Manuel Menor Currás
A estas alturas da súa
actividade docente -en Universidades e Institutos sobre todo,
pero tamén en Primaria e Infantil-, os que se atopen na fase
indecisa dunha imprecisa xubilación, non poderán dicir que non
asistan nin estean sendo testemuñas agora mesmo de cambios
relevantes, e ata contundentes, no que foi ata agora o seu quefacer
profesional. Nestes 35 anos últimos, os de máis extensa e profunda
preocupación do Estado pola “ENSINANZA PÚBLICA”, puideron ver ,
a pesar de non poucos desacertos, cómo se foron logrando metas que
antes nos parecían de ilusión. Especialmente en canto á extensión
do ensino obrigatorio ata os 16 anos e, tamén, en respecto da
amplitude que foi adquirindo a das etapas post-obrigatorias,
incluídas as carreiras e titulacións universitarias. A propia OCDE
puido dicir laudatoriamente do noso sistema educativo que en pouco
tempo percorrera un longo camiño convertido, ademais, en instrumento
eficaz de nivelación social. As xeracións de profesores e cidadáns
que se implicaron nestes éxitos, estarán sorprendidas polo que está
pasando nestes últimos meses.
A extensión adquirida polo
noso sistema educativo non o é todo, obviamente. Aínda lle
quedaba un amplo percorrido por diante para lograr niveis de
eficiencia cualitativa sobresalientes. Con moita dificultade, creouse
un clima propicio a acordos de alto nivel: múltiples informes viñan
insistindo na necesidade de traballar sistemática e pacientemente
nalgúns puntos significativos, ben detectados e analizados, para os
que, en moitos casos había propostas de traballo moi contrastadas.
Teño presente agora mesmo, por exemplo, un laborioso informe do
Colectivo Luzuriaga á propósito do “fracaso e abandono escolar”
que, seguramente, estará nas librerías a comezos do mes de outubro.
Proba adicional de que pareciamos emprender unha orientación máis
sensata que a estritamente partidista, é que as cifras do tan traído
e levado “fracaso” diminuíran cinco puntos nos últimos anos. E
tampouco podía dicirse que moitos dos programas científicos
universitarios en marcha non fosen dignos das mellores loas e
parabéns internacionais. Pero en todo sistema, tamén no educativo,
sempre se ha de estar atentos a corrixir e mellorar: a aceleración
que ten a contorna pódeo facer obsoleto moi pronto. Un acordo neste
sentido, estable no principal, por un período suficiente para o
afinamiento, tería sido un gran logro.
A pesar do cal,
imposible foi ata o presente alcanzar un “PACTO” coherente
entre as distintas forzas sociais e políticas, que permitise
desenvolver de modo consistente o ben logrado e, ao tempo, eliminase
o menos digno da imprescindible modernización cualitativa que a
evolución socioeconómica require. No seu lugar, acentuáronse
durante estes últimos anos, as voces dos que leron informes moi
publicitados como o PISA no sentido máis catastrofista posible.
Cultivouse con mimo un retrato perverso do “malestar docente”,
baseado en tópicos apodícticos moi ben elaborados -como sen dúbida
lle gustaría analizar a George Lakoff -o autor de Non penses nun
elefante. E se publicitaron -sen reparar en recursos- programas
organizativos do traballo docente sumamente etéreos e inanes. Todo
ben adubado coa normativa de moitas comunidades autónomas
-auténticas responsables do día a día educativo-, enormemente
expresiva dun estatuto da docencia, diminuído en dignidade e
categoría cualitativa.
Nestas estabamos cando unha nova
maioría absoluta se apropiou do Parlamento. Era o momento
propicio para que aflorase a idea perseguida polos que entenden que o
ámbito educativo ha de concordar cos seus “valores bolsistas”.
Se todo había de volver a como sempre fora -sen preocupación por
que servise para corrixir desigualdades-, pronto apareceron os novos
parámetros novos de “calidade”, topos de moda desde fai anos
para confirmar pola vía educativa a “selección natural” dos
mellor situados socialmente: o outro sería “envexa igualitaria”.
O fume evanescente da nova terminología cada vez máis en boga para
enmarcar adecuadamente os cambios profundos en marcha, é facilmente
comprobable. Intenten, por exemplo, soster un faladoiro entre amigos
acerca de se é mellor a “ENSINANZA PÚBLICA” ou “A PRIVADA”:
pregunten se os problemas e a eficiencia -tan traída e levada- son
os mesmos ou distintos. Non menten a necesidade de detraer a título
comparativo, os diferenciais económico-culturais, para chegar a
establecer cun mínimo de seriedade calquera opinión sensata
respecto diso. Non fará falta. Pronto poderán constatar como callou
nos seus interlocutores un longo traballo de divulgación que fixera
inapelables dalgúns axiomas indiscutibles. Descubrirán igualmente
que a súa fundamentación última vén ser a que Francis Bacon
sinalara nos inicios da modernidade: os idola tribos ou
crenzas prexuizadas.
Se este asunto lle parece que encerra
algún compoñente ideolóxico insalvable nas súas relacións,
propoña aos seus coñecidos unha sosegada conversación acerca
doutro termo de moda: o “BILINGÜISMO”. Poderá ver que todo o
mundo se quedou co brillo desta palabra máxica, capaz de prestixiar
con enorme rapidez o noso sistema educativo sen que ninguén saiba o
como. Ninguén sabe case nada acerca dos esforzos adicionais que
xerará a unhas familias que, sen o tal bilingüismo, xa mostran gran
dificultade para estar ao tanto do que necesitan os seus fillos na
escola. Ninguén saberá nada sobre o éxito destas iniciativas: pida
que lle ensinen unha avaliación dos logros conseguidos onde xa leven
dous ou tres anos con estes programas, e descubrirá que non existe
tal control de “calidade”. Tampouco ninguén lle contará que
moitos rapaces están tendo problemas de expresión, engadidos aos
que xa tiñan para a escritura e fala maternas. Menos lle dirán
sobre os problemas que “este bilingüismo” -de tan aparente
prestixio- carrexa internamente, ao non dispor de profesorado
competente para ensinar as materias científicas nin, en moitos
casos, do nivel de idioma adecuado en que se soportarán. E, ademais,
contaralle alguén que estes programas bilingües, no seu deseño
actual, xa están producindo nos centros educativos un fino modo de
segregación, do que os pais son libres colaboradores. Algúns pais
hai que xa coñecen todo isto: poida que tope con algún e a súa
mala experiencia. E aínda poderá enriquecer máis a súa
investigación se alcanza a constatar algo non moi difícil pero
importante: o mal ambiente profesional que este asunto está xerando
no profesorado. Para moitos é unha especie de cabalo de Troia
introducido hábilmente para sementar a discordia e o desconcerto:
entre os mellor valorados no seu labor docente ante os alumnos -por
experiencia, dedicación e estudo- é onde atopará que de nada lles
vale este crédito fundamental ante a prevalencia que, para todos os
efectos, teñen agora quen sexan “habilitados” para a ensinanza
bilingüe.
O corpus discursivo dos neoreformadores segue
medrando. Cada día que pasa temos máis palabras bonitas no
escenario, con que poderá vostede ir ampliando a súa investigación.
Xa están dando moito xogo, por exemplo: “REVÁLIDA” -o número
tamén conta-, “BACHARELATO”, “TAXAS” e “BOLSAS” coas
súas estatísticas apropiadas. Irán aparecendo algunhas máis, que
nos transformarán o vocabulario e, de paso, unha estrutura educativa
que considerabamos ben asentada. Todo moi apresa, de modo que unhas
novidades terminolóxicas substitúan a outras rapidamente e desvíen
a nosa atención do realmente relevante. Que sexa o importante e
imprescindible no campo educativo xa empeza a ser difícil saber se,
de verdade, lle interesa a algún dos nosos responsables da Educación
en España e as súas comunidades. Nestes últimos sete meses, tan
ocupados estamos en oír a nova secuencia de tanta palabra aparente
?nada nova, con todo, senón máis ben rancia- que, ás veces,
desbórdanos máis a vontade urxente que mostran para facer cambios
que a súa intelixencia para sopesar qué debe cambiarse. Testemuñas
como estamos sendo dunha operación estratéxica de gran envergadura
-cunha publicidade moi ben orquestrada-, non se nos debese escapar
que o único certo que saben facer son recortes sen fin,
especialmente en canto foron os avances educativos destes 35 anos. Ao
pretender vendernos a cuadratura do círculo ou, se o prefiren, a
sacrosanta teoría cualitativa do “bo, bonito e barato”, témome
que o alcanzado na travesía de longos anos de esforzo de varias
xeracións para beneficio equitativo de todos, pronto quedará
desmantelado. Doutra banda, esta rapidez con que executan as súas
decisións -sen apenas pasar polo Parlamento-, suscita todo tipo de
incertezas e pesares, a partir da sorprendente fraxilidade con que
-polo que estamos vendo- todo o noso sistema de institucións sociais
estaba constituído. Non sería penoso que o lento traballo de varias
xeracións polo logro dun ensino digno e serio para todos quedase
agora apresuradamente reducido a queixume das inconsistencias con que
tratamos de atallar tanto problema con que tivemos que lidar desde
que nacemos? Quen se responsabilizará da desafección á democracia
que xere no armazón social este desinhibido neoreformismo rechamante
ao que estamos asistindo?
Madrid,10/ 07/2012
