A atención social é a gran cuestión subxacente

Prosegue a perspectiva de intemperie para 2019, salvo que o voto dos cidadáns sexa máis proclive á hexemonía do ben común sobre o privado.

Unha recente sentenza do TSJM fronte a unha demanda sobre a recentemente inaugurada medida municipal que restrinxe o tráfico automobilístico en Madrid Centro, argúe que "existe un indubidable interese público na aplicación inmediata das normas que a compoñen". Segundo este tribunal, os querelantes, o PP e Comunidade de Madrid, non detallan en que consisterían os prexuízos que cualificaban de irreparables se se aplicase a norma; “unha mera invocación xenérica" non é suficiente. Por outra banda, non serían procedentes “medidas cautelares” en contra salvo que as consecuencias derivadas do proceso resultasen “irreparables”. Non sucedendo así, aplicalas sería “un axuizamento sobre o fondo do proceso". 

Esta sentenza ten indubidable interese no terreo das políticas educativas, pola similitude de posibles conflitos entre ben xeral e intereses individuais. Unha das pugnas que protagoniza a posible reforma da LOMCE é a relativa a unha suposta “demanda social” (art. 109.2), o motivo en que se apoiaría a “liberdade de elección de centros” potenciando a súa libre creación con concerto polo medio. Esa suposta “demanda social” é proclive a fragmentar o sistema educativo por razóns alleas aos dereitos fundamentais dos cidadáns, soportando así mesmo particularidades que, a gusto dos consumidores e baixo amparo de diñeiro público, facilitaría o negocio privado da educación. Esta hábil manobra que Wert introduciu na lei orgánica aínda vixente, faculta a interpretación neoliberal do dereito universal á educación lesiva para unha educación igual de todos os españois.

A versión neoliberal

Se houbese dúbidas, José Luís Pazos mostrou en ¡No nos callarán! a interpretación práctica que, coas súas decisións sistémicas, dea a Consellería de Educación da Comunidade de Madrid a esa presunta “demanda social” e á súa tutelada liberdade de negocio educativo. Ese abano de medidas facilitou que o seu sistema educativo fose cambiando de signo -cada vez máis favorable ao subsistema privado e privado-concertado- a conta de detraer recursos á súa parte pública, dificultando innecesariamente que poida haber un sistema de cohesión compartido por toda a poboación en nome de supostos idearios particulares. Non é casual, ademais, que cando algunhas destas decisións foron recorridas e gañadas ante os tribunais, teñan pouco percorrido efectivo; que destino agarde a algúns dos implicados en diversas investigacións xudiciais sobre corrupción está por ver. Logo de 9 anos, á Gürtel fáltalle moito por dicir nas súas conexións con políticas educativas, igual que ao caso Lezo e ao dos usos e abusos a que -segundo indicios- sexa sometida a “Axencia Informática e de Comunicacións da Comunidade de Madrid” para presuntamente pagar a proveedores do PP. 

Entre 2010 e 2014, sobre todo, moitos xestores da autonomía madrileña favoreceron os intereses privados co pretexto de servir aos intereses públicos. Non só en Educación, senón tamén en Sanidade e, entre outras actividades, as da sociedade pública de Arrendamentos e Promocións, onde -para aforrar?- vendéronse edificios céntricos a compradores cos que se estipulara  que se lles alugarían para sé de diversos organismos. A mesma técnica, por outra banda, do “capitalismo extractivo” que se empregou en máis de 100 solares municipais para instalar colexios concertados de entidades amigas.

Os exexetas 

Neste contexto, pódese entender mellor boa parte do cabreo constante que teatralizan Casado e Rivera respecto ante os posibles acertos que poida ter a xestión de Sánchez en Cataluña e noutras frontes políticas. Estando por medio os Orzamentos, protestan por non poder xestionarlos eles e a súa clientela. Tamén é máis intelixible o sermonario de Aznar cando se erixe en facedor da constitucionalidade dos demais sen mirarse a si mesmo, a súa traxectoria e a dos seus dilectos seguidores. Este exclusivo sentido patrimonialista, aplicado ao artigo 27 e a como debe ser a educación dos españois, transpiran os que proclaman que a pretensión de Pilar Celáa co anteproxecto que presentará en xaneiro ao Congreso de Deputados, é “unha lei contra o ensino e contra o país”.

Borroso 2019

A discordancia entre o ben común e o moi estritamente privado fai recordar como case sempre media nas nosas opinións unha brétema de historia difícil de compartir. A un símbolo tan importante como o do Nadal sucédelle igual: sen deixarse seducir polas súas versións máis pegañentas, non só contén interpretacións enfrontadas, senón que exemplifica desaxustes en que o noso propio pasado do actual resúltanos borroso e deformado. Mircea Cartarescu, no prólogo da súa gran triloxía, Cegador, conta como “o vivaz e absurdo hoxe” versa “sobre a tensión e a falta de entendemento entre a miña mente de agora, a de fai un instante e a de hai dez anos; sobre a súa interacción, sobre a inxerencia dunha na imaxinería e as emocións da outra. [..] Canta fascinación pola ruína e a putrefacción!”. Bo sería terminar 2018 coa ambición de que tanto magreo, e tanta fascinación por un pasado desigual como está aflorando, non sexa o máis desexable para un venturoso 2019.

TEMAS: Atención social. Dereitos políticos. Políticas educativas. Neoliberalismo. Estratexias contra o Estado de Benestar. Constitución. LOMCE.

Manuel Menor Currás

Madrid, 23.12.2018

O Artigo 27CE e as políticas nocivas para a escola pública

¡No nos callarán!, de José Luís Pazos, é un minucioso dietario das decisións adoptadas pola Comunidade de Madrid nestes 15 últimos anos

O 40º aniversario da Constitución (CE78) ha solemnizado todo tipo de opinións, lóxicas nun proceso cuxo inicio non foi bonancible e en que, despois, non brillou unha idílica sintonía. O acontecido coa Educación neste transcurso de case dúas xeracións é un bo espello para observar o realmente acontecido. Indiscutible é que os desacordos producíronse desde antes da primeira redacción do actual artigo 27, como contaron os propios redactores do texto e expresaron as súas seus votacións. Tamén, que quedaron abertas as dúas posibilidades de desenvolvemento que viñan competindo desde antes do Concordato de 1851, de modo que a alternancia de leis orgánicas ata o presente foi unha constante. Aí segue, en fin, a LOMCE como última interpretación do art. 27CE, co equipo de Celáa vendo que deba derrogar máis e sen que o seu anteproxecto reformista -nun Goberno provisional- suscite entusiasmos xeralizados.

A xerencia do Artigo 27CE

Xusto agora aparece o libro de José Luis Pazos: ¡No nos callarán!, que analiza o desenvolvemento do art.27CE partindo de que a limitada concreción da igualdade do dereito de todos os cidadáns a unha boa educación dependeu das decisións adoptadas en cada Comunidade. Desde a FAPA Giner de los Ríos, o autor estivo nas institucións en que se informaron as políticas educativas antes de ser normativas na de Madrid. O que escribiu obedece ao vivido en contacto inmediato co acontecido, sobre todo nos centros escolares públicos, como testemuña durante os últimos 15 anos. O resultado é un minucioso dietario da pouca aceptación que han ter as propostas das familias durante ese tempo, atentas ás necesidades educativas dos seus fillos e fillas. Reflexa como canto nesa dura etapa proxectouse e executou desde a Consellería de Educación madrileña como -pese á vixencia de LOEA ata 2013- serviu, máis ben, de ensaio experimental para as directrices da LOMCE vixentes hoxe en todo o Estado. Nunha secuencia implacable, o lector verá canto aconteceu e, sobre todo, o que, en interese das familias maioritarias, nunca debeu acontecer: que as decisións máis relevantes privilexiasen ao terzo máis escolleito da poboación.

Este modo de actuar, promovido sucesivamente baixo Gallardón, Aguirre, González, Cifuentes e, agora mesmo, Garrido, configurou unha tradución do artigo 27CE moi favorable ás redes privada e concertada e moi contraria á rede pública de centros. No libro de Pazos aparece esa complicidade coa educación como oportunidade de negocio, revestida dos formalismos administrativos oportunos e unha abafadora cobertura propagandística. Entre os diversos instrumentos con que a sistematizaron, os concertos e exenciones avantaxadas -xestionadas á beira de axudas e bolsas-, se complementan cun amplo catálogo de actuacións. O libro presta especial atención a como, en prexuízo da escola pública, repetíronse, ano tras ano, recortes de orzamentos, diminución de profesorado, elección a dedo dos seus directores, o incremento das ratios de alumnado por aula ou a desatención ao máis necesitado de titoría, ademais de desatención prolongada aos propios edificios. De paso, en prexuízo dun ambiente escolar propicio, redución das becas de libros de texto e comedor, eliminación de rutas escolares, pechadura de bacharelatos nocturnos e múltiples especialidades de FP, e supresión do ciclo 0-6 en escolas infantís públicas, á vez que introduciron nesa rede escolar un programa de bilingüismo disgregador e algún circuíto de “excelencia” que, en contradición coas ratios e dotacións do resto de institutos, discrimina máis a uns poucos “selectos” do outro alumnado: todo un símbolo de segregación educativa, incapaz de ocultar múltiples déficits programados con apoio de exprofesores da rede pública.

Un miniimperio privado

No relato do expresidente da FAPA tamén se pode ver como, para que o obxectivo central destas políticas se cumprise, a Consellería madrileña freou a demanda de prazas en institutos, regalou máis de 100 grandes solares municipais a empresas privadas ou utilizou o mecanismo dos “cheques escolares” para potenciar as redes privadas. E como, para disimular que o favor ás élites se facía a conta dos outros cidadáns, sincronizouse unha constante hostilidade polifacética cara ás persoas, asociacións e sindicatos discrepantes das súas políticas educativas. É dicir, que no libro de Pazos aparecen as claves de como estes xestores da Comunidade de Madrid utilizaron “a crise” para desmantelar mellor un mediatizado estado de benestar no educativo e crear un miniimperio independente, colonizador de clientelas cativas a conta do erario público. En síntese narrativa, os algoritmos que Naomí Klein explicou na doutrina do shock.

A guinda desa frenética obsesión foi que, con diñeiro de todos, pagaron para que se favorecese a súa narcisista imaxe nos medios, outra mostra dunha sistémica prepotencia interpretativa do artigo 27CE, de que aínda nos quedan rubores a sufrir segundo se resolvan investigacións xudiciais en curso. Máis duradero será o dano que causou ás familias cuxos nenos e nenas non puideron ter a educación que deberon ter. Sen contar as carencias de diversa orde que deparará á sociedade unha xestión neoliberal tan desvergonzada.

Unha guía social?

Este alegato de Pazos deconstrúe os camiños que impuxo ese mantra de “a calidade” con que a LOMCE rexe o sistema educativo español -o escolar e o universitario-, obediente a ficcións para “melloralo”. Os que queiran camiñar cara a unha escola de todos e para todos teñen en ¡No nos callarán!-recentemente publicado por Edicións ACC, de Madrid- un atractivo instrumento de valor múltiple. Documenta o alcance actual do art. 27CE: restritivo para unha maioría social e privilexiado para uns poucos. Testemuña a resistencia dos cidadáns, neste caso desde as asociacións de pais e nais de alumnos, en defensa dos dereitos dos menores nun campo tan principal como o da súa educación. E mostra, ademais, o contraste entre responsabilidade e irresponsabilidad cívica: cando algúns políticos e xerentes desaparecen da escena, os administrados séntense moi aliviados, mentres os resistentes deste libro fan verdade que os dereitos de todos só se sosteñen co esforzo de todos. Adicionalmente, logo desta lectura, pódese concluír con máis fundamento se o artigo 27CE -e indirectamente a Constitución- debe ser revisado, cambiado do todo ou continuar como está cando cumpre 40 anos.

TEMAS: Ensino Público. Concertos educativos. Consellerías de Educación. Artigo 27CE. LOMCE. Reformas educativas. AMPA (Asociacións de nais e pais de alumnos). FAPA Giner de los Ríos.

Manuel Menor Currás