A LOMCE continúa no BOE. De momento, non se derroga.

O actual Black Friday posto en marcha para asuntos educativos non implica cambios sustantivos no establecido. En similares rebaixas comerciais, a OCU recomenda especial atención aos trucos.

Agora que, ao parecer, ata no PP prende a idea de revisar a LOMCE cunha nova lei de “consenso”, non se ha esquecer que non hai mellor xordo que o que non quere oír. Para evitar falsas expectativas, non perdan de vista as características deste dubidoso “diálogo” que din promover .

Prolegómenos
O previsible Mariano Rajoy é paradigmático. Tantos límites puxo ao que lle suscitaron os sindicatos sobre as urxencias da pobreza, pensións e desemprego, que os sindicalistas han ter a sensación de que non os quere oír. O “diálogo” do presidente é tal que só admite o que lle diga a súa xente, esa para a que non existe canto está máis aló dos seus despachos: viven noutra realidade. Fátima Báñez, á cabeza sempre da desconexión das palabras co seu significado, veu a dicir, por exemplo, que os salarios de pura explotación laboral, inferiores aos 675 euros, non existen porque serían ilegais para os que traballen 40 horas; xa que logo, “ninguén cobra por baixo do salario mínimo”. Con semellante empatía xa se advirten as primeiras escaramuzas que sobrevendrán por ver se o ruído folguístico lles aguza a capacidade auditiva: CCOO e UGT queren mobilizarse os días 15 e 18 de decembro ante a nula vontade de diálogo do Goberno.

Se nos imos un pouco máis lonxe, veremos os hábitos de finura perceptiva que cultivaron a fondo. Era o 11 de febreiro de 2009 e os procesos xudiciais en que empezaba a ser pública a responsabilidade do PP aínda estaban comezando. O líder saíu aos medios para dicir: Non é unha trama do PP, senón unha trama contra o PP. O PP cre que Garzón debe absterse e pide a recusación do xuíz. A secuencia continúa: logo de ternos predicado como pelexaban contra os corruptos -logrando que lle caesen a Baltasar Garzón 11 anos de inhabilitación por iniciar a trama Gürtel-, acaban de indicar que o suave pacto con Cidadánsrespecto diso debe suavizarse máis. A morte de Rita Barberá levoulles a revisalo, o que non impediu a Rafael Hernando precisar que eles sempre cumprían o pactado: “non asino acordos para quinceminutos”. Este tan encabuxado personaxe, para salvar o comportamento do seu partido coa exalcaldesa valenciana, non dubidou en chamar moi cínicamente “hienas” aos medios e a cantos -fóra do PP, claro- dixesen algo da falecida. As contradicións oportunistas deste Hernando dan indicios sobrados de cinismo, esa calidade que na vida política brilla con excesiva asiduidade. Aí están, igualmente, as declaracións do actual rector da Universidade Juan Carlos I respecto de os plaxios en que reiteradamente foi pillado. Non lle importan as corruptelas de diverso alcance -curiosamente a favor de achegados do PP e de si mesmo-, que só contribúen ao desprestixio do sistema educativo e ao de quen non di senón disparates “disfuncionais”.

Esta tónica xeral dos responsables do PP non a vai corrixir a campechanía diplomática de Méndez de Vigo. Como garantía para o diálogo que agora se anuncia inminente, é pouco fiable que el mesmo se poña de exemplo para esta esixente perspectiva de traballo. O seu sorriso compracente e as súas humoradas non se compadeceron coa sinceridade axeitada cando, na pasada conferencia de prensa do venres 24, proclamou que xa el fixera moito nese terreo do leal intercambio verbal. O que de verdade sabemos respecto diso é o que dixeron os interlocutores que convocou a”dialogar” en Alcalá 34. Tan profundamente insatisfeitos saíron que lle recordaron, xa antes deste verán, por onde debía empezar para que as súas propostas merecesen atención. E tamén foron abundantes as réplicas suscitadas polos dous principais documentos que -encomendados a José Antonio Marina- tratou de promover como base de traballo. A moitos analistas parecéronlles unha tomadura de pelo. En nome de que hai que fiarse do que agora propón? Ten un misterioso talismán que se sacará da manga nun momento de clímax, cando todos se esquezan de que o seu xordo afán dialogante empezou cando enviaron a Wert de vacacións a París

Pedro e o lobo

Con farto pesar de cantos levan na pelexa por unha mellor educación moitos anos, esta historia do “diálogo” con que o Goberno de Rajoy quere agora aparentar un accidental cambio de rumbo, soa a trampa mortal para armarse de razóns en que apoiar que non modificarán nada. É tarde para que mereza crédito e, sen máis garantías que as dunha verbosidade amplificada en medios afines, soa, de entrada, como os malos augurios para as ovellas de que falaba a popular sinfonía de Prokofiev en 1935, Pedro e o lobo.

Por se fose débil o receo a un pasado que pon en dúbida as intencións actuais, os acontecementos dos últimos días que aquí se comentaron tampouco teñen desperdicio. Máis que falar de sinceridade, este trasfondo para referirse ao educativo en formato de diálogo non favorece o respecto nin a confianza recíproca. Aí están os xeitos en que trataron as reválidas, a lentitud en entender que se lles pedía na rúa e no propio Parlamento, á vez que ían dando longas cambiadas para finxir que estaban onde non estaban e como trataron de parar a tramitación legal do que se votou no Parlamento. E non se esqueza, en fin, que o PP unicamente admite que, só no caso de que se chegase a un pacto educativo, suscitaríase unha nova lei de educación. Esta posibilidade de futuro pode, ademais, quedarse en futurible, pois o alcance da noticia queda limitado, en primeiro lugar, a que se chegue a un acordo ou “pacto social e político pola Educación”. E, en segundo lugar, a que ese acordo se logre en seis meses. Ollo! En boa lóxica, de posse ad esse non valet illatio.

Black Friday

É tempo de ofertas e promocións, para que se anime o mercado emocional. Pero é momento de profunda atonía, e a mercadotecnia política non concretou a contía da rebaixa nin cal é a compra básica para apropiárnola. Que nos queiran macerar nas pavías dunha vantaxe improbable non obriga a dar creto a vendedores de fume. Advírtase que en ningún caso dixeron que reneguen da LOMCE nin das súas pompas. “Substituír” non é “derrogar”: só implica algúns apaños. Tampouco se obrigaron a revertir os recortes que nos últimos tempos mermaron os recursos ata o 3,9% do PIB, nin actualizar un investimento que retrocedeu ao nivel dos anos 80, cando aínda estaba incompleta a ampliación da obrigatoriedade ata os 14 anos da LXE. Ninguén dixo tampouco que anceiaran un compromiso para entrar no miolo dos grandes problemas de fondo. Só aparentemente encubertos no art. 27 da Constitución, moi probablemente seguirán aí intocados, afectando especialmente ao ensino público se non se corrixen. Todo o cal leva a entender que, para este suposto diálogo, se estea despregando unha metodoloxía que non é distinta da que desenvolveron para falar das reválidas. Amagaron con que ían desaparecer e aí seguirán, e identicamente sucederá coa LOMCE.

Por agora, o relativo a este asunto limítase a seguir xogando con dúas palabras crave, “!diálogo” e “consenso”, ata que sirvan para acusar aos que non entren polo aro do monólogo instaurado nestes anos. Nada se alterou do que xa se sabía desde o Pacto asinado para a investidurade Rajoy entre PP e Cidadáns. A única novidade é que a este pacto, supostamente moderador, sumouse un PSOE desacreditado que non se sabeben a quen representa e menos con outro Hernando na portavocía parlamentaria. Culminada a triangulación de acordos sobre intereses económicos compartidos que se operaron entre élites coincidentes e centradas, o discurso en prol de que as respostas aos problemas educativos, culturais e sociais sexan favorables á maioría democrática ten garantidas todas as bazas para reafirmarse no que estaba pautado.

De aquí a maio, haberá tempo de ver en que medida se altera- o que é compás educativo no BOE. Máis aló de retoques ao calendario das reválidas, a música regulamentada a non deixar de oír -por este e outros moitos asuntos- seguirá sendo a do pentagrama non escrito que Forges volveu a recordar este pasado día 25: "Meu fillo, todo isto algúndía... seguirá sendo deles".


TEMAS: LOMCE. Pacto educativo. PP. Rajoy. Cidadáns. PSOE. Sindicatos. Mareaverde.

Manuel Menor Currás

Madrid, 27.11.2016

As melloras educativas da LOMCE serán cuestionadas pronto no BOE?

Chegou o momento de recoñecer a organizacións sociais, sindicais e plataformas como MAREAVERDE, as súas reivindicacións por unha boa escola pública. Indicaría, ao fin, vontade de “dialogar” en serio.

Dentro da inminente “era Trump” que se aveciña é un consolo que se puido cumprir -polo menos en pequena dose- o que en xullo de 2013 prometeran facer os grupos da oposición. O proceso de elaboración da LOMCE e o seu paso polo Congreso fora tan expeditivo a conta da ampla maioría que o PP ostentaba que, como fórmula dialogada para ensinar á maioría de nenos e adolescentes actuais, resultou moi inadecuada, difícilmente defendible ademais tecnicamente se non se fai trampa.

Perda de tempo

Entrou no BOE como imposición monologante dunha minoría social satisfeita de reafirmar vellos hábitos que pouco teñen que ver coas demandas de hoxe. Ponse así de manifesto que a derrogación da LOMCE esixida o 5 de outubro e, en parte lograda o día 15 deste mes no Congreso -cando o apoio parlamentario a Rajoy non é o que era-, evidencia unha contradición que, o nove de decembro de 2013, cando foi aprobada, xa era visible. En democracia, pronto acaba por ser ineficiente lexislar con prepotencia e mellor é “dialogar” ao máximo. O cortopracismo evidencia que embobar á cidadanía con aparencias de “melloras” como as propugnadas pola LOMCE, foi un modo de perder o tempo. Unha táctica, por demais, de pautas recoñecibles: chamar a atención sobre un asunto relevante, incrementar o seu desgaste cos coñecidos métodos que explicou Naomí Klein, presentarse como salvador omnisciente ante os máis afectados e que quede expedito o camiño para que luza, ben resolto e atento, o guía político. Se o problema elixido para lucimiento do líder vai moito peor do planificado, coas sofisticadas técnicas de marcadotecnia dispoñibles e sobrado apoio mediático, pódese levar a atención do público case a donde se queira. E se ao final resultase que é imprescindible desandar todo ou gran parte do percorrido en balde, ninguén será responsable. Os que loiten á contra poden, ata, ver o novo horizonte como vitoria propia, aínda que ninguén lles vaia a compensar do prexuízo causado. O que non impedirá que os que resulten favorecidos nese tempo coa colaboración dos asinantes de decretos no BOE, poidan cuantificar no seu proveito bos dividendos. É nestes casos cando se ve mellor como demorar non só poida ser un procedemento coxuntural; tamén é preciada táctica de conservadurismo.

Coa decisión do Congreso o 15.11.2016 empeza a abrirse paso a idea de que coa LOMCE os españois, en xeral, perdemos seis anos, polo menos, desde que Ángel Gabilondo intentase sacar adiante un pacto educativo en 2010. E se se toma como referencia febreiro de 1997 -en que Esperanza Aguirre se opuxo a un “pacto nacional” que lideraba a Fundación Encuentro-, haberá que aumentarlle outros trece. Evitounos os aburridos dimes e diretes da LOCE, LOE e esta LOMCE que, agora, mostra oficialmente fendas de derrube similares ás das normas que a precederon. Iso sen contar o tempo que leve pactar ese “acordo nacional de educación” de que agora Méndez de Vigo quere ser portaestandarte, pois non son bo precedente os seus intentos e propostas desde que substituíu a Wert. Tamén poden engadirse os anos de protestas que determinados colectivos cultivaron asiduamente desde a LODE (1985) e a LOXSE (1990). Pero, de ser contabilizados estes anos como tempo perdido, tampouco habería razón para non rexistrar igualmente nesta conta o longo dominio imposto polas posicións inclinadas a que o ensino privado estivese “libre” de inxerencias normativas do Estado. Tal situación, prexudicial case sempre para o ensino público, e historicamente perceptible desde moito antes da Lei Moyano (1857), é o único modo de entender as continuadas mañas esgrimidas entre 1936 e 1980, con prefixados modos de entender a “liberdade educativa”.

No entanto, para o tempo que vén o primeiro a sinalar é que a LOMCE segue vixente, pese a que propiciou a Rajoy a súa primeira derrota parlamentaria nesta incipiente Lexislatura. Neste curso só se elimina a aplicación do valor académico das súas reválidas: o malestar que xeran será motivo dalgunha outra folga próxima. Un decreto-lei probablemente recollerá a comezos de decembro esta variación no calendario, pero non suprimirá as reválidas nin a LOMCE. Tal como recolleu moita prensa o sucedido o pasado día 15 no Congreso, puido parecer unha derrota do PP e non o foi. Máis ben cabe destacar que Méndez de Vigo foi moi hábil reiterando a súa dispoñibilidade para que os seus oponentes lle axudasen a tecer os mimbres que preparen un pacto do que debería emanar outra lexislación recoñecible como dialogada e que, polo menos, aparente máis afinidade ás preocupacións da maioría social.

Restitución

Paralizar reválidas ou regular a súa leve moratoria está ben pero urxe derrogar a LOMCE. Gran parte da atención trasládase agora, xa que logo, ás coincidencias e discrepancias que entre uns e outros axentes sociais e políticos poida haber e a como consensualas do modo máis democrático posible. A que haxa acordo en que as políticas educativas sexan un elemento primordial de cohesión social, e non un destacado motivo -de maior ou menor carga simbólica- dos desencontros e asimetrías que entre uns e outros españois de agora mesmo poida haber. Pero haberá que contar con que a longa falta de diálogo fixo que os hábitos establecidos consolidaron profundos desacordos. Especialmente, en cuestións implícitas, entendidas como intanxibles desde bastante antes de que, nos debates constituíntes da Transición, atopasen inestable acomodo.

E é primordial modificar esa actitude, porque chegar a un acordo que mereza tal nome require que a educación pública quede a salvo de intentos erosionadores e, xa que logo, cunha esixente dignidade que non a postergue a segundo plano. Calquera outro pacto non pasará da estrita provisionalidade como agora mesmo está no transo de sucederlle a esta LOMCE. Alcanzar a desexable estabilidade podería ser moi bo signo de vontade resolutiva doutras moitas cuestións urxentes. E haberá de prestarlle especial atención, non tanto ao que digan os partidos apurados de suposta “responsabilidade” accidental: os seus posibles acomodos poden inclinarse outra vez do mesmo lado. Nas transaccións que se aveciñan, seguramente terá máis valor o grado de asentimiento dos sindicatos profesionais, asociacións e plataformas sociais que, durante estes anos últimos, non pararon en reivindicar atención adecuada para a educación pública, sen agravios comparativos con outras vías do sistema educativo.

Que “responsabilidade”?

Neste sentido, un bo comezo de “diálogo” podería ser o do agradecimento a estas organizacións demandantes da igualdade de trato. E estaría moi ben que algúns responsables políticos -non só os encausados xudicialmente- pedisen perdón ou desculpas a cantos han ter que sufrir os embates publicitarios, ás veces pagados con diñeiro público, en contra. Todo o sucedido ata agora nas políticas educativas é mero xogo? Non existe a ignorancia culpable, o descoido na vixilancia do interese de todos ou, ata, o roubo? Pode a cidadanía, en xeral, sentirse involucrada no benestar xeral, se ninguén é responsable de proxectos aparentemente públicos que os danaron?

No caso de que se acaben desmontando do BOE as melloras da LOMCE, é de esperar, adicionalmente, que entre as medidas para crear o mellor clima posible se empezase por desmontar, en paralelo ás súas medidas máis excluíntes de estilo TRUMP, os recortes que sufriu o sistema educativo e, de modo especial, o ensino público e os seus traballadores. Conste, ademais, que, neste terreo o camiño a percorrer dialogando é longo. Ata debería chegar a revisarse a redacción do art. 27 da Constitución para que non fóra compatible que os fins que asigna á educación non sexan de facto instrumentos hermenéuticos contra a discriminación. A súa ambiguidade é tal que pouco axuda a restituír demandas inflixidas por xeitos de entender que a “calidade” para todos se traduciu en que a “liberdade educativa” tan só sexa privilexio ou negocio para algúns grupos. Ata garantir a igualdade de base no uso dos recursos públicos, queda bastante treito, o que sen dúbida seguirá proporcionando abundantes razóns ás organizacións indicadas para seguir na brecha das súas demandas.

Hai que insistir, en todo caso, na dificultade de remover vellos hábitos instalados na escolarización que temos. Son previos a todo tratamento sistémico de asuntos cualitativos e clasifican ao alumnado, desde antes de nacer, entre o “estudas ou traballas” ou entre o non menos predestinado signo de que “non é o mesmo estudar que ir á escola”. Está, ademais, a dureza de mollera de cantos non entenden nada do que estea pasando ao seu ao redor e non escoitarán: tan modernos son que, educados co televisor e as redes sociais en constante vixilia, perderon o costume de empatizar ou de escoitar o que outros poidan dicirlles. E non lles caiba dúbida tampouco aos chamados agora a “dialogar”, que terá cancha esa oportunista bandeira de “responsabilidade compartida” que tanto se viu nos últimos meses: a esencialidad de España -independente dos españois- hipostaticamente ligada a canto digan iluminados eséxetas. Desculpándoos, xa exclamaba Job: “Falei a treu: que vou responder?/ Tapareime a boca coa miña man./Falei unha vez?, non hei repetir;/dúas veces?, xa non insistirei...” (Job, 40, 4-5).

TEMAS: LOMCE. Lexislación educativa. Educación pública. Art. 27 Constitución. Pacto educativo. Sindicatos. CEAPA. MAREAVERDE.

Manuel Menor Currás

(Madrid, 17.11.2016)

O triunfo de Trump dificultará os procesos de democratización social

O humanismo vende menos cando o medo favorece aos máis fortes. Crecerá a desregulada liberdade de mercado e será máis difícil lograr unha educación mellor para todos.

O primeiro mércores despois do domingo deste 2016 presaxia un clima social máis duro e complicado do que era. Ha convulsionado a Bolsa, pero o diñeiro pronto se recolocará, máis tranquilo seguramente. Traxectorias e afáns de moitas persoas e organizacións  a prol dos dereitos humanos ou reivindicativas dunha sociedade máis equitativa, xa se ven afectadas. No entanto, os apocalípticos e os que viron en TRUMP un caudillo confortáronse con que o 53% dos votantes masculinos e o 42% dos femininos -58%brancos e o 8% negros, 29% latinos e 29% asiáticos- elixírono para presidente num. 45 dos EEUU a partir do 20 de xaneiro de 2017. E, para maior abondamento, porque aos 306 votos electorais (cando só lle facían falta 270), os republicanos obtiveron o control das dúas cámaras do Congreso, con 239 congresistas e 51 senadores.

47,5% de votantes

O conglomerado de votantes que apoiou a quen poderá gobernar prepotentemente, con moitos menos contrapoderes dos que ha ter Obama, é máis amplo -case medio país- se se ten en conta o discurso machista, xenófobo, belicista, proteccionista, illacionista, hipernacionalista e sionista que desenvolveu o futuro presidente na súa campaña. As decisións de voto son complexas e non pode dicirse explícitamente que os 59.618.815 que apoiaron ao candidato triunfante coincidan con el na súa forma de ver o mundo. Pero non han ter problema en escoller a TRUMP para representalos pese aos seus excesos verbais e xestuais. Convertérono en heroe e avecíñase así un ambiente político moi enconado. Cando menos, este 58 mandato presidencial norteamericano será similar ao de Reagan, proseguindo o asalto neoliberal ao Estado que deixou analizado John Kenneth Galbraith. En A cultura da satisfacción, pódese reler -aínda que escrito en 1992- que fará TRUMP cos impostos e quen van ser os seus beneficiarios. Nada impide -pese ao amago de discurso apaciguador último- que a súa xestión adopte pronto decisións en que os adxectivos de que tanto fixo gala se acaben quedando curtos porque, no afán porque os dereitos dos ricos non sexan compartibles, pode ser máis energúmeno.

O primeiro efecto inmediato da elección presidencial é que o país -e en non pouca medida o mundo occidental- quedou dividido en dous, cunha atmosfera propicia para a tormenta perfecta. A diferenza de 216.338 votantes a favor de Hillary, que a lei electoral americana non contempla, acentúa a división social. E xa asistimos ao que pode ser un mal síntoma deste mandato: abundantes manifestacións urbanas en contra do recentemente elixido. Á marxe das frustracións que uns e outros votantes queiran expresar co seu voto -e que oxalá se apacigüen-, os máis afundidos seguramente son cantos consideraron obxectivo das súas vidas a mirada compasiva cara aos seus semellantes, que o xénero humano na súa totalidade de homes e mulleres se sinta igualitario ou que é factible un mundo máis xusto. Pese aos débiles avances das súas loitas, estarán sentindo que a Historia retrocede na secuencia evolutiva. A propia Terra, se o triunfador das eleccións americanas saca adiante as súas invectivas, acusará o rápido paso de mal a peor. Derribar é fácil e organizacións como  Heritage Foundation non se privarán de lograr que ese tránsito sexa máis rápido.

Paletos e analfabetos?

Nesta vitoria republicana inesperada para medios e enquisas, é relevante a consideración dos votantes que elixiron a TRUMP. As análises a posteriori máis ben indican incapacidade predictiva. Facer agora comparacións entre o Medio Oeste e as grandes metrópoles do Leste e Oeste, nun país tan grande e variado en que só contasen á hora do voto os en aparencia máis cultos e sofisticados, implica abundantes prexuizos fronte á importancia do indubidable cabreo existente nunha parte sensible de votantes. Ao sinalalos agora, os apracibles lectores aburguesados poden sentirse tranquilos, pero segue contemplando a “os outros” como estraños. Moi expresivo é, por exemplo, que se cualifique aos votantes de TRUMP supostamente como “paletos”. 

Sería mellor calar. Este comodín preserva unha suposta superioridade moral ou cognitiva de quen o diga, pero non explica nada. Cousifica, pero non desvela os porqués do que esta pasando cun malestar social crecente e inatendido. Cando España era moito máis rural, “paleto” e “cateto” eran insultos reservados por algúns urbanitas para os que chegaban do pobo; recurso fácil, ata, para moito cine de presunto “realismo social”. Tratábase de que os supostos analfabetos de interior non se inmiscisen nun territorio que outros mortos de fame dicían seu. En EEUU, en España e en calquera país en que a democracia signifique algo -por pouco que sexa-, é principio fundamental, con todo, que, por encima da pobreza ou a ignorancia, todos os votos son iguais, pero tamén deberia selo que, se só ten vixencia cada catro anos e non afecta a todo o que hai que compartir entre todos, pode quedarse en mero nominalismo. A verdadeira análise do sucedido xa leva tempo aí, á espera de que se saiba velo e ser consecuentes. Nada impide ver que os retratados por Richard Avedon en In the American West, haberian ter igual peso electoral que os que fixo para Harper´s Bazar ou para Vogue. O problema segue sendo que a Nebraska que filmou Alexander Paine en 2013 segue onde estaba, coma se nada sucedese dentro do territorio americano. O mesmo que o seu sistema educativo que, -como escenario das contradicións na reprodución da relación capital-traballo”, xa foi analizado por Bowles e Gintis en 1983 (Educación e sociedade, 2).

Doutra banda, nas Constitucións fundantes da democracia que temos, a igualdade do voto é das cuestións máis reguladas normativamente. Outra cousa é que, para limitar o alcance da democracia, a lei electoral exprese adecuadamente as proporcións reais dos votantes existentes no país, asunto que, tanto en España como en EEUU, segue desacompasado da demografía máis do que debería. Pese ao cal, tamén nisto avanzamos algo. O voto censitario que dominou case todo canto no século XIX se puido  votar ?-que foi pouco-, entrou en cuestión en 1890 co voto universal masculino, e máis aínda en 1931 co feminino. Ler as explicacións que se deron para que non se ampliase o voto en España, e complétanse co que, entre 1936 e 1975, se dixo oficialmente para que fose aceptable non votar, dá unha perspectiva excelente para entender por que se chama “paletos” aos que voten a TRUMP.

E aquí?

Teriamos que chamar igual aos votantes de Rajoy ou, por un casual, aos de Feijóo en Galicia, porque non votasen algún equivalente en España dos Demócratas americanos? As diferenzas existentes entre un e outro país non o fan imposible: expresións semellantes oíronse en máis dunha ocasión, incluída a denominación, máis ben despectiva, a “as masas” de que abominaba Mairena. A súa “rebelión” xa asustaba a “as élites” ilustres do primeiro terzo do século XX e volveu a oírse estes días. En 1970, cando a LXE ampliou aos españois a obligatoriedade do ensino ata os 14 anos, ou en 1990, cando a LOXSE fíxoo ata os 16, pronto proliferaron as acusacións de “masificación”, “baixada de nivel”, “ignorancia programada”, “exebeización” e similares, contrarias a unha seria preocupación por democratizar o coñecemento ou, se se quere, pelexando porque o ensino e os servizos sociais non deixasen amplos ocos de cidadanía sen atender. Cabe, agora, completar o valor semántico do noso particular vocabulario de insultos aos diferentes. Nun ano tan prolífico en rebeliones deste xénero com está sendo este, talvez deberian engadirse ás denotacións do suposto paletismo político os votantes ingleses do Brexit, e non deixar fóra tampouco a cantos merodean as urnas de toda Europa baixo diversos acrónimos de matriz fascista. Os seguidores de Le Pen, tan próximos, pronto nos invitarán a iso para ver se aquí alguén decide simpatizar en público.

Por este camiño do aire encabuxado e insultante cara a presuntos inimigos ou desafectos interiores, será máis fácil amortizar a “ignorancia” e pobreza de “os desfavorecidos”, pero xerarase máis desafección. Tamén cando se psicoloxizou o ensino, foi máis fácil cargar aos propios alumnos e os seus papás os seus infortunios escolares, quedando preservada a descoido sistémico dos xestores do Ministerio de Educación. Os demais e, sobre todo, o hábito cultural discriminatorio que xeramos, quedamos aparentemente fóra de foco e de culpa: son “os outros” os causantes do desencanto democrático, pois nós somos listos e, ademais, do círculo de “os favorecidos”. Dito doutro xeito, a nosa hipocrisía encobre pero non corrixe o dispostos que estamos a aceptar fácilmente “a selección” que nos impoñen uns escolleitos árbitros sociopolíticos. A pouco que nos digan que nese selecto club estaremos nós por encima de cantos están peor, xa non faremos nada por cambiar a situación marxinal en que queden “os outros”.

Sucede, con todo, que iso non arranxa nada respecto das esixencias do suposto contrato social que hai implícito nas constitucións democráticas. Salvo o sálvese quen poida, todo aboca a unha situación inquietante. Na suscitada pola presidencia inminente de TRUMP, nin é o máis adecuado tirarse pedras, nin tampouco desentenderse das variadas claudicacions coadxuvantes á desafección. Non vale, para empezar, que, os que se queixan agora do sucedido en EEUU como dunha lamentable perda, non expliquen como os Clinton quitaron do medio a candidatura de Sanders. Como tampouco que, en España, o PSOE non transparente aos seus votantes por que preferiron absterse ante Rajoy a última hora, logo dun asalto á dirección do seu partido de xeito evidente groseiro. Para que non lles chamen paletos, aos que deberían votar os descontentadizos americanos -ou españois-, encabuxados cos xestos contradictorios dos seus partidos? Ninguén é responsable de que tantos cidadáns sse quedaron sen verdadeiros representantes das súas preocupacións e problemas? Quen agora abominan dos resultados, non teñen nada que enmendar? Á vista do que deron de si, sería mellor o futuro se lles  votaran a eles?

O ano da peste?

A racionalidad non é fácil e, nestes asuntos, nada é gratuíto. Tampouco no noso país onde, despois de que nos custase tanto volver poder votar, na inclinación crecente do voto desde o 20-D aínda pesan razóns que van máis aló do coxuntural. No periplo español posterior ao 75, en moitos engranaxes de consagradas pautas culturais, persiste a minusvaloración da democracia en beneficio da ramplonería micro fascista. Sumir, ata, que, en asuntos tan vitais para a sa convivencia cidadá como a educación pública, retrocedemos aceleradamente sobre o que avanzaramos do 70 ao 90. Non estamos ante a perda de algo moi valioso, senón ante un deterioro crecente que pode agora acentuarse. O detalle do enviado a Bruxelas por culpa do déficit confirma que proseguen os recortes destes últimos anos. Baixamos agora ata un 3,9% do PIB, o que traizoa a suposta “calidade” tan publicitada pola LOMCE. En Cataluña, xa baixaron máis aínda, ata o 2,64%. Neste marco, quedarse asombrado co que nos está sucedendo en tantos niveis da vida social e económica é absolutamente improdutivo. O vento que sopra agora desde EEUU, fai previsible asistir aínda a máis mesquindade e destructividade de moitos logros. Se sabemos que nese país os que non votan nin len -case a outrametade- apenas contan, o noso selecto establisment particular non só está contento de que “todo vai ben”, senón que lles sae a conta propugnar un crecente deterioro do sistema educativo público.

A canta xente lle importa a pouca atención existente nas nosas democracias cara ao malestar existente do que TRUMP se aproveitou, pero que aquí temos de longo e, sobre todo, desde 2008? O CIS volve falar de desafección dos cidadáns , similar á de cando o 15.M. Imos cara atrás tamén nisto, pero todo ten un límite que non se satisfai con insultar ao contrario. Ir ampliando as abundantes fendas e enfrontamentos internos, só aumentará o descrédito e a desafección. A cuestión urxente, xa que logo, debería ser se queremos cambiar canto fixo que os máis ou menos fartos voten a quen -por encima doutras consideracións dun mundo máis vivible-,  os consentiu co reclamo do orgullo nacional. Conscientes de que non será fácil, pois O mal -deixounos advertidos Lars Gustafsson- non nos di de inmediato que o é se non o pescudamos?.

Contáronnolo fai moito e podemos lelo. Mellor que o colosalismo de O paraíso perdido (Milton, 1667), o sucedido neste 2016 fai moi vívida unha vella narración de Daniel Defoe en 1722. O contexto de ambas obras é similar, pero o Diario do ano da peste, novela minuciosamente e sen ton épico ningún, como fora sacudida Londres 107 anos antes por unha praga. Claramente recorda o pintado por Brueghel ou O Bosco. No desastre que relata, a ambición e o egoísmo volveron brillar por encima de calquera outra consideración. Ata o punto de que, para non aparecer “sever” por “atacar a ingratitude e a reaparición de toda clase de perversidades”, Defoe conclúe meténdose a si mesmo no vórtice: “Terrible peste Londres abordelou/ En mil seiscentos sesenta e cinco/ Cen mil almas levouse/ ¡Pero eu sobrevivo!”


TEMAS: Eleccións USA. Trump. PP. PSOE. Rajoy. Demócratas, Republicanos, Socialdemocracia. Clasismo. Desafección cidadá.

Manuel Menor Currás

Madrid, 12.11.2016

O "diálogo" de Méndez de Vigo pode abortar antes dun "pacto educativo"

O continuismo de Rajoy non lle propicia un clima favorable. A LOMCE, o Estatuto da Función Pública Docente e os Orzamentos poden seguir patrocinando a marxinalidade da educación pública.

Unha vez coñecidas as novas caras do Executivo, desde as 18,30 hs. do día 04.11.2016, o máis destacable do panorama que, para “afrontar as reformas que necesita España” volve presidir Rajoy, vai ser o continuismo. É o que corresponde ao seu discurso de investidura e á traxectoria política dos seus últimos cinco anos. A mobilidade inmóbil é, con todo, unha teoría que se compadece mal co “diálogo” que, se desexa permanecer un razoable tempo adicional na Moncloa, ha de exercitar no que dure esta XII Lexislatura. Na práctica, este estilo de esperar a que escampe, tan dalgúns galaicos, vén ser similar ao lampedusiano afán de que todo cambie para que todo siga igual (O Gatopardo, 1954). Máis do mesmo: puro conservadurismo para unha maioría de españois.

“Isto non é unha pipa”

Xa é mal agoiro que se fale de “diálogo” de mala gana, como un mal necesario que viñese dado polo adverso de non dispoñer de maioría absoluta no Congreso, e non como algo que vai de seu no xeito de entender as relacións políticas dos humanos: “O home é por natureza -dicía Aristóteles- un animal cívico” A razón de que o home sexa un ser social, máis que calquera abella e que calquera outro animal gregario, é clara”: só o home, entre os animais, posúe a palabra. A voz é unha indicación da dor e do pracer, por iso téñena tamén os outros animais. En cambio, a palabra existe para manifestar o conveniente e o daniño, así como o xusto e o inxusto. E isto é o propio dos humanos fronte aos demais animais: posuír, de modo exclusivo, o sentido do bo e do malo, o xusto e o inxusto, e as demais apreciacións. A participación comunitaria nestas funda a casa familiar e a cidade” (A Política, I, 2).

Por natureza, pois, a convivencia cívica sería, segundo o filósofo de Estaxira, anterior a cada un de nós, e a capacidade funcional de falar e dialogar constituiría a súa razón de ser fundamental. Pero si esta actividade parlante deixa de existir, falar de “diálogo” é máis propio de selectos autosuficientes, e non dos que necesitan vivir en sociedade como membros da Polis. Razonamento este que, se se aplicase ao que viñeron a ser os cinco anos últimos de gobernación de España, fai máis intelixibles os motivos que levaron a Rajoy a decidir coma se as maiorías absolutas lle conferisen razón e, ademais, a enorme dificultade que, por falta de hábito, vai ter para adaptarse agora ás razóns dos outros. Indirectamente, esa neglixente falta de práctica explicaría boa parte da indiferenza, desesperanza e desazón que a vida política suscita na cidadanía actual. Especialmente, cando a lealdade ao ben común saltou polo aire e, no seu lugar, primou un excesivo abandono da palabra dada.

Problema adicional a superar polos chamados a “dialogar” nesta Lexislatura para non incurrer en reiterada xordeira, é que de “diálogo” non é a primeira vez que falan os que agora insisten tanto en “dialogar”. A desconfianza que suscitan fará moi dubidoso que vaia a ser esta una das claves de canto vaia a suceder en diante. Foi unha das palabras que máis instrumentalizou o PP na etapa anterior de Goberno e sucédelle o mesmo que ao término “calidade” que, tal como o aplicaron á educación, torceu o seu valor semántico orixinal: desde 1998, empregárono para erosionar o que o ensino público conseguira nos últimos 30 anos. Esta reutilización da linguaxe a conveniencia, está en plena sintonía coa hipocrisía dos sofistas e coa ambigüidade surrealista. René Magritte -hoxe revisitable no Centro Pompidou- representouno en varios iconas gráficas coa inscripción: Ceci n´est pas une pipe, dentro da serie que titulou A traizón das imaxes (1928-29). En todo caso, o alcance real do que por “diálogo” estean agora dispostos a entender accidentalmente, ata admitir que outros poidan ter tanta ou máis razón que eles, pronto será sometido a avaliación en asuntos como Orzamentos xerais, Pensións, Emprego e traballo, Déficit público ou novos recortes nas distintas prestacións estatais de signo social. Aí fixarase o nivel de entendemento deste agora tan invocado “diálogo”, e se non é outra ocasión estratéxica para tirar pedras acusatorias aos demais.

O diálogo de “os uns”

Íñigo Méndez de Vigo será un dos máis chamados a “falar, dialogar e pactar”, pois a Rajoy, aínda que moi satisfeito con proclamar o moi exitosas que sexan as súas leis e “reformas” anteriores -que por iso haberían de profundarse-, a da LOMCE non lle debeu satisfacer demasiado. Fai ano e medio encargoulle a este renovado ministro de Educación e Cultura que lavase a cara ao que lexislara Ignacio Wert. O ser diplomáico e, ao parecer, “amable”, pódelle vir ben para o outro encargo da Portavocía do Goberno. Si, ademais, adubíao con algunhas doses de humor -como este primeiro venres pasado-, poida que colleite algún éxito.

No entanto, nestoutra tarefa non basta con iso. Tampouco con meros anuncios publicitarios como o do “Pacto educativo” que intentou modelar desde que Wert fora de embaixador ante os amos da educación globalizada, a OCDE e PISA: unha especie de vacacións pagas en París. Os distintos interlocutores que foi chamando desde xuño para ir preparando o ambiente xa lle deixaron o encargo dos deberes que implicaba dialogar neste asunto. Entre outros, a reversión dos recortes educativos executados especialmente desde 2011 e, por suposto, a derrogación da LOMCE, amais diso outros coidados á escola e universidade públicas. Pois ben, de entrada, o Decreto de Reválidas do pasado 29 de xullo é cousa súa e, entre o que el di e di Rajoy a fin de suavizar esta selectiva cuestión estratéxica, hai tal distorsión que non evitou a primeira gran folga deste curso académico.

É máis, algúns dos seus interlocutores suscitáronlle ampliar privilexiadas bonificacións, e na fotografía correspondente aparece moi risoño, probablemente para indicarlles a súa connivencia. Ao cabo, o círculo do CEU en que este ministro se moveu da man de Marcelino Oreja Aguirre -o dos Acordos Co Vaticano en xaneiro de 1979-, propiciaron desde as súas orixes un peculiar xeito de entender a “liberdade de ensino”. Doutra banda, a posición preferente que lle deu ao profesor José Antonio Marina, coas súas predileccións abondo coñecidas e máis despois da súa “carta ao novo ministro ou ministra de educación” do día dous de novembro-, non é unha boa praxe. Ninguén ignora que está vinculado á Universidade privada Antonio de Nebrija, e máis ocupado en impulsar unha Universidade de Pais on-line que en detentar unha representación parlamentaria adecuada para asuntos de tanta relevancia social. Ata o momento, esta iniciativa só contribuíu a sentar un mal precedente de partida: con cartas marcadas e prepotencia indebida, será difícil o acordo que se necesita para que un “pacto educativo” e un Estatuto da Función Pública Docente poidan ter consistencia. En xuño pasado, T.E., de FE-CCOO, xa advertía, á propósito dunha suposta “Sociedade Civil para o Debate”, que o arbitrismo te nlonga tradición entre nós.

Sen dúbida, as competencias do oficio diplomático que, como corresponde a un aristócrata con certa prosapia poida ter Íñigo Méndez de Vigo, viranlle moi ben. Pero se a substancia do que poida acordar en “diálogo” segue baleira de contido e as formas son deficitarias ab ovo, o suposto proceso que ha de conducir para que nun prazo de seis meses se poida formular un pacto Educativo, quedarase en fofo despropósito, máis oco canto máis riseiro se mostre e nas súas comparecencias públicas, que serán moitas. Non é fácil e non o ten fácil. Antes de que fose nomeado substituto de Wert, ninguén apostaba por que fose experto en asuntos educativos. Tampouco hai constancia de que estivese comprometido ou polo menos crese nunha educación de todos e para todos, en igualdade e sen privilexios subvencionados.

E “os outros”

En todo “diálogo”, hai os uns e os outros. A marxe de manobra, neste caso, non é moita se se teñen en conta os antecedentes dos que agora mentan algo máis “o diálogo”. E tampouco se cantos se presten á parafernalia que se poña en marcha, non se quitan de encima os malos recordos, especialmente na etapa de Aguirre á fronte de Educación e, sobre todo, cando lle tocou a Gabilondo, en que por conveniencias peperas non houbo acordo. Ou non logran sacudirse os momentos significativos destes últimos anos, en que a calada por resposta ou o desprezo acompañaron a cantos trataron de facer oír a súa voz discordante ás altas instancias do Ministerio ou ás Consellerías de moitas Comunidades Autónomas. Quedan aí aínda non poucas malas artes queborrar, falsos argumentarios contra os opoñentes, consignas pagadas con diñeiro público para soster en Internet unha adulterada imaxe de prestixio, xunto a un manifesto desprezo ás súas plataformas reivindicativas.

Novidade nada secundaria será, de todos os xeitos, poder seguir o grado de “responsabilidade” que, malia mimbres tan endebles, estean obrigados ou dispostos a ter “os outros”; polo menos, os once parlamentarios precisos para que a aritmética do voto saia compasada ao que foi a investidura de Rajoy. Ser interlocutor distintivo do PP nas circunstancias actuais será un problema especial para os activos de que poida dispoñer o PSOE dispostos a defender unha verdadeira oposición socialista. Supoñeralles un reto non só interno, senón tamén ante os que poidan interpretar os seus xestos como renovado compromiso social ou, simplemente, como coxuntural corresponsabilidade política con alleos intereses. Pode, en fin, que a posición endeble do PSOE facilite a tarefa ao IX Barón de Claret de quedar ben ante os medios, tan necesitados como están de felices encontros, pero non é arrendable a ganancia. E todo pode quedar peor que está se este “diálogo” se reduce a cambios epidérmicos. Coa ineludible responsabilidade de que non atender a educación en profundidade acrecentará a gravidade doutros moitos problemas que temos enriba.

TEMAS: XII LEXISLATURA. Gobernabilidade. Diálogo. Corresponsabilidade política. PP. PSOE. Rajoy. Méndez de Vigo.

Manuel Menor Currás

Madrid, 06.11.2016