Canseira e mobilización

Parece coma se estivésemos estancados, con poucas ganas de mover nada; non sexa que se rompa o ser das cousas.

Nos fragmentos filosóficos que nos chegaron desde a antiga Grecia pode verse como, detrás do que acontecía, estaba “o que é” e “o que non é”. Xa disputaban acerca da inmobilidade ou mobilidade do ser. Cando algúns profesores de Filosofía llo explicaban ás xeracións de Posguerra, aquelas cuestións ontolóxicas soaban peregrinas e os seus oíntes imaxinábanse a súa concreción en maridaxes  verticalistas como o de Educación e Descanso.

Que din os rumorosos galegos?

Algunha herdanza sociolóxica deixaron aquelas aprendizaxes. Non son poucos os expertos en estatísticas electorais que, no que incumbe ás que se achegan, prevén que se o 18 de febreiro os galegos que acudan a votar non alcanzan o 62%, a inmobilidade da prevalencia de voto seguirá no seu ser actual. Aducen en prol desta hipótese que, con Feijóo á fronte, a súa estratexia preelectoral procuraba desenvolver a parsimonia do votante, convencido de que gañaría o envite se a participación era frouxa. Nas eleccións de 2020, alcanzou o 47,96% de votos do 58,88% de votantes; abstívose o 41.12%). Pouco variou respecto a 2016, en que triunfara co 47,56% do 53,63% das papeletas; co 46,37% de abstención, seguiu a tradición dominante anterior, de baixa participación Que se chovía ou non chovía e que se os vellos eran inducidos a absterse ou pronunciarse, foron invocacións soadas, cando nalgunhas mesas os mortos podían votar.

Esta parecía a tónica para desenvolver estes días. Queda por ver, por tanto, ata que punto a intromisión dos péllets vai ser capaz de introducir dúbidas nos derechohabientes ao voto, acerca da xestión dos problemas e necesidades de Galicia durante estes anos. Romper a afeita cachaza dos galegos para achegarse ás urnas e que non parezan escépticos, demostraría que moitas cousas que, se son dun determinado modo, non é por inmutabilidade do seu ser natural e que son susceptibles de cambio. Se os que non votaron nas últimas eleccións seguen sen pensar facelo o 18 de febreiro, aínda que vexan en vivo o que pasa en asuntos como os que afectan á pesca, será porque desculpan aos seus xestores próximos do público. Seguindo vellos medos ao que dirán, terán dadas por bos as mensaxes de Feijóo e os seus correlixionarios no sentido de que a culpa de que algo non funciona tena o “sanchismo”; os malos serán os que removan  a tranquilidade do que dicía Parménides con ideas heraclitianas.

Cansazo

Visto o cansazo crecente de todo humano atento aos noticiarios, rende a dúbida tamén de se serven para algo os políticos e os seus partidos instrumentais. A matanza de Israel en Gaza xa supera os 25.000 mortos e, a pesar de ser crecente a estupefacción de centos de miles de manifestantes en todo o mundo, os dirixentes israelís aínda din que quedan meses –e miles de mortos?- ata liberarse da ameaza de Hamás. Intensifican os masacres e bombardeos e xa son doce ou trece espazos no Oriente Medio, onde esta Guerra está a ter repercusión directa. As comunicacións pola Canle de Suez e Mar Rojo están a ser cegadas e xa temos actores dispostos a defender os seus intereses nese amplo territorio estratéxico simulando axudar a israelís ou a palestinos, mentres a ONU, vilipendiada, ten as mans atadas no conflito. Despois de tantos anos repetindo o mesmo espectáculo internacional, neste momento é televisada en directo a vella vinganza que se orixinou por intrusismo en terra estraña. É moi canso que quen ten máis forza para retela queira facer ver que ten máis razón, e que, invocando suposta superioridade moral, trate de ampliala co consentimento dunha humanidade contemplativa.

A moitos cidadáns asolágalles o mesmo cansazo á vista de que, ante problemas concretos, abundan na súa contorna políticos expertos en reordenar o sentido das cousas. Con esta monomanía -igual á dun personaxe  da unamuniana novela  Amor e Pedagoxía-, cren que o obxecto da súa actividade pública é catalogar o universo para, unha vez redefinido, devolverllo ben ordenado a endeusadas ideoloxías. Ese fanatismo absolutista, sen arranxar nada, dificulta e converte en enigma cuestións delicadas como o urbanismo, a convivencia, a liberdade democrática e ata o coñecemento. Complicada a vida aos cidadáns, non é infrecuente que torzan o rico sentido que estes asuntos suxiren, non só ao ser nomeados, senón para entender a análise e evolución digna de canto sucede. Pola vía sofista do curtocircuíto semántico, deixando fóra de xogo o máis atractivo eríxense a si mesmos en sabios do lugar. Subidos aos altares das Redes Sociais, mesmo pugnan por ser insignes a pesar das censuras con que difuminan que non saben ou que non lles interesa que a dura realidade sexa removida.

Sucede especialmente no ámbito das políticas educativas, onde acertar é difícil. O corpus normativo neste terreo, repetitivo desde antes de 1857, fai pousada a súa historia e que o seu aprecio cívico poucas veces teña que ver co que realmente sucede nas aulas, por pomposos que sexan os fervores das Autonomías. Por tal motivo, é digno de ser observado o balbordo que se está montando a raíz do anuncio de antonte na Coruña, dun plan do MECDF sobre reforzo escolar en matemáticas e comprensión lectora que repartiría 500 millóns de € entre case cinco millóns de alumnos comprendidos entre terceiro de Primaria e cuarto de ESO. Equivale a 100 euros por estudante na lexislatura: 25€ cada ano, e como vaia afectar á organización actual das aulas escolares de toda España, á conta de qué e de quen, está en mantillas.

Cabe aventurar que pouco pode transformar culturas escolares vixentes, entre outros aspectos, en formación do profesorado, atención a desigualdades profundas e inspección dunha discriminatoria “liberdade de elección” que poucos teñen. Se só os retocan, máis dun terzo de alumnos, cando vaian por primeira vez á escola ou ao colexio, enseguida advertirá que o seu tránsito será un “fracaso”. O sistema ten esta limitación desde antes de que a OCDE se interesase pola educación española en 1969, e non faltaron quen o denuncie. Non é desdeñable a intención da iniciativa, pero é pousado volver repetir que remover transfondo de carencias competenciais como as que acaba de mostrar unha vez máis PISA, require outro compromiso co ensino público. 

TEMAS: Ensino público.- Reformas educativas.- Recursos.- Aprendizaxes e competencias.- Igualdade educativa.

 

MMC (22.01.2024)

Memoria e propaganda

 O xogo limpo da verdade histórica é difícil; a tendencia para facer trampas pretende dominar a narración. 

As cuestións da memoria histórica, relevantes na convivencia social,  sempre teñen tras súa o que sucede entre a experiencia que temos do tempo que nos toca vivir e o momento en que falamos ou escribimos sobre iso. Nese intervalo, encadéanse unha serie de operacións mentais, máis conscientes do que parece en que, ou nos decidimos polo que Paul Ricoeur denomina a“xusta memoria” ou por algún exceso de memoria ou esquecemento. Na práctica, case sempre adoita predominar algún dos extremos, como se advirte particularmente cando de conmemoracións se trata, abusivas case sempre do un ou o outro, a conveniencia do que dispón o evento.

Desde a condición de seres históricos, a memoria reflexiva de si mesmos no tránsito do nacemento á morte esixe cubrir pasos importantes para a súa construción. Desde os instrumentos documentais que testemuñan os feitos, e tras o seu contraste coa nosa propia vivencia, a comprensión relacional do que acontece e os seus porqués ha de alcanzar unha coherencia narrativa, sen pretensión de verdade absoluta pero con veracidade comprobable. E non é sinxelo ser sinceros. Cada cal saberá que fai con estes pasos sempre implícitos en canto dicimos e comunicamos aos demais e, sobre todo, no diálogo interno que traia consigo mesmo, en que a autenticidade é ineludible. De todos os xeitos, a título colectivo, demasiado sabemos do esquecemento e “a memoria manipulada”, a “memoria impedida” e a “memoria obrigada” e, tamén, de como o perdón e o “esquecemento feliz”, compartido, é complicado de lograr. Éo neste momento o que conleva “a amnistía, e aínda o é máis antepoñer a utopía de vivir como seres humanos en harmonía. As narrativas da Historia -sobre todo nacionalistas- son teimudas neste sentido, e as do día a día non desmerecen.

Da Haia a Camariñas

Levamos medio mes de 2024, e os noticiarios non cesan de repetir como as pretensións totalizadoras de verdade tratan de conducir os nosos recordos a unha versión conveniente de cuanto sucede. Está vixente a bárbara educación que practican moitos medios; confundindo información con propaganda fanática, amordazan a comprensión dos feitos. Co mesmo método tramposo, tras unha brutal defensa de verdades xusticeiras, en Palestina xa se superan os  24.000 mortos e os preto de 6.000 desparecidos, a máis diso outras represalias, sen preguntarse pola vinganza que hai algo máis de 100 días decidiu tomar pola súa man Hamás e tratar de arranxala en equidade. De nada valen as múltiples manifestacións en todo o mundo a favor do cesamento de hostilidades e demanda de final  para tanta devastación como a que desde 1948 vén sucedendo. Para esa zona tan transitada pola Historia, apenas importan as invocacións da ONU, nin da UE, nin agora mesmo as que, Sudáfrica esgrimiu ante o Tribunal de Xustiza da Haia.   “Se houbo actos de xenocidio –din desde o lado israelí- estes foron contra o pobo de Israel”. Netanyahu non fai caso á petición de cesamento do fogo, o alto tribunal xógase o seu prestixio na decisión que adopte, e seguimos nunha propaganda que nin ten en conta as memorias dos masacrados actuais nin, tampouco, as de quen  sufriu o Holocausto, aínda que para uns e outros siga valendo o que Primo Levi reclamaba en Se  sto é un home.

 

Máis cerca, nas costas de Galicia principalmente, pero tamén de Asturias e Cantabria, a memoria camiña a lombos das ondas en abundantes pellets  ata o punto de conmover a moitos voluntarios e levalos a varrer aspraias con medios caseiros, a pesar dun tempo meteorolóxico desagradable. Ante os magníficos escenarios naturais, o dano imprevisto destes microplásticos no ecosistema resaltou máis os carreiros que a memoria e o esquecemento poden transitar antes de dispoñer dun relato coherente e razoable. A secuencia dos testemuños que modulan os distintos actores implicados só mellorará a convivencia colectiva se se administra reflexionando.

Os distintos intereses que uns e outros poñen en xogo alcanzarán verdadeiro interese se, máis aló do simple “contar cousas” que invadiu de inmediato a non poucas/pouas redaccións, advírtese que non se trata dunha novela, senón de non quedar en ridículo. Sucedeu co Prestige e está a volver a suceder. Quen está na política como oficio, a pouco que esquecen o fundacional ben público ao que deben servir, adoitan incorrer en desproporcionar os seus actos dos seus propósitos. O medo para quedar mal ante a opinión publica e, sobre todo, ante si mesmos, átaos e emboba coa suposta inutilidade do esforzo por “facer as cousas ben”. Os que se deixan levar e non reflexionan son autómatas repetindo desmáns impropios de quen ten responsabilidade en xestionar o que acontece. Pillados por urxencias como unhas indixestas eleccións ou obediencias que pouco teñen que ver coa verdade, tenden a hipocrisías que pouco teñen que ver co ben colectivo que requiría o afastado “NUNCA MAIS”. Desde os “hilillos con aspecto de plastilina” ata os pellets de hoxe, o esquecemento inducido facilita a propaganda acrítica. Ninguén asume a súa incompetencia e, como o rei espido, só queren relatos en que quede ben parada a súa “honra”, un triste xogo en que nin eliminan a triste realidade, nin se ennobrecen por moito que afeiten a memoria e as palabras.

 

TEMAS: Memoria e Historia.- Propaganda e información.- Memoria xusta e memoria imposta.- Coherencia narrativa.

MMC (15.01.2024)

 

 

MMC (15.01.2024)

Móbiles e censuras

 

Un ecosistema democrático require unha escola sen disputas nin censuras na que caiban todos.

Acabamos de transitar pola festa dos Reis Magos facendo bos propósitos de  cara ao ano que acaba de empezar. O 2024 aventúrase, con todo idéntico a como foi 2023 e cantos o precedéron. O telexornal apenas cambia. Os mortos crecen nuns e outros sitios, empezando por Palestina e Ucraína, nunha proporción que non satisfai o afán punitivo de quen se senten superiores. O Mediterráneo e o Atlántico seguen sendo un cemiterio para cantos foxen da fame nos seus respectivos países, mentres medra a intransixencia cara á mobilidade que caracterizou aos homínidos; os herdeiros de Lucy, antepasada nosa en Etiopía e testemuña da súa relevancia hai tres millóns e medio de anos, hoxe non poderían alcanzar o Mar Vermello.

Censuras

Así mesmo, revoltas censoras proseguen na madrileña rúa Ferraz, mentres a Biblioteca Nacional lembra o trato aos “MALOS LIBROS” na historia moderna. Desde os inicios da imprenta, os xestores da verdade única albiscabanban “a malicia dos tempos” e tachaban, suprimían, prohibían e condenaban ao “inferno” -zona fisicamente existente nas bibliotecas- a canto libro, folleto ou publicación estimaban que non debera circular. A derrogación do Índice romano de libros prohibidos, que fixo o papa Pablo VI o 14 de xuño de 1966, modificou algo unha historia que iniciara en 1564 Pío IV, despois do Concilio de Trento. Durante catro séculos, ese catálogo de cuestións heréticas, inmorais, sexuais e, mesmo históricas e políticas, tivera 40 edicións. A última aínda prohibía en 1946 a lectura de 4.000 títulos baixo pena de excomuñon. Na mesma liña, o Xuramento antimodernista, que desde 1910 a 1967 era requirido a “todo o clero, os pastores, confesores, predicadores, superiores relixiosos e profesores de filosofía e teoloxía en seminarios” ou colexios relixiosos, dá idea do afán de control cultural da Igrexa católica durante tanto tempo.

Non pode dicirse que as autoridades políticas andasen mancas neste terreo: Despois de 1834 -en que ten lugar a cuarta e última abolición da Inquisición en España-, dun ou outro modo a censura non deixou de existir. Ben coñecen os historiadores os pasos polos que calquera xornal ou revista tiña que pasar antes de ver a luz no século XIX e gran parte do XX. Os que nacesen na proximidade da posguerra, lembrarán -como escribiu Manuel Rivas en Os libros arden mal (2006), a cantidade de bibliocaustos que houbo; tamén os expurgos de bibliotecas e, sobre todo, como os libros de texto e lectura emitían a verdade oficial. Moitos máis cidadáns lembrarán como a Lei 14/1966, de 18 de marzo, baixo a aparencia de “liberdade de prensa”, seguiu xogando coa censura aleatoriamente. Á cantidade de libros que a sufriron, engadiuse, entre outros, o peche do diario Madrid o 25.11.1971. Os criterios censores non foron en balde; quedaron gravados na mentalidade colectiva e, recuperada a democracia, seguiron moldeando ás xeracións posteriores a 1978.

Desde o afastado 1564 en que se burocratizou a censura, vemos como rexorde o seu método, supostamente polo ben democrático. Ás formas sutís que adoptan múltiples medios para non incorrer en infidelidade aos seus patrocinadores, engádense quen, desleais cos seus lectores e co oficio de “informar”, non dubidan en divulgar fake news que encaixen cos seus prexuízos. Invocando sempre a “liberdade de expresión”, estamos a ser testemuñas, ademais, de como hai concellos e autonomías en que se suprimen, coartan e limitan cancións, espectáculos e festivais de diverso rango que, ao parecer, desentonan coa “boa lectura” da realidade que ás súas autoridades lles prace fagan os votantes. Vemos xa, en fin, simulacros como o da rúa Ferraz o pasado fin de ano, en que un boneco mallado sustitutoriamente dun líder político que non é da súa corda, non tivo nada de satírico, como pretendeu unha portavoz desta agresiva performance. Lonxe de ser un recordo máis ou menos simbólico, atrapado no folclore popular, puxo aos espectadores en modo directo de odio.

O móbil culpable

Neste contexto de xogos perigosos para a convivencia, apareceu o último Informe PISA, e pronto o móbil veu a pagar os pratos rotos das deficiencias que mostra o sistema educativo. Sobre este instrumento mediático, sobre o que pesan connotacións espiñentas, están a caer as mesmas censuras que caían sobre o demo como causante de que as boas xentes se deixasen seducir polas súas artimañas luciferinas. En 1973, cando Motorola inventou o teléfono celular, en España o sistema educativo estreaba a Lei Xeral de Educación, cuxa fraxilidade contaba o Libro Branco que a precedeu en 1969. O seu pobre panorama, mesmo en canto a prazas escolares, quedou reflectido nos Pactos daMoncloa en 1977. Pasaron 47 anos, e o desigual sistema educativo segue mostrando déficits que, en síntese, tradúcense en que case un terzo do alumnado ten algún signo de “fracaso escolar”. Repeticións de curso e abandonos temperáns séguense nutrindo particularmente dos mozos e mozas con peores condicións de partida: desde antes de entrar na escola, o nivel socioeconómico, a orixe migrante e o xénero son as causas da desigualdade no alumnado español. É dicir, que para quen vive tales situacións, este sistema é un “fracaso”, como o foi para moitos outros o nacer antes da CE78, e son candidatos principais ao semianalfabetismo cultural que aquí, como noutras partes do mundo, repercutirá nas moitas votacións políticas que haberá en 2024.

Como no coñecido apotegma, en que cando o sabio sinala a lúa, o necio adoita mirar o dedo, no canto de mirar ás causas internas deste funcionamento anómalo do sistema educativo, contémplase agora ao móbil como perverso disruptor. Culpar aos máis novos de defectos e problemas que, supostamente, non se viviron é vella hipocrisía e a móbil axuda a actualizala sen alterar nada do que sucede dentro e fóra dos espazos escolares: nas contornas familiares, na formación dos docentes, e no que tan ben fai a mercadotecnia. Retocar as instrucións sobre a súa permisividade é barato, pero aínda logrando que os 56 millóns de móbiles que hai en España non distraian hábitos escolares, pouco axudará a ter un ecosistema democrático san. O custoso é empeñarse en que a educación pública sexa -máis aló da retórica- o soporte central da convivencia; só así redundará no uso adecuado deste instrumento tan pegado hoxe ás vidas de todos.

TEMAS: Censura.- Ecosistema democrático.- Ecosistema escolar.- Uso dos móbiles.- Desigualdades e fracaso escolar.
MMC (07.02.2024)

Diminuídos e discapacitados

Ía sendo hora de que este cambio na letra constitucional se producise. Outros non menos importantes esperarán ad kalendas graecas

Que desapareza do artg. 49 CE78 o termo “diminuído” é moi coherente coa lexislación que, desde a lei 13/1982, do 13 de abril, veu regulando a integración das persoas con discapacidade. Sucesivas leis e decretos, en 2003 e 2007, disposicións de 2011, 2012 e un Real Decreto Lexislativo de 2013 que refundía o disposto anteriormente, tomando como referencia a Convención Internacional sobre os dereitos das persoas con discapacidade, aprobada o 13 de decembro de 2006 pola Asemblea Xeral das Nacións Unidas (ONU). España ratificáraa o 3 de decembro de 2007 e entraba en vigor o 3 de maio de 2008. Aínda en 2022, foise clarificando máis a consagración legal dos dereitos das persoas con discapacidade como suxeitos titulares de dereitos, xunto á obrigación dos poderes públicos de garantir que o seu exercicio sexa pleno e efectivo.

No plano semántico, a substitución da expresión “diminuídos físicos, sensoriais e psíquicos” pola de “persoas con discapacidade” non vén, por tanto, senón a corrixir unha linguaxe desfasada da propia lexislación. O precepto constitucional seguirá insistindo na obrigación dos poderes públicos para realizar “unha política de prevención, tratamento, rehabilitación e integración “destas persoas” prestándolles a “atención especializada que requiren e as ampararán especialmente para o goce dos dereitos” que a Constitución “outorga a todos os cidadáns”. Se a preocupación principal dos implicados na vida de tales persoas fose de índole nominal, o CERMI non agruparía a máis de 800 organizacións comprometidas na representación, defensa e acción cidadá da cidadanía española con discapacidade.

Con ser importante que cambie ao nivel lexislativo máis alto o modo de chamar a esta diferenza interpersoal máis forte, non debe deixar fóra da preocupación política e cidadá polas necesidades reais que conleva; con esta maquillaxe verbal, o 10% da poboación española non ve cumprida senón unha pequena parte do seu recoñecemento. A cuestión relevante seguirá sendo a súa inclusión plena, se non se quere que a atención a este problema relevante quede nun enfeite cosmético e hipócrita, que parece pero non é. É de celebrar que os dous partidos con máis representación parlamentaria renoven un acordo que xa mostraran antes das eleccións. Pero é de anotar igualmente o tempo transcorrido desde 1982 para este leve cambio e, doutra banda, as dúbidas que a moitos dos agora pactantes lles produce que poida ser a porta a reformas constitucionais noutros asuntos sobre a calidade democrática dos españois. É evidente que a letra do articulado constitucional ten neste momento importantes encollementos minorizadores do que os capacita ou diminúe en gran variedade de cuestións en que non se acomoda á realidade social e, ás veces, nin sequera roza a máis urxida de atención despois de 45 anos. E non hai dúbida de que seguirá así. A divisoria que existe entre “constitucionalistas” e o resto de políticos parlantes no Congreso e no Senado, allea aos problemas dos seus representados, parécese moito ao que René Magritte escribiu en 1928 debaixo dun debuxo seu: “Isto non é unha pipa”. Esa traizón surrealista das imaxes é a que, por exemplo en Educación, sostén imperturbable o variado artg. 27.

 

TEMAS: Discapacidade. Inclusión.- Dereitos constitucionais.- Minoración cidadá.- Dereitos propios e impropios.
MMC (Madrid: 30.12.2023)