A LOMLOE introduce menos cambios que os que lle achacan

Deixa intactos núcleos que arrastra o sistema desde moi atrás. A Constitución aparentou concilialos, pero non cesan de motivar desavinza

Como era previsible, a LOMLOE, desde antes de aparecer no BOE, empezou a dar sinais de que molestaba a unha parte da poboación. Non é nada novo e hai corda para rato. As protestas duns e o documento que se vai a votar no Senado son provisionais; forman parte dunha tradición alternante que, de entrada, provén dunha redacción complicada e estraña do artigo 27 da Constitución, coa que ata agora non foi nunca posible un pacto educativo firme; máis atrás, ten unha longa historia de conflitos, algúns moi graves.

O produtivo conflito educativo

Manifestacións como a que días pasados houbo en moitas cidades españolas, da que quedan pegadas en moitos colexios cos seus globiños anaranxados, repiten as que houbo, sobre todo, en 2005 -previas a LOE e á ampliación- e, tamén, a algunhas anteriores como a daqueles quince meses de desencOntros continos -na rúa, nos púlpitos e nos medios afíns- anteriores a 1985, en vésperas de que Maravall lograse convencer aos bispos de que aceptasen a LODE, en que se oficializaban os seus colexios.

Aos dous principais partidos débelles ir ben con este renovado alboroto. Ningún se rende na súa pelexa por ter un motivo simbólico tan forte para contentar aos seus votantes máis fieis, causante, ademais, de que mentres se fala disto, pareza que non existen cuestións máis inquedantes. Neste momento, os do PP teñen nesta LOMLOE unha causa capaz de unilos no conservadurismo; á súa vez, ao PSOE satisfaille frear algúns excesos en que incorrera a LOMCE se ninguén pregunta que foi daquela “Alternativa para o Ensino” que apareceu no Boletín do Colexio de Doutores e Licenciados de Madrid en febreiro de 1976 e reclamaba “escola única”. Non era esa a base do programa socialista en 1982?

Namentres, moitísimos opinadores que pasan por este asunto como diante dun cotilleo máis, din o primeiro que se lles ocorre e non teñen inconveniente, ata, en sacar a relucir aos seus fillos como sufridores duns malévolos que se empeñan en meter o dedo nun mundo de xente guapa e de moito éxito. Estes días, pódese oír de todo; cada cal saca a relucir as súas propias frustracións co sistema educativo; todos teñen algunha experiencia escolar ata os 16 anos como mínimo, e invocan a San Narciso con prontitude.

En verdade, ninguén debería estrañarse moito de todo isto; pero cabería esperar máis coherencia dos nosos xestores políticos; do que fixeron nestes vinte anos últimos por exemplo, e do que van facer agora que Casado anima aos seus a continuar unha guerra como taifas desde cada Autonomía, fronte aos supostos despropósitos desta oitava lei orgánica que propón o PSOE.

Unha historia longa

Os intereses contrapuestos desta película veñen de antigo. Claudio Moyano, cando iniciou en 1857 a lexislación xeral sobre o sistema educativo xa foi condicionado polo Concordato de 1851. A outra metade do século XIX e o primeiro terzo do século XX non foron unha balsa de aceite: os bos coñecedores da historia da Institución Libre de Ensino coñecen ben que a “liberdade de ensino” -que tanto se menciona- foi invocada para perseguir despiadadamente aos mentores daquela gran institución. Se se avanza un pouco máis e se entra nos porqués da insurrección contra a II República, ademais de seguir sendo de gran interese o libro de Mariano Pérez-Galán en 1975, se non teñen moito tempo lean no BOE o preámbulo á Lei de Educación Primaria (BOE do 18.07.1945) e, se teñen vagar, tamén nese medio oficial atoparán unha secuencia metódica de ordes polas que se pecharon institutos públicos e se deu carta aberta aos colexios da Igrexa; por exemplo, unha de abril de 1939 (BOE do 15.04.1939), en que os 13 institutos que tiña Madrid foron reducidos a seis e, polo menos a dous deles, cambiáronlles o nome anterior. En pouco tempo, o 70,7% dos poucos españois que, en 1943, puideron facer Bacharelato Superior pasaran por colexios vinculados á Igrexa; en 1931, a proporción só era do 28,9%.

Con algo de paciencia, en 1953 verán que hai outro Concordato que, a cambio de facilitar ao réxime acomodo internacional, reiterou innumerables privilexios ao Vaticano no mundo educativo; era fama que os bispos levaban as ordes e decretos ao ministro de quenda para que os asinase, e a lei de Ensino Medio de 1953 deixa ben claro que pasou a supervisión dos bispos. Cando Marcelino Oreja apresurouse en 1977 a reafirmar esa situación, nos artigos 16 e 27 da CE78 -e nos Acordos de 1979- quedou a matriz de canto desde entón vimos roldando sen tocar. Tanto se o PP como o PSOE queren que acabemos con esta pantomima de estar xogando a bos e malos nos asuntos de todos con regras medievais, empecen por considerar adultos aos seus votantes; expliquen por que non queren ou non poden denunciar estes Acordos. O seu grado de modernidade estará en dúbida mentres non o fagan; do refuxio na CE78 esquézanse: xa sabemos que foi un paripé.

Igualdade de que?

Doutra banda, as razóns que invocan neste momento as persoas implicadas na concertada, non se sosteñen ante a suposta igualdade democrática, que é o que ten que procurar, ante todo, calquera rede educativa que financie o Estado. O seu avidez monopolística aparece especialmente interesada nun momento en que a COVID-19 está espindo implacable as adherencias inútiles que ten a nosa organización social. Non estaría de máis que se fixesen ver, sen ficción, a proporción inversamente diferencial co PIB que ha ter o orzamento do ensino Público e o da Privada desde 2008; e, se tanto aman a esta España de todos, auditen a fondo as prácticas das Autonomías ás que todo lles foi pouco para incrementar os recursos de quen menos o necesitan. A repercusión das prácticas desleais que, no canto de ocuparse da mellora interna do sistema educativo só  se ocuparon das aparencias que tanto gustan á liberdade de mercado, tamén as pagamos todos, aínda que as bendigan os bispos…

A LOMLOE tamén é unha lei provisional

Antes de ser votada, xa foi sentenciada polos grupos conservadores do Congreso de Deputados.

A LOMLOE -nome atrabiliario para unha lei con pretensión de servir a unha educación de todos- está a piques de pasar ao BOE coa provisionalidade alternante das anteriores. Con ánimo de minusvalorala, os seus opositores reiteraron estes días que “xusto, equitativo e de calidade” é o que, para cando volvan gobernar, din terá “o seu” sistema educativo.

Dedúcese, xa que logo, que, a ollos da oposición conservadora, esta nova lei nin é xusta, nin equitativa nin de calidade, supostamente porque, ao facer desaparecer coa LOMCE algúns dos aspectos máis denostados desde antes de que nacese en 2013, non queren que esquezamos os ingredientes que, salvo eles, ninguén votou. Algúns quererían, tamén, que unha grande maioría cidadá se unise a quen estes días demandou, na Carrera de San Gerónimo e nalgunha web, seguir gozando dos privilexios que prácticamente sempre tiveron, moi reforzados nos anos do nacionalcatolicismo franquista.

Aínda polarizados

A polarización en torno á escola e a súa cultura segue viva, non tanto como en 2005 -naquela manifestación histórica que arrastrou á rúa a un puñado de bispos en demanda de que a ampliación de dereitos civís non chegase a bo término-, nin como en 1985, cando Martínez Fortes e Carmen Alvear poñían obstáculos á LODE, unha lei que daba cobertura oficial ás súas anteriores subvencións e salvagardáballes da man aleatoria do libre mercado. Hoxe, son as mesmas organizacións, con idénticas dependencias orgánicas detrás e algúns medios informativos máis, as que seguen reclamando tan privilexiada situación, aínda que a coxuntura non propicie o dramatismo de entón para maximizar a súa nostalxia.

Hase de recoñecer, de todos os xeitos, a pervivencia do apego a se é ou non é verdade aquel modo de entender o que é “xusto, equitativo e de calidade” no mundo educativo escolar. Algúns, ao proclamar que teñen do seu lado, de sempre, o ben e a verdade, cústalles aceptar o principio de realidade, obxectivable estatísticamente cos datos relativos a recortes no ensino público e paralelo crecemento de recursos na privada que reflectiron os Orzamentos Xerais de Educación entre 2008 e 2018 -vixente aínda-, sen máis xustificación que predileccións dos que manexaron os diñeiros de Facenda. Se a iso se suma o desafecto que, malia ás facilidades dadas pola LOMCE, tivo a clase de Relixión, o seu sentido de equidade, xustiza e calidade, que volven reivindicar, fai inexplicable o peculiar baremo de “función social” que esixen aos repartos de recursos públicos.

Cun razoamento tan particular como pouco equilibrado coas necesidades reais da maioría de cidadáns, o suposto “pacto educativo” con que tentaron ao hemiciclo do Congreso nun pasado non tan antigo -a última vez foi con Méndez de Vigo-, seguirá no beirado das boas intencións, sempre aptas para non entenderse e seguir mantendo vivo un espazo sempre a punto para pelexas máis que simbólicas, con todos os ingredientes dispoñibles para ser axitados cando conveña.

En ton menor

Ao común dos cidadáns, con todo, especialmente a ese terzo de alumnado que, desde antes de nacer, está sentenciado ao “abandono” ou ao “fracaso escolar”, este debate bizantino non lle di nada. Séntese abandonado por máis que a palabra “equidade” e “xustiza” sobrevoe agora o combate mediático unida a “calidade”, o construto que desde os anos setenta, sobre todo, persegue á educación española sen que alcancen a percibila os que máis a necesitan.

Aos promotores desta lei, pola súa banda, parece que non lles inquiete moito esa situación nin o avaricioso uso das palabras con significados contrarios aos que en boa lei reclama a  súa semántica orixinaria. Con salvar a cara polos tres anos de lexislatura que restan, dispóñense a defender o progresismo desta LOMLOE por lograr derrogar parte da anterior; verdade é que foi especialmente ominosa e -como dicía Rubalcaba- técnicamente atroz, capaz de romper os consensos supostos que encerraba o art. 27 da CE78. Non lles asusta, con todo, deixar case como estaba a diverxencia que supoñen os concertos educativos; esta lei volve practicamente ao que dicía LOE no seu art. 108.4; víase vir, ademais, por decisións anteriores deste Goberno de coalición e polos oportunismos de vascos e cataláns para ter a man máis cotas de poder discrecional. Pola súa banda, o lado máis conservador do PSOE ve con bos ollos que esa divisoria do sistema quede nunha ambigüidade similar á de sempre, acompañada pola que -por razóns de suposta perda de votos entre as súas clases medias-, auspiciaron introducir no currículo como alternativa á clase de Relixión -e deixando a esta no currículo- unha redundante área sobre “valores da cultura relixiosa”.

Sobriedade

De saír adiante no texto definitivo este aspecto normativo -que tamén interesa á xerarquía católica-, os profesores das áreas de Historia, Historia da Arte, Historia da Filosofía e Historia da Literatura, deberían erguerse contra esta intrusión tan aleivosa nas súas especialidades. Os primeiros, os das facultades universitarias e, a continuación, cantos como docentes noutros niveis educativos, ou como discentes e lectores, reclamen do tempo escolar que se ocupe do que debe e non do que algúns expertos na sofística queiran coar ao común dos mortais como imprescindible para as súas vidas. É hoxe o día internacional da Filosofía? Que raro!

Se a COVID-19 está reclamando sobriedade e precisión nas decisións, non parece que no ámbito oficial de Educación exista esa exemplaridade. Séguese estilando unha paisaxe propicia ao barroquismo do horror vacui, sen ansia por clarificar o panorama e a conveniencia provisional. Nun momento en que é importante non confundir o urxente e o importante, é lastimoso que, unha vez máis, os desvelos dun pasado xa ido determinen improvisacións para un presente que se desfía por momentos.

Dosier

TEMAS: Covid-19.-LOMLOE.-Equidade educativa.- Segregación social.- Orzamentos Xerais do Estado.

Manuel Menor Currás

Madrid, 17.11.2020.

A LOMLOE iniciou a súa andadura no Congreso

Os primeiros pasos desta nova lei educativa volven repetir unha historia sen máis garantías que a provisionalidade alternante.

Estamos lonxe de chegar a un relato compartido. A chamada “Lei Celáa”, anunciada a finais de 2018, apenas chegada ao Congreso volveu a suscitar as vellas proclamas en prol da “liberdade de elección de centro” e similares, tan reiteradas desde 1901 -en que Álvaro de Figueroa y Torres, o segundo ministro que tivemos en Educación- botaba en cara aos conservadores o seu amor a esta liberdade educativa cando tan inimigos eran das outras liberdades democráticas.

Libres?

Fai un ano, sen que levantasen nunca o grito en prol do outro núcleo do art. 27CE, a universalidade equitativa, a actual ministra enardeceunos cando, ante o Congreso de Colexios Católicos, tratou de situar o alcance da palabra “liberdade” indicando que nada tiña que ver co que a interpretación neoconservadora quixo entender. O rechamante foi que a propia ministra intentou poñer en claro -para tranquilizar a lea que suscitou- o que dixera; non fóra a entenderse que estaban en dúbida as vizosas prestacións económicas de máis de 6.000 millóns de euros do Orzamento anual, destinados á rede educativa concertada.
A Covid-19 está espindo, destemplada, os aspectos máis inconsistentes das políticas sociais, nun momento nada propicio para que saia adiante unha LOMLOE máis propicia a atendelas con cambios profundos no terreo movedizo da educación. A atención que reclaman as fráxiles estruturas produtivas fará que non se repare moito en se se consolida o cansazo de teimar para que non haxa o fracaso que segue mostrando a ESO, cun 25% de alumnado que non logra o título correspondente -malia  existir un 29% de repeticións- e que, na práctica, quédase sen acreditación ningunha. Son tantas as demandas de tantos prexudicados por esta pandemia nos seus negocios, que non sería estraño que se volvese a pasar no bico dos pés sobre a coincidencia de que a proporción dese “fracaso escolar” sexa tan parello ao da pobreza infantil, que UNICEF e Save the Children, entre outras organizacións, viñan acreditando desde hai anos.
É moi probable, con todo, que unha das matrices dos desaxustes que, desde fai oitenta anos ten incrustada na súa estrutura o ensino español, continúe facultando nesta LOMLOE axudas específicas para que a rede privada e concertada sigan crecendo a conta dos impostos de todos, mentres sosteñen idearios alleos a unha liberdade e universalidade educadoras en términos de equidad. O precedente, aberto en LÓEA equiparando no art. 108.4 o rango do servizo público da educación que prestan “os centros públicos e privados concertados”, ratificouno, de novo, a reconsideración das medidas que, con motivo da “reconstrución post-Covid-19”, pensáronse só para o ensino público e que, a finais do pasado mes de xullo, foron revertidas para atender, “sen segregar”, á rede concertada, privada en definitiva.

A necesidade que ten a coalición gobernante de que cataláns e vascos os apoien para sacar adiante a LOMLOE, sumada ao que fai o PP nas Comunidades que goberna, reafirma un sistema educativo favorable a seguir interpretando o art.27CE segundo as posicións conservadoras. Afasta, ademais, a posibilidade de que a lexislación española se pareza á que rexe en Francia as relacións do Estado e a Igrexa desde 1905; mentres rexan os Acordos de 1977-79 co Vaticano -coa historia que carrexan de atrás-, unha homenaxe aos docentes e investigadores exiliados e depurados nos anos corenta, similar ao que os franceses acaban de tributar en nome da liberdade de expresión ao profesor Samuel Paty, o pasado día 21 de outubro de 2020, haberá de seguir esperando.

Desiguais

Todo indica que a arqueológica división do sistema educativo en “escolas” e “colexios” -socialmente tan determinante ata moi entrados os anos setenta-, seguirá aí e, nalgúns aspectos, poida que aumente. A conciliación que imaxinou a LODE en 1985 para poñer orde nas subvencións franquistas a “os colexios”, non se produciu; a fenda social que mostran segue crecendo. En España, un dos países máis desiguais de Europa segundo a Comisión Europea, os aproximadamente 671.000 docentes do ensino público atenden a un alumnado con proporcións de favorecidos e desfavorecidos inversa -en términos socioeconómicos e culturais-, ao que ten a privada-concertada; eses profesores e mestres son conscientes de que a relación do seu alumnado con estudos superiores e postos de traballo de alta cualificación terá unha proporción idénticamente inversa á de mozos e mozas que atenden os 193.972 profesores e mestres do circuíto privado-concertado.

O sistema educativo actual segue segregando por este capítulo como o fixo prácticamente sempre. Segundo os datos oficiais, estoutra rede de educación pasou nestes cinco últimos a controlar un quinto dos 34.746 millóns de Euros do orzamento educativo de 2017, un 7,2% máis que dez anos antes; no mesmo tempo, a participación do ensino público no crecemento do orzamento só creceu un 1,4 %. Non se perda de vista, ademais, que cando de comparacións se trata, cuestión que a miúdo sacan a relucir os xestores de centros privados, no seu cómputo falan do gran servizo público que fan e con menor custo; non inclúen o que ha de atender o ensino público subsidiariamente: a ruralidade de moitas escolas, os plus de desdobres, profesores de apoio e adaptacións curriculares que, en desigualdade manifesta, ha de coidar para non ser excluínte de raíz cos cidadáns máis necesitados.

Nómades

O mundo que mostra a Covid-19 non se parece ao que algunhas memes tranquilizadoras trataron de imaxinar como ocasión para unha conversión masiva á bondade esencial; ese perfeccionamento místico deixa comodamente fóra a avidez de cantos ven na Sanidade, nos servizos sociais e na Educación unha fonte de negocio. Máis pronto que tarde, os seus factores haberán de escoitar o que, nun camping americano de caravanas, entre vítimas da economía actual, conta Jessica Bruder (País nómada: Supervivientes del siglo XXI. Capitán Swing: 2020), que lle dixo unha rapariga coñecedora do mundo universitario, con ganas sobradas para estudar pero con escaseza de recursos e moito pánico por endebedarse cos estudos: “-Para que seguir estudando se o mercado de traballo só ofrece postos do nivel máis baixo?”

TEMAS: Covid-19.- LOMLOE.- Liberdade de elección de centro.- Ensino Público.- Equidade educativa.

Manuel Menor Currás

Madrid, 10.11.2020

A Covid-19 é mestra de mundos paralelos ao real

Comportamentos e procesos que Daniel Defoe narrou en 1722 parecen os dunha testemuña dos que estamos vivindo desde marzo de 2020.

A segunda onda da Covid-19 propicia que as malas aprendizaxes da primeira aumenten os riscos nunha sociedade que, en boa medida, segue tendo un alto grao de desconcerto. Grande parte do que está sucedendo xa o narrou Daniel Defoe en 1722, referido á peste bubónica de Londres sete anos antes. Suprimidos ou modificados elementos coxunturais da narración, O diario do ano da peste ten moitos paralelismos coa que estamos sufrindo.

Ata, o que aconteceu cando afrouxou a primeira onda, que “o carácter precipitado” das xentes, ao difundirse que afrouxara o perigo, “adquiriron un valor tan temerario que se volveron descoidados de si mesmos e do perigo de contaxio”… “As audaces criaturas estaban tan posuídas da primeira alegría que eran incapaces de sentir terrores novos, e o tratar de convencelas era como clamar no deserto; abrían as súas tendas, deambulaban por todas partes, resolvían negocios, charlaban con calquera que se cruzase no seu camiño…”

O dilema

Como agora, naqueles días do século XVII  rumoreouse que aparecería unha orde do Goberno para poñer valos e barreiras nos camiños a fin de impedir que a xente viaxase; e que os pobos dos camiños non tolerarían o paso dos londinenses por medo a que levasen consigo a epidemia. Entón, moitos comezaron a pensar seriamente sobre o que facer; é dicir, se deberían decidir quedarse ou pechar a súa casa e fuxir como moitos dos seus veciños. Enfrontábanse a dúas cuestións importantes: unha delas era o manexo das súas tendas e negocios, en que estaba embarcado todo o que posuían; a outra era preservar a súa vida da calamidade tan funesta que ía caer sobre a cidade.

Os botellóns

En xeral, a xente era amable e cortés e de carácter moi servicial. Pero había un grupo horrible de individuos que frecuentaban algunhas tabernas, os cales, no medio de tanto horror, reuníanse alí todas as noites e comportábanse con todo o bulicio e as ruidosas extravagancias que tales xentes adoitan cometer en tempos normais, e de modo tan irrespetuoso que ata os donos se avergoñaban e espantábanse... Seguiron con esta perversa conduta burlándose continuamente de cantos se mostraban serios, relixiosos ou simplemente impresionados polo que estaba acontecendo, e do mesma xeito facían escarnio da boa xente que facía o que podía para apartar o risco de contaxio.

Os erros

Era un gran erro que unha cidade tan grande tivese un só lazareto, porque se houbese varios en lugar de un.., “estou convencido -dicía Defoe- de que non morrerían tantos, senón moitos miles menos” Non houbo nada máis fatal para os habitantes, con todo, que a neglixencia imperdonable das xentes mesmas, quen durante o longo período de alerta e de coñecemento da calamidade que se aveciñaba, non fixeron preparativo ningún... e tampouco evitaron conversar cos demais

A calamidade propagábase por contaxio, é dicir, por correntes ou emanacións que os médicos chaman efluvios, pola respiración ou a transpiración, ou ben por algún outro medio que quizá estivese mesmo fóra do alcance dos médicos mesmos; afectaba aos sans que se aproximaban demasiado aos enfermos, penetrando inmediatamente nas súas partes vitais, e así estas persoas recentemente contaxiadas transmitían o mal a outros de igual xeito” E era asombroso que houbese xente que dixese que fora un golpe directo do Ceo, enviado para castigar a determinadas persoas.

As consecuencias

Entre as sorpresas que causou, estivo que non había nada disposto para auxiliar aos pobres; se estivese previsto puiderase aliviar a desgraza de moitas familias que entón se viron reducidas á penuria máis angustiosa... A maior parte dos pobres e familias que antes vivían do seu traballo ou do comercio polo miúdo, dependían agora da caridade...

Cando se soubo que a cidade sería visitada pola peste, a partir dese instante todo o comercio, salvo o de artigos de primeira necesidade, quedou totalmente paralizado., foron moitísimos os empregados que foron despedidos e abandonados sen amigos nin axuda ningunha, sen emprego... Desaparecidos todos os ramos da actividade, desaparecendo o traballo e con el, o pan dos pobres, os queixumes eran moi desgarradores.

As disensións

Con motivo dos efectos da peste moitos disidentes deixaron oír a súa voz publicamente, sen animosidade nin prexuízos. Outro ano máis de peste eliminaría estas diferenzas, o conversar de cerca coa morte apartaría o rancor dos corazóns, eliminaría a inquina e faría ver as cousas con ollos diferentes.

Pero non vexo probabilidades -continuaba Defoe, case ao final do seu relato- de que este discurso sexa eficaz; as disensións máis parecen agrandarse e tender a ser cada vez máis fondas que a diminuír. Aínda que é evidente que a morte nos  reconciliará a todos, máis aló da sepultura; seremos todos irmáns novamente... alí seremos todos da mesma opinión e teremos os mesmos principios

Universos paralelos

Naquela pandemia a confusión era moi grande, e ségueo sendo nesta. Os rumores e disensos seguen abundando como norma; renden o cansazo e a perplexidade polas variables decisións que adoptan as nosas Administracións. Todos, con todo, dicimos estar á espera de que a malignidade da epidemia cese, e de que a mortandade, contaxios, hospitais e ocupación das súas UCI baixen aos ritmos anteriores ao mes de marzo, mentres cada cal vai o seu coma se nada pasase.

Parece que esteamos nunha repetición paralela á da narración de Defoe. Sorprende que, en días como hoxe, decisivo nas eleccións de EEUU -cos avances tecnolóxicos que este país ten-, a lentitude que se dan na tarefa do reconto de votos; cun candidato que deu mostras de xogar con lume coa pandemia e, neste instante, co propio escrutinio de votos nun país fragmentado en dous. Menos pode sorprender que esta Covid-19 esperte en España, envanecidas imitacións políticas: menosprezo á moderación, gran estima polo espírito de contenda, e orgullo pola ignorancia e a difamación, coma se os cidadáns estivésemos inmunizados contra esas formas desleales e faltas de educación democrática; ben vemos que se lles pegou, como a Trump, vivir noutro mundo paralelo.

TEMAS: Covid-19.- Medicina.- Medidas políticas. Comportamentos cívicos. Educación social

Manuel Menor Currás

Madrid, 04.11.2020