A atención social é a gran cuestión subxacente

Prosegue a perspectiva de intemperie para 2019, salvo que o voto dos cidadáns sexa máis proclive á hexemonía do ben común sobre o privado.

Unha recente sentenza do TSJM fronte a unha demanda sobre a recentemente inaugurada medida municipal que restrinxe o tráfico automobilístico en Madrid Centro, argúe que "existe un indubidable interese público na aplicación inmediata das normas que a compoñen". Segundo este tribunal, os querelantes, o PP e Comunidade de Madrid, non detallan en que consisterían os prexuízos que cualificaban de irreparables se se aplicase a norma; “unha mera invocación xenérica" non é suficiente. Por outra banda, non serían procedentes “medidas cautelares” en contra salvo que as consecuencias derivadas do proceso resultasen “irreparables”. Non sucedendo así, aplicalas sería “un axuizamento sobre o fondo do proceso". 

Esta sentenza ten indubidable interese no terreo das políticas educativas, pola similitude de posibles conflitos entre ben xeral e intereses individuais. Unha das pugnas que protagoniza a posible reforma da LOMCE é a relativa a unha suposta “demanda social” (art. 109.2), o motivo en que se apoiaría a “liberdade de elección de centros” potenciando a súa libre creación con concerto polo medio. Esa suposta “demanda social” é proclive a fragmentar o sistema educativo por razóns alleas aos dereitos fundamentais dos cidadáns, soportando así mesmo particularidades que, a gusto dos consumidores e baixo amparo de diñeiro público, facilitaría o negocio privado da educación. Esta hábil manobra que Wert introduciu na lei orgánica aínda vixente, faculta a interpretación neoliberal do dereito universal á educación lesiva para unha educación igual de todos os españois.

A versión neoliberal

Se houbese dúbidas, José Luís Pazos mostrou en ¡No nos callarán! a interpretación práctica que, coas súas decisións sistémicas, dea a Consellería de Educación da Comunidade de Madrid a esa presunta “demanda social” e á súa tutelada liberdade de negocio educativo. Ese abano de medidas facilitou que o seu sistema educativo fose cambiando de signo -cada vez máis favorable ao subsistema privado e privado-concertado- a conta de detraer recursos á súa parte pública, dificultando innecesariamente que poida haber un sistema de cohesión compartido por toda a poboación en nome de supostos idearios particulares. Non é casual, ademais, que cando algunhas destas decisións foron recorridas e gañadas ante os tribunais, teñan pouco percorrido efectivo; que destino agarde a algúns dos implicados en diversas investigacións xudiciais sobre corrupción está por ver. Logo de 9 anos, á Gürtel fáltalle moito por dicir nas súas conexións con políticas educativas, igual que ao caso Lezo e ao dos usos e abusos a que -segundo indicios- sexa sometida a “Axencia Informática e de Comunicacións da Comunidade de Madrid” para presuntamente pagar a proveedores do PP. 

Entre 2010 e 2014, sobre todo, moitos xestores da autonomía madrileña favoreceron os intereses privados co pretexto de servir aos intereses públicos. Non só en Educación, senón tamén en Sanidade e, entre outras actividades, as da sociedade pública de Arrendamentos e Promocións, onde -para aforrar?- vendéronse edificios céntricos a compradores cos que se estipulara  que se lles alugarían para sé de diversos organismos. A mesma técnica, por outra banda, do “capitalismo extractivo” que se empregou en máis de 100 solares municipais para instalar colexios concertados de entidades amigas.

Os exexetas 

Neste contexto, pódese entender mellor boa parte do cabreo constante que teatralizan Casado e Rivera respecto ante os posibles acertos que poida ter a xestión de Sánchez en Cataluña e noutras frontes políticas. Estando por medio os Orzamentos, protestan por non poder xestionarlos eles e a súa clientela. Tamén é máis intelixible o sermonario de Aznar cando se erixe en facedor da constitucionalidade dos demais sen mirarse a si mesmo, a súa traxectoria e a dos seus dilectos seguidores. Este exclusivo sentido patrimonialista, aplicado ao artigo 27 e a como debe ser a educación dos españois, transpiran os que proclaman que a pretensión de Pilar Celáa co anteproxecto que presentará en xaneiro ao Congreso de Deputados, é “unha lei contra o ensino e contra o país”.

Borroso 2019

A discordancia entre o ben común e o moi estritamente privado fai recordar como case sempre media nas nosas opinións unha brétema de historia difícil de compartir. A un símbolo tan importante como o do Nadal sucédelle igual: sen deixarse seducir polas súas versións máis pegañentas, non só contén interpretacións enfrontadas, senón que exemplifica desaxustes en que o noso propio pasado do actual resúltanos borroso e deformado. Mircea Cartarescu, no prólogo da súa gran triloxía, Cegador, conta como “o vivaz e absurdo hoxe” versa “sobre a tensión e a falta de entendemento entre a miña mente de agora, a de fai un instante e a de hai dez anos; sobre a súa interacción, sobre a inxerencia dunha na imaxinería e as emocións da outra. [..] Canta fascinación pola ruína e a putrefacción!”. Bo sería terminar 2018 coa ambición de que tanto magreo, e tanta fascinación por un pasado desigual como está aflorando, non sexa o máis desexable para un venturoso 2019.

TEMAS: Atención social. Dereitos políticos. Políticas educativas. Neoliberalismo. Estratexias contra o Estado de Benestar. Constitución. LOMCE.

Manuel Menor Currás

Madrid, 23.12.2018

O Artigo 27CE e as políticas nocivas para a escola pública

¡No nos callarán!, de José Luís Pazos, é un minucioso dietario das decisións adoptadas pola Comunidade de Madrid nestes 15 últimos anos

O 40º aniversario da Constitución (CE78) ha solemnizado todo tipo de opinións, lóxicas nun proceso cuxo inicio non foi bonancible e en que, despois, non brillou unha idílica sintonía. O acontecido coa Educación neste transcurso de case dúas xeracións é un bo espello para observar o realmente acontecido. Indiscutible é que os desacordos producíronse desde antes da primeira redacción do actual artigo 27, como contaron os propios redactores do texto e expresaron as súas seus votacións. Tamén, que quedaron abertas as dúas posibilidades de desenvolvemento que viñan competindo desde antes do Concordato de 1851, de modo que a alternancia de leis orgánicas ata o presente foi unha constante. Aí segue, en fin, a LOMCE como última interpretación do art. 27CE, co equipo de Celáa vendo que deba derrogar máis e sen que o seu anteproxecto reformista -nun Goberno provisional- suscite entusiasmos xeralizados.

A xerencia do Artigo 27CE

Xusto agora aparece o libro de José Luis Pazos: ¡No nos callarán!, que analiza o desenvolvemento do art.27CE partindo de que a limitada concreción da igualdade do dereito de todos os cidadáns a unha boa educación dependeu das decisións adoptadas en cada Comunidade. Desde a FAPA Giner de los Ríos, o autor estivo nas institucións en que se informaron as políticas educativas antes de ser normativas na de Madrid. O que escribiu obedece ao vivido en contacto inmediato co acontecido, sobre todo nos centros escolares públicos, como testemuña durante os últimos 15 anos. O resultado é un minucioso dietario da pouca aceptación que han ter as propostas das familias durante ese tempo, atentas ás necesidades educativas dos seus fillos e fillas. Reflexa como canto nesa dura etapa proxectouse e executou desde a Consellería de Educación madrileña como -pese á vixencia de LOEA ata 2013- serviu, máis ben, de ensaio experimental para as directrices da LOMCE vixentes hoxe en todo o Estado. Nunha secuencia implacable, o lector verá canto aconteceu e, sobre todo, o que, en interese das familias maioritarias, nunca debeu acontecer: que as decisións máis relevantes privilexiasen ao terzo máis escolleito da poboación.

Este modo de actuar, promovido sucesivamente baixo Gallardón, Aguirre, González, Cifuentes e, agora mesmo, Garrido, configurou unha tradución do artigo 27CE moi favorable ás redes privada e concertada e moi contraria á rede pública de centros. No libro de Pazos aparece esa complicidade coa educación como oportunidade de negocio, revestida dos formalismos administrativos oportunos e unha abafadora cobertura propagandística. Entre os diversos instrumentos con que a sistematizaron, os concertos e exenciones avantaxadas -xestionadas á beira de axudas e bolsas-, se complementan cun amplo catálogo de actuacións. O libro presta especial atención a como, en prexuízo da escola pública, repetíronse, ano tras ano, recortes de orzamentos, diminución de profesorado, elección a dedo dos seus directores, o incremento das ratios de alumnado por aula ou a desatención ao máis necesitado de titoría, ademais de desatención prolongada aos propios edificios. De paso, en prexuízo dun ambiente escolar propicio, redución das becas de libros de texto e comedor, eliminación de rutas escolares, pechadura de bacharelatos nocturnos e múltiples especialidades de FP, e supresión do ciclo 0-6 en escolas infantís públicas, á vez que introduciron nesa rede escolar un programa de bilingüismo disgregador e algún circuíto de “excelencia” que, en contradición coas ratios e dotacións do resto de institutos, discrimina máis a uns poucos “selectos” do outro alumnado: todo un símbolo de segregación educativa, incapaz de ocultar múltiples déficits programados con apoio de exprofesores da rede pública.

Un miniimperio privado

No relato do expresidente da FAPA tamén se pode ver como, para que o obxectivo central destas políticas se cumprise, a Consellería madrileña freou a demanda de prazas en institutos, regalou máis de 100 grandes solares municipais a empresas privadas ou utilizou o mecanismo dos “cheques escolares” para potenciar as redes privadas. E como, para disimular que o favor ás élites se facía a conta dos outros cidadáns, sincronizouse unha constante hostilidade polifacética cara ás persoas, asociacións e sindicatos discrepantes das súas políticas educativas. É dicir, que no libro de Pazos aparecen as claves de como estes xestores da Comunidade de Madrid utilizaron “a crise” para desmantelar mellor un mediatizado estado de benestar no educativo e crear un miniimperio independente, colonizador de clientelas cativas a conta do erario público. En síntese narrativa, os algoritmos que Naomí Klein explicou na doutrina do shock.

A guinda desa frenética obsesión foi que, con diñeiro de todos, pagaron para que se favorecese a súa narcisista imaxe nos medios, outra mostra dunha sistémica prepotencia interpretativa do artigo 27CE, de que aínda nos quedan rubores a sufrir segundo se resolvan investigacións xudiciais en curso. Máis duradero será o dano que causou ás familias cuxos nenos e nenas non puideron ter a educación que deberon ter. Sen contar as carencias de diversa orde que deparará á sociedade unha xestión neoliberal tan desvergonzada.

Unha guía social?

Este alegato de Pazos deconstrúe os camiños que impuxo ese mantra de “a calidade” con que a LOMCE rexe o sistema educativo español -o escolar e o universitario-, obediente a ficcións para “melloralo”. Os que queiran camiñar cara a unha escola de todos e para todos teñen en ¡No nos callarán!-recentemente publicado por Edicións ACC, de Madrid- un atractivo instrumento de valor múltiple. Documenta o alcance actual do art. 27CE: restritivo para unha maioría social e privilexiado para uns poucos. Testemuña a resistencia dos cidadáns, neste caso desde as asociacións de pais e nais de alumnos, en defensa dos dereitos dos menores nun campo tan principal como o da súa educación. E mostra, ademais, o contraste entre responsabilidade e irresponsabilidad cívica: cando algúns políticos e xerentes desaparecen da escena, os administrados séntense moi aliviados, mentres os resistentes deste libro fan verdade que os dereitos de todos só se sosteñen co esforzo de todos. Adicionalmente, logo desta lectura, pódese concluír con máis fundamento se o artigo 27CE -e indirectamente a Constitución- debe ser revisado, cambiado do todo ou continuar como está cando cumpre 40 anos.

TEMAS: Ensino Público. Concertos educativos. Consellerías de Educación. Artigo 27CE. LOMCE. Reformas educativas. AMPA (Asociacións de nais e pais de alumnos). FAPA Giner de los Ríos.

Manuel Menor Currás

Derrogarase pronto a LOMCE?

É un alivio só pensalo, aínda que o que se oe e ve no Parlamento non difira moito do que pode lerse en moitos whatsaap esquizofrénicos.

Os máis atentos ao parlamentarismo español de última fornada poderían admirar o reincidente que é a especie humana respecto de como os clásicos xa previñan aos que quixesen escoitalos.

Na penumbra clásica

Recórdao Jesús Parra, filósofo atento a preguntar se é posible a política sen ética, traendo a colación, entre outros, a Aristóteles, Cicerón e Plutarco. Ao estaxirita (384-322 a.C) na súa Ética a Nicómaco, na que dicía que "non se ensina ética para saber que é a virtude, senón para ser virtuosos", non parece tivese éxito. Sobre todo, se á vez que se lles oe e se lles ve actuar, se quere entender de que nos falan actualmente os nosos parlamentarios cando, tratando de currículos escolares, esixen que trate, e moi intensamente, a “Relixión”, “os valores” ou, en plan máis laico, unha “educación para a cidadanía”, a convivencia ou outra actitude política.

Parra, coma se se dirixise aos que estivesen facendo un prácticum no parlamento en días recentes para un máster de acreditado prestixio, tamén trae a colación a Plutarco (45-127 d.C.), quen deixou dito nas súas Vidas paralelas que “o home é a máis cruel de todas as feras, cando ao poder se une o poder sen virtude”. E non esquece a Cicerón (106-43 a.C) que tanto denostara ao corrupto Verres alegando que “cando os políticos non se rexen pola ética, son como hienas á caza do poder”. Xa nesta liña, cabería amentar o pesimismo de Hobbes (1588-1679), escéptico co homo homini lupus, reclamando a necesidade dun forte para conducir a res publica. Unha secuencia nostálxica, de apelación constante á seguridade do máis brioso, que atopou nos últimos cen anos mil apelacións para traspasar o que non é democracia e que, agora, quere atopar nas Redes rancorosos destinatarios, pagados de si mesmos.

No día a día

O problema é que non reparan sequera no panorama en que nos movemos, probablemente porque os favorece. A celebración do Día Internacional da Violencia contra a Muller, o 25 de novembro, debería alertarnos de canto, a diario, se traspasa esa liña da igualdade de trato nos fogares, os lugares de traballo, os espazos de lecer e tempo libre, a publicidade gratuíta e, para que non falte nada, ata nos ámbitos da escola e dos hábitos de institucións relixiosas que, sen comprometerse coa igualdade dos Dereitos Humanos, se precian de caritativas. Espazos todos en que a violencia do máis forte, a imposición non só física senón tamén psicolóxica e simbólica, conxúganse para causar danos, irreparables moitas veces, a persoas tan dignas de vivir no mundo como calquera arrogante chulesco ou máis.

Nesta liña de quitar hábitos innecesarios para convivir, é valiosa a noticia que chega do parlamento galego suprimindo ás nenas a obrigación do uniforme de saia. Unha noticia escolar, ao fin, de alto valor social, que vén poñer no seu sitio a tanto partidario do estéril, os decimonónicos distingos entre colexios de nenos e nenas e obriga, de paso, a repensar que pasa coa suposta “liberdade” educativa ou, sobre todo, co negocio das subvencións e concertos ao circuíto privado do sistema educativo, tan protexidos nalgunhas Comunidades. Agora que en Galicia encararon que o hábito non fai ao monxe, tamén sería coherente que se abandonasen en todo o Estado que diñeiro público pague a segregación escolar -que a LOMCE aínda protexe- ampliando a negativa aos que en calquera ámbito do sistema educativo non pasan do código binario de home/muller. Que pasa coas demais modalidades de ser ou sentirse humano? Como se denigra ou posterga aos diversos do canon patriarcal? Que atención lles presta o noso sistema educativo?

Postergación e preeminencias existen nunha boa parte da educación española, estruturada de entrada -pero non gratuitamente- en pública, concertada e propiamente privada. E de engadido, na acordada baixo o paraguas dos dereitos da familia, un xeito de impoñer criterios alleos aos dereitos do menor, alleos a que os nenos e nenas teñan unha infancia libre de presións adoutrinantes, tamén en canto a modelos de sexualidade cuxa "naturalidade" envolver en razóns moi diversas. Falaba Casado hai pouco dos inmigrantes que non se atiñan aos nosos costumes. Talvez entendese que os islámicos, por exemplo, son moi distintos dos unificados como cristiáns polos Reis Católicos no século XV. De pouco vale, con todo, ocultar que estes colexios e quen os privilexian seguen pautas similares, ancorados no dogmatismo “da verdade” de que falaba Pío XI na encíclica Divini illius Magistri (1929), e alleos a calquera outra consideración que non coincida coa súa pulcritude de criterio.

Proba evidente é que, por máis que agora falan de “diálogo”, a moitos bispos pódelles o subconsciente cando falan de varóns-varóns para o ministerio eclesiástico. Non só alleos ás mulleres -in ecclesia taceant-, senón tamén a outras variedades xenéticas do ser humano que ha ter a Igrexa católica sempre no seu seo por máis que a Biblia non estivese moi atenta. Solapar e ocultar por razóns de suposta supremacía epistemolóxica, falso prestixio ou, tamén, como pretexto para achacar delitos de pederastia a quen per se non lles corresponde, como mínimo é de hipócritas, unha especie que no Evanxeo orixinal non queda ben parada.

Derrogación LOMCE

Namentres, é de celebrar que o equipo de Celáa saque a relucir expresamente a súa intención de derrogar a LOMCE, e non tan só un tenteo con algúns aspectos “máis lesivos” dos dereitos que esta lei tan promovida desde moitos sedicentes liberais, máis carcas do que pregoan, conculcou. Non facelo sería unha ofensa a cantos nestes penosos anos resistiron -na Comunidade de Madrid algúns máis que no resto de España- os empurróns dos plaxiarios de Margaret Thatcher. Aos ollos de moitos cidadáns e cidadás actuaron contrariamente ao que en 1978 chegou a ser a Constitución de todos e todas. Non hai quorum suficiente para revisar o artigo 27CE, por exemplo, ou os Acordos tan ambiguamente constitucionais que Marcelino Oreja xestou entre 1977 e 1979 co Vaticano, pero deberíase, aínda que só fose para fortalecer os dereitos dos menores non deixándoos ao arbitrio de tanta prepotencia equívoca que non acaba de desaparecer do horizonte.

TEMAS: Parlamento. Democracia. Dereitos do menor. Igualdade. Violencia contra a Muller. Acordos co Vaticano. Artigo 27 CE.

Manuel Menor Currás

Madrid, 25.11.2018

Logo da sentenza do TS, como queda a Xustiza?

A xudialización da política -incluída a educativa- desvirtúa á política e ás sentenzas xudiciais. Os intereses creados mandan máis?

Igual que “empoderar”, “poñer en valor” é expresión recente que vai camiño de ser topicamente reiterativa. Tan en auxe está que, en case todo acto, comentario, evento, opinión máis ou menos animosa en prol de calquera causa de certa, o que opina, expón ou esixe algún cambio séntese desacertado se non a pronuncia. Vai camiño, por outra banda, de querer ser propiedade particular de persoas e grupos con pretensión de marca exclusiva cuxa misión e obxectivo fora encauzar, dirixir e controlar a resolución de problemas non só sociais senón tamén persoais.

Recorden os que sigan con algún interese os debates das políticas educativas, como a palabra “valores” -e non digamos a expresión calidade educativa- seguen sendo obxecto de agres discusións que nese afán de absoluto, acaban sendo excluíntes por razóns que case sempre pretenden ser intocables, por máis que sexan a causa do desencontro. Esa significatividade excluída que se preserva encerra os elementos relevantes do debate, mantendo na escuridade do non dito o privilexio de seguir existindo e impoñéndose a cantos non teñen acceso ao poder de decisión ou se pretende que non o teñan.

“Valores” e “Calidade”

Cando en 2011 acabouse armando en torno a estes dous eixes “valores” e “calidade”, unha plataforma reivindicativa como, por exemplo, “A Marea Verde”, independentemente da evolución que haxa ter esta asociación de grupos que se sentían máis agraviados polas políticas educativas de diversos gobernos autonómicos que polas do Ministerio de Educación, invocaron un “valor” contrario: “Unha escola de todos para todos”. O mesmo fixeron moi pronto outras “mareas” como a de Sanidade reivindicando o público fronte a unha invasión desequilibradora das privatizacións co pretexto do individual exclusivo. Preservar, non perder de vista o valor do ben común, da xustiza distributiva. Esta é a pelexa de fondo, igual que cando no século XVIII, as revolucións burguesas “puxeron en valor” un conxunto de “valores” que todo ser humano ten por nacer, cando o Antigo Réxime primaba o que se recibía por familia, sangue ou confesionalidade de calquera clase, como razóns da diferenza de trato colectivo. Desde entón, todo intento de marcha atrás en canto a non recoñecemento público desa liberdade, igualdade e fraternidad común, adoita carrexar perigo para a convivencia democracia.

Por iso, é un mal síntoma o que pode significar a sentenza do Tribunal Supremo que pretendía clarificar a cuestión do imposto ás hipotecas bancarias. A gama de desconfianzas en que vai meter á xustiza española é de longo alcance. Esta dubitación profunda en que andaba o TS, á que seguiu esta doutrina que nin sequera é salomónica, se se engade a outros reveses dos nosos altos xurisconsultos ante tribunais europeos, deixará pegada en cantos teñan que acudir a esta instancia supostamente independente. A división de opinións en torno ao “valor” ou “valores” que protexe este último pronunciamiento do TS será, ademais, moito máis profunda cando boa parte da política española -a máis sensible precisamente a esa división de opinións en torno ao que debe primar cando son varios os “valores” ou modos de ver que mereza a pena- está pendente de resolución. E máis aguda será cando salten á palestra mediática as resolucións pendentes respecto da secuencia de casos graves de corrupción, directa ou indirectamente protexidas ou alentadas por altas instancias e personalidades do mundo político nestes anos de ferro.

A mellora do sistema educativo

En Educación, son sobradamente coñecidos asuntos cruciais que converteron ao Supremo e ao Constitucional en cuarta cámara decisoria, resultando en xeral, inclinada cara ás posicións máis conservadoras en canto a “valores”. Casos hai xa soados, como o da variación de doutrina respecto ao uso dos recursos públicos para colexios que segregan ao seu alumnado, entre outros aspectos da LOMCE. Ou situacións como as dos profesores interinos a quen non se pagaban as vacacións de verán, e que en Estrasburgo se lle enmendou a plana. E que dicir de sentenzas tomadas en Tribunais Superiores Autonómicos respecto de reclamacións de instancias sociais como algunhas AMPAS en prol do ensino público, que non sendo partido con representación na respectiva Asemblea quedáronse coa súa razón nas pavías, sen poder proseguir a súa chamada de atención sobre “postas en valor” en que a discriminación de recursos era relevante?

Parece que pronto, posiblemente antes de Nadal, poderemos dispoñer do texto que emende a LOMCE. E seguramente volveremos asistir, coma se do xogo da oca se tratase, ao reinicio dun proceso varias veces reiterado na secuencia de leis orgánicas que, desde o artigo 27 da CE, regulan o sistema educativo e, particularmente, as etapas escolares. Pronto veremos reaparecer as apelacións á distintiva “posta en valor” dos “valores” en xogo -con escuridade respecto dos “valores de negocio” que se xogan algúns actores particulares-. Probablemente sexa dado ver, máis pronto que tarde, como afrouxa a virulencia que esta distancia entre uns e outros poida suscitarse aínda: non está claro como dilúa o tempo o acontecido noutras coxunturas. O cansazo e a indiferenza alcanzan aos antigos rockeiros que van de retirada, mentres os novos xogan máis coa oportunidade mediática que coa consistencia argumental que lles daría poder contar cos recursos apropiados nun Proxecto de Orzamentos Xerais sen devaneos. O último tecido de Penélope para a regulación educativa ocultará, solapará ou poñerá en primeiro plano valores exixibles democraticamente en igualdade nunha escola de todos e para todos? Que van poñer en valor?

TEMAS: Tribunal Supremo. Independencia xudicial. Valores democráticos. LOMCE. Unha nova lei educativa?

Manuel Menor Currás

Madrid, 07.11.2018

Medran as incertezas para vidas aburguesadas?

Arrecia o adoutrinamiento para o conformismo. Nos colonizan -e educan- en modelos de pulcritude vital, coma se houbese un único modo natural de ser.

Hai momentos borrosos na historia da Humanidade e na das persoas que a conforman. O que viviran ou vivan os poboadores da península ibérica ou, máis especificamente, os que poboan España non é diferente: o borroso, o gris e, incluso o negro, poden predominar sobre outras gamas lumínicas en calquera momento, incluído o presente.

Empurran, en tales situacións, agoiros diversos por dar seguridade. Boa parte do éxito de sucesivas utopías veu da procura de sentido que puidesen ofrecer. Vale o mesmo o que han ter en determinados momentos as perspectivas apocalípticas, especialmente exitosas en situacións de perplexidade extrema. Do mesmo cariz son, igualmente, os éxitos das relixións omnicomprensivas da vida humana, sen que se corten en variarse a si mesmas nos seus relatos salvíficos sobre do pasado, presente e futuro de case todo. E os logros do consumismo, celestina omnipresente de publicitada felicidade a medida.

Sibilas modernas

Andan polas librerías neste momento libros que, como a sibila de Delfos, tratan de escudriñar o futuro. Algúns, de gran éxito, como as dúas entregas de Yuval Noah Harari, pola súa habilidade para concentrar en pouco espazo os acertos e desmáns da especie humana no seu paso da sapiencia a unha suposta divinidade. Trátase dun xénero en alza, que traballa cun revisionismo optimista para unha historia máis inventada que real polo inconcreto -aínda que os fitos de referencia non adoiten ser falsos-, e cunha prospectiva en que se proxectan as tecnoloxías como o centro dun proxecto de gran brillo redentor. Seleccionando os datos que encaixen nunha hipótese prefixada, o de menos é a súa validación veraz: non importa o coñecemento senón, como moito, a arte de engaiolar. Estas perspectivas acríticas e compracentes adoitan esquecer o outro lado escuro, amargo e terrible, que os especímenes do xénero humano exhiben a miúdo, con gran capacidade de invención.

Este xénero, máis literario que histórico, xa ten aquí imitadores nun estilo moi propio de quen comercia coa suxestión dos que os que traten de fuxir da incerteza se autoaxuden e propaguen a boa nova. É unha narrativa de equipo que, como a da novela histórica -que na súa inmensa maioría nin é historia nin lle fai falta-, para ter éxito cómpre, ante todo, unha función terapéutica. Moi pedagoxicamente inclinada á submisión, na súa epistemoloxía é fundamental unha especie de conxunción dos astros -ou de “xenética cultural”- en que o ser humano como tal pouco ou nada pode facer dentro dun plan prefixado, salvo ser obediente. Tratan de homologar aos suxeitos na asimilación de que só o correcto e impoluto ten futuro como parte do colonialismo que soubo exercer o poder desde sempre, controlando o imaxinario dos colonizados, reprimindo os seus modos de coñecer, producir coñecemento e perspectivas, imaxes, símbolos e modos de significación.

Colonialismo cultural

A este xénero literario vénlle ben a “actualidade” como revulsivo. A que nos serve dun tempo acá a prensa suscita dificultades para ver que non sexa planificada, decidida ou tolerada hai moito tempo, ata séculos. Cando todo vai a un ritmo crecentemente acelerado, noticias de agora mesmo deixan curtas as eras xeolóxicas. A historia dos mísiles intelixentes españois -programada por Morenés fai anos- ten efectos inconclusos na produción industrial, nas relacións coa Arabia post-Kassoghi e na coherencia moral. O de Franco e a Almudena ten visos de converterse nunha serie en que Osoro, o Goberno e os Acordos do 79 nos retrotraen aos tempos das Cruzadas e anteriores. Por non contar a novidade que parecen cobrar as informacións sobre abusos de pederastia e similares, a cargo de persoas supostamente consagradas a Deus, unha pelexa en que a hipocrísía predominou, indiferente á pedra que deberían poñerse ao pescozo estes malcriados (segundo din Mc. 9,42 e Lc. 17,2). E os amores ou desplantes entre de Aznar/Casado/Sánchez, se se le esta nómina en sentido correcto, é dicir, coma se estivese en hebreo, é tan reaccionario para os que viviron a secuencia completa que é difícil non sentirse enganado polo evolucionismo. Que dicir do atentado último en Cincinnati contra os reunidos nunha sinagoga xudea, coma se Tito-o do arco triunfal romano, no ano 70 d.C- ou os diseñadores de Mauthausen en 1939 tivesen o poder de reencarnarse de contino.

E des-encanto

Con todo, o borroso circuíto que xeran informacións como estas, propicia hipótese menos optimistas que as dos imitadores de Harari. Cadraríalles ben, desde logo, formulalas como preguntas máis que como escolásticas teses pechadas: A evolución da especie -a cotiá con que nos codeamos, non a da categoría universal “home”-, non se detivo? Estará en regresión? En que nos educaron e edúcannos; en que educamos hoxe aos nosos vástagos?

Para unha visión luminosa da liberdade de vivir, mellor a poesía, ese fulgor dalgúns modos de dicir que, segundo Baudelaire, sería “o esplendor da utopía na carne da linguaxe”, porque arrinca algo de luz onde reina a escuridade ou, como dicía Francis Bacon, “dá á humanidade o que a historia lle nega”. É, de xeito evidente, o xeito máis curto de mostrar a verdade e de ensinala, capaz de encantar desencantando e desintoxicándonos.

TEMAS: Historia e verdade. Pedagoxías coloniais. Evolución humana. Perspectivas conformistas. Obediencia. Hipocrisía.

Manuel Menor Currás

Madrid, 28.10.2018

Hai moito inútil en como contamos o que sucede

Filosofía volve ao Bacharelato, para que as palabras con que dicimos a realidade sexan quen de curar as feridas que nos causamos de contino.

Dos usos que adoitamos facer da linguaxe e de como a manipulamos para que a nosa cor de mirada se impoña é moi responsable o absolutismo da educación dogmática. Na nosa sociedade, como nas que nos precederon, segue moi vixente o principio da unicidade da verdade e, por conseguinte, a lexitimidade e obrigación moral de pelexar por impoñer credos particulares. De aí á exclusividade e, polo tanto, á persecución, ocultación e desprestixio doutros modos de ver o que acontece, independente do noso control, non hai máis que un paso. E, para facilitalo, a terxiversación do campo semántico das palabras, a propaganda ambigua e a multiplicación omnímoda do noso discurso, son claves.

Imperialismos
Todas as guerras de relixión -como as de calquera outra índole- han ter de fondo esta linaxe e contaron con heraldos, primeiro, e relatores axeitados despois, que difundiron a triunfal vitoria sobre perdedores incautos. Detrás, deixaron heterodoxos e ortodoxos, reformas e contrarreformas, fundamentalismos e progresismos de variado sectarismo. Todos os imperialismos contaron, igualmente, con auscultadores de posibles desatinos evolutivos, merecedores de doma e castigo a cargo de colonizadores e relatores do suposto  triunfo da civilización fronte a cantos quedaron atrasados do suposto progreso. Branco e occidental foi o paradigma de humanidade adecuada, de mentes ata moi ilustradas. E valorar trazos compartidos, dentro das diversidades de cor, sexo e calquera outra condición, segue sendo un reto cotián nas nosas sociedades que reclama a ONU coa carta dos Dereitos Humanos na man.

Se o xornalista Jamal Khasoghi morreu ou non a mans de enviados especiais dun príncipe árabe case é indiferente. O modo de contalo oficial variou en apenas dous días e, de paso, no de recepción nas chancelerías occidentais, Washington, sobre todo. Unha vez máis, a diplomacia está tratando de encubrir o evidente contándoo do modo máis proclive para que non se danen os vizosos negocios de armas e petróleo, nos que nin as cifras cadran. A golpe de repetición de que este home meteuse nunha liorta, pronto a vilipendiada moral subxacente será esquecida, para que o diñeiro siga fluíndo polas canles amistosas de sempre.

Reservados
Nos últimos meses, aínda que a pederastia dentro de espazos eclesiásticos vén sendo noticia importante noutras latitudes do Occidente católico, cobrou forza en España a súa mención. Como prolongación do cortalumes que este Papa trata de opoñer a estes comportamentos, tamén en España -malia que non sexan notorios tantos casos como os denunciados en EEUU, Australia, Chile, Alemania, Irlanda ou Escocia- suscítase agora que unha Comisión “reservada”os atalle. Con todo, significativo é desta “reserva” o expresado por dous dos responsables deste mecanismo, máis preocupados pola publicidade que polo rigor da xustiza en igualdade. Se o presidente do episcopado alega que hai que actualizar os protocolos de actuación, e que sexa a Igrexa un “espazo seguro” para os que lle confían os seus fillos e fillas, confesaba indirectamente a deixación inquiedante ocorrida. E ao bispo de Astorga, a quen se lle encargou a citada comisión, cústalle entender que o procedente non é que o agraviado acuda á xustiza, senón que sexa a institución que silenciou tantos abusos a que os leve aos tribunais e, en caso necesario, pague as indemnizacións correspondentes. Ser “sociedade perfecta” no dereito canónico, non debe ser eximente ante os códigos civís e penais dos países con quen, como en España, se teñan asinados privilexiados acordos eximentes.
Pola súa banda, no plano máis estritamente político, estes días foron pródigos en mensaxes cruzadas. Os lanzados polo TribunalSupremo respecto ao exceso de celo dos bancos cos impostos dashipotecas, son dos que deixan tremendo todo o sistema democrático. Os dos líderes políticos á propósito de España e os españois con motivo dos PXE (Orzamentos xerais do Estado), para pillar de paso todo tipo de votos desafectos, son máis desatados, moi propicios para a indiferenza cívica. Non fai falta escoitar aos de Vox, Democracia Cidadá e similares. Abonda ver e oír que din os do PP -Tejerina estivo solemne coa educación primaria en Andalucía, e Dolors Montserrat moi pasada de teatralidade- , con Casado tentando facerlle a cambadela a  Sánchez ante Merkel, ou con Cidadáns procurando que non se note o que é.

E Filosofía

Alguén no Ministerio de Educación, próximo a Isabel Celáa, ha ter a prudencia de que a Filosofía recobre en Bacharelato un espazo que perdera con Wert. Poida que nos axude a ter máis sensatez para saber oír o que estorbe ou axude á sa convivencia. Para quen esa área de coñecemento sexa un estorbo ou perda de tempo, seralles de interese volver ler a Nuccio Ordine e o seu recente  Clasicos para a vida (Acantilado, 2017) no que continúa reflexionando sobre A utilidade do inútil (2013), resaltando a importancia dos saberes humanistas que nos legou o pasado, fronte a quen só dan valor ao diñeiro e a ganancia.

Engadan na cesta de lectura  ao americano  Michael J. Sandel, filósofo de éxito en Harvard e recente premio Princesa de Asturias pola exemplaridade pedagóxica dos seus traballos “sobre os fundamentos normativos da democracia liberal e a defensa tanto das virtudes públicas como do pluralismo de concepcións do ben nas nosas sociedades”.

Temas: Imperialismo. Colonialismo. Manipulación da linguaxe. Control social. Privilexios e igualdade. Filosofía. Educación cívica.

Manuel Menor Currás

Madrid, 21.10.2018.

O negacionismo obstinado acrecenta os problemas

O abandono dos ritmos da natureza e a acumulación de dogmas e cerimonias da confusión fan perigar, ata, o medio no que vivimos.

Denso é espeso, á vez que, por amazocado e plúmbeo, pode facer que algo resulte incomprensible e, ao final, indiferente. Na intensidade informativa destes días mesturouse de todo e, como case sempre, política e educación bailaron xuntas.

DANA
De primerísima intensidade é o ocorrido cunha DANA “gota fría” basicamente- ocorrida en Baleares. Episodio meteorolóxico cada vez máis frecuente, deberíanos facer menos reticentes a considerar que uso estamos facendo do sistema Terra, que reacciona tan fieramente un día si e outro tamén. A ONU acaba de recordalo para antes de 2030, pero a resposta volverá ser negacionista de parte dos que sempre teñen algo máis importante entre mans, como ganancias fáciles, tecnoloxías obsoletas ou hábitos de mala educación que non estiman necesario cambiar. As decisións das Conferencias do Clima seguen brillando polas reticencias, e moitos políticos por non pensar non pensar máis aló do seu embigo. É a tormenta perfecta para a catástrofe. Ao ritmo que imos, paisaxes que vivimos frondosos pronto serán irreconocibles desertos. Con fenómenos no interior peninsular similares ao de Baleares, inusuais gradacións de temperatura e pluviosidade, erosión e insolación crecentes, son cada día máis detectables as consecuencias na flora e fauna, especialmente nas áreas climáticas de transición entre os dominios atlántico e mediterráneo.

Baleiros
De similar profundidade é o que acontece no plano demográfico. Unha proxección do INE para 2033 di que dentro de 15 anos haberá 49 millóns de habitantes, pero a transición cualitativa da poboación é moi inquietante. Mais envellecida, un de cada catro españois terá máis de 65 anos e un estilo de vida cada vez máis illado e dependente. Aínda por riba, a súa distribución está producindo un interior peninsular baleiro, menos denso que Laponia, con centos de aldeas en proceso de abandono, mentres algúns núcleos urbanos e, sobre todo, a periferia marítima -un 30% da superficie- estáocupado polo 90%. Xuntos, estes dous parámetros -que estes días foron noticia- mostran uns problemas sociais bastante novos e de difícil arranxo a curto prazo, ademais, porque esixen unha mirada distinta do cortopracismo e un reparto solidario de recursos, contrario ao dogmatismo das mensaxes cegamente individualistas.

Freos
Neste contexto, pode ser celebrable que, no medio do fraccionado panorama político que exhibe o Congreso de Deputados, abriuse paso a oportunidade dun acordo básico para uns PXE que empecen a corrixir deixacións perentorias de case dez anos, que agrandaron outras que deberían terse corrixido moito antes. Pero, para que o optimismo sexa curto e que todo camiñe lento, co freo posto, renacen explícitas voces e estilo de entón. A praza de Touros de Vistalegre acolleu un mitin sintomático, e noticias que chegan de Valencia van pola mesma senda de proclamas e xestos imperativos. Queren impoñer a súa propia visión de liberdade sen concesións, un ultraliberalismo regresivo e agresivo a ton co triunfo ultra en Brasil e as aproximacións de Le Pen e Salvini. E para que nada falte, as denotacións dun sector importante da Igrexa deixan idénticas mensaxes. Sen desautorizalos, o Papa, á súa vez, seguindo unha enfática imaxe de apoloxía eclesiástica -da Idade da penumbra, segundo C. Nixey-, culpabiliza ao diaño dos escándalos últimos que a súa congregación non logra acalar en todo o mundo. E mentres, unha universidade americana propaga que Trump e as súas políticas son un agasallo divino. Todo un recordo das cruzadas golpistas dos anos 30 e do lema das correaxes dos SS: “Deus connosco”.

Culpa e débedas

O artista alemán Dierk Schmidt acaba de inaugurar no Palacio de Velázquez (no Retiro madrileño) Culpa e débedas, unha exposición que denuncia como se fixo, en 1884-85, o imperialista reparto de África. Multitude de asuntos que pasaron ao baúl da desmemoria -masacres colectivos, ventaxismos economicistas ou, máis aparentemente inocuos, enriquecimentos ilícitos de moitos museos europeos-, son postos en evidencia nesta mostra en que as crenzas e motivaciones do colonialismo europeo serviron de pretexto para o expolio e a rapina. A pintura de Schmidt, complementada con documentación, pon en dúbida o esquecemento, o silencio e, en particular, o pretencioso eurocentrismo académico dominante no discurso didáctico de currículos escolares e proxectos museográficos.

O afán de titulitis existente -un xeito parvo de coller o ravo polas follas- non nos fará máis sabios: nin nos dispoñerá para unha mellor convivencia nin para pacificarnos coa Terra. Tampouco as pautas educativas que manipulen as perspectivas de análise crítica: por moita innovación aparente de que se revistan só activarán pautas inanes. É urxente, por iso, a outra liberdade de ensino, en que os educandos alcancen autonomía e criterio colaborativo para afrontar os problemas reais, e na que, para xerar tal dinámica de independencia, o profesorado estea formado para iso.

É fácil comprobar que lonxe está a aceptación desta educación en liberdade, que os fundadores da ILE xa proclamaban en 1876. Acábannos de recordar que Saramago, pese ao seu Nobel, foi acusado de “populismo extremista antirrelixioso”. Ou como o coñecemento histórico pode ser anulado a conveniencia de quen se senten incómodos con el. E, entre outros moitos ítems de similar adoutrinamento, pode inscribirse que vaia a ser o Vaticano quen teña a última palabra respecto da nova tumba de Franco na Almudena: nin os responsables da cripta foron sensibles ás súas vítimas, nin o Goberno considera que sexa asunto da súa xurisdicción. Eppur si muove: probablemente non o dixo Galileo en 1633 ante o seu inquisidor, cando a represión do coñecemento non era sutil. Ao suave autoritarismo que hoxe emiten difusas emboscadas informativas e educadoras, séntalle ben a lentitude da ignorancia, indiferente á mala baba e os abusos. Os de pederastia e bebés roubados, ou os motivados por desprotección infantil, nos sobrecollen sen remedio. Os de índole ecolóxica ou desastrosa xestión antrópica do territorio xa nos están matando. Todo moi denso e intenso.

TEMAS: Museo Reina Sofía. Orzamentos Xerais do estado (PXE). Cambio climático e acción antrópica. Envellecemento. Densidade demográfica. Ultradeita.

Manuel Menor Currás

Madrid, 12.10.2018

Amnesias cultivadas que provocarán efectos non desexados

As demencias de memoria provocan problemas serios no comportamento. Educar na amnesia tamén se paga con actitudes sociais aberrantes.

Entre a amnesia e a ximnasia revanchista cabe a honesta verdade: José María Aznar debería telo en conta, aínda que só fóra por ser representante electo para presidente dos españois. Como lle recordou Antón Losada, parece que o esqueceu.

A tumba e a memoria

Similar recomendación cabe respecto das apreciacións do arcebispo Carlos Osoro sobre anova tumba de Franco. Moitos bispos admirárono en vida, pois debíanlle o cargo, e á súa morte case o canonizaron, pero o coñecemento histórico crecente que temos daqueles 40 anos esixe coherencia. Moitos eclesiásticos, con todo, cando se fala das dimensións temporais das súas actividades, remítense á orixe divina da súa institución. E ao revés, se se suscitan esixencias á súa dimensión relixiosa, non engalan dunha terrenalidade pedestre. En principio, este arcebispo parece inclinado a que sexa a súa Igrexa máis próxima ao século I que ao III, pero ese compromiso resulta volátil cando explica este asunto funerario. A historia da primitiva Igrexa que mostran as investigacións non sometidas a condicionantes liñas apoloxéticas, permite advertir que foi na época constantiniana -ao pasar o cristianismo, no 370 d.C., a relixión oficial e exclusiva do vasto Imperio Romano-, cando as adherencias do poder temporal orixinaron unha crecente acomodación das esixencias evanxélicas primeiras.

Ahistóricos

É posible que do dito estes días por este prelado, ademais de falta da sensibilidade denunciada por algúns colectivos cristiáns- haxa moito de cómodo apego ao poder, ao de cando a Igrexa tivo a exclusiva da confesionalidade -e era en expresión de Maquiavelo instrumentum regni-, ao recibido nos anos da ditadura nacionalcatólica e ao sostido por Acordos do Estado co Vaticano en 1979. Suscitarse, pois, a dimensión do novo enterramento de Franco como mero asunto de conciencia ante Deus -metodoloxía dun antecesor seu na diocese de Ourense-, non é suficiente. Custa tempo desprenderse do ambiguo, pero os propósitos de emenda, se van en serio, en casos como este escandalizan máis se prescinden dos homes e mulleres deste bendito país, tan pacientes como foron. O de Bendito país foi título dun fermoso libro de Bernardino Hernando en 1976, catro anos despois do 2º tomo de Celtiberia Show, de Luís Carandell, Naquel repertorio casaría ben, á beira do dito por Osoro, a sentenza da Conferencia episcopal: “Os mortos non teñen carné político”. Asombrosa a amnesia que, ex catedra, teñan que ter os crentes sobre este morto -que non se adozou nin nas vésperas de morrer-, deixando de lado ademais a longa historia anterior en que a mestura de Economía política con Teoloxía nunca foi ben cos crentes no Evanxeo. Ao escándalo do versátil ollo da agulla han de engadir o da restrictio mentalis a comenencia.

O problema é que as palabras -e máis as do Evanxeo- dificilmente toleran o acomodaticio vaivén ahistórico de significar segundo conveña. A verdade de “confesionalismo” e “laicidade”, “xustiza social” e “os débiles”, “o sagrado” e o profano, “liberdades” e “dereitos”, “discriminación” e “igualdade”, “poder” e “servizo”, ou “educar a conciencia social”, pode soar atractiva nun congreso como o daFundación Pablo VI. Pode, con todo, quedar meramente oportunista se se entrecruzan entre si estas palabras para contextualizar o seu histórico ser eclesial. A consistencia da súa encarnación real pode distar moito dunha suposta nova imaxe que algúns bispos queren mostrar, se este elenco de significantes se somete -noutro escenario en que prescindindo do privilexio de sentirse xuíces e parte aínda tempo- á fervenza de preguntas que suscitan nos que teñen ou han ter trato coa xerarquía eclesiástica.

Para ser crible, á estratexia deste laudable intento -ao que un rochoso sector reaccionario pon obstáculos- fáltanlle unhas cantas renuncias per se, e compromisos claros cos cidadáns en xeral -os pobres en particular- sen esperar a que a disminución de crentes poña máis en evidencia o afán demostrativo de seguirse crendo indispensables e, se é posible, privilexiados. E, internamente, fáltalle recoñecer -entre outras moitas resolucións garantistas- a dignidade dos traballos que, con hostilidade manifesta da xerarquía en moitos casos, levaron a cabo sacerdotes, monxas e cristiáns de base nestes 80 anos últimos. Nisto de captar a atención xa non vale todo e menos cando se vén dunha avidez de amiguismo co poder. Non casa, por exemplo, o arribismo que reflicten algunhas afirmacións do Sr.Casado -desmemoriadas tamén- nunha mesa redonda dun congreso recente, en que se falou da relación entre Igrexa e Democracia. Por que no caso español ten abertos tantas frontes -tamén no ámbito educativo- cando en Francia, por exemplo, xa quedaron resoltos en 1905? (É posible que haxa algunha resposta interesante: haberá que velo).

O ollo do abismo

Con tales amnesias -e coa complicidade de bastantes destes peóns-, a educación, sanidade e tantas outros servizos con posibilidade de rendibilidade económica teñen máis fácil ser obxecto da obsesión privatizadora. A sanidade madrileña, por exemplo, acaba de ser denunciada ante a Fiscalía por presunta corrupción, á luz dos sobrecustos que implicou a súa crecente privatización. E mentres, nalgúns distritos de Madrid -por poñer outro exemplo-, a educación foi privatizada ata un 70% invocando a amnesia que se esconde baixo o lema da “liberdade de elección de centro”, coma se o crecemento inxusto da fenda de desigualdade entre uns e outros cidadáns e o crecente deterioro dos distintos aspectos da educación pública non importasen. Ou que a non reversión do recortado nestes anos non estea tendo lugar nin, tampouco, que as familias que apostan pola escola pública non teñen liberdade de elección.

Para que non decaia, aí está, favorecendo o esquecemento indiferente, o paro á alza, mentres o FMI recorda que ás pensións españolas iralles mal os seus perceptores son vistos como persoas e non como números contables de pura mercadoría. Segundo poetiza Antonino Neto, no ollo do abismo toma da man o arco iris. seguir corrompendo a memoria dos nados é autodestructivo.

TEMAS: Relaciones Igrexa/Estado. Acordos España/Vaticano. Democracia. Igualdade. Dereitos Humanos.

Manuel Menor Currás

Madrid, 05.10.2018

Importa máis a obediencia aos números que o deterioro das palabras e da alegría de vivir

Arrólannos con palabras. Pero xa somos “máis pagadores que cidadáns”: a única liberdade, -por imperativo legal-, está sendo “a das mercadorías”.

A verdade agachábase

diariamente entre as liñas do xornal

e a esperanza furgaba

inutilmente polos vertedoiros

Todo era gris, dun gris tirando a negro... (Jesús Munárriz: Cuarentena, 1977 trad.)

Esta síntese do que foi o franquismo ultimátum volve resoar nas palabras que, gratuitamente se ceibaron logo da celebración do 1-0. Cando xa van seis anos de procés, agora resulta que o que trae e leva o vento -con son estereofónico, estridente para un mínimo diálogo- é un ultimátum rupturista. Complícaselle un pouco máis a este Goberno dos 84 a posibilidade de ampliar o seu paso pola Moncloa sen pasar por unhas eleccións: ao mal perder do PP/Cs parece querer unirse agora o dereitoso independentismo de Torra/Puigdemont. E neste proceloso mar de fondo, desde Italia soan tamén ventos de fronda que poden complicar aínda máis os problemas que incumben á Unión Europea.

Incribles

Palabras incribles para tapar buracos e gris escuro é o que nos seguen transmitindo intensamente os xornais. As de Isabel Celáa nun recente congreso en Madrid de Interculturas, a ONG dos xesuitas, onde recordou o moito que faltaba por facer en España en cuestións educativas cando un 18,3% do alumnado abandonaba os estudos de maneira temperá. Viña indicar o desexo de que os obxectivos que Europa fixara en Lisboa para 2020 a ver se lograban cumprirse nos ODS (Obxectivos de Desenvolvemento Sostenible) da Axenda 2030 da ONU. Somos o segundo país en Europa en canto a este problema que, sen contar o relacionado co “fracaso escolar”, medrou estes anos. O da igualdade é un reto, para o sistema educativo español, se de emancipar aos cidadáns da pobreza se trata, pero á vontade do Goberno -que creou un Alto Comisionado para o cumprimento destes obxectivos globais- fáltalle credibilidade por parte dos seus destinatarios. Ás manifestacións que entre os días 24 e 27 deste mes terán lugar, convocadas por unha pluralidade de organizacións, engádese agora a folga convocada polo Sindicato de Estudantes para o14 de novembro. Co pretexto do machismo expresan o malestar de que o Goberno de Sánchez “mire para outro lado”: non se trataría dunha “folga contra o Goberno, senón unha folga para que o Goberno faga cousas, que deixe de falar e pase das palabras aos feitos”.

Isabel Celáa, exalumna da Universidade de Deusto, aproveitou a inauguración dese congreso para mostrar a súa admiración polo labor das escolas católicas. En xeral, sen precisar cales. Na clausura deste congreso estivo tamén Carlos Osoro, actual arzobispo de Madrid logo dun coidadoso cultivo de imaxe ao seu paso por Ourense, Oviedo e Valencia. Preocupado por “a linguaxe do noso tempo”, tratou de relacionar cinco termos que empezan por “D”: desenvolvemento, dereitos humanos, democracia, desarme e Deus para insistir na perspectiva trascendente do ser humano. Sobre esa base suscitou eliminar “a anestesia da indiferenza” ante as realidades inxustas, pero a súa elaborada mensaxe quedou tapada polo que dixo respecto de a nova tumba de Franco na cripta da Almudena: “A Igrexa acolle a todos”. Logo viría a súa petición de “que non se implique á Igrexa en disputas políticas”. O voluble tempo dirá, pero sobre a esmerado rostro deste arzobispo sobrevoa o pasado da súa institución, complice cun réxime ominoso. As súas palabras, lixeiras, non borran as autoritarias que en nome de Deus impuxeron os que o antecederon na diocese madrileña “Eijo e Garay, un dos redactores da Carta colectiva dos bispos españois en 1937 e que ofrendou a Deus a vitoria de Franco ao mes de entrar este en Madrid, Morcillo, Guerra Campos ou o propio Rouco Varela-. Sen outro respaldo, seranlle tomadas como palabras baratas e gratuítas, carentes de valor por ahistóricas.

Imperativo legal

O vento tamén trouxo estes días as palabras do Supremo, que volveu a funcionar como terceira ou cuarta cámara (lexislativa), ao rexeitar investigar o mestrado de Casado. Ao referendar por maioría o sobresemento, quedaron nas pavías os indicios de culpa que, a ollos da xuíza instrutora e do que alegaba indirectamente o propio fiscal no escrito exculpatorio, podería terse producido nos tratos do actual secretario xeral do PP e o director do Instituto de Dereito Público da URJC, Álvarez Conde, o cal segue encausado, xunto con Cifuentes neste turbio asunto de privilexios. O PP celebra a decisión, pero as contradicións acumúlanse. O que pase coas outras tres alumnas, por non estar aforadas, non parece ser da competencia do alto tribunal, como tampouco o descrédito que sufra esta Universidade -e a Pública en xeral- ao quedar exentos asuntos que, de similar cariz, proliferen. Non haberá autoridade para investigar e limpar todo ese barro logo desta decisión de non investigar a un dos seus beneficiados.

Quen queira consolarse coas supostas vantaxes propaladas polo neoliberalismo fronte ao público, aí ten o desasosegante exemplo das escusas de POVISA: en Vigo, hai 139.000 cartillas sanitarias polas que o Sergas (da Xunta de Galicia) lle paga uns 542 euros ao ano por cada unha. Os cautivos da súa ineficiencia irán tamén a ese limbo que, segundo se agoira, aumentará se se cumprea creba desta concesionaria privada.

Antonino Nieto, poetaeminente nado en Verín -de quen son os entrecomiñados que subtitulan este comentario- avisa:

Antes era Deus, ou a patria ou o sangue

agora, os números

a mesma morte en vida

o mesmo noxo enriquecendo o salón da alegría.

Ou é o mercado?

TEMAS: Tribunal Supremo. Igrexa católica. Universidade pública. Folga estudiantil.
Privilexios. Neoliberalismo. Proceso catalán.

Manuel Menor Currás

Madrid, 03.10.2018

Autoenganos tralos conflitos crecentes entre ética e política

A conversación ocúpase de se son galgos ou podencos. Anda distraída das necesidades crecentes dos cidadáns, razón central da política.

Este momento é propicio para entender mellor que nunca as distincións que, por pragmatismo, adoitan borrarse entre o ético e o legal. A fraxilidade económica -e tamén a política- mostran máis descarnadamente as diferenzas cualitativas do un e o outro, e desa tensión afloran con vigor as reivindicacións de calidade democrática. A proba está, con iso, na presunta superioridade moral da esquerda, que cando, por exemplo, a corrupción de políticos da dereita desbordou as primeiras páxinas dos xornais quixo marcar este territorio do moral como propio.

A unha velocidade de vertixe estanse sucedendo as ocasións de comprobalo. Primeiro foi a cuestión dos foguetes “intelixentes” que, ao parecer, distinguirían perfectamente aos malos. Por medio, houbo que atender a variados supostos que carrexaron tres importantes dimisións. A dubidosa ética da legalidade de másteres e tese de doutoramento tamén afectou a membros do Goberno, non só todo o máis selecto do PP. E continuamos nese vaivén, onde a corrección política se debate entre a moral e o oportunismo coxuntural: a ministra de Xustiza e o de Ciencia esfollan agora a margarida de se dimitir ou esperar a ser destituídos. Ha de prevalecer o moral ou o legalmente máis comenenzudo a un Goberno ao que, en todo caso, a súa debilidade aritmética acrecéntaselle a de credibilidade?

Unha paisaxe moral abrupta

Momentos como este son propicios tamén para as desculpas. Pero é difícilmente asumible o que está sucedendo coa aplicación do lexislado para cortar a sangría humana que implica o que, no que vai de ano, xa sexan 44 as mulleres asasinadas, ademais de varios nenos e nenas que poden entrar no cómputo da “violencia de xénero”. Sería impresentable que calquera outro colectivo social tivese estas cifras, repetidas polas estatísticas ano tras ano desde que en 2003 empezamos a contabilizalas. Con todo, case forma parte da paisaxe, só levemente alterada coas manifestacións de dó que adoitan reiterarse nos municipios onde se producen estas desgrazas.

En tan abrupta paisaxe empezan a destacar os damnificados por pederastia e por ser separados das súas familias como bebés roubados. Sobre do primeiro, o máis accidentado ata agora foi -en espazos educativos da Igrexa- danos detectados nas dioceses de Astorga e Granada, máis algúns casos noutros colexios. Polo que nalgunhas novelas de fai anos -e nalgún libro recente sobre Os internados do medo (2015)- ha ir aflorando, é moi probable que sexa un fenómeno máis amplo. Apúntano, ademais, as crecidas denuncias en EEUU, Irlanda, Australia, Chile ou Alemania, que fixeron que o Papa Francisco pedise perdón. Aquí, preventivamente, algún prelado, separadamente de repetir o do perdón -coma se bastase para non ter que resarcir en xustiza aos damnificados-, trata de remitir o problema á “responsabilidade de todos”, unha forma de escapismo que dificilmente aceptarán os que teñan que sufrir ser confiados na súa infancia a sacerdotes ou monxas incompetentes, non controlados eclesiásticamente nin na xurisdicción civil.

Do mesmo cariz é que, despois de 1936, e con variado pretexto “redentor” dos vencedores daquela contenda incivil, moitas nais fosen privadas dos seus fillos mentres a maioría dos bispos españois, admiradores de Franco durante 40 anos, o canonizaron nas súas homilías cando morreu. O recente libro de Neus Roig, Non chores, que vas serfeliz, -en que aparecen referencias a congregacións relixiosas de carácter hospitalario e a deixación do Estado en canto a facilitar que os afectados poidan atopar ás súas familias biolóxicas- é unha denuncia en toda regra

Paco Lara, mestre 

 

Podemos autoenganarnos coa epiderme da paisaxe política actual e pechar os ollos, pero nada é o que parece. As raíces da súa aparencia actual -como en todo paisaxe xeográfica- teñen o seu fundamento cuasi xeológico ben atrás. Quen viva eses anos anteriores verá que -con raras excepcións de apelación ao Evanxeo primitivo, como a do Colexio San Antonio no barrio madrileño de Tetuán-, case un terzo estrutural da educación española segue hoxe de modo moi similar a como era antes, mentres ao ensino público se lle denegan instrumentos adecuados para atender a unha poboación plural, en que, segundo Cáritas, catro millóns de persoas viven en situación de “marxinación severa”. A moral social en que navegamos políticos e cidadáns, si ten moito que ver con ese sistema, por efémera que poida ser a conxuntura política. Paco Lara -recentemente falecido- en barrios con máis problemas, ha de ser un estímulo para cantos pelexan por que a ética e a legalidade vaian da man.


TEMAS: Ética e Política. Educación Pública e concertada. Violencia machista. Marxinación. Pederastia.

Manuel Menor Currás

O duro traballo educador que, entre outros, desenvolveu

Madrid, 25.09.2018

Dúbidas e enganos coa linguaxe como formas de educación política

O desinhibido regreso de Aznar ao liderado ideolóxico do PP é bo momento para repensar como o inestable debate político potencia a desigualdade.

A pouco máis cen días de Goberno e a dez anos de que Leman-Brothers iniciase a crise que trouxo tantos pretextos para recortar case todo o interesante, as dúbidas sobre do que é “progreso” e “retroceso” non deixan de medrar. No que á linguaxe se refire, sempre mutable, o que se mantén é o afán por controlar o que aparece ou desaparece nos medios.

Linguaxes educadoras

Non cabe estrañarse de que na linguaxe política habitual a precisión non sexa un ben. Adoita, iso si, pillar as palabras polos pelos e valerse da repetición de tópicos como fórmula pedagóxica. Dicir, por exemplo, que “Caudillo de España” é un termo histórico, é confundir o presente en que se está falando cun pasado en que esa denominación de Franco era obrigatoria. Non se emenda o lapsus argüíndo coa existencia de libros con ese título, senón respondendo ás razóns polas que deba ser ou non exhumado do Val dos Caídos, que é o que se debatía. Pola senda en que se moven estas escusas -entre a ignorancia e a imposición doutrinal-, non é descamiñada a conclusión de Borrell: “En Estados Unidos e en Europa pensan que en España Franco segue vivo”. Ninguén debería esquecer a insistente prédica en que se explaiaba Aguirre con “a excelencia” e o “esforzo”, mentres a auga, o metro, a Sanidade, a Educación pública, a Cidade da Xustiza ou o seu campo de golf en terreos públicos, resultaron impropias dunha cazatalentos.

Tampouco pode dicirse que os tribunais -esa especie de terceira Cámara de aleatoria composición doutrinal e lingüística- nos saquen de dúbidas en situacións que deberían terse substanciado fóra dos platós televisivos. En canto á calidade intrínseca de másteres e tese, ou a do traballo exixible ao alumnado en correspondencia á oferta educativa regulamentada en que se sustenten, non parece que sexa o espazo máis apropiado para resolvelo. E en canto a dirimir cumprimentos regulamentarios, o trato diferencial que está transmitindo o Supremo -ou que a prensa traduce- é aínda máis arduo admitir o seu criterio: as alumnas que acompañaron a Casado na súa experiencia coa URJC parece que non son tratadas igual que el.

Disputada paisaxe

Os casos de confusión de linguaxe e oportunismo non se lle escaparon ao filósofo alemán Schopenhauer, quen sintetizó as pautas habituais nestas lides. A súa Arte de ter sempre razón ensina como, con decididos sofismas, pódese levar o gato á auga fronte a opoñentes e discrepantes incautos.

Cando George Lakoff puxo en dúbida os modos de argumentar dos demócratas en EEUU fronte aos republicanos, o seu libro Non penses nun elefante (2007), volveu poñer en primeiro plano como as palabras non son inocentes, xa que teñen un campo semántico que convén non perder de vista.

Os usos da linguaxe e a súa lóxica -nos medios e no Parlamento, sobre todo nalgunhas comparecencias- seguen sendo formas de manipular e ocultar, máis que de esclarecer e concordar. É mágoa que González e Aznar non falasen de como o facían eles, no canto de lamentarse dos que os suceden no presente. En todo caso, non está ao alcance de calquera persoa, que ela soa poida darlle a volta a esa tendencia instrumental. Sen entrar nunha dinámica de “conspiranoses”, é de gran interese non perder de vista a tenacidade e coidado que poñen algunhas organizacións no control da opinión pública. Algunhas, con moita historia detrás. Con menos recitados de laudationes (alabanzas), xa soubésemos como llas gastaron desde antigo eclesiásticos moi eminentes nisto de convencer aos que tiñan poder decisorio facéndolles ver que a súa organización e credo eran imprescindibles para que todo funcionase de marabilla.

Esa historia de séculos, afincada en Acordos supuestamente indispensables, segue sendo base de votantes aínda que a crenza lla coma o gato. Similar camiño leva a ultradereita mundial nos seus afáns populistas: Bannon & Company xa están aquí e ata teñen un convento (sic) en Italia desde onde impartirán doutrina aos seus prosélitos. Movementos españois afín pronto se gabarán de estar na onda mundial. Mentres, Garrido, o presidente da Comunidade madrileña, pecha aulas públicas, fala do cheque para os bachareles, e decidiu -a raíz dos problemas detectados con másteres e teses- que a Asemblea de Madrid investigue ás universidades publicas, pero non ás privadas (como a UCJC). Segundo estas políticas, o capital cultural con que se anceia que estean dotados os cidadáns para entenderse entre si e entender aos seus líderes sociais neste século, non é o de palabras con significados compartidos. Vailles mellor cultivar a desigualdade do divide e vencerás. Atentos!

TEMAS: Neolinguaxe política. Campos semánticos. Comparecencias parlamentarias. Manipulación lingüística. Educación e igualdade.

Manuel Menor Currás

Madrid, 23.09.2018

Pouca "felicidade" produce o anteproxecto de Celáa sobre os recortes

Prepárase unha gran protesta para o 27 de outubro. Aos afectados da Educación pública, acompañaranos damnificados por outros recortes.

Isabel Celáa, ao empregar o termo “felicidade” para expresar a súa satisfacción polo anteproxecto de lei do Consello de Ministros que revirte parte dos recortes educativos de Wert en 2012, utilizou o seu valor significante como atractivo pero inconcreto. De advertir que os reis absolutos xa apelaban a “felicidade” como fin último da súa xestión do Estado cambiaríao  por outro. Tan sobado está o seu utilitarismo pola publicidade -e tan ambiguo resulta-, que prácticamente non significa nada. 

Un conto titulado A camisa do home feliz, cuxas orixes remontar a historias exemplares que circulaban na época de Tiberio, tratou de inculcarlles no século XIX aos obreiros -cando non había ningunha lei social-, a felicidade que dá ser obedientes aos que determinan a nosa posición social e política. De entón acá, medraron os medios e xeitos de infundir resignación mediante este adaptativo construto. Alcanzou, ata, a ter formulación estatística entre os gurús da bonanza económica, nunha sociedade adormentada polos relatos que nos lanzan desde o cine e as series, as cancións e espectáculos artísticos. O famoso conto sobre a felicidade, que Tolstoi ou o P. Coloma contribuíron a difundir, incrustouse na “cultura popular”. Pero, como Carlo Ginzburg analizou en 1976, en O queixo e os vermes, non se ha de confundir entre cultura “producida” polas clases populares e cultura “imposta” ás masas populares.

Do limitadas que sexan as razóns da “felicidade” que poida inspirar este anteproxecto de lei, parece consciente a ministra. Pero máis o son os que, ao longo deste curso académico, van seguir sufrindo os recortes de 2012, sen demasiada garantía, ademais, de que no curso próximo -dada a fraxilidade deste Goberno- vaian a revertirse na súa totalidade e tratar de chegar ao % do PIB indispensable. Doutra banda, as reiteradas garantías que dá esta ministra ao ensino concertado, cada vez que comparece en público e refírese ao papel central da pública no sistema educativo, soan máis a oxímoron que a verdadeiro afán porque esa centralidade sexa real. Aos oídos de moitos cidadáns con fillos no ensino público e, sobre todo, aos profesionais implicados nese circuíto do sistema, empézalles a parecer propaganda imprecisa e inquietante. Sumando signos emitidos desde que fose nomeada ministra, hai para dubidar seriamente de que a súa idea da “felicidade democrática” que deba transmitir a educación española vaia a ser máis ampla do que este anteproyecto lexislativo dá a entender. Tanta verbalidade equívoca vén transmitir que o sistema educativo seguirá máis ou menos como está.

Manifestación o 27 de outubro

Proba que dá fe de que esta dúbida está aí e que deixa demasiados asuntos pendentes tras unha suposta “felicidade” ministerial, é que foi convocada unha mobilización unitaria, de carácter estatal, para dentro dun mes. Diversos colectivos sociais, políticos e sindicais puxéronse de acordo en celebrar asembleas preparatorias previas para que o día 27 de outubro, sábado, se note que os pretextos da crise seguen atenazando dereitos importantes da cidadanía cos recortes neoliberais que, desde 2008, se lles impuxeron aos cidadáns. As mareas brancas, os pensionistas, os afectados pola desregulación da vivenda, os precarizados polas reformas laborais, os partidarios dunha educación de todos para todos e sen privilexios, os que pensan que é posible un Estado menos atado polos Acordos co Vaticano, as feministas e un amplo colectivo de agraviadas/dos por outras medidas segregadoras que aumentan a asimetría social, arrouparanse mutuamente nesa manifestación. A Marea verde, que, desde2011, expresa as reivindicacións do profesorado, alumnado e familias afectadas -ao principio, por decisións unilaterais de Lucía Fígar-, reclamará nesta ocasión “unha educación de titularidade e xestión pública, inclusiva, democrática e de calidade desde o nacemento e para todas as persoas”.

Agora que cos “esforzados” posgraos de líderes políticos os medios montaron un desvergonzado pasatempo, en que ata se finxe interese pola crítica textual, máis serviría que algún se empregase nun percorrido interpretativo do triángulo semiótico da “felicidade” de que fala Celáa. Relacionándoo co da palabra “acordo”con que a ministra expresou o horizonte a que aspiraba desde Alcalá, 34 (de Madrid), o resultado desta asociación mostraría ata que punto este Goberno segue en liña co que pretendían o “pacto educativo” de Méndez de Vigo ou a “excelencia” de Aguirre. Ata onde sexa capaz de establecer unha ruptura semántica con tales precedentes está por ver: os interesados no ben do ensino público parece que haxan de contentarse, de momento, con expectativas dubidosas. A “felicidade” que inspira este proxecto lexislativo apenas pasa de trampantoxo mediático. Como o que serviu de pretexto para a venda de bombas españolas aos sauditas? Atentos!

TEMAS: Políticas educativas. Reversión dos recortes de 2012. “Felicidade” e Política. Expectativas sociais.

Manuel Menor Currás

Madrid, 17.09.2018