Pouca "felicidade" produce o anteproxecto de Celáa sobre os recortes

Prepárase unha gran protesta para o 27 de outubro. Aos afectados da Educación pública, acompañaranos damnificados por outros recortes.

Isabel Celáa, ao empregar o termo “felicidade” para expresar a súa satisfacción polo anteproxecto de lei do Consello de Ministros que revirte parte dos recortes educativos de Wert en 2012, utilizou o seu valor significante como atractivo pero inconcreto. De advertir que os reis absolutos xa apelaban a “felicidade” como fin último da súa xestión do Estado cambiaríao  por outro. Tan sobado está o seu utilitarismo pola publicidade -e tan ambiguo resulta-, que prácticamente non significa nada. 

Un conto titulado A camisa do home feliz, cuxas orixes remontar a historias exemplares que circulaban na época de Tiberio, tratou de inculcarlles no século XIX aos obreiros -cando non había ningunha lei social-, a felicidade que dá ser obedientes aos que determinan a nosa posición social e política. De entón acá, medraron os medios e xeitos de infundir resignación mediante este adaptativo construto. Alcanzou, ata, a ter formulación estatística entre os gurús da bonanza económica, nunha sociedade adormentada polos relatos que nos lanzan desde o cine e as series, as cancións e espectáculos artísticos. O famoso conto sobre a felicidade, que Tolstoi ou o P. Coloma contribuíron a difundir, incrustouse na “cultura popular”. Pero, como Carlo Ginzburg analizou en 1976, en O queixo e os vermes, non se ha de confundir entre cultura “producida” polas clases populares e cultura “imposta” ás masas populares.

Do limitadas que sexan as razóns da “felicidade” que poida inspirar este anteproxecto de lei, parece consciente a ministra. Pero máis o son os que, ao longo deste curso académico, van seguir sufrindo os recortes de 2012, sen demasiada garantía, ademais, de que no curso próximo -dada a fraxilidade deste Goberno- vaian a revertirse na súa totalidade e tratar de chegar ao % do PIB indispensable. Doutra banda, as reiteradas garantías que dá esta ministra ao ensino concertado, cada vez que comparece en público e refírese ao papel central da pública no sistema educativo, soan máis a oxímoron que a verdadeiro afán porque esa centralidade sexa real. Aos oídos de moitos cidadáns con fillos no ensino público e, sobre todo, aos profesionais implicados nese circuíto do sistema, empézalles a parecer propaganda imprecisa e inquietante. Sumando signos emitidos desde que fose nomeada ministra, hai para dubidar seriamente de que a súa idea da “felicidade democrática” que deba transmitir a educación española vaia a ser máis ampla do que este anteproyecto lexislativo dá a entender. Tanta verbalidade equívoca vén transmitir que o sistema educativo seguirá máis ou menos como está.

Manifestación o 27 de outubro

Proba que dá fe de que esta dúbida está aí e que deixa demasiados asuntos pendentes tras unha suposta “felicidade” ministerial, é que foi convocada unha mobilización unitaria, de carácter estatal, para dentro dun mes. Diversos colectivos sociais, políticos e sindicais puxéronse de acordo en celebrar asembleas preparatorias previas para que o día 27 de outubro, sábado, se note que os pretextos da crise seguen atenazando dereitos importantes da cidadanía cos recortes neoliberais que, desde 2008, se lles impuxeron aos cidadáns. As mareas brancas, os pensionistas, os afectados pola desregulación da vivenda, os precarizados polas reformas laborais, os partidarios dunha educación de todos para todos e sen privilexios, os que pensan que é posible un Estado menos atado polos Acordos co Vaticano, as feministas e un amplo colectivo de agraviadas/dos por outras medidas segregadoras que aumentan a asimetría social, arrouparanse mutuamente nesa manifestación. A Marea verde, que, desde2011, expresa as reivindicacións do profesorado, alumnado e familias afectadas -ao principio, por decisións unilaterais de Lucía Fígar-, reclamará nesta ocasión “unha educación de titularidade e xestión pública, inclusiva, democrática e de calidade desde o nacemento e para todas as persoas”.

Agora que cos “esforzados” posgraos de líderes políticos os medios montaron un desvergonzado pasatempo, en que ata se finxe interese pola crítica textual, máis serviría que algún se empregase nun percorrido interpretativo do triángulo semiótico da “felicidade” de que fala Celáa. Relacionándoo co da palabra “acordo”con que a ministra expresou o horizonte a que aspiraba desde Alcalá, 34 (de Madrid), o resultado desta asociación mostraría ata que punto este Goberno segue en liña co que pretendían o “pacto educativo” de Méndez de Vigo ou a “excelencia” de Aguirre. Ata onde sexa capaz de establecer unha ruptura semántica con tales precedentes está por ver: os interesados no ben do ensino público parece que haxan de contentarse, de momento, con expectativas dubidosas. A “felicidade” que inspira este proxecto lexislativo apenas pasa de trampantoxo mediático. Como o que serviu de pretexto para a venda de bombas españolas aos sauditas? Atentos!

TEMAS: Políticas educativas. Reversión dos recortes de 2012. “Felicidade” e Política. Expectativas sociais.

Manuel Menor Currás

Madrid, 17.09.2018

Matrículas CUM LAUDE hai moitas; dignas diso moi poucas

O debate sobre mestrados e teses oculta os problemas que lle interesan á sociedade. Tamén, a honestidade para a xestión dos propios políticos.

A tese de doutoramento do actual presidente de Goberno foi recoñecida con esta cualificación na UCJC e puxo en primeira páxina algúns miúdos da vida universitaria. Talvez debería empezarse por ver que, nos últimos anos fíxose habitual que aos que chegan a ler as súas teses, os tribunais universitarios outórguenlles o “Sobresaliente cum laude”. Cos TFGs sucede ás veces o mesmo. Nos medios académicos -e nos sociais con que conectan- soa mal que estes traballos só alcancen sobresaliente, e máis deshonor supón que non superen o notable. Máis que un síntoma, causa coadxuvante principal deste fenómeno é que esta tendencia xera conflitos a moito profesorado convocado como membro destes tribunais: séntese presionado polos seus colegas para que se aveña cara ao cum laude. Este fenómeno, do que hai testemuños en universidades públicas, é máis frecuente nas privadas.

Doutra banda, non todo vale, como algúns medios pretenden entrecruzando alegremente cuestións variopintas á propósito das teses e mestrados en que andan citados os nosos políticos. Co desmán que trataron nestes asuntos -ignorando ás veces protocolos básicos polos que están rexidos- o risco colateral teno a Universidade e, sobre todo, a pública. Con que todos os medios puxesen idéntica paixón en esixir ás autoridades educativas un control máis esixente, mellor nos iría.

Xornalismo sine laude

Nesta pintoresca paisaxe, trala aparente procura de transparencia nos currículos, hai unha guerra aberta na que os líderes políticos tratan de facerse ver nos medios. Se se mira aos que puxeron máis belixerancia neste asunto non é difícil adiviñar que é, ademais, un modo de distracción, cando os asuntos principais da corrupción van estar xudicializados, en particular os da Gürtel. Os mestrados e as teses traen ás conversacións cotiás un exotismo peculiar que, en definitiva, fai presente o “e ti máis” e que todos os políticos son iguais. E agora que os principais partidos teñen á fronte xente nova, que se sobreentenda que a política é sucia, axuda a que o seu campo quede máis libre a cantos a queren dotada de viscosidade oscurantista.

No entanto, neste cursiño nacional que nos están dando os pais da patria tamén é dado ver que os novos líderes non son iguais. Aos de Podemos, de momento deixáronos de lado porque parecen máis avezados nos protocolos académicos, aínda que lles pretenderon pillar non fai moito por aspectos colaterais. A Rivera, acábano de apear en Barcelona da pretensión de ser “doutorando: que se saiba, esta inconcreción -in-significante- poderían colgarlla infinidade de españois, e máis os que, por cambios de plans académicos, repetiron os cursos previos a unha tese de doutoramento. E en canto a Pablo Casado, non se sabe de ninguén que acumule en tan pouco tempo -e no medio dunha polivalencia de actividades como desenvolveu desde que empezou a traballar con Aguirre- tal cantidade de titulacións; tampouco é tan doado atopar a alguén que, logo de poñer a caldo aos seus opoñentes nesta guerrilla de mestrados e teses, non fai o que lle esixe aos demais. As súas présas cos demais esperan a que o Supremo vexa se hai ou non causa nos seus tratos coa URJC. E en canto a Sánchez, a súa tese na UCJC é de dominio público. Polo menos, aí está o que presentou como resultado do seu traballo de doutorando, que, segundo parece, cumpriu os trámites regulamentarios.
Co que se move neste capcioso rifirrafe de sospeitas de plaxio sementadas por Rivera -aventadas sobre todo polo Mundo e ABC-, non é pouco. O estraño é que, interesados ou non na calidade universitaria, xa hai inquisidores excepcionalmente ocupados en ditaminar sobre a calidade que ten esta tese de Sánchez e, de paso, en como, onde e con que tribunal foi defendida. Da contorna e características das demais teses, artigos ou libros que na Universidade se poidan producir para a expansión do coñecemento, non din nada.

Unha Universidade cum laude?

Os ocupados en ver se esta tese cumpre determinados estándares e non é froito de compadreo, deberían partir dos baremos en que adoitan moverse de ordinario os cum laude que expiden as nosas universidades e, antes de sentar cátedra, comparalos cos que para toda teses que se precie prescribía Umberto Eco en 1977: Como se fai unha tese: técnicas e procedementos de investigación, estudo e escritura. Ese libro aínda é útil. E se, terminado este exercicio de honestidade, lles segue preocupando a preparación universitaria que teñan os nosos políticos -como fonte razoable de honesta calidade da xestión que vaian facer-, pidan a Pedro Duque que aterre e esixan que teña recursos para atender -entre outras cousas- a se en todos os departamentos universitarios está claro que entendan por tese ou si lles vale calquera cousa; se non son moitos os desbordados pola cantidade de DEAs, TFMs e TFGs a examinar, sen tempo para atender ben ao alumnado; se o profesorado valioso e ben retribuído non baixaría sensiblemente nestes anos; en que grao a competencia e incompetencia conviven na confrontación entre privada e pública; ou que presenza teñen as nosas universidades no panorama internacional de investigación e docencia. Previamente, teñen algo máis sinxelo en que ocuparse: se os proxectos de teses se aceptan antes ou despois de terse matriculado -porque non é o mesmo-, e se o que se impón aos decanos en múltiples ocasións -tanto en mestrados como en teses-, é que quen paga unha matrícula ten dereito a o título correspondente.
Teñan por seguro que -recoñézase cum laude ou sine laude- a cantos se empeñen nesta liña de investigación xornalística non lles faltará traballo, e que a todos os cidadáns nos virá moi ben.

TEMAS: Universidade. Tese e mestrados. Posgraos. Función da Universidade. Políticas universitarias. Debate político.

Manuel Menor Currás

Madrid, 15.09.2018

As ambigüidades e máis os acordos co Vaticano, pexan a Celáa

O curso 2018-2019 empeza con modificacións leves e inestables. A “concordia” de Casado e as apelacións de Carmen Calvo non son seguras.

En Educación, a ambigüidade segue presidindo a actividade do Goberno. Ao comezo deste curso académico, a referencia principal para ter en conta son as palabras de Celáa o 7 de xuño, á propósito do “respecto ao ensino concertado”, actitude a compaxinar co que había dixera, nada máis empezar no cargo, respecto da seu estima pola pública. En substancia, ese territorio conceptual apenas pasou de principios xenéricos, en principio distintos dos que viña esgrimindo a etapa de Méndez de Vigo, pero na práctica só concretados nun propósito de ampliar as becas e axudas ao estudo. Respecto das prometidas medidas correctoras do decreto dos recortes, en 2012, todo queda na práctica en mans das comunidades autónomas e para o curso próximo (no relativo a horas lectivas e ratios por aula). O profesorado só advertirá, neste, o sentido corrector daquelas medidas en canto ás súas baixas laborais.

No entanto, comunidades hai, como a de Castela A Mancha, que verán revertido, respecto da etapa Cospedal, o número de profesores ou as axudas para comedor. En Educación, non todo depende do Goberno central, e o que acontecerá en Galicia e Madrid explica mellor as tendencias do PP. En Galicia, apostan por ampliar a privatización: mentres crean 34 unidades na privada, suprimen 54 na pública, ademais de que sostén unhas taxas altas de precariedade de moitos dos seus propios docentes (destinos provisionais de interinos e bloqueo da anulación do incremento de horarios lectivos, contrariamente ao instado por Celáa). Na mesma onda, en Madrid andan reacios a explicar o reclamado por CCOO ante os tribunais, respecto dos aumentos de ratios nas aulas públicas de xeito desproporcionado e como práctica non excepcional. Por outra banda, xa era patente a vontade de Garrido por blindar o ensino concertado ante posibles revisionismos do Goberno Sánchez.

No sistema educativo pesan, por outra banda, cuestións previas como o sostemento dos Acordos co Vaticano, volveron a primeiro plano ao anunciarse o día catro que a Igrexa readmitía como profesora de relixión nun colexio público de Almería, logo de 17 anos, a Resurrección Galera. O bispado desa provincia aceptouno pese a que instara en 2001 a que se lle retirase o contrato por casar cun divorciado. Logo de tanto tempo, e de bastantes casos similares, as ataduras dos Acordos parecen ceder ante os dereitos laborais cidadáns. Queda, de todos os xeitos, treito longo para que se dobreguen outras reticencias que levan respecto de dereitos dos nenos e aos de todos os que teñen dereito a unha educación en igualdade. Por iso esta noticia recorda a da dura traxectoria do xenetista Luigi Cavalli Sforza por corroborar, antes de que existise a primeira secuencia do xenoma humano, que os primeiros homínidos deixaron o continente africano hai 100.000 anos para colonizar o planeta. Se desde sempre homes e mulleres se mesturan entre si e non existen as razas senón na mente dos racistas, quitaba razóns ao racismo. Ao mostrar que as canles principais da diversidade humana non son de índole xenética senón cultural, é o capital cultural o que explica a maior parte das distancias dunhas a outras poboacións e o aparente das súas diferenzas de fondo. Con todo, malia ao 85% de material xenético que segundo os xenetistas compartimos, temos os problemas de carácter racial discriminatorio que temos.

Calendario condicionado

As dificultades que afrontou o traballo de Sforza son de interese. Nos Acordos co Vaticano, o implícito -sustentado en paradigmas políticos antigos do Estado e do ben común, o “dereito natural” e outros constructos- é que han de renovarse e ampliarse de contino a conta das crenzas duns fronte ás doutros. Este elemento cultural diferencial, sostido e fortalecido con recursos do Estado, compromete os intereses prioritarios de todos nun ideario democrático común, o que sería razón sobrada para que tales Acordos fosen denunciados ou, cando menos, se revisase o alcance que teñen no sistema educativo. Pese a iso, a desigualdade que implican os Acordos parece que seguirá aí, notoriamente contraditoria para unha cidadanía que está lonxe de considerarse unánimemente crente e practicante. Non foi fácil para Sforza que se admitise a unicidade da familia humana e tampouco o será que os privilexios que outorga o Estado a moitos colexios concertados e á presenza da confesionalidade relixiosa no currículo escolar desaparezan.

No comezo deste curso, xa que logo, dubidosamente se clarificarán diversas ambigüidades previas á fraxilidad parlamentaria do PSOE e aos seus obstáculos para que o teito de gasto sexa o adecuado á mera reversión dos recortes efectuados estes anos. Cando os datos económicos de coxuntura -turismo e desemprego, sobre todo- mostran debilidade, probable é, ata, que, entre tacticismos de diverso calibre, pronto se impoña un novo calendario político.

TEMAS: Políticas educativas. Goberno/Comunidades autónomas. Acordos España-Vaticano. Igualdade. Democracia educativa.

Manuel Menor Currás

Madrid, 06.09.2018

Ao Val dos Caídos chegoulle o cambio de hora

O cambio de fuso horario nin sintonizaba coa idea de Franco, nin reducía o gasto enerxético. Tampouco os usos da súa cripta se aveñen cun relato democrático.

O final do verán non é bo para o humor. Ao comezo doutro curso, entre que se deixou atrás unha vida supostamente “máis natural” e que reencontramos problemas que criamos esvaecidos, a ameaza de que se repitan borra a distancia imprescindible. No canto da ironía que suxire a coincidencia dos asuntos de Cuelgamuros co replantexamento do cambio horario e os seus propios desfases, tende a impoñerse a impotencia.

O uso que do pasado adoita facerse, alleo co acontecido e case sempre dependente do que nos malensinaron na escola, foi moi advertido por Luís Carandell: “máis que unha historia de feitos, era unha historia de heroes”. De Pelayo a Franco, de Isabel a Católica a Agustina de Aragón, evitaba canto puidese enturbar o redentor modelo imperial dos vencedores e saltábanse case todo o século XVIII e XIX para meterse de cheo na exaltación da santa Cruzada. “O amor a Deus e o amor á patria, -tal como nos eran contados aseguraba o autor de Celtiberia Show-, constituía o eixe da educación dos nenos daquela época” (Ver: Carandell, L., Las habas contadas, Espasa, 1998, pgs. 20-21).

Pero comeza o curso 2018-2019 e seguimos con aqueles andares. As páxinas que ocupou o Val dos Caídos todo o verán sen decaer, xunto ao devandito e rectificado en torno á futura dedicación dese espazo fúnebre, deron cancha a interpretacións de todo tipo, en que o menos relevante parecen xa as historias penosas que moitos tiveron que soportar e que os seus deudos aguantan, mentres a simplificación e a demagoxia copan o primeiro plano. Como case sempre no que incumbe ao noso pasado recente, para os equilibristas do término medio sempre hai problemas máis urxentes que resolver e non se deben “reabrir feridas”. Os máis teimudos lamentan que aquela historia triunfal non teña protexido o seu futuro. Outros estiman que a Igrexa -que custodiou aquel lugar co apoio de Patrimonio Nacional- debería frear este final, mentres a familia de quen mandou facer o mausoleo pon trabas.

Tan prolífica reacción ten máis de visceral que de racional e, aínda que debería terse atopado algunha solución para ese espazo, hoxe tampouco é mal momento para intentalo. O dramático é que,despois de 40 anos, este asunto siga producindo rachadura de vestiduras. Talvez non fose tanto se o que denunciou Fernando Hernández en: El bulldozer negro de Franco (Pasado &presente)

fose corrixido a tempo e a Historia que se ensina nos nosos centros educativos tivese outra calidade. Se segue igual -cando a tendencia é a que desapareza-, o seu valor para entender o presente será nulo.

O bulldozer negro

O arcaico non é caer na conta diso senón esquecer que xa está ocorrendo o que a metáfora do “bulldozer” suxire. O uso máis frecuente que xa ten a Historia é o que lle proporcionan conmemoracións oportunistas e o que lle dan moitos guías turísticos, que tampouco van á zaga. As primeiras pretenden asegurar o existente e que todo siga ben controlado, e as segundas que creza o fluxo de visitantes: non hai pobo que non se precie de ter unha igrexa, muralla, castelo ou monasterio “posto en valor”, e a todo turista -non ao viaxeiro ansioso de aprender- encántalle que lle adornen os seus selfies con relatos mitificados en que datas e personaxes teñan facultades propias da ficción cinematográfica. En ambas circunstancias, predomina o ronsel do que contaba a Historia de España contada con sencillez, que escribiu Pemán (1939) como modelo do que había que ensinar; o de menos é si o teatrero que se conta a -ou se representa con festas de inventadas tradicións- permiten coñecer o sentido do pasado. Nestas ocasións, as preguntas adoitan ser como nos concursos de TV, e tanto os libros conmemorativos como os guías de espazos museizados adoitan obviar outras cuestións. O peor é que xa é norma que, en moitos lugares -incluídos os escolares- perduran filtros do “esquecemento interesado”, como Emilio Castillejo estudou reiteradas veces analizando o que contan os libros de texto dos nosos fillos.

A piques de empezar outro curso académico, a pregunta pertinente é que historia van estudar os nosos fillos e se esta de o Val dos Caídos -sexan cales sexan os episodios que lle resten- serviralles para algo. Isto sería o irónico: que tan pregoado cambio non lles valese para nada.

TEMAS: Val dos Caídos. Historia actual. Libros de texto. Currículo escolar. Ensino da Historia.

Manuel Menor Currás

Madrid, 01.09.2018

A última moción de censura non foi outra "Noite de San Daniel"

Os parecidos deberían inducir a que nesta encrucillada se exercitara máis lealdade e xenerosidade da que se está vendo na escena política.

 

A caída do Goberno de Rajoy a finais de maio e a votación de investidura de Pedro Sánchez, sumadas ás torpezas do rei honorario -que, segundo supostas declaracións de Corinna zu Sayn-Wittgenstein, coñecía o CNI-, evocan parecidos. A historia, de todos os xeitos, nunca volve idéntica e no seu proceso actual faltan moitos ingredientes para a repetición daquela secuencia, pero no entreliñado dos medios non faltaron comparacións estes meses. A dúbida sobre os servizos de Juan Carlos I aos españois acrecentouse logo desta guinda, que se suman ao insigne cadro de manexos do xenro e outros parentes. A intanxibilidade monárquica acusa problemas de exemplaridade para as xeracións posteriores a 1978. É posible que unha comisión parlamentaria se interese por este asunto se a pausa estival non o relegou ao esquecemento.

Suxerente é, por outra banda, considerar que quen favoreceu co seu voto o inesperado Goberno do PSOE comparta certo aire republicano nos seus idearios. Unha cultura xenérica, en que sería máis propicia a posibidade de encaixar a diversidad fixada no Título VIII CE, “da organización territorial do Estado”. A continuidade de problemas xerados en torno aos asuntos cataláns e as aspiracións doutras autonomías a controlar máis competencias agudizan a urxencia de reactualizar a Constitución de modo pacífico e aceptable para todos.

Disonancias?
Nese panorama conflitivo viñeron expresándose todas as voces que din interesarse por España e a súa tan disputada unidade. Os que explicitan ese republicanismo co PSOE tamén merodean polas columnas de opinión e os mentideiros, sen conxunción programática de fondo. Máis unidos parecen os que alentan a España das bandeiras nos balcóns, lazos amarelos e similares. Centrados nunha unidade monolítica e acrítica, pese aos desaguisados múltiples non pasaron do modelo preceptuado para os centros escolares por aquelas Enciclopedias de segundo e terceiro grado, a Historia do Imperio Español ou El libro de España, de obrigada lectura como o NODO. Con esa memoria, non aceptan que idealizar ante os cidadáns a mesma historia que se contou tanto tempo conduce a escaladas de tensión e limitacións de convivencia, similares ás que tamén suscita o Instituto Polaco da Memoria Nacional cos seus relatos sobre antisemitismo ou os campos de concentración.

Todos miran de socate as eleccións. Case todos pendentes do veciño, entre un neoliberalismo sociable e unha descafeinada socialdemocracia que non alteren a baralla. O relanzamento do curso político, de curto voo, mostra que aínda nos custará lograr un relato plural e democrático onde arriscarse por iso sexa recoñecido. Difícil para as xeracións educadas de modo alleo a que a liberdade sen igualdade e a igualdade sen liberdade xeren mala conciencia. E máis nesta intrincada encrucillada, cando o que se necesita non son precisamente dogmatismos e irregularidades, senón xenerosidade, lealdade e compromiso co coñecemento e os problemas que ten a sociedade española. Tamén en educación, por suposto, onde as tendencias á disgregación e ao privilexio seguen vivas desde hai moitos anos, incentivadas polos sectores máis conservadores do noso panorama político. Por tentalo que non quede.

TEMAS: Memoria histórica. Historia actual. Reforma constitucional. Igualdade democrática. Igualdade educativa.

Manuel Menor Currás

Madrid, 30. 08. 2018