A COVID-19 AMOSA, ADEMAIS DOUTRAS, A GRAN FENDA DIXITAL

Xa non é mera prevención ou presaxio de futuro. Temos datos precisos por idades e referencias ao acceso, uso habitual, e uso relevante de Internet.

Igual que coa lectura e os seus graos, os niveis destes dous aspectos son moi significativos; non abonda a posibilidade de acceso, senón que estamos nunha etapa de desenvolvemento tecnolóxico que, trala contribución indirecta da Covid-19 ao acelerón de cambios sociais, o uso que impoñen as TIC dependerá da comprensión que teña cada usuario deste instrumental tecnolóxico.

Xa están visibles, cada vez máis, as diferenzasque marcan, por idades, por xénero e por rexións ou áreas territoriais, os grupos e cohortes de cidadáns e cidadás que, no momento actual, teñen maiores problemas nestas formas de comunicación. Por exemplo, ser muller, ter máis de 75 anos e vivir nunha zona en que o uso dalgunhas delas -máis aló do móbil como teléfono tradicional- teña dificultade de conexión, é indicio case seguro de exclusión de moitas das expectativas actuais.

Nos trámites administrativos e xestións ante as entidades bancarias o seu vigor xa é condicionante de moitas transaccións cotiás e medra o número de persoas que se senten como especies en vía de extinción ou, cando menos, desprotexidas ante a avalancha de situacións para as que non teñen a alfabetización imprescindible. Repítese, noutro plano, un problema endémico na cultura española, ligado á tardanza en resolver o outro analfabetismo do saber ler e escribir, sen que se resolvese satisfactoriamente aínda o semianalfabetismo que, tantas veces traslocen múltiples manifestacións. No apartado dos Pactos da Moncloa de 1977 sobre urxencias educativas, ben patente quedou a necesidade de prazas escolares que desdiciu toda a parafernalia retórica que, desde o golpe de Estado do 36, torpedeou os plans escolares da II República; e no Informe PIAAC de 2013 (da OCDE), aínda se poden ver mostras significativas de como o duro analfabetismo está presente nas cohortes dos que eran nenos nos anos cincuenta, a quen “a liberdade de elección” no exercicio deste dereito fundamental foilles negada radicalmente. Ademais, mentres preme a fenda dixital, entre os problemas e carencias que segue tendo o noso sistema educativo, ben está claro igualmente a dificultade que, para titular na etapa obrigatoria- ten case un terzo dos adolescentes aos seus 16 anos.

Suma e segue

Como outras moitas historias da nosa vida concreta -tan distinta da que os medios adoitan manexar para seducirnos-, a fenda educativa extensa -que inclúe a dixital- xa está incrustada nos nosos hábitos como “algo natural” pese a tantas reformas e contrarreformas. Está aí como o estivo o mal pasar crónico dunha cultura de andar a medias en case todo e crendo, ademais, que o noso era especialmente magnífico, extraordinario e ata -segundo moitas leccións que nos fixeron recitar- contaba con protección do ceo. Non cabían nese relato tan infantilizado os máis mínimas físgoas de crítica nin de glosa marxinal razoable; todo era perfecto. Tanto, que algúns prohomes da palestra política, non se sabe se por defecto cognitivo ou por brincadeira co twiter partidista, seguen dicindo cousas en público como a de que o problema da República foi a disxuntiva entre “democracia sen lei ou lei sen democracia”, tese tan doutrinaria que supera todos os revisionismos e, dun golpe, elimina a responsabilidade dos sectores reaccionarios no que lle fixeron a un Estado democrático e ás expectativas de convivencia de cantos o votaran; nesta sentenza de ínfulas aparentes, quedou xustificada, ademais, a insana violencia autoritaria que seguiu, segundo uns ata 1978 e, segundo moitos outros, polo menos ata 1981; parece que fose pouco e que os españois merecesen máis trato deste estilo simplista e desvergoñado.

Deste cariz, veñen sendo con intensa rumoroloxía moitas mensaxes que circulan polas redes desde que o conservadurismo perdeu o control do Goberno central, sen máis obxectivo didáctico que propagar o despiste. Independentemente de que sexa unha estratexia elaborada para desgastar á coalición gobernante, parece que desexen que canta máis xente ignore a nosa “Historia actual”, mellor, e que canta máis comparta a idea de que é opinable -como calquera cor de moda-, mellor. Canta máis ignorancia haxa da Historia baseada na documentación acumulada nos arquivos, e non ter unha explicación veraz do acontecido, máis manipulable será o presente. Do mesmo xeito, xa que logo, canto máis profesor de Ciencias Sociais Historia da Arte, Filosofía ou Literatura, teña medo a explicar canto conecta directamente co noso presente, máis fácil resultará a aposta por un conservadurismo que incapacite para mover nada. Mark Twain dicía dos señoritos sureños de Misuri que se empeñaban en que os escravos lles limpasen as botas e que, despois, desprezábanos porque deduciran que só valían para iso.

Séguese levando, como “algo natural”, a ignorancia como método de felicidade -ese anhelo de perfís imprecisos-, que así queda máis vaga como obxectivo publicitario das vidas persoais e convivenciais. Alegan os que o propugnan que o afán de saber obedece a ganas de molestar a tranquila vida cotiá; din que os que avogan por un coñecemento consistente e razoado de canto suceda antes, queren “reescribir” a Historia. Deste xeito, torpedean non só a Historia, senón a nova Lei de Memoria Democrática; saben que nunca se repiten os feitos -pois non estamos ante unha moviola do tempo-, e queren controlar o relato como algo exclusivamente seu. Baixo o pretexto reiterado de “non desenterrar vellas feridas, nin descoser o perdón que selaron os nosos pais e avós”, non recoñecen o dereito á verdade da variada gama de sufrimentos que as vítimas do pasado fascista tiveron que sufrir e da que aínda moitos son testemuñas.

Cultura relevante

A Covid-19 coa súa maraña de cansazo e problemas inducidos non é bo momento para parar esta propensión á ignorancia que moitos desenvolven conscientemente. Igual que na rúa triunfan as terrazas dos bares sobre o silencio tranquilo dos veciños, en moitos centros ten prevalencia dispoñer dunha boa cafetería no canto dunha boa biblioteca e que sexa moi usada. Todo se volverá cada vez máis fráxil se as nosas escolas, colexios e institutos non medren na súa capacidade de propagar coñecemento, saber e boa comunicación respecto do que nos pasa; se os que a elas acoden non perciben o beneficio que poidan traerlles a súa obrigatoriedad, a superación da fenda dixital seguirá confirmando a obsolescencia que, en moitos aspectos, detentan. O dixital por se só é un instrumento cada vez máis urxente e imprescindible, que se non vehicula nada valioso -e non o manexan docentes ben formados profesionalmente- será unha prótese inútil e, ata, atafegante, no mesmo ronsel de moitos xeitos tecnocráticos do pasado, que intentaron innovar sen cambiar nada substancial no sistema educativo.

É máis, historias como a da sentenza recente do TC (Tribunal Constitucional) á propósito do Estado de alarma, ou a do líder do PP a prol do silencio sobre o pasado histórico recente, fortalecen rutinas e valores establecidos como tradicional “cultura interna” de moitos centros educativos. Facendo máis “natural” o seu inmobilismo, a súa contribución á comprensión da realidade social será cada vez menor; pouco valiosa pola cerrazón a formulacións humanistas, consolidará as neolinguaxes dominantes e o que as modalidades do conservadurismo demandan para que a educación sexa rendible.

TEMAS: Políticas educativas. Fenda dixital. Semianalfabetismo. Culturas escolares. Alfabetizacións segregadoras.

Manuel Menor Currás
(Madrid, 29.07.2021)

Os bizantinismos, aínda que sexan xurídicos, non xogan ao solitario

O trasfondo que encerran adoita conectar con situacións e intereses de sectores que queren impoñer a súa distinción.

O Tribunal Constitucional ditaminou o día 13 de xullo que o Goberno actuara ilegalmente ao impoñer o estado de alarma na primavera de 2020. As circunstancias coxunturais en que se emitiu esta sentenza, entre as que non é menor a relación que cabe establecer coas que atravesa o Consello do Sistema Xudicial e o Tribunal de Contas, a máis diso deteriorar gravemente unha das institucións principais do sistema democrático, pon en cuestión a xestión do Goberno, coma se fose función do TC exercer de oposición. O don da oportunidade non parece que rexa cando, en plena quinta onda, pídese responsabilidade aos máis novos e cada Comunidade vai ao seu aire.

Neoplatonismo

Tratar de dirimir nunha sentenza unha cuestión teórica de índole xurídica é indicio que parece inapropiado para terciar nunha cuestión que, de xeito evidente viña sendo obxecto de litixio, pese a que os agora satisfeitos con esta sentenza facilitaran a opción seguida polo Goberno ao demandar o estado de alarma e non o estado de sitio ou excepción, unha figura xurídica que sería máis complicado e máis lento xestionar cando tanta urxencia había e que, ademais, non engadiría nada ás posibilidades executivas. Os estudosos da influencia neoplatónica nas decisións dogmáticas que adoptou a Igrexa entre os séculos IV e VI d. de. C. saben ben da importancia, nada espiritual, que tiña inclinarse por uns ou outros conceptos que naqueles anos pasaron a ser de rigorosa crenza.

Cando os xuíces exercen o seu oficio, non só mostran a “técnica xurídica” como garantía de imparcialidade. Se fose así, non teriamos tantos sesgos en moitísimas sentenzas en que a calidade do avogado defensor xoga un papel principal para deitalas dun lado ou doutro; a súa preparación e capacidade son vitais para manobrar coas variacións semánticas dun término. Independentemente do custo dun bo bufete, no campo xurídico sempre aparece por medio un fondo de subxectividade interpretativa trala presunta imparcialidade obxectiva da xustiza existente; pódese constatar entón a súa similitude co que adoita ser frecuente en Historia, Ciencias sociais, e non digamos Xornalismo, en que á inevitable subxectividade, engádese con máis frecuencia do desexable unha deliberada inclinación para mirar de modo nada veraz e imparcial.

En casos como o que estes días é obxecto de asombro, á parcialidade estanlle sobrevindo xa problemas inducidos, o que engade unha serie de despropósitos que incidirán directa e indirectamente no creto institucional e na diminución do valor da democracia, cando pola súa fraxilidad é algo que debériamos coidar ao máximo. O primeiro que aparece é que, detrás destas actitudes traslócense moitas outras cuestións ligadas a prevalencias ou, se se quere , diferenzas e desigualdades duns e outros cidadáns. É coma se algúns aproveitasen a súa nada indiferente presenza nesa sensible carreira administrativa para impoñer ao resto as súas particulares crenzas, opinións ou xeitos de mirar o mundo. O cal concorda con que o acceso ás altas maxistraturas e a continuidade de sagas familiares nalgúns deses postos, con demasiada frecuencia sexan percibidas sociolóxicamente aparelladas. Non adoita ser raro, por demais, que a parafernalia profesional deste colectivo sexa invocada a miúdo baixo o hipotético paraugas da “vocación”, un construto baixo o que se encobren interpretacións gremiais do seu activismo, que non se desexa ao alcance dos outros mortais para exame ou xuízo crítico.

O desacordo como sistema

Tralo acontecido no TC, a COVID-19 evidenciou outras cuestións. A principal, que, pese á difícil coxuntura pandémica e as crises que lle carrexou aos cidadáns, hai persoas e grupos que non aproveitan a excepcionalidade para facilitarlles a vida aos demais, senón para aumentar o enfado e o desacordo. Pedagóxicamente, é unha actitude mortal para calquera ansia de convivencia que se poida albergar; fai perigar os pactos principais e propicia o mal exemplo a cantos, na súa vida cotiá, o teñen complicado para saír adiante. Os bizantinismos -por moi puros que poidan parecer- tamén sementan o odio: Steiner menciona o "odium philologicum" que algúns intelectuais despregan contra cantos discrepan das súas disquisicións; os filólogos adoitan ser moi escrupulosos -e de aí o apelativo- , pero a pouco que se revisen notas ao pé de páxina de moitos libros, revistas académicas e críticas literarias, non é difícil advertir que é unha actitude demasiado frecuente.

Non é exactamente unha novidade desta pandemia, pero parece estarse impoñendo nestes tempos como fórmula de acción política e, en moitas ocasións pode seguirse perfectamente nos medios, coma se o relevante fose soster no ambiente unha tensión sen a cal os seus promotores non serían ninguén. Administran a liorta permanente, certa violencia ambiental e unha moda máis ou menos retadora ante os demais; é peléxana ao estilo das películas do Oeste ou dalgunhas en que un futuro distópico se impuxo e habería que tratar de sobrevivir a conta do que sexa, coma se en pleno individualismo cada cal tivese cancha para impoñer as súas regras e cambialas ao seu libre albedrío.

 

Subsidiarios

É vergonzoso que a Covid-19 estea sendo ocasión para enfrontar os intereses particulares de cada Comunidade ou contra o Goberno central; e é mágoa que polos posibles custos políticos, esteamos creando unha selva inexcrutable de decisións, como o é que normas supostamente pensadas para tratar de unir en igualdade a uns e outros, sexan retocadas para que a desunión se fortaleza. De toda esa bagaxe amarela crecente, propicia para o desencontro, pode servir como estrela luminosa a blindaxe que a Comunidade de Madrid acaba de adoptar para preservar a suposta “liberdade de elección de centro” para dar cancha libre aos colexios privados. É que o ensino e a sanidade pública han de seguir sendo subsidiarias? Resulta, con todo, que non era este o sentido dunha sociedade agrupada en torno a uns valores a compartir. Velaquí, ademais, que o sistema educativo nacera como dereito universal para expandir aqueles principios valiosos para todos.

TEMAS: Covid-19.- Tribunal Constitucional.- Poderes do Estado.- Liberdade.- Igualdade democrática.

Volvemos a donde adoitabamos

Esta forma de moverse non sempre garante seguridade, senón máis ben inmobilismo, regresividade e medo a outras posibilidades de convivencia.

Volven os niveis estatísticos do mes de febreiro en canto a contaxios, incidencias hospitalarias e demais aspectos significativos do que xa é a quinta onda da Covid-19. Renóvanse, no plano político, os pretextos de repulsa contra o novo Goberno que estrea os seus pasos mentres recibe os primeiros recursos europeos para afrontar a recuperación económica; o Apocalipse quédase curta nas invectivas que lanzan as tres dereitas da dereita, reduplicando a inquina en que se queda curto o manual que alguén reuniu a conta de Schopenhauer como A arte de insultar.

 E volve, á súa vez, o cansazo de oíntes fartos deste pim-pam-pum banal que nin pretexto é de oposición; cando en asuntos como o de Cuba, por exemplo, vese a todo o mundo cunha santa inocencia que non se cre ninguén, o menos insensato é saírse da liorta nominalista a conta da democracia/ditadura.

A Ulfe

No medio de tanta volta parva, merece a pena recordar que se reedita A Ulfe, o libro en que Julia Varela analizaba en 2004 a eficiencia que a educación escolar tivo nunha zona rural da Ribeira Sacra moi próxima a Chantada (Lugo). O título responde ao topónimo dunha pequena aldea hoxe deshabitada, baleira de xente -como deu en dicirse de boa parte de España- e chea de silvas, que nos anos cincuenta e sesenta tiña moita vida humana e unha escola con bastantes criaturas. creceron, e Julia, natural desa aldea, tivo a feliz idea de preguntarlles polo que aquel tempo escolar significou para eles, como eran os seus mestres e mestras e en que medida o alí ensinado serviulles para as súas vidas logo de ver tantos cambios no seu ecosistema social e económico.

Nacer nesa aldea, coñecer desde a infancia aos interlocutores-testemuñas, e experimentar moitas das súas mesmas sensacións ante o acontecido non sempre é o mellor modo para mirar que acontece; moitas veces, é o principal obstáculo para a disposición a descubrir e coñecer mellor a contorna. Neste caso, serviu de pretexto, razón e condición principal para situarse en disposición aberta á curiosidade e ás mellores preguntas e, tamén, á expectativa das mellores ideas para un posible cambio de actitude respecto ao futuro dese medio.

A Ulfe non é unha guía turística para ver unha paisaxe bela e con bos exemplares monumentales do pasado, ou para degustar algúns dos froitos afortunados do residual agro galego, nun enclave privilexiado. Non é, tampouco, un dos libros de moda para lamentar melancolicamente un tempo ido ou para figurar entre quen de modo oportunista tratan agora de paliar os problemas que ten a España baleira. A Ulfe é un libro de socioloxía dese mundo rural, en que se poden ver en directo, nas voces dos seus protagonistas, e escrito a modo de relato en que se trenzan moitas entrevistas, como eran os seus hábitos de vida, a magnitude das modificacións a que foron sometidos e, no medio, o papel que niso desempeñou o seu tempo de paso polo espazo escolar. Esta perspectiva é a que máis interesa a cantos dalgún modo teñen algo que ver co mundo educativo, ben porque xa o pasaron e pódelles axudar a entendelo, ben porque están en transo de que lles interese a fondo para os seus propios fillos. O obxecto principal desta análise sociolóxica é o valor que tivo o recibido, a escola pública a que han ter acceso e, en definitiva, a xerarquía do aprezo que teña na vida colectiva.

A casa de todos?

Este libro é especialmente recomendable para cantos estiman que a escola daqueles anos era sensiblemente mellor -de máis “nivel”, adoitan dicir- que a que veu logo da CE78 (Constitución Española de 1978), coas súas reformas e contrarreformas; que estas non nos gusten en bastantes das súas dimensións, non é pretexto para que aquela vida escolar de entón fose mellor ou simplemente boa; non a redime das enormes deficiencias que tivo para os que a soportaron. Non é un libro partidista -no sentido estrito do término-, senón un libro crítico, moi apto tamén para cantos desde o campo das preocupacións políticas traten de poñer remedio a algúns dos problemas importantes que segue tendo o sistema educativo actual, logo de case oitenta anos. Moitos dos aspectos que testemuña, idénticos aos que xa describira Luís Belo nos anos vinte, estaban, xa que logo, moi desfasados no tempo e no trato aos mozos e mozas que acudían ás escolas.

Sería unha mágoa que, no momento actual, proseguise similar despropósito agora que a escolarización é accesible a todos e todas, e que seguise desaproveitándose un tempo tan amplo como o que agora alcanza, ata os 16 anos como mínimo. Da pobre rendibilidade daquela escola hai ampla información cualitativa neste libro; da súa cuantificación, hai constancia sobrada, igualmente, en estudos de Xurxo Torres e José Antonio Caride. De como todo iso ha ter repercusión no tratamento real da paisaxe rural e, en xeral, nos atrasos culturais que teña esa área territorial e todo o país, tamén hai pegadas abundantes nos Informes PIAAC, da OCDE.

Nada é gratuito e todo se interrelaciona; a COVID-19, ao desmantelar moitos dos convencionalismos en que nos movemos regresivamente pon en valor a consistencia do que construamos. 

Por demais, trouxo ao recordo ao Benedetti de La casa y el ladrillo (1976) citando ao Brecht que dixera:”Parézome ao que levaba o ladrillo para mostrar ao mundo como era a súa casa”; estaba no exilio, era consciente de que lle confiscaran a palabra e o horizonte, e que non podía explicarse coherentemente nada do que realmente lle importaba. Con tanta repetición de voltas a un pasado inane, aprendemos que naquela escola de ausencias estivo o non saber como podía ser a casa educadora de todos; as rutinas que, segundo a análise de Julia Varela, impuxeron a varias xeracións de españois, ademais de desbaratar esa posible experiencia, queren facernos crer que deben seguir estando aí, para que aceptemos que o mellor que pode pasarnos agora debería ser o que entón era. Atentos!

TEMAS: Covid-19.- Quinta onda.- España baleirada.- Educación rural.- Transición á urbanización.

Manuel Menor Currás

Madrid, 14.07.2021

Estamos nas vésperas da cuarta onda?

Os datos epidemiolóxicos deste momento estival, inducen a marear a perdiz e, como tantas veces, improvisar, improvisar e improvisar.

Nalgunhas zonas, xa non falan da cuarta, senón da quinta onda inminente, se as acumulacións de contaxios desbordan o sistema de Sanidade dispoñible e seguen a súa traxectoria doutras tres ou catro veces anteriores.

Os feitos

Nesta ocasión, parece que a causa central sexa que as cohortes de idade máis novas son as de maior incidencia e que o seu efectomultiplicador está sendo moi rápido en comunidades como Cantabria, Cataluña ou Estremadura. Todo parecía ir moderándose e, ata fai poucos días, os datos propiciaban pensar que esta pandemia estaba vencida. Animábanos ao optimismo a insistencia en que as vacinacións batían récords diarios; cunha velocidade de cruceiro que superaba as 700.000 unidades diarias, acadaríase o obxectivo trazado de ter en setembro inmunizado ao 70% da poboación. Poucos parecían atender ás fraquezas desta fórmula, en que pasaban a segundo plano, e sen a atención debida, outros flancos da situación: a atención primaria e, sobre todo, que os máis novos estaban ao final do proxecto.

E chegaron as viaxes de fin de curso dunhas ou outras promocións de colexios e institutos, renovando tradicións que, no curso pasado, quedaran sobreseídas. Chegaron tamén reclamacións de pais que, ante as precaucións sanitarias adoptadas en Baleares, lograron que unha xuíz volvese poñer no brete as fráxiles costuras da liberdade particular e a saúde de todos. E veu, a renovada propagación do virus, non tan letal de momento, pero si moi problemática para unha situación xa moi tensa dos profesionais sanitarios da atención primaria. O caos pode volver render e o que suceda nos próximos días será determinante respecto da secuencia da pandemia, cuxos últimos fotogramas non chegaron aínda.

Causas e efectos

Unha vez máis, parece tamén que non deban confundirse e mesturarse as causas e os efectos. Primeiro, porque -como dicían na Galicia rural- non se adianta nada con poñer o carro diante das vacas: canto se pretendía facer desbarátase antes de que poida realizarse nada. Neste asunto, as ansiedades duns e outros, tanto desde o mundo produtivo turístico e hostaleiro sobre todo, como desde os afáns de recuperar tempos supostamente perdidos en confinamentos e corentenas restrictivas, levan confusión ao que debería  ser o antes e o despois nesta historia; as prexuizadas prioridades inducen a graves erros respecto das esixencias que deban mediar entre a saúde de todos e a liberdade individual.

Que as confusións existiron e existen, interesadas unhas e aparentemente inocentes outras, é obvio; aínda que no relaxamento sempre hai de todo, sempre hai os dispostos a pescar en augas revoltas, máis propicias para que se confíen os incautos e crédulos. Neste sentido, esta situación dubitativa entre a cuarta e quinta onda desta pandemia é unha boa metáfora, parábola ou simulación efectiva do que en moitos outros ámbitos nos sucede como sociedade.

Pedagoxías en loita

Repiten os opinadores agora -como moitas outras veces- que é unha cuestión pedagóxica, que non se ensinou ben o que hai e que, na transmisión das noticias desta peste faltou finura no que se di ou se deixa de dicir. O problema é que a Educación social non é unha tirita coxuntural, senón un ambiente que ou se crea con tempo ou non pasa de pura retórica; non é unha tecnocracia que, trala lectura rápida dun folleto de instrucións, aplícase e tense a solución. É, ante todo, unha actitude de longo prazo, unha cultura creada, alimentada e sostida nunha dirección determinada ata que arraigue, en cuxo desenvolvemento haber de ter claros os problemas a solucionar, os obxectivos de sociabilidade a conseguir e os medios axeitados para lograr a concordancia do que queremos para unha convivencia saudable para todos.

Pouca pedagoxía deste tipo hai cando os líderes políticos e sociais discuten violentos, coma se de mundos opostos se tratase, sen nada que compartir, ou coma se a co-gobernanza administrativa fose un dereito de conquista. Pouco se pode facer se hai lobbys presionando por ver que gremio ou organización saca máis vantaxe dos recursos que se están dispoñendo para atallar un problema. Moi pouco se logrará se os papás e mamás de moitos nenos en transo de facerse adultos, son os primeiros en confundir ante os seus vástagos o touciño coa velocidade. Ninguén razoable imaxinará que a suposta “responsabilidade” que se adoita recordar en situacións como esta a os máis novos lles vaia a chover caída do ceo cando todo o mundo os induce a ser irresponsables.

Como somos improvisadores permanentes, a quen -como xa sinalaba Larra- custa crer nunha rede indispensable de coidados, con estrutura consistente e duradeira, os nosos sanitarios quéixanse da mala pedagoxía que fai a Administración española -estatal, autonómica e municipal- desprotexiendo á Sanidade pública do indispensable. Aos cidadáns, pola nosa banda, deberan habernos ensinado a ocuparnos de onde se invisten os nosos impostos, se en mellor servizo para todos ou en maior rentabilidade para as empresas privadas do sector; talvez fósemos máis responsables das actitudes convenientes ante problemas como a COVID-19.

E igual sucede coa pedagoxía que a Administración desenvolve respecto ao sistema de educación xeral de todos, onde a ética universal, de dereitos e obrigacións iguais para todos se descabala desde a educación infantil con redes de centros cuxos idearios nucleares son tan distintos, e onde a privatización -a conta dos orzamentos comúns- é gran negocio desde antes da Lei Moyano en 1857. Esa cultura das diferenzas cultivadas para demostrar distinción medra exponencialmente en situacións como unha pandemia, e mostra a debilidade protectora do Estado, o único que pode garantir o ben de todos, especialmente dos que máis o necesitan, cando se traballa para que sexa mínima a súa consistencia. Non son os/as docentes nin os/as sanitarios/as -que tanta profesionalidade mostraron no transcurso do curso académico- as/os aias/aios responsables desta mala pedagoxía.

TEMAS: COVID-19.- Educación social.- Políticas sociais.- Autonomía e Liberdade persoal.- Saúde pública.

Manuel Menor Currás

Madrid, 05.07.2021