O desgastar de palabras como “liberdade” é arriscado

 Tras un ano de pandemia, a fraxilidade anímica é grande; sen sólida exemplaridade democrática, o recordo do 23-F non é suficiente.

É o momento oportuno para reler Unha princesa en Berlín, novela de Arthur Solmssen ambientada na Alemaña de 1922, en que se poden advertir notables paralelismos co momento actual. A pandemia daquel momento era a inflación, tan alta que os que entraban nalgún establecemento hosteleiro, segundo pagasen ao principio ou ao final da consumición, podían verse obrigados a dobrar o prezo do consumido. As outras pandemias que circulaban ao seu aire, alimentábanse do descontento, do hipernacionalismo, do medo á liberdade e do odio ao inmigrante, un conglomerado poderoso que, cando apareceu alguén con capacidade de movelo a gusto, foi a base máis adicta á obediencia nazi.

Editada en España en 1986, esta novela contén avisos notables para navegantes deste presente, desnortados entre as dúbidas e a metafísica. Os tacticismos duns e outros políticos, incapaces de dar a seguridade conveniente nas institucións, só favorecen a inestabilidade. En nada desaparece a inquietude, por exemplo, con renegar do pasado, exacerbar os límites da liberdade de expresión e seguir dicindo, porque si, que canto dicten os xuíces é dogma inquebrantable.

Pasado e presente

A estas alturas de suposta maioría de idade democrática -e, segundo nos insisten, dunha das democracias máis completas do mundo-, non coa que un partido como o PP, que tanta historia ten detrás, diga agora que non ten nada que ver co seu pasado e que reinvente o presente. Parece indicar unha forte conversión, pero cun arrrepentimento tan indefinido entre a atrición e a contrición ten un inclasificable mérito para o perdón da cidadanía votante. Todos terán moi presente que detrás de Bárcenas xa foi Naseiro, ao que non condenaron por unha minucia técnica que os xuíces atopan cando queren salvar a alguén. Está por diante, ademais, unha inoportuna ristra de débedas e xuízos que fan difícil a crenza de corte radical coa corrupción que poida representar o dicir que xa non sairán á fiestra de Génova 13 a saudar.

Nin se sabe, de momento, que vaian ter ocasión pronta para poder facelo noutro lugar; e mentres, vanse sabendo moitas outras cousas, nada interesantes para o fortalecimento da democracia, relativas ao rigoroso proveito dos que usaron este partido como exponente dos seus moi privados intereses. Cando nos viría moi ben alegrarnos de que sempre habemos ter aí un necesario partido liberal, razonablemente conservador, este PP di renunciar ao seu pasado, coma se fose posible actuar sen memoria. Ilumínase así máis a actitude que seguen sostendo ante situacións de estrita memoria histórica deste país, e fan moi desacougante saber en que brazos se van deixar caer sen pasado.

Judicatura independente

Pásanos tamén con moitas sentenzas ás que sempre dicimos “respectar”; non faltaría máis, pero a necesaria independencia que atribúe a Constitución aos xuíces non conleva que nos creamos o fervor do universo político pola tutela do seu soporte organizativo e prescriptivo; nin conleva, por suposto, que creamos a suposta equidade das súas sentenzas, coma se sempre fosen independentes de xuízo e que, con máis frecuencia da conveniente, non fosen ditadas amparadas nos seus propios prexuízos. O que sociólogos como Bourdieu chamaron “ruptura epistemolóxica” con saberes preestablecidos, non parece inquedar a moitos xuíces nas súas cavilacións, e ampáranse na técnica procesual como garante de imparcialidade cando pode ser unha trampa de desatinos prexuizados. Estes días, é representativa unha sentenza que dará que falar aos que anden por despachos administrativos en que haxa superiores pedindo aos seus subordinados trampas de xeito evidente discriminatorias coa suposta equidade democrática. O dos mestrados é o chocolate do loro, pero por este buraco desínchase a confianza no pacto constitucional, e acelérase a picaresca do sálvese quen poida, de que tan pouca exemplaridade adicional vimos con motivo a vacina anti-Covid.

Liberdades

Esta pedra de toque está sendo sacudida estes días de xeito insensato, non menos, con todo, que outras veces en que se lle deu leña a rabiar. O caso deste rapeiro catalán, xusto logo das eleccións na súa terra, nin parece fortuíto nin menos debería ser indiferente. Trátese da expresión de ideas, da educación dos fillos, da ampliación de calquera dos dereitos recolleitos na Constitución, ou da liberdade é un dos significantes que poden resultar máis danados se a racionalidade democrática -e non o balbordo máis audaz- non é quen de atopar o ton adecuado. Antes de impoñer cada razón particular como insuperable, cabe recordar que, como sucede coas cereixas, case sempre son varias as que se arrastran ao coller unha; e tampouco se debería esquecer que, como estudou Erich Fromm, o medo á liberdade é o causante de precipicios insospeitados, como o corte das máis prezadas.

TEMAS: Liberdade/liberdades.- Independencia xudicial.- Pasado e presente histórico.- Democracia.- Memoria histórica.

Manuel Menor Currás

Madrid, 22.02.2021

A máis democracia, máis dependen as palabras do seu contido real

Estará incompleta sempre, pero máis na medida en que haxa contradicións entre a música e a letra do Pacto que lle deu existencia.

As eleccións catalás do 14F volveron a mostrar a fraxilidade das palabras fronte á realidade cambiante. Indiferentes a que só vote un 55% do censo electoral, todos din gañar e, mentres a ultradereita entra no Parlament con 11 escanos, o resto dos concorrentes seguen en disputa por quen teña máis razón. Maquiavelo dicía, en 1513, que “Moitos imaxinaron como existentes de verdade a repúblicas e principados que nunca foron vistos nin coñecidos; porque hai tanta diferenza entre como se vive e como se debería vivir, que aquel que deixa o que se fai polo que debería facerse marcha á súa ruína no canto de beneficiarse, pois un home que en todas partes queira facer profesión de bo é inevitable que se perda entre tantos que non o son” (cap. 15)

Os bizantinismos esencialistas só adoitan ter mala prensa entre cantos para vivir apenas poden saírse do hiperrealismo das limitacións cotiás; aqueles que ante todo teñen que ocuparse de atopar o imprescindible para subsistir, non adoitan ter tempo para darlle voltas a canto non sexa perentorio. Chama a atención, con todo, que pese a que os necesitados de asistencia crecen exponencialmente desde fai un ano, o que máis atractivo suscita nas audiencias proclives ao voto ten o aire de abstracción evanescente. Os debates recentes en que nos ocuparon teñen en gran medida ese calibre, unido ao costume de coller o ravo polas follas. Dá igual que se fale de se este PP ten que ver co que era hai nada, que se traia a colación que a princesa Leonor vaia ao estranxeiro para facer o seu Bacharelato hiperprivado, que no País Vasco un xuíz veña a negar practicamente a existencia da Covid-19 -porque a liberdade de movemento é primeiro-, que en EEUU recoñezan que Trump tivo culpa no asalto ao Congreso pero non quere xulgaalo…, ou se os españois fixemos xa o percorrido democrático que deberiamos.

Todo nos enzarza e enreda; case dá igual calquera cousa con tal de presentala ben, repetila moito e facer que os oíntes se queden cunha música virada cara ao secundario e colateral. Nun continuado prime estafe amarelo, a base de insistencia no mesmo pronto pasamos a ver como natural o que nos din e damos por válido o que sexa; non temos tempo para pensar, nin medios para informarnos adecuadamente e, ao final, deixámonos ir co que nos digan. Ao ritmo que imos, atafegados pola cantidade de opinións que nos chegan polas infinitas terminais sociais a que estamos conectados -e aburridos adicionalmente da inmobilidade que impón esta pandemia-, énos indiferente que todo siga igual aínda que pareza que cambiaron moito as cousas. Viuno o Gatopardo cando aquela Italia do Antigo Réxime estaba sendo removida polo recentemente estreado nacionalismo burgués dos anos sesenta do XIX.

Witgenstein xa entrou nisto en 1921 cando, ao final da IGM (Primeira Guerra Mundial), publicou o Tractatus; os seus límites da ética, os seus criterios do baleiro de significado e da lóxica empezaban porque non se pode afirmar algo sen aprehenderlo ben, porque a linguaxe “disfraza o pensamento” e fai “insensatas” moitas proposicións; sobre o que non se pode falar sería mellor “gardar silencio” -dicía-, pero as prédicas que circulan na nosa contorna, indiferentes ao que importa para ben das nosas vidas, non pasan de tautoloxías e contrasentidos: os problemas profundos non son o seu problema.

Observar que destacan cando din que nos informan a diario e que palabras non aparecen nunca leva a ver que os silencios falan, e non é que indiquen ignorancia, senón que tratan de acentuar a nosa. A Educación adoita ser un bo campo de observación, pero tamén a Sanidade, a Economía, as relacións de poder..., as Autonomías, o tratamento que estamos dando a un problema tan grave como a Covid-19. A distancia entre o que nos contan e o que realmente sucede indica o grado de ignorancia que desexan conservemos e, de paso, a quietude e aceptación que queren mostremos, listos para a seguinte convocatoria electoral.

Manter alerta a atención aos bizantinismos solemnes con que nos distraen é un bo indicador para aclararnos co que non sucede e debería suceder. Maquiavelo, gran mestre nestas lides moito antes de que Goebbels aparecese para manipular a conciencia, xa nos deixou advertidos: “Así pasa nas cousas do Estado: os males que nacen con el, cando os descobre a tempo, o que só é dado ao home sagaz, os cura pronto; pero xa non teñen remedio cando, por non telos advertido, déixallos medrar ata o punto de que todo o mundo os ve”. (cap. 3).

TEMAS: Covid-19.- Linguaxe electoral.- Información relevante.- Manipulación informativa.- Problemas sociais.

Manuel Menor Currás

Madrid 15.02.2021