O interese xeral pode ser particular

O ser e non ser desta guía de acción social e política é moi manipulable con pretextos variados; tamén o son os medios para facelo.

Os debates electorais que han ter lugar con motivo das inminentes eleccións andaluzas obrigan a quedarse co retrouso do “interese xeral” que os candidatos aínda reiteran. Todos o mencionan incesantes. Uns para revalidar que xestionaron ben o “benestar” da xente; os outros porque o seu si sería un pacto de goberno leal, sen ocultaciónd nin enganos. Pretender dilucidar coa información destes desencontros o que é de verdade o “interese xeral” é admitir que “o interese xeral” é moi particular.

Mediatizacións do interese xeral

Estas eleccións do próximo día 19 abren os primeiros pasos do baile que se aveciña coas xerais. É de supoñer, pois, que, no que quede de lexislatura oiremos falar moito do “interese xeral” en variadas versións particulares; o gran aliado de cada participante será a capacidade mediática que teña para estar na competición. Procurará que as súas mensaxes non entren nas complexas análises dos contextos xeoestratégicos de dous asuntos que xa preparan o terreo. Controvertidos nas súas causas, Ucrania e a súa guerra, e as relacións de España co Magreb, no Norte de África, xa dan abundante munición para a belixerancia informativa desde a súa exégese do “interese xeral”; os modos como afectan ao noso peto as consecuencias destes asuntos, poñerán máis en primeiro plano o prezo dos garavanzos que, in illo tempore, interesaba a Manuel Fraga. O seu adobo predilecto volverá ser a “liberdade” en versión neogalaica e tampouco faltará a inevitable “igualdade” dos cidadáns, sobre todo a de quen non ten escapatoria. A “fraternidade”, o outro pé do lema de 1789, podería desviar a mensaxe principal sobre o “interese xeral”.

Levamos máis de 20 anos de advertencias sobre o cambio climático e, de momento, malia a que non soportamos a decena dos estraños 40º de temperatura destes días, non cambiamos ningún hábito significativo; é de esperar que a crecente presión destas dúas circunstancias coxunturais, que darán moito que falar, axuden pouco a que nos decatemos a tempo do que sexa o “interese xeral”. Non se pode dicir, con todo, que non teñamos abundantes relatos e información sobre estes asuntos de base; por cantidade non vai ser, desde fai máis de cen días, circula abundante. Podemos estar recibindo información de continuo, sen chegar a ningún coñecemento consistente; ata poida que esteamos chegando a desconfiar de que non hai garantía no moito que nos contan, ou que haxa manipulación para que, sen saber, asintamos ás interpretacións que propoñen.

Metidos en tales elucubracións, os máis escépticos lamentarán non ter tempo nin medios para alcanzar a saber o que non saben sobre multitude de historias e traxectorias que se cruzan en asuntos relevantes para a súa estabilidade emocional. Sacarán a relucir que as falsas noticias e informacións teñen ampla circulación, sen que sexa fácil delimitar qué sexa verdade ou mentira, qué mereza compromiso e, se cadra, tamén o voto. É dicir, que nos meses que se aveciñan váiselles a poñer difícil delimitar de modo fiable que sexa “o interese xeral”. Na súa experiencia democrática están, por demais, bastantes mosqueos que tampouco lles axudarán a entendelo. Non lles serven persoas con cargos ilustrísimos pero pouco exemplares respecto de esa guía de conduta; e tampouco o fan decisións e opinións de políticos relevantes -incluídos alcaldes e presidentes de Comunidade-, que pese á súa teórica proximidade ao cidadán, parecen doutra galaxia. A súa inmersión nos problemas reais é tan carencial que o idioma que falan non vehicula o seu pensamento; a mediocridade do que comunican, nas comparecencias das súas omnipresentes atriles, quere sumir aos oíntes nalgún sopor virtual que supoñen máis efectivo que os datos e os feitos.

Educar o pensamento crítico

Esta efectividade a curto prazo, ruidosa nos medios e Redes sociais, que impoñen especialmente cando a realidade é problemática, é digna de ser tida en conta, pois o relato que adoita propiciar contamina a fondo o coñecemento sobre do que se xoga en cada momento tralo seu modo de dicir ou facer algo por “interese xeral”. lograron impoñer, por exemplo, que, onde estea o seu hipotéticamente valente defensa de “a liberdade á madrileña”, os problemas que poida traer á convivencia das rúas non teñan carta de natureza, e que non existan os que só queren unha liberdade normal, sen adxectivos. Mentres entonan soados alegatos contra currículos e libros de texto, por suposta ideoloxía contaminante, non falan da ignorancia que os máis débiles han soster ante as violencias habidas e por haber para que a súa vida non mereza a pena. Cando atenden ao negocio da rede privada de centros e ao privilexio da selección social da súa clientela, á rede de amigos que lles sostén o tinglado mediático non lles importará que non se atenda a unha cidadanía que estará toda a súa vida á que che sae. Parece que a este tipo de políticos e asociados o que máis parece interesarlles do “interese xeral” é promocionar aos máis capaces de berrarr as súas consignas, sen importarlles que a ignorancia faga invivible este mundo a moitos.

Un ensino capaz de educar no pensamento crítico ou a simple capacidade de expresar as necesidades ante o que ocorre, non lles interesa. “O interese xeral” é un asunto demasiado importante para que o común dos mortais se decaate; mellor distraer con asuntos que fagan abundante ruído, que infantilicen ou dean a entender que é estúpido crer que as fraudes á ética común teñen arranxo. Dito doutro xeito, que este é o caldo de cultivo en que cociñarán a mensaxe apropiada para promover as súas receitas salvadoras.

Todo o que merece a pena require tempo e paciencia para decatarse de que vai; pero tamén é posible que nos estean educando para que nos deixemos conmover polas suxestivas excitacións que pregoan; a ignorancia é atrevida e pode facer crecer os adeptos aos máis rancios xeitos de entender “o interese xeral”. Moitos adictos a estes sofismas teñen ben acreditado que a corrupción que poidan carrexar á convivencia colectiva non lles importa.

TEMAS: Interese xeral.- Intereses abusivos.- Información e Coñecemento Manipulación e ignorancia.- Educación pública.

MMC (15.06.2022)

Tratar de decatarse do que sucede non é perder o tempo

“Ou nos salvamos xuntos ou perecemos” debera ser o mantra a non perder de vista; sen unha cultura educativa equitativa, os conflitos irán a máis.

A aceleración do tempo, é dicir, a percepción subxectiva que temos estes días do que pasa ao noso ao redor, ou de como nós pasamos por situacións cambiantes, é tan forte que corremos o risco de equivocarnos na apreciación da coxuntura en que andamos. A cantos se atopen en idade adulta ou nesa que, para ocultar a vellez, adoita publicitarse como “terceira idade”, pareceralles que nos atopamos nun remuíño de final impredicible e difícil recondución. En tal consideración entrarán, xunto a decepcións persoais da “experiencia”, asuntos últimos en que falar de “nova normalidade”, durante a pandemia da Covid-19, aliviaba a tensión que parecía traslucía a rúa, ás veces deserta de vida. Incluirase, así mesmo, o crecente peso de canto está traendo consigo a guerra rusa en Ucrania nos case últimos 100 días, con efectos inducidos no noso consumo diario de enerxía, recursos e alimentación, máis as súas derivacións en emprego e alteracións do que entendiamos estándares básicos no “progreso” e “calidade de vida”.

Natureza e Cultura

Os modos de mirar tanta regresión dependen en gran parte de xuízos e recordos previos que levamos encima. Na conxunción actual de ingredientes, moitas persoas só verán que non os controlamos; é posible, ata, que os vexan como algo dado, dependente de forzas que estiveron sempre aí, como os penedos da orografía galega, que entre que nacemos e morremos parecen inalterados e estáticos, sen que se deba á nosa vontade a súa presenza na paisaxe. Con todo, separar, distinguir, comparar, clasificar e considerar que é o imponderable e que depende de accións ou omisións en que estamos dalgún modo involucrados, é o que diferencia a racionalidade da irracionalidade. Lograr facelo con máis acerto ou menos é algo que debemos basicamente ás pautas socioculturais que transpira o pensar, proceder e actuar de cada quen, e en gran medida son responsabilidade propia.

Non debera ser o momento para que cada cal insista en mirar o seu embigo como o centro do mundo e, a continuación, radicalizar o sálvese quen poida. O que mostra a evolución das especies -e a dos humanos desde antes de Lucy, no val do Rift- é que hai momentos cruciais en que salvarse e saír airosos non é competencia dos máis fortes da manada, senón da capacidade de solidariedade e traballo conxunto de todos. Quen teñen na súa man un control grande de poder, de comunicación cos demais ou de monopolio do coñecemento e a súa difusión, tratan de darlle a volta a este principio facendo valer a diferenza que lles dá o ser eles quen se aproveitan das sinerxias dos demais. Pero esa actitude monopolística non significa que teñan “a razón”, senón só capacidade para seguir impoñendo modos de aproveitar ao máximo, en proveito propio, a extracción do valor do traballo da colmea. Anceian  que os recipiendarios dos seus adoutrinas se deiten, namentres, polo puro escepticismo de que o que sucede sucedeu sempre, o homo homini lupus e demais monsergas que nos inclinen a ver “o que hai” como o único horizonte posible. Por ese camiño, o momento actual de “val de bágoas” volverá conducir a donde outras veces, en que o medo á liberdade de pensar e ver foi substituído polo medo ao outro, ao diferente, e a mirar o futuro por un buraco ben coñecido: os fascismos. John Dewey advertía en 1940, en Liberdade e Cultura, que o risco para a democracia non estaba nos totalitarismos doutros, senón na “existencia nas nosas actitudes persoais e nas nosas propias institucións, daqueles mesmos factores que neses países outorgaron a vitoria á autoridade exterior e estructuraron a disciplina, a uniformidade e a confianza no líder”. Non lles estrañe, xa que logo, que, nos anos que nos tocaron dese cariz, entre os expurgos de bibliotecas -e en bibliocaustos como os que se fixeron públicamente en moitas das nosas cidades-, este autor americano fose un dos preferidos para queimar; tamén debera ser máis coñecido o pouco interese demostrado, logo da CE78, por ter unha educación realmente pública, acorde cos intereses de todos.

Volver empezar

En momentos de dúbida e escepticismo como o actual, en que o fácil é renunciar a toda posibilidade de arranxo satisfactorio do que parece un desastre absoluto e sensentido, é moi pertinente volver os ollos a unha educación de calidade, en que sen distincións de clase, priorizar o que afecta aos cidadáns por igual. Para “virar a frecha do tempo”, que di George Latour, hase de partir doutras narrativas capaces de crear pensamento positivo, favorable á vida de todos. Non todo relato vale e menos o que ampara unha anfiboloxía rendible aos dictados do “Deus mercado”. Na educación que temos en España, advírtense hoxe presenzas deste tipo, que distorsionan o desenvolvemento dun sistema escolar xusto. Disfrazar de “interese xeral” o uso de recursos públicos contrarios ao ensino equitativo pretendendo un estatus privilexiado no sistema, alimenta unha bipolaridade anacrónica ante un mundo cada vez máis plural; e situar alegremente o consumo educativo entre as cousas a comprar para distinguirse, non mellora o seu valor democrático, por máis que do conflito de intereses saquen proveito rendible uns poucos.

O relato dominante do que sucede entre Ucrania, Rusia, Europa, EEUU, e por suposto España, é unha ocasión perfecta para ver de que vai, nun asunto de tan graves consecuencias para todos, disfrazar as palabras. Os relatos que oímos non desmerecen dos de calquera outra época en que os prexuizados intereses distorsionaban toda veracidade. Repítense nas narrativas dos hostaleiros, pese a que os ruídos e molestias que xeran as extensións dos seus dominios sobre as beirarrúas das cidades, produzan un manifesto deterioro da convivencia veciñal. E igual sucede co falso debate en torno ao currículo a estudar polos adolescentes actuais cando transitan polo Bacharelato; a moitos dos que falan ou escriben en torno a unha Historia de España de todos, o que menos lles importa é que sexa científicamente veraz e pedagoxicamente útil para que política e educación -a POLITEIA e PAIDEIA aristotélicas- non desentonen.
Todo indica que, no camiño democrático a percorrer para resolver os problemas comúns, falta moito por andar. Para xerar na educación de todos unha cultura de facer ben as cousas, sen desprezar a ninguén, o máis arduo -logo dos 44 anos últimos- é admitir que incesantemente hase de volver empezar, como xa dicía Celso Emilio Ferreiro en Longa noite de pedra (en 1962)

.
TEMAS: Aceleración do tempo.- Narrativas dominantes.- Cultura democrática.- Cultura escolar.- Deus Mercado.

MMC (Madrid, 01.06.2022)