teñen nada que ver co que se trata, senón máis ben con prexuízos e intereses tan particulares que sirvan de escusa para ter a exclusiva. A falta de respecto aos argumentos do outro, e o insulto manifesto -como o que fai uns días se puido oír, dirixido a unha ministra nese pazo da palabra razoable que é o Congreso- non só descualifica a quen o fai, senón que nos agrede a todos porque desvirtúa, erosiona e pon en risco a democracia; con sentirse tan superior e diferente do resto se arroga o dereito de acalar aos demais ou, polo menos, intentalo.


Cando non hai que dicir e pásase aos insultos, o seguinte paso, moi leve, son os puños e a pelexa, tan do gusto dos xeitos despóticas de que nos deixou gran mostra gráfica Goya nos seus múltiples cadernos de debuxos e en non poucas das súas obras máis coñecidas. Volver ao século XIX, cando tantos problemas urxentes nos abouran é, como mínimo, un xeito extraordinariamente fértil para que estas urxencias non se falen para tratar de acharlles solución; fai tan só que nos quedemos na pura epiderme, abafados polos prexuízos, malicia, cortedade ou ignorancia -que de todo hai- dos que parecen querer mostrar que teñen a exclusiva da verdade, da moral e de canto poida molestar a súa cómoda cerrazón etnocéntrica. Poida que iso lles axude a ter seguidores nalgúns sectores sociais que, por razóns variopintas, quedaron a gozar de como sofre a maioría, pero han de comprender que non poden ser un adolescente freo constante a que os dereitos e liberdades de todos se desenvolvan axeitadamente, para unha convivencia sa de adultos en igualdade.

Inquisidores e díxome-díxomes


De nada vale neste asunto ese xogo melifluo de estar en misa e repicando ao mesmo tempo, como escenificaron os compañeiros do alcalde madrileño e os seus socios -e o alcalde mesmo como primeiro actor da comedia-, dicindo por unha banda unha cousa e pola outra votando o contrario cando de defender os dereitos das mulleres a abortar se tratou onte: razoable parece que o que a lei lles permite en situación tan grave como difícil, non se lles aumenten as de seu complicadas decisións ata serlles imposible unha seguridade e asistencia cualificada porque grupos de intención retorta traten de intimidalas con mil infamias. É perverso co amor á vida que din querer defender, non arranxan nada e, ao final, quédanse en xestos de hipócrita conciencia a maioría das veces.


A falta de respecto ás opcións dos demais que exercen as persoas e grupos que din ter máis verdade que ninguén, e que parecen dicirnos que teñen toda a verdade defendendo algún ben que necesitase ser defendido, é herdeira dunha longa tradición de inquisidores e díxome-dixomes que, no noso país e cos mesmos pretextos -incluído que adoitaban dicir que Deus estaba con eles-, non deixaron de ser, no transcurso do pasado español, o freode toda modernización do coñecemento, do saber e de que unha educación consistente e sólida, respectuosa co saber e a ciencia, atenta ás necesidades dos cidadáns -no plano persoal e social- puidese axudar ás súas vidas. Esta posición retardataria, trufada de elementos continuistas do que houbo aquí antes da CE78, é a que aínda transmiten non poucos elementos do sistema educativo que temos, de modo que non estivese ao alcance de todos unha educación como cómpre.

Seguimos vendo ao noso ao redor ese afán de segmentar o sistema e que os cidadáns entendan que o privado é mellor que o público; vimos como, desde 1851 ata hoxe, os poderes do Estado inclináronse maiormente a favor desta idea, protexela e salvagardala. Non se lle escapa a calquera que colla ese fío histórico que, ata nesta LOMLOE de agora, a substancia desta tendencia segue incólume; ademais de que unha parte substantiva dos recursos presupostarios seguen orientados a sostela, non só asuntos tan particulares como a relixión se manteñen no currículum, senón que se seguen poñendo pegas para unha racionalidade coherente de todo o sistema. Mentres unha “Educación para a cidadanía” ha ter mil dificultades para ter algunha presenza, agora mesmo o último borrador de Educación Infantil segue reticente a que unha educación razonablemente aberta ás opcións de todos sexa posible. Ata agora -en pleno século XXI- hai asuntos que aparecen gobernados por esa “MALA EDUCACIÓN” en que sobrevivimos ás topadas nun pasado que non se ha ir.

A disputa pola “boa educación”


Na disputa polo espazo simbólico desa Educación, a resolución -provisional, pero efectiva- séguese deitando do mesmo lado que sempre; o que digan os estratos máis conservadores e ata ultras deste país é o que vai a misa. Antes facíano porque tiñan moito poder efectivo, e hoxe que en aparencia llo diminuíu un sistema de relacións económicas moito máis global, tratan de seguilo mostrando, cando poden, co mesmo deixe de chulería herdeiro daquel panorama intrínsecamente clasista. Poida que lles sirva de inspiración o chamado Reino Unido, exemplo pragmático, doutra banda, do camiño que seguen os herdeiros do Imperialismo victoriano xa desaparecido; creron que poderían estar máis acordes consigo mesmo saíndose da Unión Europea, e as mentiras e mantras que manexaron para que o BREXIT saíse adiante están arrastrando consecuencias visibles na disponibilidad de bens tan necesarios como a alimentación ou a gasolina. Con mentiras e “mala educación” como a que provocadoramente exhiben algúns deputados no Palacio de San Jerónimo, o que nos espera é peor aínda. Convén a todos que “a boa educación” -máis aló dos sempre agradables bos modales que os manuais de Urbanidade prescriben desde Erasmo- impere ata na nosa vida diaria, por suposto; vivir en constante pugna por ver quen di de modo máis excitante e twiteiro o que máis poida epatar á propia cofradía, nin sequera nas flamantes terrazas tan en boga é sostenible sen risco de integridade.



TEMAS: Boa educación.- Política e politiquería.- Congreso de Deputados.- Convivencia social.- Dereitos cívicos.



Manuel Menor Currás

Madrid, 29.09.2021