Medios mediocres e educación pobre alimentan políticas de pouco percorrido

Nin o que lle sucede ao xornalismo, nin o que acontece en Educación, alentan que, como país, vaiamos cumprir as esixencias dunha modernidade democrática. Camiñamos á pata galana.

Desde hai un tempo, é indiferente a liña editorial de moitos xornais: practicamente titulan igual. Caben diversas teorías explicativas e seguramente non é a peor a que, inspirada na metafísica escolástica do  unum,verum et bonum convertuntur, entenden que a “boa” perspectiva do que sucede -política, económica e socialmente falando- ben merece unha difusión ortodoxa. Aí están cabeceras diversas pero unidas, apostando pola “boa prensa” que se dicía outrora, cando había apóstolos especializados en que o “cuarto poder” estivese sempre acorde co primeiro. Outros, máis atentos aos distintos movementos de Dna.Sor-Aya en tempos propiciados por carencias de numerario, só ven niso formas de compensación pesebrista por favores recibidos. En fin, tamén cabe -sen inxenuidade preorwelliana- que, como propicia “a crise”, sexa definitivamente máis barato este negocio cun Xefe único de opinión e que, cun único consello editorial teledirixido -como adoita suceder nas nosas teles-, sexa suficiente.

A endeble prensa

Antecedentes tentadores hai. Longo tempo tivemos a Prensa do Movemento ou o NO-DO e aqueles teleclubs de Fraga, para crear pensamento único e unificado. Unha clave de actualidade, tipo Gran irmán, deuna o martes, 14/09/2016, un Banco. Comprou as portadas dos principais xornais españois: ABC, La Razón, El Mundo, El País, La Vanguardia, El Periódico e 20minutos. Pero o mellor é que a lectura diaria dos medios, que Internet favorece, xa nos afixo a que as diferenzas dunhas ou outras portadas de prensa, particularmente no que consideran noticia principal, sexan practicamente idénticas. Titulares, tipografías e ata infografía e fotografía concomitantes, non só non difieren; son coincidentes e reforzan a idea de que iso é o importante. De modo que o que din e como o din é “a realidade” e non o que realmente sucede. Se lidos varios medios, é indistinto lelos a eles ou o emitido polo servizo de comunicación da Moncloa ou calquera portavocía de poder similar, é deducible que o servizo público que está cumprindo moita prensa redúcese a estender o punto de vista dos que mandan. As únicas diferenzas perceptibles relevantes, en torno aos asuntos que nos incumben, son as dos bustos de mozas que elixan nuns ou outros medios, decisión que, ata hai pouco, parecía unha vulgaridade de Marca, As e Interviú. Esta democratización que a todo cidadán partidario da igualdade de xénero cargará de razóns para falar de patriarcalismo machista e lanzarse a imprecaciones antivoyeuristas, propicia, como o mel ás moscas, que os posibles olladores se queden atrapados na indistinta calidade do que lean. Evidentemente, o desenvolvemento crecente desta fórmula -populista?-, propicia que toda excitación cognitiva ante o que estea pasando sexa máis inerme, os silencios pasen desapercibidos e a memoria colectiva se deforme máis suavemente cara a unha desmemoria programada.

O Alzhéimer

Habemos de saudar, en cambio, con alegría o descubrimento feito por un equipo científico español para frear a enfermidade de Alzhéimer que, só en España, sofren arredor de  1.128.000 persoas, e que repercute noutros 3.5 millóns, pois no 94% dos casos, son as familias as que coidan dos que padecen a crecente demencia dos seus achegados. Dou fe do estresante que é este coidado. Dura un promedio de 10 anos e, a medida que a túa nai, por exemplo, xa nin sabe pronunciar o teu nome, vaiche crecendo a sensación de que a ninguén lle interesa o que lle pase a ela nin a ti mesmo. É para celebrar, pois, que sexa probada con éxito en ratos transxénicos unha molécula, a ASS234, que inhibe os procesos bioquímicos subxacentes ás desordes neurodexenerativos que provocan esta potente enfermidade.

A perda progresiva das capacidades cognitivas da linguaxe, aprendizaxe e memoria -acompañadas doutros trastornos moi fortes nos primeiras etapas- é o máis coñecido do Alzhéimer. Será un alivio que todo iso poida reducirse, e ha de agradecerse á investigación científica que así poida suceder máis pronto que tarde. Só cabe lamentar, pois -sen tacha ningunha de populismo-, que se reduciron no noso país os orzamentos nestas áreas. Por iso é máis lamentable que moitos dos nosos mellores alumnos teñan que emigrar masivamente ao estranxeiro para poder cumprir os seus soños de facer avanzar o coñecemento. Por exemplo, que esta semana se nos fose un dos mellores expedientes das universidades galegas, que será -non o dubiden- un magnífico investigador nunha de EEUU, no medio Oeste onde non se lle perdeu nada. Coa súa marcha, nós si perdemos moito. Contan da muller de Ronald Reagan, Nancy Davis, que foi activista furibunda contra os que andaban en investigacións de gran repercusión na concepción da propia vida humana, como as células nai. E engaden que, cando ao seu marido lle diagnosticaron esta enfermidade odiosa en 1994, non cesou nas súas peregrinaxes aos laboratorios máis avanzados -ata 2004 en que faleceu o expresidente-, por ver se ao fin descubrían algo que puidese paliar o que se lle desfacía día a día entre as mans…

Os pobres Pactos educativos

A educación pública podería ser un gran paliativo da ignorancia e a desigualdade. É o único modo de xeneralizar e preservar características xeneralizables de coñecemento, convivencia e capacidade, acordes co que neste momento é preciso para que un país poida sentirse orgulloso de si mesmo. Pois non. Tamén nisto nos falla a memoria e se incentiva que así sexa. Alguén debe pensar que así a xente, sen criterio para decatarse do que estea sucedendo, pode deixar mellor que a gobernen como queiran. Apurando non moito a argumentación, ata podería alguén dicir que, é na educación regresiva, como a que neste momento promociona a LOMCE, onde se pode atopar unha das razóns poderosas polas que a maioría que saíu nas eleccións do 26-X pode medrar máis se chegamos a unhas terceiras eleccións.

É evidente que as formas de ler a realidade -ou o que queren que vexamos como realidade- non poden variar moito ata o 25 de decembro, en que tería lugar esa posible terceira ocasión de exercer o voto. Tanto tempo dicíndonos que era malo este exercicio e, agora, resulta que ata o día de Nadal, se ninguén o remedia, vai ser importunado con este sen-buscar que, ademais, pode empeorar máis o panorama político dominante... Entre senrazóns e desmemorias, aí está o Sr.Méndez de Vigo ao seu, coa eternidade como referente e dentro dun “Goberno provisional”. Xa está volvendo chamar a uns e outros a ver se logra o Pacto Educativo e o Estatuto Docente que, desde antes de que aparecese a LOMCE en 2013, sempre abrigou o PP. Di que para “oír”, pero máis parece que sexa para que lle consintan confirmar que os anos escolares sigan sendo de segregación desde idade temperá, como algo “natural”. E, como medio máis apropiado para que así sexa, que mestres e profesores aumenten a súa disposición ao peonaxe: gobernados por directores capataces, nin falta farán as súas capacidades profesionais para difundir coñecemento e convivencia.

E Nancy Reagan

Alejandro Tiana acaba de rescatar da desmemoria a Rodolfo LLopis. Xusto despois das eleccións democráticas que deron paso á II República, dixo: “As urnas reflicten a realidade da sociedade española”. Tiana fai ver nun moi oportuno libro como se dedicaron a fortalecela e desenvolvela con grande atención e esforzo educador mentres os deixaron. Por exemplo, potenciando as MisiónsPedagóxicas nas zonas rurais máis abandonadas. Desafortunadamente, a historia da educación española posterior non había ter un desenvolvemento lineal, progresivamente mellor. Ignorar o longo corte que se produciu é dar pábulo ao Alzhéimer. Nesa liña está o sobreentender que temos un sistema educativo, o que se consolidou neses anos que seguiron, ten unha estrutura perfecta e intocable.

Fai xa moito -cando o que agora chamamos “concertos educativos” se chamaban “subvencións”-, algúns sociólogos atentos ao que sucedía naquela España nada democrática deixaron dito que, se o amplo número de alumnos que con diñeiro público por medio ía aos colexios privados, tivese que ser atendido nas condicións que prevalecían nos centros públicos, pronto desaparecerían gran parte dos problemas educativos. Viñémonos entretendo -especialmente desde os anos 90- con calidades, fracaso e outros alegres sinónimos, máis aptos para tirarse pedras que para poñernos de acordo no que merece a pena. E o certo é que, neste namentres provisional en que andamos, servatis servandis todo segue moi parecido a como era: ata a OCDE nos recrimina xa que o gasto educativo sexa inferior nun 3% ao da media dos países desta organización. Ao ritmo que imos, vainos a pasar como á Sra. Nancy Reagan. Iso si, moi entretidos co que nos conte a nova prensa uniformada que di informarnos.

TEMAS: Eleccións. Goberno provisional. Memoria e Historia. LOMCE. Alzhéimer. Misións pedagógicas. Nancy Reagan. Alejandro Tiana

.

Manuel Menor Currás

Madrid, 21/09/2016

O último é o Antropoceno, pero hai negacionismos educativos anticuados

Non é razoable pensar que, se se educa na estupidez, os humanos rezumemos sabedoría. Ata cando estean en xogo os nosos intereses, erraremos contentos.

Segundo algúns especialistas, estariamos xa noutra era xeológica, o Antropoceno; xa non sería o Holoceno a última etapa xeológica. Non só razoan cientificamente o cambio senón a denominación pola que se inclinan, coa que quedaría máis de manifesto que a propia Terra, como moitas das características da vida que nela se desenvolve, dependen da nosa responsabilidade.

O Antropoceno

Baséanse en que a acción humana está deixando pegada profunda en todo o planeta con residuos industriais, contaminación, perda da biodiversidade, emisión de gases á atmosfera, de xeito tal como antes non sucedera. Os incendios deste verán -e en particular os galegos- poderían engadírselle de cheo. Nos estratos terrestres quedou xa ben gravado -a ollos destes científicos- que, dentro do Cuaternario, esta nova subetapa vén marcada decididamente pola presenza de residuos de plutonio. A data de partida que lle asignan, 1952, correspondería ao momento do asentamento, global e sincrónico, dos isótopos radiactivos xerados polos ensaios de bombas atómicas. Non só se trata de pegadas humanas en algures do mundo, como sucede coa actividade humana desde a Prehistoria, senón que representa un cambio simultáneo no comportamento do planeta enteiro que, ademais, xa afecta seriamente á vida humana, por exemplo sucede co clima. A referencia xeológica que servirá como testemuña relevante do novo período ten moitas candidaturas. Entre elas como estudou AlejandroCearreta- a costa vasca, onde a Ría de Bilbao veu colmatando grosos sedimentos de escouras dos altos fornos durante máis de 100 anos.

Falta aínda tempo para que o que estes científicos consideran irreversible, se consolide como categoría no ámbito académico. Máis tardará aínda en entrar no currículum escolar: coa LOMCE en marcha, a tardanza pode ser maior. sucedeu máis veces: os desaxustes entre o que a ciencia desenvolve e a cultura oficial permite déronse con frecuencia e case sempre por intereses alleos ao coñecemento. Testemúñano os azarosos días de Galileo a conta dos descubrimentos co seu telescopio. A propia cosmocronología foi testemuña diso, como pode verse en moitas enciclopedias da nosa infancia, algunhas das cales aínda reproducían, con leves matices, o que o arzobispo James Usher escribira en 1650. Nos seus Anales do mundo, tanto pode lerse que a Creación da Terra había ter lugar o 22/10/4004 a.C., ás 19hs., como que a Expulsión de Adán e Eva do Paraíso fora case tres meses máis tarde, tal que o luns 10/11/4004 a.C. Aseguran hoxe os paleoxeólogos que a Terra ten uns 4.470 millóns de anos, cunha posible variación en torno ao 1% segundo o modelo analítico que se adopte. Foi desde o século XVIII cando os xeólogos, e o propio Kant, puxeron en dúbida a lectura máis ou menos literal que Usher facía do relato do Xénese. E aínda é un problema en moitas escolas -non só dalgunhas rexións de EEUU- ensinar desde a perspectiva científica a vida humana sobre a Terra ou as orixes desta.

O comodín do “natural”

A aceptación xeralizada do Antropoceno como nova categoría na escala temporal xeológica, traerá división de opinións. E fortes presións de todo tipo porque implicará maior responsabilidade humana en moitas das cuestións que afectan á vida dos propios homes. Se se acepta que xa esteamos no Antropoceno, parece que nos temos que sentir obrigados a facer algo para que o que está sucedendo coas nosas actividades irresponsables ou caprichosas non sexa irremediable. O período interglaciar que caracterizou os últimos 11784 anos posibilitou o desenvolvemento do Homo sapiens, pero o nivel cientificotécnico alcanzado non só modificou sustantivamente o medio, senón que pode facer inviable a propia vida humana. E non é fácil deixar de ser o homo sapiens egocéntrico que adoitamos ser, encerrado en si mesmo, para reconsiderar a nosa interrelación cos demais seres que poboan a Terra. Estamos, pois, ante un asunto de gran interese non só científico, senón tamén noutros planos. A simple percepción do Antropoceno como algo novo e distinto, suxire múltiples paralelismos en canto a comportamentos en tempos históricos moito máis curtos e, ata, coxunturais. Nestas escalas de tempo, máis próximas ás de cada biografía, tamén os procesos de cambio e continuidade adoitan suscitar conflitos e, ás veces, impiden tomar as decisións máis convenientes por interposición de intereses solipsistas de diversa preeminencia.

En política, esta colisión adoita ser habitual. As dúbidas corroen as versións oficiais sobre canto acontece, polo que sempre adoita saltar a dúbida metódica dos máis inquedos: Cando se fodeu o Perú??, que dicía o Zavalita de Conversaciones en la Catedral (Vargas Llosa, 1969). E sempre hai, tamén, un inicio, frecuentemente reiterado de tropezos na mesma pedra. Vexan, por exemplo, o afán de naturalizar que teñen moitos proxectos solemnes de “cambio”, ocupados en mantelo todo coma se “a natureza” procedese dun determinado modo. Ante o cal, o cómodo criterio a que adoitan seguir os políticos irresponsables é non estorbar ao que “a natureza” fai ou, ata, axudala a que o faga mellor do que por si mesma adoita. Dito doutro xeito, que, segundo este sesteante criterio, a mellor acción política será a da non-política. A política, con todo, non procede no baleiro. O prestixio de “a natureza” como mellor criterio adoita abarcar a case todos os ámbitos culturais. Non poucos ensinos relixiosos a tomaron como guía para xustificar determinados preceptos morais que impoñen aos seus fieis. Moitos estudos de socioloxía e psicoloxía parece que só pretenden constatar que está aí como determinante e, en Pedagoxía, non son poucos os que só tratan de confirmar o que unha mirada prexuizada viu sen afán de cambiar nada. E os cárceres, curiosamente, tamén parecen inclinarse por esta posición hexemónica. Evidentemente, “a natureza” foi utilizada -a miúdo con ignorancia culpable, cando non por estúpida obediencia previa- para ver como “natural” o que non era senón pura elucubración e ideario subxectivo. Ver a onde conduciu a consideración da desigualdade “natural” ou unha despreciativa aplicación da selección das especies, aplicada aos grupos humanos, é hoxe bochornoso para a humanidade: non o era hai ben pouco. E se miramos cara á Historia, podemos confirmar outras aberracións, como as que primaron na consideración da muller como inferior, dando pé a todo tipo de misoxinias. A escravitude foi tamén un deses buracos negros. Ilustrados houbo que defenderon que, se Deus nos realmente iguais, fíxonos brancos a todos; ao que os máis pragmáticos engadían que, se se ansiaba comer azucre barato en Europa, necesario era que houbese escravos nas facendas americanas. Veñen de lonxe, pois, as concordancias entre diversas formas de dominio, imperialismo e colonización, cos “naturalizadores” razoamentos de carácter eurocéntrico, antropocéntrico e similares.

Desmemoriados do pasado

Non é fácil desprenderse do pasado prexuizado e menos se se teñen intereses ancorados en supostos que se desexan inamovibles. Non é difícil, tampouco, advertir como en moitas das manifestacións da nosa fragmentada vida política perviven xeitos de apego “naturalizado” ao pasado e non ceder a perspectivas de análises e decisión que contemplen mellor o mundo en que estamos e do que somos responsables. O esbaradizo panorama que se creou nos últimos meses parece avalar a tese dos que viven mellor así. Os que teñen poder e non se sentiron especialmente afectados pola crise ou se viron beneficiados por ela -de xeito directo ou de xeito simbólico, aumentando a súa distancia respecto de os demais- vena como algo “natural” porque os favorece. Nada presaxia de feito que vaia a diminuír a súa aceptación das posicións máis conservadoras. Á vista está como corrixiron o voto nas eleccións de xuño, sen importarlles que sexa da acción moral levada a cabo polas decisións gobernamentais en leis principais -educación, liberdades públicas ou traballo-, en recortes de servizos públicos relevantes como Sanidade, por exemplo, ou mediante fórmulas corruptas de uso dos bens públicos.

A cuestión -como cando a finais do XIX abriuse paso o Estado social- é que esta posición non é sostenible indefinidamente. Igual que se impuxo a consideración heliocéntrica do sistema en que estaba situada a Terra, e igual que se acabará denominando Antropoceno á etapa xeológica en que xa estamos desde os anos 50, a única perspectiva responsable e consistente é a da apertura democrática aos intereses e problemas de todos, único obxectivo, por outra banda, a que debe atender o orzamento público. En vertentes da vida colectiva como a Educación, isto cobra especial significación, pois, nun mundo tan acelerado como este, a construción do futuro faise especialmente urxente: non admite moita dilatación. E é asombroso, en cambio, o afán por manter e aumentar situacións de crecente desequilibrio como as que, nun comezo de curso como este, poden advertirse como formas irresponsables. Segregación de alumnos, libros de texto, comedores escolares, dirección de centros, formación de profesores, interinaxes destes, ratios de alumnado, estatuto da profesión docente, pública/privada, dotación dos centros públicos, inspección, avaliacións externas e reválidas, currículos, proxectos tecnocráticos para uns ou outros niveis, cheques escolares, formación profesional ou o que sexa, son outros tantos capítulos que non caben nun encorsetado Pacto Nacional de Educación como o que seguen propoñendo como algo xa obsoleto: nin coa adopción de palabras inéditas durante estes máis de catro anos pasados, chega a política educativa do PP á convicción que pretende mostrar a nominación xeológica do noso presente como Antropoceno. A puro Holoceno pasado cheiran, por exemplo, as 93 medidas que, para “transformar a educación madrileña”, viñeron redactando na Consellería de Educación desa Comunidade. Anunciounas Cifuentes o mércores pasado para unha rexión que pretende liderar “melloras” educativas, pero atendendo a cuestións, métodos e propostas exclusivamente seleccionadas por ela e o seu conselleiro, en sintonía coa herdanza de gobernanza desta autonomía levada a efecto desde 2003. Os colectivos sociais afectados por como se xestionou nos últimos 13 anos a educación madrileña, non parece que sexan consultados. É máis, algúns hai que, en previsión, pasaron máis de medio curso pasado sinalando esixencias e diagnósticos de modo ben distinto cando non contrario.

Estratos nada provisionais

Iso de dar as costas ao que poida estropear os noticiarios é un vicio antigo do que moitos medios se alimentan. Ás veces, ata volvemos ao NO-DO con estúpido contento para que a cidadanía non se inquiete. Todo iría ben se se lograse facer crer que estamos nas mellores mans e non se demanda senón a continuidade de solucións, aínda que o ensimismamento obnubilante sexa pernicioso a curto prazo. Viría ben por iso, non perder de vista o desperdicio de tempo precioso para os cidadáns con tan repetitivos afáns manipuladores, alleos ao coñecemento e á convivencia saudables. Xa Heine prediciu -e non é cousa do pasado- que quen queima libros termina tarde ou cedo queimando homes. Tamén Jiménez Lozano advertiu nas actas xudiciais da Inquisición como aparecían en dúbida costumes e hábitos que volveron poñerse en pé logo de nosa última guerra civil, “idénticas ás do pasado inquisitorial de catrocentos anos atrás”. Moitas poden parecer hoxe obsoletas:"control da alimentación sen carne os días de abstinencia, do vestido ou as diversións e da conduta sexual; control sobre os grupos relixiosos minoritarios ou de disidentes políticos; medo e escarmentos públicos; prohibición de libros; ocultamento e cambio de nomes; misións populares que equivalían a edictos inquisitoriais; sermóns de exaltación da fe; a dramática delimitación oficial do ben e do mal, o ortodoxo e o heterodoxo, o verdadeiro e o falso”. E concluía o autor vallisoletano: “Só me queda engadir que esta conduta, así como as súas supervivencias, comproban, sen dúbida, o gran fracaso histórico da Inquisición que con tanto empeño tratou de extirpar todo iso, e á súa inútil tarefa sacrificou tantas vidas e tantos sufrimentos” (Judíos, moriscos y conversos, Ámbito, 1982).

TEMAS: Antropoceno. Tempos xeológicos. Tempos históricos. Natureza e naturalización. Antropocentrismo, LOMCE. Cifuentes. Reformas e continuismo. Responsabilidade-Irresponsabilidade.

Manuel Menor Currás

Madrid, 12/09/2016

A sesta de Rajoy non se perturba pola costa escolar de setembro

Nin con maioría absoluta sería decente un novo Goberno que non se decatase da pobreza en que estamos instalados, ou non se decatase de poder contribuír a causala.

Haberá que preguntarlle a Peridis como se lle ocorreu pintar a Rajoy sesteando. Nas súas tiras, xa sesteaba con e en Aznar. Seguiuno facendo desde entón, especialmente estes catro anos e os oito longos meses últimos sobre a súa columna de poder. E acaba de facelo nestas sesións do Congreso, tanto os días 30 e 31 de agosto, como, sobre todo, 48 horas máis tarde. O venres, 2 de setembro, ás 19hs. afrontou o último tramo de imposible investidura sesteando. Resultado: que, como pregoan refráns retranqueiros do Norte castelán, propicios ao dicir resabiado, nin pariu a avóa nin pariu a burra. En tan glorioso desenlace acompañouño na tribuna de oradores Rafael Hernando, tan dotado para o sarcasmo bronco e falaz que nada lle quedou para o diálogo fino que, en momentos como os actuais, se necesitaba. Na sombra, acompañárono e aplaudiron, serviciais e sumisos, os outros dirixentes do PP reafirmando solemnee redundantemente que Rajoy segue sendo o seu candidato nos incertos días que veñen ata o 25 de decembro.

A sesta e terceiras eleccións

Imos, se ninguén o remedia, a terceiras eleccións. E xa hai quen deu en dicir que o destas últimas sestas de Rajoy é boa táctica para acabar vencendo. Esa teoría acomódase ben a unha experiencia en que os problemas pasan ao seu lado sen mancalo ninluxalo. Como cando o do chapapote e os seus “hilillos” ou as disputas sobre liderado dentro do partido en que, a base de deixar que se podrecesen, déronlle fama de tolerante. O obxectivo dunhas terceiras eleccións acabaría fartando ao cidadán votante, deixaría un regueiro de abstencións e probablemente xeraría bastante desconcerto nos outros partidos, que non se librarán de soster complicados debates por mor da hipotética oportunidade non aproveitada. Para empezar a facer oposición parlamentaria en serio, segundo lles recordaron e lles recordaran, deberían deixar gobernar a quen obtivo máis escanos o 26-X. Esa mensaxe difunden os amplificadores medios do PP -desde antes do debate de investidura-, contribuíndo a profundar a fenda social de “a responsabilidade”, mentres eximen a Rajoy, o seu predilecto.

O simbolismo da sesta enlaza perfectamente co do señoritismo rampante do presidente aínda en funcións. Unha postura moi acorde coa cantidade de despilfarros e manexos tramposos a que se dedicou tanto tempo e preocupación desde cargos e decisións relevantes. Non lles caiba dúbida de que unha parte importante de “a desconfianza” con que foi votada a súa candidatura estes días pasados, ha ter que ver con que ninguén quere arrastrar complicidade con personaxes que, dentro de moi pouco e ao longo de bastantes meses, desfilarán cara á Audiencia Nacional como testemuñas, cómplices ou implicados nas múltiples causas que comezan a substanciarse. Mellor -pensarían todos os opoñentes políticos- distanciarse por razóns presuntamente éticas, de mercadotecnia á recíproca, ou simplemente de puro despeito ante afrontas gratuítas das refregas partidistas. Aí está xa, a modo de aperitivo, o razoamento xurídico do TSJM á propósito dunha manobra de Aguirrecon solo público en Chamberí para que uns poucos puidesen xogar ao golf: “Os intereses xerais quedaron desprazados polo interese particular da legalización, con claro desvío de poder”. E aí están igualmente, decisións sobre amigos colocados -en que o mérito e a seriedade pasaron a ser pautas extraplanetarias-, perigosas cuestións que, entre outros, afectan ao ministro do Interior e aos seus principais subordinados, ou -logo de declaracións tan solemnes sobre da corrupción- a designación do Sr. Soria para que concorra ao posto executivo do Banco Mundial, tan escandalosa como o foron no seu día a de Trillo para a embaixada de Londres ou a de Wert para a de París ante a OCDE, logo dunha xestión en Educación allea ao ben educativo que todos demandan.

Cinismo señoritil

O cinismo señoritil ten arraigada tradición ata onde non hai cortijos pero si xeitos caciquís de construír servidumes, á antiga e á moderna. Na Galicia do XIX, do XX e do XXI hai sobrados exemplos que, no seu momento, soubo debuxar Castelao. Foi fácil de advertir nalgunhas réplicas do pasado debate como cando, por exemplo, saíu a relucir a pobreza. O candidato estivo moi no papel do señorito para quen esas cousas non existen. Moi en sintonía coa súa vella concepción de cando escribía en Faro de Vigo -(1983 e 1984)- sobre da desigualdade e da “envexa igualitaria” que corroía aos que demandaban reformas impertinentes por non axustarse ao que el pensaba ou ao Crepúsculo de las ideologías de Fernández de la Mora, de onde bebía. Tampouco case ninguén di pertencer -e menos el- á clase traballadora, o que non explica nada sobre a desigualdade crecente e as súas consecuencias. Si o fai, en cambio, a propósito da inutilidade da estirpe dos señoritos e as súas sestas, que o IBEX-35, a Bolsa e, en xeral, a produción e demais datos macroeconómicos parezan indiferentes aos hábitos gobernamentais. Co laissez-fair automático en que os deixaron moverse, a nave vai? Hai, por iso, non pouco de hipocrisía nas apelacións de bastantes economistas que, de tanto en tanto se entreveran nas noticias apurando a cuestión da “irresponsabilidade” dos que non facilitaron a formación de Goberno. Esa xestión da información a conveniencia conculca o dereito á información veraz que deben os gobernantes aos seus gobernados. Incapaces de non publicitar máis que marabillas do que fan, a pantomima -que pronto mostrarán mellor as eleccións autonómicas que se aveciñan, sempre acaba por saír á luz. Por exemplo en Galicia, onde, nos sete anos de “reinado” de Feijóo, o “crecemento” foi de 56.000 parados máis e, tamén, 700.000 “pobres”, mentres os salarios diminuíron un 6% e o déficit da Seguridade Social crece ao ritmo de 400 millóns ao mes.

Pese ao cal, ata pouco o señoritismo será instituido de obrigada referencia. De momento, xa existe no tomo XLII do Diccionario biográfico español da Real Academia da Historia unha exemplarizante entrada ao eminente home que Peridis debuxa sesteando. Non ten tacha ningunha e máis dun profesor de historia mandará lelo para que cunda o exemplo entre o seu alumnado. Non é o único caso, porque está moi ben acompañado por Aguirre e outros que deben configurar o canon de “nova” memoria histórica dos españois. Aí inspíranse quen din que a Rajoy non se lle coñece por facer nada contra a Educación cando, no seu florido curso político, encomendóuselle esta responsabilidade. Quen, no entanto, pasen da versión oficial á que se desprende do repaso das decisións que, segundo o BOE, tomou entre o 19-01-1999 e o 27-04-2000, poderán advertir, por exemplo, que nada fixo por frear as disposicións contrarias a un bo ensino para todos que tomara a súa antecesora, Esperanza Aguirre, e que, ademais, deixou moi ben engraxada a súa continuidade para canto aparecería na LOCE de Pilar del Castillo, o gran anticipo da LOMCE. Foron ambas ministras máis lenguaraces, pero como detalle significativo das eficientes actividades que neste terreo lle son asignables, non se ha de esquecer que súa é unha breve LeiOrgánica, do 21-04-1999 -consultable no BOE do día 22-, que modificou o Apartado un da disposición adicional segunda da LODE. De tal modo retocou a súa lectura, que o ensino podería ser considerada non estritamente como servizo público senón desde a perspectiva da satisfacción dos intereses particulares. Desta guisa, a colaboración do ensino privado cobraba outro sentido do que tiña na LODE e revertía os “concertos” á situación de “subvencións” que habían ter antes de 1985. Aí empezou o cambio significativo entre ensino concertado e ensino público que se acrecentou logo, primeiro con Pilar del Castillo e, desde 2011, con Wert principalisimamente.

As fraxilidades que non ven as melloras

É evidente que a identidade persoal baséase na memoria; tamén a dos pobos. Mal fariamos se non recordásemos todo isto, porque pode seguir sucedendo impunemente. E máis que pode suceder se só pensamos individualmente e sen contemplar que a microeconomía aparenta non ter que ver cos grandes números, que, á súa vez, parecen indiferentes ao político. Algo de mentira hai, ou insuficiente verdade, cando se esquece que as familias, os nenos ou os estudantes “fráxiles” seguen aí, dentro do PIB e os seus datos macro, interpelando non só aos políticos máis ou menos desganados que temos, senón tamén ás razóns, racionais e irracionais, polas que lles eliximos.

Pode verse moi ben neste comezo de curso. Estamos empezando e non vén mal recordar aos 127.000 estudantes universitarios menos que ten a universidade pública desde que goberna Rajoy, é dicir, un 10% inferior grazas, entre outras cousas, ao R.D. 14/2012 que subiu as taxas universitarias. A súa consecuencia, segundo Julio Serrano, foi que “as diferenzas entre os prezos das matrículas e as matrículas máis caras triplicáronse en todos os casos analizados no seu informe sobre Precios públicos universitarios y axudas al estudio en Europa (CCOO, 2016, p. 77). Doutra banda, os datos que nos proporcionan todas as ONGs relevantes que se moven entre os intersticios do que non fai o Estado, destacan as serias contradicións que temos os españois neste momento, pois a pobreza -como din os de Axuda en Acción- non se ha ir de vacacións. Con máis dun terzo de nenos en severo risco de pobreza -con todo o que isto representa para as súas vidas e para o país-, a pobreza si existe. E crece grazas ao ritmo de desempregados que non cesa e á precariedade dos salarios. Iso, unido aos recortes que seguen tendo os centros públicos, fai imposible afrontar o copago dos 300/700Euros que custan os libros escolares de promedio, segundo niveis, ao 60% das familias. Non se esqueza tampouco que, de 2012 a 2016, a porcentaxe de parados que reciben algunha prestación baixou un 10%, situándose neste mes de xullo pasado en tan só un 57,7%. Engádanse a estas minucias que non ven os señoritos, as cifras que seguimos tendo de abandono escolar, o 21%, fronte ao 12% de media que hai na UE dos 28, e empezaremos a ver, ademais, como reflicte a educación española a boa marcha que nos pintou o adormecedor candidato á Presidencia de Goberno estes días. Pódenselle engadir os datos relativos á desigualdade de fondo estrutural existente neste terreo, se se quere observar os segmentos sociais que se corresponden co ensino público e privado, e teremos o panorama case completo da mellora educativa en que andamos metidos coa LOMCE, de xeito evidente sostida no que non se sabe se aínda válido documento dos 150 compromisos para mellorar España.

A “costa escolar” de setembro

Na costa de setembro, pódense simular moitas cousas pero non a felicidade. Sóbranos información para saber que significa no noso medio o ben e o mal, o xusto e inxusto, pese ás as ambigüidades de que queren nutrirnos. Pero por múltiples que poidan ser as reservas de cada cal, o que caracteriza a acción democrática é que a lei e o sentimento moral se xuten para amortecer as insuficiencias e carencias da vida. Esa é a razón da dimensión social do Estado, a que fai que un país só poida considerarse máis moderno e máis xusto -máis desenvolvido, se se quere-, canto máis impidan as súas leis e as súas institucións que o pobre sexa menos miserable e que o rico e poderoso o sexa en exceso.

Moitos datos poderíanse agregar neste estraño comezo de curso -como os dos informes periódicos dos sindicatos e de organizacións como CEAPA-, tantas veces emitidos nestes catro anos e os seus seguintes oito meses. Todos confirman un agre panorama en que as intranquilizantes sestas de Rajoy non só non arranxan nada senón que soan a insulto a moitos cidadáns. A tres meses vista, e cando os que máis sofren a situación nunca adoitan votar, os que o senten diminuirán, aos que Galbraith chamou “satisfeitos” élles indiferente e ata medran relativamente na súa capacidade de voto. E como telón de fondo, as liñaxes do señoritismo sesteante -de que existen máis versións que a de Rajoy, aínda que a súa sexa paradigmática-, transpiran unha melancolía rancia que só conduce a máis dependencia sumisa. Xa parece que se quixese inducirnos a pensar -como outrora e sen populismos explícitos- que estamos predeterminados a producir un pouco máis dentro das normas da precariedade, entre as cales, a ignorancia programada é máis froitífera que unha modernidade respirable.

TEMAS: Investidura. Goberno. Señoritismo gobernamental. Terceiras eleccións. Pobreza infantil. Costa escolar de setembro. Corrupción. Galbraith. Wert. Rajoy.

Manuel Menor Currás

Madrid, 05/09/2016

Dereitos e recortes escenifican outra sesión de investidura errada

Máis que unha educación democrática e moderna, ao PP de Rajoy interésalle a pura continuidade do que lexislaron ata agora, aínda que xa non teñan maioría parlamentaria.

En esencia, o oído o día 30 na Cámara volveu a repetirse o 31 de agosto, cando de xeito máis contundente quedou fixada unha dualidade de posicións irreconciliables en canto ao que se pretendía: a investidura de Rajoy. É moi probable que nada varíe o venres no segundo intento e que o asunto quede no aire á expectativa provisional de que xurda outro candidato. En conxunto, poida que a Rajoy lle conveña ir a unhas novas eleccións, na expectativa de que, similarmente ao ocorrido nas do pasado xuño, aumente a proporción dos seus escanos e, por agotamento ou abstención dos seus oponentes, renove a maioría suficiente para seguir gobernando. Sexa o que for, os elementos centrais do desencontro actual que impide unha saída á falta de Goberno, quedaron claros no que o 30 de setembro, deixou dito o actual presidente en funcións esaxerando os méritos do que fixera estes anos e poñendo en máxima evidencia o pouco que lle interesaba un cambio significativo nunha traxectoria en que que os recortes no social e os dereitos políticos quedaron seriamente afectados mentres as expresións de corrupción escandalizaron amplamente.

De cores

Como adoita suceder en situacións solemnes, todo empezara uns días antes, neste caso con alusións cromáticas que volverían implícita e explicitamente nestas dúas sesións: “Non ten nin cor” a posible investidura de Rajoy coa intentada por Pedro Sánchez. Esa foi a Palabra de Hernando que, glosada, amplificada e rememorada pola práctica totalidade dos medios influíntes, cobrou visos de verdade. Ben mirada a hemeroteca, con todo, entre o que nesa contorna se dixo no mes de marzo e o que se dixo para preparar o ambiente apropiado ao discurso de Rajoy este 30 de agosto, non se entende a diferenza. Só cabe concluír que, en política -como nas demais formas da vida relacional- prima case sempre a lei do funil ou, máis fisicamente, que todo é da cor do cristal con que se mire. É dicir, que tiña razón o portavoz do PP: un é a cor do PP, tirando decididamente ao azul -levemente menos mariño que outrora- e outro a cor do PSOE, menos vermello que o que moitos desexarían, pero vermello. Da cor do resto do persoal, parece que a ninguén lle importou en exceso, salvo o laranxa que foi reiteradamente aludido pola súa complementariedade ao azul nesta coxuntura.

De cores vestíanse antes os campos na primavera, afirmación de curto alcance que, co cambio climático en marcha, non coincide co que aprenderamos na nosa infancia coas omnipresentes flores como recurso rudimentario de lindezas poéticas. Iso cantaron tamén moitísimos cursillistas de cristiandade de finais dos sesenta e xa nin adoita oírse senón nalgunhas reunións de xente algo maior. Tamén nisto acelerouse un longo proceso de cambio, cando nin sequera é habitual atopar a xente que cante ao unísono, aínda que libase en común ampla e gozosamente. Ata ás excursións escolares, chegou o exterminio dos desafinamientos compartidos. Aquel hábito colectivo cedeu ante Facebook e as redes sociais, que están motivando unha mutación acelerada das falanxes, falanxiñas e falanxetas dixitais. O caso é que, coa mención de Hernando ás cores, veuse a reafirmar a teoría de que “en materia de cor” como recollía o refraneiro de Martínez Kleiser-, o que a cada un lle guste é o mellor. É dicir, que o que talvez quixo dicir é que cada cal vai ao seu, aínda que pareza que todos camiñamos xuntos, como o pobo soberano.

Veu quedar máis claro cara ás 17 08hs. do devandito día trinta de agosto, en que Rajoy terminou de degranar os seus méritos e proxectos para o caso de que os señores parlamentarios tivesen a ben elixirlle para continuar gobernando, que é o que en verdade pedía: proseguir na continuidade. Nada explicou do mal feito, que pretendía prolongar con leves modulacións no concerto dalgúns acordos “multicolores”. Ningún arrepentimento mostrou respecto das reformas que, segundo asegurou, había que facer. A súa única novidade real foi intentar unhas difíciles pontes -que no transcurso dos anos pasados voara sistemáticamente- para poder renovar, coa colaboración de máis forzas que as do C´s, as tarefas a que se afixo nestes catro anos. Case todo estivo ben feito na súa opinión, e empeñado estivo en que se sumasen ao seu relato de que nos sacou dun marasmo de espanto e situarnos nun proceso de recuperación do que nos teñen envexa no mundo. Con esa bagaxe tan repetitiva, de puro marketing tranquilizador e múltiples veces tinguido de burocrático aire de pasado a conservar, atreveuse a pedir aos demais, por moi en desacordo que estivesen, que lle facilitasen continuar na Moncloa: cuestión de responsabilidade, dixo. E humildade faltoulle ao dicilo, pois deixou sen explicar á cidadanía e a cantos alí estaban, por que esixía responsabilidade con tan pouco respecto ás opinións e necesidades dos representados pola outra parte substancial da Cámara, cando soa moi irresponsable democraticamente falando.

Cor dos acordos de Educación

Moi significativo foi no espectro de cores a que correspondía o seu discurso, que na maioría das cuestións que aparentaban ser novas porque falaban de acordos nacionais de futuro en Educación, violencia de xénero e pensións principalmente -o que para el debía ser unha inmensa novidade-, non estivese facendo senón unha lectura rutineira dos papeis que asinaran con Cidadáns. Concretamente, en Educación, a lectura ata foi incorrecta pois deixou fóra a Educación Infantil: a teor do que lía, o sistema educativo gratuíto empezaría coa Primaria volveu dicilo o día 31. Polo demais, insistiu en cuestións, centrais no documento dos 150 compromisos que o representante de Compromís cualificaría de gatopardescos. E así, a LOMCE continúa prácticamente tal cal e, sobre todo, a interpretación do art. 27 da Constitución segue tendo difícil harmonización ao querer que siga casando, sen pexas, a liberdade dos pais para elixir colexios e a igualdade educativa de todos. Non se cortou tampouco ao dar como punto de partida para a atención ao profesorado -peza central do sistema-, os prolegómenos do Estatuto da Función Docente xa adiantados no “Libro branco preparado polo Sr. Marina e denostado polos colectivos implicados. Iso do profesorado como centro de toda mellora educativa quedou deste xeito no mero retrouso administrativisto de que sempre gozou: aparece en toda a lexislación educativa, xa desde Antonio García Álix en 1900 como primeiro ministro de Instrución pública, sen que cese de reiterarse no BOE desde a postguerra con máis desdén rutineiro que eficiencia coidadosa. De pasada, igual referencia relevante tivo a mención á gobernanza universitaria, asunto que moitos temen quede sentenciado no deseñado por Wert. O que Rajoy destacou a realizar en asuntos educativos, tan claro quedou como impreciso e pobre estaba no xa famoso documento dos 150 compromisos asinados polos dous partidos que avalan a candidatura de Rajoy con 170 escanos. Similarmente quedaron as cousas noutras áreas socioeconómicas, como se ocuparon en destacar os voceiros das outras formacións de coloracións ás que a oferta de Rajoy non logrou convencer, polo menos de momento.

Do vermello provisional

Ao final, cando o vermello da barra estatística mostraba en TVE os 180 votos negativos que impedían que o resultado desta primeira votación de investidura fose favorable, confirmáronse -esta vez de xeito extraordinariamente solemne- dous criterios da opción política defendida polas dúas formacións centrais, PP e Cidadáns, que a defendían. Os dous son relevantes, deste xeito, para calquera pretensión de Pacto futuro en Educación: A) que a Educación seguirá de xeito evidente practicamente igual, e B) que, a esta xente, non lle interesa moito que pase coa maioría social e o tipo de educación que vaia a ter. Na dicotomía tradicional do estudas ou traballas, teñen moito máis que ver co segundo que co primeiro e, na maioría dos casos, con moi baixo nivel de competencia e ampla precariedade. Tanto no educativo como nas demais cuestións que puidesen afectar a esa gran maioría social, tan só parece importarlles que non lles importunen moito.

De feito, ese colectivo ampliamente maioritario non apareceu para nada no discurso famoso da expectativa de investidura, como non fose como atrezzo colateral. Non basta con mencionar por esixencia do guión o término “equidade”, e puido confirmarse cumpridamente nas alusiones teóricas a “a soberanía nacional” que, respecto das tensións territoriais de signo independentista, saíron a colación. O concepto manexado polo presidente en funcións e candidato a renovar mandato, afastouse non pouco do que por soberanía se entendía nas posicións do liberalismo democrático do XIX, de modo que dicir que ese foi o discurso de “todas as constitucións españolas” desde 1812 é moi equívoco cando non falso, como en parte lle responderon algúns intervinientes. Visto en termos prácticos, moi limitado foi o seu exercicio: ata 1890, o voto masculino non se universalizou -e con bastantes pexas; e, ademais dos múltiples xeitos en que se falsificaron as eleccións, tampouco as mulleres tiveron tal dereito ata a II República. Moi peculiar queda, ademais, se, no acontecido en España desde 1812, se pasan por alto quebras que a soberanía nacional tivo a base de múltiples interferencias de todo tipo, incluídos sucesivos golpes de Estado e guerras civís, deixando en consecuencia moi pouco tempo real á a soberanía democrática do pobo español. Arrogarse ser o seu intérprete exclusivo, e engadir unha especie de identificación hipostática con tal interpretación, en moitos dos nosos políticos -e de modo moi particular no sector máis conservador- trasluciuse en exceso neste debate. Pese a ironías e sarcasmos que lle deron certo ton distendido, a dureza foi grande en bastantes momentos.

Necesidade de máis luces que cores

Quere todo o visto e oído dicir que, á marxe de refraneiros e conveniencias manipuladoras -e do propio espectro lumínico en que nos movamos neste momento-, máis que unha cuestión de cores o que segue en xogo neste proceso de investidura e as súas derivacións é o gradiente de luces, xenerosidade e autonomía de que dispoñan os dirixentes políticos xurdidos das últimas eleccións para que non volva ser verdade o do vesgo guiando aos cegos, outra cantilena que, se ten graza, non debería ter tan amplo crédito. O máis concernido polo teatralizado desencontro exhibido estes dous días seguramente será, en todo caso, o afecto da cidadanía cara ás institucións políticas.


TEMAS: Discurso de investidura. Pacto de Educación. Novidades sistema educativo. Soberanía nacional. Estatuto da función docente. LOMCE.

Manuel Menor Currás

Madrid, 31/08/2016