Multicomplicada esperanza

 Os ofendidos tratan de que os humillados tamén protesten, alleos á liberación das palabras adecuadas para dicir a realidade.

Na conversación que cada cal se traia consigo mesmo e cos demais, as eleccións arxentinas deixaron un gran desasosego. Súmase ao que, tras o 23-X, serviu de pretexto aquí para manifestacións, insultos e barbarismos hiperbólicos que –con froita ou sen froita- non dan por válida a investidura de Pedro Sánchez, nin ao Goberno que acaba de botar a andar a XV Lexislatura democrática.

Humillados e ofendidos

Segundo os promotores das protestas que encheron a Praza de Cibeles e a tamén madrileña rúa Ferraz, media España está chea de razón para cargar ao reelixido presidente todo tipo de sambenitos. Contan con instancias relevantes para recitar o mesmo credo e que o poñan de volta e media por deslexitimidade manifesta, lograr que se retire asqueado ou que teña unha Lexislatura máis complicada que a anterior. E teñen ao seu favor aos correlixionarios de Arxentina, fervorosos prosélitos de militantes USA, que é probable que volvan dar a nota, como a deu Bolsonaro en Brasil, Meloni en Italia, e dana noutras partes de Europa, onde a Internacional neoliberal do conservadurismo suma grupos máis radicais en linguaxe e desmesuras. O símbolo da motoserra vitoriosa fronte a canto respire protección do Estado expresa literalmente o que non só Javier Milei empezou a desenvolver. Personaxes da vida política española non cesan nesa intención, e non se cortan unha vez chegados a unha concellería de Concello ou a consellerías e vicepresidencias autonómicas. O recentemente electo presidente arxentino dixo que empregaría a serra e, ao final do reconto electoral, engadiu que “HOXE COMEZA ARECONSTRUCIÓN DE ARXENTINA”, para expresar por onde ía A LIBERDADE AVANZA, lema dun dos seus grupos de apoio. Se se analiza o que, case en paralelo, dixeron os líderes do PP e Vox en España, chégase pronto á conclusión da proximidade ideolóxica que anda por este país á procura do momento adecuado para facer o mesmo. A animosidade que producen no ambiente nubla a razón e préstase a acelerar a desesperanza, pero en principio chama a atención que se sentan humillados e ofendidos. Ao revés do que sucede na novela de Dostoyevski, en que os Humillados e ofendidos eran persoas que sufrían abusos das clases dominantes, quen protesta agora reivindicando supostas ofensas de quen lles gañe a partida do poder, non son nin representan aos sufridores do sistema económico, senón aos seus privilexiados. En 1861, en que escribía esta novela, a emancipación dos servos era un anhelo da inmensa maioría da poboación rusa, e dependera dos nobres, cuxa riqueza se medía polo número de “almas” que traballaban as súas terras. Expor en tales circunstancias algo que estivese aberto á esperanza ou a humanización, aínda que fóra de aire conservador como propoñía Dostoyevski era arriscado. Hoxe, cando se oe a moitos personaxes da contorna política, ofendidos pola vitoria constitucional de ideas que non son as súas, nin arriegan nada, nin lles acompaña a humillación; a súa ofendida dignidade revólvese orgullosa contra quen non coincide con eles. Dalgún modo é o mundo ao revés. Din que lles “doe España”, cando non se sabe que fixesen de interese para atender problemas cotiáns como os sobrevindos desde a COVID-19, pero tamén antes, cando ante as crises encadeadas desde 2007, recortaron os gastos sociais ata o indecible e hai sectores sociais que aínda non se recuperaron . Coinciden, ademais, en non recoñecer a anterior Historia real dos españois; a que lles interesa é estraña a calquera comprobación historiográfica e acomódase os seus  negacionismos das partes conflitivas: nin existe no que din, nin no que escriben ou mandan escribir.

Wonderland

Dado que esta onda móvese nun mundo fantasioso, vén ao caso a lectura de Alicia no país das marabillas, pois non cambia o nome das cousas e sitúaas no seu sitio. Axuda a non sentirse en planeta estraño, non precisamente marabilloso, e a facerse cargo mellor do que sucede. Como guía para oír a moitos bustos parlantes, este libro infantil de Lewis Carrol, que en 1865 criticaba o convencionalismo victoriano, serve para desintoxicarse do Wonderland que queren pintar para que, ante os múltiples problemas que esta sociedade ten expostos, pareza normal o seu balbordo infestado de sofismas. Pasaxes como o da “Raíña de corazóns” suxiren historias reais, de antollos e caprichosas. Pero talvez teña máis sentido reter o que di a Falsa Tartaruga, cando se refire á súa mestra, unha vella Tartaruga, á que chamaban “Tortura, porque era tortuosa, máis que ensinar, asañábase connosco”. Ou cando engadía que “recibiamos unha educación inmellorable… de feito iamos diariamente á escola”, para engadir enseguida: “Viamos a Lingua, con ou sen taxis, e gramática parda, e logo, as distintas ramas da aritmética: Ambición, Distracción, Multicomplicación e Diversión”. Ao preguntar Alicia que significaba “multicomplicación”, a resposta algo airada doutro dos animais reunidos deulle a entender que “se sabes o que é complicación, e non sabes tamén que as complicacións nunca chegan soas, es ben parva”. Atentos, pois, á realidade. Segundo Feijóo, o mérito de Milei é que acabou co “peronismo”, mentres que España consolídao con Sánchez. Habemos de asociar, por tanto, o marabilloso proxecto político de que é crispado adaíl, co que xa executa o irritable arxentino. En consecuencia, máis que relatar as fantasiosas ideas de cantos como el gritan descontentadizos e fan gracietas sen piedade, hanse de analizar as decisións que toman. Prestando especial atención a como tratan canto soe a servizo público, poderase ver o coidado que lle dan nos orzamentos que manexan; se se compara co que brindan a negocios privados ou concertados, confirmarase que liberdade igual para todos defenden. O 15% de recortes do PIB que se anuncianen Arxentina é unha advertencia do que volverán facer aquí as súas replicantes berrón, cuxa maleducada animosidade exhibicionista deixaría tras si unha “multicomplicada” desesperanza. Quen crea que ten dereito a unha Sanidade, Educación ou Servizos de Terceira Idade apropiados, cando necesite exercitalo será tarde.

TEMAS: Estado de benestar.- Estado de malestar. Liberdade democrática.- Recortes orzamentarios.- Servizos públicos/privatizacións.

 MMC (22.11.2023).

REVERSOS

 Entre mirar e ver sempre hai distancia, determinante sempre para actuar de modo acorde coa convivencia cidadá.

 Ata comezos de marzo estará aberta ao público unha exposición do Prado que pode ser un descubrimento para moitos. Aos especialistas en Historia da arte, restauradores, coleccionistas e marchantes, o territorio que mostra non lles é descoñecido. Aos museógrafos, tampouco; non é a primeira vez que se fai obxecto museable nin pictórico o REVERSO dos cadros, o seu parte de atrás. Non fai falta ir a Róterdan para ver como no Depot Boijmans Van Beuningen, -tan exitoso en Holanda- as obras están dispostas máis como nun almacén, todo provisional e como de paso para a súa conservación e restauración. En Valladolid, unha das últimas exposicións de éxito do MuseoNacional de Escultura Relixiosa foi Almacén (o lugar dos invisibles) en que a escultura barroca adquiriu en 2019 dimensións ben distintas das que ordinariamente ten nun templo ou nunha procesión.

 Reversos pictóricos

Ver o REVERSO de 105 obras –unha delas escultórica- procedentes de 29 museos e coleccións, é ocasión única para apreciar bastantes aspectos da produción artística e, de paso, deixar voar a imaxinación ao fío do que se ve, en gran parte novo; a montaxe está disposto sobre un fondo de intenso negro lembrando a caverna de Platón, como espazo que concentre e estimule mellor, ademais da información do reverso dos cadros, a conexión duns cadros con outros, aínda que sexan de etapas distantes. Desde a Idade Media ata o presente, pódense advertir pulsións, asuntos, miradas que poden amalgamarse nun diálogo constante dunhas a outras épocas históricas. A obra artística é en todas elas un obxecto material, do que habitualmente vemos soamente a parte máis vistosa. Agora, tamén está á vista a que mira á parede, oculta case sempre, salvo para os especialistas. Ao darlle a volta, ademais de limpar o po acumulado, advírtense , de entrada, os traballos dos conservadores para manter vivo o cadro propiamente tal, os testemuños da súa vida social, funcións e situacións polas que pasou (doazóns, propiedade, luxo, viaxes, dedicatorias, comercio, guerras e devastación), e ata as pegadas que imprimiu o traballo do pintor coa impregnación das substancias da pintura, ou porque na súa pobreza reutiliza materiais anteriores ou de mala calidade, sen que se trate de intencionada arte pobera .

REVERSO abre a mirada tamén a outros aspectos que, ás veces, están presentes nas artes. A hipocrisía, por exemplo, dos poderosos compradores de cadros; as súas dúas caras poden verse nunha pintura de aparencia inocente, como o do sueco Martin van Meytens (S. XVIII), que non oculta o vicio de que o dono do cadro gozaría en segredo; no propio Museo do Prado houbo unha sala destas características en tempos non moi afastados, como ilustran as súas guías antigas. Á súa vez, outra maneira de ver o reverso de moitos cadros pon en valor os sucesivos intentos, arrepentimentos, probas, bosquexos e palimpsestos de ideas que o pintor ensaia antes de facer a obra definitiva. E así mesmo, nun momento como o actual en que, como di Marina Garcés, é urxente cambiar o punto de vista, porque a idea que tiñamos de progreso deixounos sen futuro “e non podemos seguir perdendo o tempo”, esta exposición facilita tomar conciencia explícita das materias biolóxicas de que están feitas as obras: as teas, a madeiras, cravos, herraxes, resinas, ceras e pigmentos. Coa evolución que no paso do tempo tiveron para soportar o caruncho e outras inclemencias –incluído un bombardeo, como na Guerra tivo o Prado-, o cadro, obxecto frecuentemente moi prezado, é fráxil.

REVERSO ponnos, ademais, en condicións de advertir o ilusoria que é a pintura. Se nas Meninas Velázquez fainos, mirar ante todo, o reverso do cadro que está a pintar, ábrenos a porta a que non nos deixemos seducir polo que aparentemente vemos, o mesmo fan Goya, Van Gogh ou Rembrandt, como estímulo para que sigamos mirando e non esgotemos a capacidade de descubrir e admirar o que a primeira vista non vemos. Nesa dimensión vai tamén unha sección da exposición dedicada a descubrirnos a nós mesmos mirando. Cando un fotógrafo capta a linguaxe corporal dos visitantes dun museo desde atrás, pode mostrar asuntos de gran interese sociolóxico e cultural, baleiros, ausencias, obsesións ou preocupacións, como as da irónica fotografía de Elliot Erwitt captando aos mirones das majas de Goya, Sorprendente é, así mesmo, o espello-cadro de Pistoletto, cun Caballete con lenzo, de costas ao espectador; de finais dos sesenta. O que ao mirar o cadro vese reflectido dando a impresión de que se mira a si mesmo e que fose el un pintor, coa ilusión de que estivésemos a ver ao seu lado o que estivese a pintar. En fin, o remate –ou o principio, segundo mírese- é a traseira aparentemente baleira dun suposto cadro do tamaño do auténtico das Meninas e, sobre todo, varios trampantoxos, aos que se suma un Magritte surrealista tratando de facernos ver que o que vemos non é un cadro.

Distopías e retrotopías

Se unha das funcións primordiais con que naceron os museos foi a pedagóxica, a desconfianza do que cremos ver é un bo ensino que deixa tras si o paso polos REVERSOS desta mostra. Pode axudar a mirar con afán poético –máis que como mirones pasivos de noticiarios e Redes- o que sucede na contorna crispada actual, tan inclinado a iracundas e catastróficas distopías. Se na área de Palestina vemos de continuo o exceso de celo partidario, capaz de esquecer a igualdade dos humanos ata facer desaparecer aos distintos por razóns étnicas, históricas ou culturais, o reverso é a inhumanidade que nos acabará esmagando a todos mentres as furiosas ondas do mar seguirán crecendo. De Gaza xa non queda case nada, e Darwix preguntábase xa en Menos rosas, en 1986, se a Terra é “de todos os homes”. Tampouco desmerece o que estamos a ver en España, con persoas de traxectoria pública incitando a un “cambio cultural”, é dicir, á revolta na rúa, en institucións do ámbito xudicial e na xestión de moitas Comunidades. A fartura de unilateralidade que provocan para non perder un chisco dos seus intereses, está a chegar ao que Eric Mª Remarque poñía en boca do protagonista de Sen novidade na fronte en 1929: “Estamos de máis ata para nós mesmos”. Este REVERSO antipedagóxico do que a democracia debería ser pode verse como retrotopía, que oriente á cidadanía cara a un mundo máis vivible, como propoñía Bauman, pero esta esperanza roza o imposible.

MMC (08.11.2023)

TEMAS: Museo do Prado.- Museografías.- Emocionalidade política.- Democracia.- Violencias antipedagóxicas.

https://youtu.be/aWM47qsfoOQ

Batallas culturais

En frontes aparentemente distintas, hai idénticas pelexas para impoñer pechados criterios a conflitos e problemas.

Teñen en común a vontade de sobrepoñerse a calquera outro e, sobre todo, a calquera diálogo para atopar unha razoable saída a cuestións que veñen, ás veces, de moi antigos tempos. Sendo tantos os casos na actualidade, e tan larga a tradición desta repetitiva actitude, cabe pensar que haxa unha vontade pedagóxica de ensinar este comportamento ás xeracións actuais.

A batalla de Xericó

Desde hai case un mes, é habitual nos medios oír a persoas significativas interpretacións de feitos que, como mínimo, admiten opinións moi contrapostas. Fainas peculiares que o fagan cunha convicción –polo menos aparente- que se fai moi dura a calquera persoa que se propoña criterios imparciais de xustiza. O conflito entre Israel e Hamás en territorio palestino fai aflorar sensacións similares ás que transmiten textos antigos da Biblia. Na “Historia sacra”-materia de carácter obrigatorio para as infancias de posguerra-, a narración da batalla de Jericó (Josué,6, 1-27) mostraba tanta parcialidade co destino daqueles habitantes de Canaán -en que estaba a suposta terra prometida por Yahvé a Moisés-, como a que a súa literalidade segue tendo para moitos. O pasado 31 de outubro, despois de bombardear o campo de refuxiados de Xabalia, ao norte de Gaza, un portavoz do exército israelí desculpouse das mortes e danos causados dicindo sen remorso ningún:“dixémoslles que fosen ao sur”. E aí segue Netanyahu, xustificando coa referencia bíblica á “Terra prometida” o acogotamiento físico e psicolóxico a que somete desapiadada e indiscriminadamente a Franxa de Gaza e Cisxordania.

É a enésima batalla que Israel quere vender ao mundo como dereito xusto, sen que os demais teñan ningún. Moisés, desde o libro do Deuteronomio, 20, 10-18, séguelle servindo de guía para reconquistar unha terra superpoblada por outras xentes. A contraposición do antisionismo actual cos afáns imperialistas dos israelís de hoxe permite aos facedores de información seguir producindo todo tipo de esmerados argumentos, tramposos para unha cultura democrática, aberta e leal a uns principios comúns como os marcados pola Declaración de Dereitos Humanos. O relato da batalla de Xericó, que as escavacións arqueolóxicas non confirman, tivo ante todo unha finalidade didáctica para resaltar a importancia da obediencia aos preceptos relixiosos xudeus de que dan conta outros libros da Biblia. Ao mesmo tempo, serviu de estímulo ao nacionalismo deste pobo fronte a outros da zona entre o século VIII e o VI a. C.; segundo os expertos, este libro de Xosué tivo varias revisións textuais nese tempo, e sempre na mesma dirección.

Os “inimigos” de Aguirre

Unha “batalla cultural” vén ser, tamén, a que, supostamente estivo desenvolvendo Esperanza Aguirre coa súa rechamante presenza na última manifestación convocada por unha fundación de Vox contra a “lei de amnistía” de que tanto se está falando nesta fase de preparación da posible investidura de Pedro Sánchez. “O fin -dicía a expresidenta da Comunidad de Madrid, non pode xustificar os medios” e por iso convocaba aos seus fieis á nova cruzada ou “batalla cultural” “contra os inimigos de España”.

A curiosa visión moralizante que esta señora fai dunha sentenza con que Maquiavelo explicaba como debían levar os asuntos políticos se se quería soster o poder, pouco ten que ver coas súas propias prácticas, tan próximas desde antes do “tamayazo” ao anarcoliberalismo ou terraplanismo económico. A concepción daquela votación do 10 de xuño de 2003 na Asemblea de Madrid, co seu desenvolvemento e consecuencias, foi todo un modelo da “cultura” sociopolítica que sementou na Comunidad de Madrid, no seu partido e nas orixes de Vox. Ben vale dicir que, sen analizar as moitas decisións que adoptou nos seus anos de goberno, e nos modos de levar moitas delas, os seus fins xustificaron demasiados medios e pantomimas de rancio abolengo. Desde que se paseou por aquel ministerio de Educación, Cultura e Deportes, o seu xogo preferido fora xa desestruturar a semántica das palabras. Nunha conferencia no Club Século XXI, en xullo de 1997, esclareceu cales ían ser as liñas neoliberais da Educación con que soñaba: unha cultura en que, coa calidade como emblema, e a liberdade como pretexto, propugnaba un recorte sistemático en canto afectase a democratizar o sistema educativo e que a súa dignidade estivese ao alcance de todos. As camisetas verdes que se ven por Madrid cando hai manifestacións, aínda saben das truques que, para tratar de frear as súas imposicións clasistas, puxo en práctica contra cuantos esixían un freo aos seus desplantes. Non foi menor o trampantoxo en que sumiu á prensa, aos medios e á poboación con aquel reclamo das, segundo ela, vilipendiadas Humanidades, con que tanto parloteo produciu para facerse unha imaxe do que non pasou de “parto dos montes” e que sumiu o ensino da Historia nun modelo que xa propugnara José María Pemán en 1939.

O servizo de Aguirre a Vox, prestándose ao seu sistemático negacionismo de calquera alternativa de trato parlamentario ou gobernamental con cuantos están á esquerda do PSOE dá cancha mediática a outros do seu partido, adictos á damnatio memoriae, un exercicio xa activo en época romana contra calquera emperador ou persoa que considerasen deshonrosa ou, simplemente, inimiga. Se tiña alguén a desgraza de ser considerado tal, o seu nome, o seu prestixio e o seu patrimonio, eran borrados da escena social. Os relatos e opinións que un día si e outro tamén lanza alguén da dereita ou ultradereita, responden á mesma hostilidade que, nos reinos da España cristiá, estalou a partir de 1312 desde o Sínodo de Zamora: as presións de la Iglesia creceron e deron pé a diversos modos de antixudaísmo que a Inquisición burocratizaría como rutina. Salvo que vexan aos defensores dos dereitos palestinos como proxección dos seus odios, receos e sospeitas, non se entende a exaltación que a alcaldía de Madrid acaba de facer ao Estado de Israel. Segundo Freud, Moisés sería un exipcio difusor do monoteísmo que o faraón Amenofis IV (o pai de Tutankamón) tratou de impoñer no século XIV a. C. A súa discutible teoría sería moi pertinente se,tras o reprimido esquecemento da saña antixudea –e antimasónica-, obsérvase a sublimación monodiscursiva de Almeida, excluínte de toda pluralidade.

TEMAS: Xudaismo/antixudaísmo.- Declaración de Dereitos Humanos.- Negacionismos neoliberais.- Antipedagoxía social.- Sofismas políticos.

MMC (01-11-2023)