Memoria e propaganda

 O xogo limpo da verdade histórica é difícil; a tendencia para facer trampas pretende dominar a narración. 

As cuestións da memoria histórica, relevantes na convivencia social,  sempre teñen tras súa o que sucede entre a experiencia que temos do tempo que nos toca vivir e o momento en que falamos ou escribimos sobre iso. Nese intervalo, encadéanse unha serie de operacións mentais, máis conscientes do que parece en que, ou nos decidimos polo que Paul Ricoeur denomina a“xusta memoria” ou por algún exceso de memoria ou esquecemento. Na práctica, case sempre adoita predominar algún dos extremos, como se advirte particularmente cando de conmemoracións se trata, abusivas case sempre do un ou o outro, a conveniencia do que dispón o evento.

Desde a condición de seres históricos, a memoria reflexiva de si mesmos no tránsito do nacemento á morte esixe cubrir pasos importantes para a súa construción. Desde os instrumentos documentais que testemuñan os feitos, e tras o seu contraste coa nosa propia vivencia, a comprensión relacional do que acontece e os seus porqués ha de alcanzar unha coherencia narrativa, sen pretensión de verdade absoluta pero con veracidade comprobable. E non é sinxelo ser sinceros. Cada cal saberá que fai con estes pasos sempre implícitos en canto dicimos e comunicamos aos demais e, sobre todo, no diálogo interno que traia consigo mesmo, en que a autenticidade é ineludible. De todos os xeitos, a título colectivo, demasiado sabemos do esquecemento e “a memoria manipulada”, a “memoria impedida” e a “memoria obrigada” e, tamén, de como o perdón e o “esquecemento feliz”, compartido, é complicado de lograr. Éo neste momento o que conleva “a amnistía, e aínda o é máis antepoñer a utopía de vivir como seres humanos en harmonía. As narrativas da Historia -sobre todo nacionalistas- son teimudas neste sentido, e as do día a día non desmerecen.

Da Haia a Camariñas

Levamos medio mes de 2024, e os noticiarios non cesan de repetir como as pretensións totalizadoras de verdade tratan de conducir os nosos recordos a unha versión conveniente de cuanto sucede. Está vixente a bárbara educación que practican moitos medios; confundindo información con propaganda fanática, amordazan a comprensión dos feitos. Co mesmo método tramposo, tras unha brutal defensa de verdades xusticeiras, en Palestina xa se superan os  24.000 mortos e os preto de 6.000 desparecidos, a máis diso outras represalias, sen preguntarse pola vinganza que hai algo máis de 100 días decidiu tomar pola súa man Hamás e tratar de arranxala en equidade. De nada valen as múltiples manifestacións en todo o mundo a favor do cesamento de hostilidades e demanda de final  para tanta devastación como a que desde 1948 vén sucedendo. Para esa zona tan transitada pola Historia, apenas importan as invocacións da ONU, nin da UE, nin agora mesmo as que, Sudáfrica esgrimiu ante o Tribunal de Xustiza da Haia.   “Se houbo actos de xenocidio –din desde o lado israelí- estes foron contra o pobo de Israel”. Netanyahu non fai caso á petición de cesamento do fogo, o alto tribunal xógase o seu prestixio na decisión que adopte, e seguimos nunha propaganda que nin ten en conta as memorias dos masacrados actuais nin, tampouco, as de quen  sufriu o Holocausto, aínda que para uns e outros siga valendo o que Primo Levi reclamaba en Se  sto é un home.

 

Máis cerca, nas costas de Galicia principalmente, pero tamén de Asturias e Cantabria, a memoria camiña a lombos das ondas en abundantes pellets  ata o punto de conmover a moitos voluntarios e levalos a varrer aspraias con medios caseiros, a pesar dun tempo meteorolóxico desagradable. Ante os magníficos escenarios naturais, o dano imprevisto destes microplásticos no ecosistema resaltou máis os carreiros que a memoria e o esquecemento poden transitar antes de dispoñer dun relato coherente e razoable. A secuencia dos testemuños que modulan os distintos actores implicados só mellorará a convivencia colectiva se se administra reflexionando.

Os distintos intereses que uns e outros poñen en xogo alcanzarán verdadeiro interese se, máis aló do simple “contar cousas” que invadiu de inmediato a non poucas/pouas redaccións, advírtese que non se trata dunha novela, senón de non quedar en ridículo. Sucedeu co Prestige e está a volver a suceder. Quen está na política como oficio, a pouco que esquecen o fundacional ben público ao que deben servir, adoitan incorrer en desproporcionar os seus actos dos seus propósitos. O medo para quedar mal ante a opinión publica e, sobre todo, ante si mesmos, átaos e emboba coa suposta inutilidade do esforzo por “facer as cousas ben”. Os que se deixan levar e non reflexionan son autómatas repetindo desmáns impropios de quen ten responsabilidade en xestionar o que acontece. Pillados por urxencias como unhas indixestas eleccións ou obediencias que pouco teñen que ver coa verdade, tenden a hipocrisías que pouco teñen que ver co ben colectivo que requiría o afastado “NUNCA MAIS”. Desde os “hilillos con aspecto de plastilina” ata os pellets de hoxe, o esquecemento inducido facilita a propaganda acrítica. Ninguén asume a súa incompetencia e, como o rei espido, só queren relatos en que quede ben parada a súa “honra”, un triste xogo en que nin eliminan a triste realidade, nin se ennobrecen por moito que afeiten a memoria e as palabras.

 

TEMAS: Memoria e Historia.- Propaganda e información.- Memoria xusta e memoria imposta.- Coherencia narrativa.

MMC (15.01.2024)

 

 

MMC (15.01.2024)