“Liberdade ou comunismo”: un lema de vellos frontismos

Ayuso empeza a súa campaña electoral facendo reverdecer enfrontamentos dos anos 30: o seu caprichoso trumpismo non repara en posibles danos.

Primeiro, foron as eleccións catalás; despois, como nalgúns xogos de sorprendentes derivacións en fervenza, os asuntos de Murcia e Madrid. Neste momento, trala conmoción sufrida polas combinacións de partidos en distintas alianzas e coalicións, toda a paisaxe política entrou en proceso de reconfiguración. O adianto das eleccións na Comunidade madrileña o próximo día catro de maio conmoveu canto pode acontecer ata o catro de maio; estes días últimos induciron a pensar que, no entreacto, non debe existir outra cousa no horizonte das preocupacións dos cidadáns, e é previsible que o resultado que mostren as urnas altere moito máis o actual panorama, igual que xa marca non poucos acontecementos no seo do propio Goberno central.

En canto aos cidadáns e os seus problemas, os líderes actuais e as súas formacións partidistas serán invocados calorosamente estes días e, como noutros rituais similares, pediranlles que reflexionen sobre quen lles convén máis. Ao parecer, se a cadea de acontecementos en que andamos metidos foi polo ben cívico, todos tratarán de contar con eles e contaranlles que son magníficos; cada un poñerá o seu mellor sorriso e quedarase á espera de que a súa cara, o seu nome e, máis lonxe -en letra pequena- o seu programa político lle soe a cada posible votante en vésperas de escoller a papeleta que decida meter na urna.

Na Comunidade de Madrid, xa levamos uns días en campaña electoral e, no propio anuncio destas eleccións anticipadas, quedou nas ondas o lema da candidata do PP: “Liberdade ou Socialismo”, que, desde que o candidato de Podemos fixo outro xesto teatral para poñerse á fronte dos seus seguidores, converteuse en “Liberdade ou Comunismo”. O tamén previsible é que, a continuación, vaian aparecendo, en diversos medios e redes sociais, as amplificacións de que queira dicirse co simplista e desacougante eslogan dos do PP nesta campaña.

A Comunidade de Madrid vai ser estes días un relevante foco de atención e de ensaio; todas as apostas son posibles neste momento e non precisamente do modo desexable para a mellora democrática. Desde hai bastantes anos, sobre todo desde 2003 en que o “tamayazo” levou a Esperanza Aguirre a esa presidencia, foi un laboratorio das políticas máis agresivamente conservadoras, ademais de propiciar moitos dos líderes e situacións que, neste momento, están entre os ilícitos penais á espera de xuízo. Nas políticas educativas e nas sanitarias, igual que nas que teñen que ver con servizos xeriátricos -os tres capítulos centrais das competencias autonómicas- sempre deron o cante polo lado das privatizacións, á vez que erosionaron crecentemente os sistemas públicos que o noso endeble Estado de Benestar lograra levantar. Concretamente, en canto ao seu sistema educativo, poucas rexións de Europa poden competir con Madrid en indicadores de privacidade e, menos aínda, se se ten en conta o breve tempo en que o lograron; e en canto ás atencións primarias do sistema sanitario, día si e día non arrecian as protestas dos seus profesionais, por riba dos cantos laudatorios oficiais.

Ninguén debería botar en saco roto, de todos os xeitos, que nada nestes asuntos adoita ser novo do todo. Cando se asinou a CE78, transixiuse co que viña de atrás: os privilexios, subvencións e demais artiluxios de “función social” a que, por exemplo, se encomendou o ensino privado -católico na súa maior parte-, e que en 1985 atoparon acomodo nunha lei de matriz socialista, a LODE, han ir a máis e deben terse en conta para entender onde estamos. O eficaz lema que o PP usou contra o ensino público, desde os anos 90, foi o de “a calidade”, os “selectos” e, sobre todo, a “liberdade de elección de centro”, coma se fose posible a cantos non están nos percentís máis altos das rendas deste país; hoxe, para moitos, é un signo de demostración social o mostrar aos seus veciños que levan aos seus vástagos a estes centros e non a un público. Igual que cando nos anos cincuenta, os nosos pais tiñan que elixir entre que fósemos “á escola” ou poñernos a “estudar”.

É de supoñer que o mesmo pase coa “liberdade” que acaban de suscitar como lema xeral, e que nos vaiamos afacendo  a pensar que só eles son quen de garantirnos ese ben tan principal. Agora, os cidadáns -e en especial os madrileños por máis inmediatamente concernidos- se anceian expresar o seu voto farán ben en aparcar as intensas emocións que xa desbordan os medios e que, inundaron a sesión de control parlamentario, a de censura na autonomía murciana e, ata, alcanzou aos parlamentarios que -como TVE ha ter amosado- suscitaron cuestións ao Sr. Bárcenas nunha comisión de investigación.

Esta época de confinamentos e desconfinamentos non é boa conselleira para a reflexión; empeza a roldar a cuarta onda, as vacinas tropezan con inconvenientes, e todo propicia o cansazo. Pero non está mal recordar que o modelo madrileño exemplifica extraordinariamente ben os derroteiros da suposta liberdade que se empeza a vender. A disxunción co Socialismo ou Comunismo é falsa, ademais de torpe e frontista -como tantos maniqueísmos históricos, inventados para estorbar toda convivencia-, pero o significado correspondente a esta “liberdade” non o é menos. Compróbeo cada cal coas políticas desta autonomía durante este ano de pandemia; á marxe de dimes e díxomes díxomes duns e outros, os datos do cinco de marzo son ilustrativos. En Madrid, vive o 14,2% da poboación española; con todo, o que o trato dos responsables desta Comunidade coa COVID-19 mostraba ese día é que tiña o 19,8% dos falecidos, o 27,8% dos hospitalizados e o 22, 7% dos ingresados en UCI e, ademais, pelexaban por que os madrileños fosen máis libres que ninguén de Comunidades veciñas na cuestión vital do ir e vir alegremente. Mellor reflexionar agora que lamentarse máis tarde, non?

TEMAS: Eleccións Comunidade de Madrid.- Crise política.- Covid-19.- Liberdade democrática.- Pacto constitucional.

Manuel Menor Currás

Madrid, 17.03.2021

    

Adoutrinamiento e “verdade obxectiva” andan en liza

Ensináronnos que para ter algunha “veracidad” no que dicimos era imprescindible romper cos nosos prexuízos previos.

Parece que non, como proclaman acontecementos relacionados co 8-M e partidarios da a verdade “obxectiva”, que estes días teñen defensores, dispostos a facer valer o que sexa. Por exemplo, na Casa de Windsor, grazas ás confesións de Harry e a súa esposa,netos da raíña, acóllense a que non teñen “iguais recordos”. Máis preto, na rúa Xénova, testemuñas implicadas no pasado do PP acolléronse á doutrina de non contestar a preguntas que teñan que ver con ese tempo histórico, cando arrecian as dúbidas. Uns e outros están no seu dereito, a cambio de quedarse sen presente entre cantos prefiren a autenticidade sobre a impostura.

A doutrina do Adoctrinamiento

A novidade máis recente é a teoría do “adoutrinamento” que, para tapar un episodio non menos chusco, lanzou o alcalde madrileño, e afecta ás políticas educativas. A reserva de Almeida respecto da posible asistencia dun persoeiro político a un centro público, para que lle preguntasen sobre cuestións de xénero, parécese ao minucioso afán dos equipos modestos para embarrar un encontro cando os visita un dos grandes: os seus xogadores exhiben todo tipo de enganos, máis ou menos regulamentarios, para que ningunha xogada saia adiante: os italianos foron artistas en tácticas do catenaccio, invento futboleiro dos anos 30. Habilidades como a deste alcalde voceiro dos sofismas do seu partido son, ademais, encirrados enseguida por unha ampla inchada mediática, verdadeiros árbitros das ciencias morais da verdade e o ben públicos. ADOUTRINAMENTO está a piques de pasar neste momento ao Ficcionario da senrazón política, partidaria de que o disentimiento sexa o sistema ordinario de canto nos afecta e, por suposto, de canto poida acontecer, posto que o que importa é ir improvisando e saíndo dos barullos como se poida.

 O problema é que o pasado case nunca pasou do todo e segue estando aí, por moito que o agachemos. Si aplicamos a doutrina Almeida á maioría dos defectos que teña o noso sistema educativo, atoparémonos con que os pactos orixinarios, que dalgún modo acolle o art. 27 da CE78, e as propostas de novos pactos máis precisos que desde os anos noventa foron un clamor para cantos vían na dinámica do consenso unha necesidade urxente e incontrovertida -como aínda tratou de promover Méndez de Vigo-, verase que son imposibles, e todos os cidadáns cansarán ao non ver modo de cambiar o improcedente. A doutrina do “adoutrinamento” deseguida percorre as filas dunhas e outras trincheiras da verdade e, como na I Guerra Mundial, os adeptos á guerra de posicións se estancan na crenza de que teñen a verdade e toda a verdade: non lles fai falta para nada contar cos outros para que podrezan os problemas reais. Maquiavelo, aínda que nunca dixo que “o fin xustifica os medios”, fiaba máis fino nas situacións de desencontro e, polo menos, introduciu en 1513 máis elegancia e finura nas tácticas políticas para moverse ante un suposto ben que todos din perseguir.

Adoutrinamientos varios

Teñen un problema coa memoria; Almeida e os seus siareiros talvez deberían pensalo mellor e non que os seus adversarios dean en someter o BOE, a CE78 e ata os Acordos co Vaticano de 1977-79 -sucesores dos Concordatos de 1851 e 1953- a este criterio do “adoutrinamiento”. De súpeto, haberían de suprimir a maior parte da historia educativa española, especialmente a que máis gusta á súa bancada -empezando polos libros de texto que a acompañaron- e canto aínda persiste en “adoutrinar” a todo tipo de cidadáns, de diverso modo e con variable intensidade. En fin, que isto do cristal con que se miran estes asuntos desde este Madrid que, co confinamiento, quere parecerse á aldea gala de Ásterix e Óbelix, empeza a rezumar crecentemente sabores de vila acordes co que din os terraplanistas, os negacionistas e os partidarios do PIN parental; estes sabores e saberes á carta, que non excedan a asepsia instruccional e o que contaba o “sentido común” e a súa avóa a preguiza mental, quedan moi epatantes nos territorios chieiros e similares, pero destrúen o esforzo de coñecemento acumulado desde a nosa tataravoa Lucy cando decidiu ser bípeda hai 3,2 millóns de anos no Rift etíope.

“Ministerio da verdade”

Sempre hai persoas dispostas ao que sexa con tal de ir tirando, pero, incluso contando caos dificultados para atopar traballo, vai ser tarefa imposible atopar ese tipo de docentes que saiban ensinar de modo tan neutralmente “obxectivo”, “natural” e “como Deus manda”, que non se contaminen nunca de subxectividade ningunha, e que, ademais, non se sintan obxecto, dunha ou outra forma, da censura aleatoria dun distópico Ministerio da Verdade. O propio Almeida, por máis que desde o século XVIII sexa barato confesarse de restricción mental -o gran subterfuxio para mentir sen remordemento ningún-, debería examinarse seriamente antes de seguirse aproximando ao extremo dereito do campo de xogo, non sexa que a viga que leva no ollo lle cause un bo descalabro: os métodos da depuración de disidentes son imparables cando se poñen en marcha. Doutra banda, quéirao ou non, na súa posición de voceiro e alcalde fai Pedagoxía social e, como tal, está obrigado a dar exemplo aos cidadáns; embarrando o campo de xogo réstase a si mesmo credibilidade e razón ilustrada. Actuar permanentemente pro domo sua nótase moito cando os cidadáns só se satisfan si ven bo deporte, non cambadelas continuas á súa convivencia intelixente e democrática.

Manuel Menor Currás

Madrid, 10.03.2021

TEMAS: Adoutrinamento.- Veracidad informativa.- Obxectividade/Subxectividade.- Convivencia democrática.- “Ministerio da verdade”.

A nosa liberdade anda en xogo estes días

Non todo o que leva tan prezado nome é digno de ser contemplado nas decisións que afectan ao ben común.

Fai un ano do confinamiento por mor da primeira onda da Covid-19, houbo outras dúas máis e case 70.000 mortos. Non é doado este tempo; o cansazo que produce e os problemas que ha ir xerando non son bos conselleiros para valorar cómo proceder. O fácil é deixarse cegar para distinguir e, que nos seduzan as ocorrencias chieiras dos máis iluminados. Algunhas non pasan de repetición interesada de vellos prexuízos.

Da liberdade parental

Entre os riscos do momento, o máis vapuleado é, unha vez máis, o da liberdade, sinal de que non está ben asentada e que pode ser tratada de modo que se nos quede en nada como dereito e deber fundamental en democracia. O cómputo de situacións en que se cuestiona é case tan longo como a mesma historia da humanidade, pero no que toca á coxuntura actual, non estará mal observar algunhas. Por exemplo, a insistencia que os de Vox en esixir o Pin parental, supuestamente para defender “a liberdade dos pais” para decidir sobre propostas educativas en que se susciten cuestións que din delicadas, como poidan ser as relacionadas coa educación sexual ou, por extensión, as que teñan que ver con problemas sociais específicos no currículum.

Por este portelo, baseado nun conxunto de tabús hexemónicos na nosa historia, ábrese outra boa fenda á facultade do Estado de organizar, do modo máis conveniente á igualdade de todos, unha educación universal que abarque os asuntos máis relevantes da aprendizaxe individual e social dos seus cidadáns. Dáse prevalencia non só aos pais, senón a que se consagre a que organizacións e institucións particulares han ter en definir os intereses xerais de todos, no ronsel marcado por Concordatos que limitaron todas as leis xerais de educación desde 1851 e que, actualmente, segue nos Acordos co Vaticano de 1979 baixo o paraguas dun oxímoron xurídico de difícil encaixe nun país democrático como da suposta “aconfesionalidade” do Estado.

A reivindicada liberdade parental non salva, de todos os xeitos, a enorme cantidade de problemas que arrastra a educación de moitas xeracións en cuestións de carácter estritamente individual como nas concernentes ao trato social. Á marxe doutras moitas carencias, os datos que proporcionan diversas institucións atentas á violencia de xénero e á sufrida por nenos e adolescentes, non deixan lugar a dúbidas. No que vai de ano, levamos xa varios crimes no primeiro destes capítulos, signo de que temos un problema coa educación de homes e mulleres en igualdade de dereitos como persoas. E en canto á segunda fronte, basta seguir o trámite inicial, de febreiro de 2019, do Anteproxecto de Lei Orgánica de Protección integral á infancia e a adolescencia fronte á violencia. Logo da CE78, España apuntouse a como na Unión Europea e en distintos tratados fixeron ao neno suxeito de dereitos; con todo, o preceptivo informe previo do CES (Consello Económico e Social) sinalou -a falta de datos globais, fiables e sistemáticos sobre a envergadura do fenómeno da violencia contra a infancia e a adolescencia-, o seu “aumento espectacular” desde 2009, e a dificultade de protexer “o dereito dos nenos e nenas á integridade física e moral”, cando hai un “problema grave e de crecentes dimensións”: os datos dispoñibles dicían que, soamente en 2017, houbera 38.433 vítimas dalgún ilícito penal dos contemplados no Anteproxecto. Este é un bo indicador de que tamén temos neste aspecto un problema -non só ligado a inaceptables comportamentos detectados en institucións de control eclesiástico, supuestamente educadoras- e que non basta con encomendalo á suposta liberdade parental; segundo indicaba o pasado 23 de febreiro a Fundación Anar, os abusos de índole sexual cuadruplicáronse entre 2017 e 2021, sendo cometidos en gran medida na contorna familiar das vítimas; fallan moitas cousas nos ambientes familiares -especialmente ao lado paterno, pero non exclusivamente- e aumentan, ademais, novas modas de agresión, como as “mandas”.

Salvar a Semana Santa?

Imos camiño da cuarta onda do coronavirus sen ter ben definidas as defensas respecto do que pasou ata agora; non parece, con todo, que aprendamos nada. Algúns con influxo mediático e político seguen abusando da liberdade de movementos; agora mesmo, entenden que hai que “salvar a semana Santa” -como quixeron salvar o Nadal e antes o verán- e, segundo transcende neste momento, farano deixando “liberdade” aos movementos dos seus cidadáns en nome do ben común, económico. De xeito evidente, a sagacidade semántica fai prevalente o duns poucos, mentres esta falsa porta da liberdade fai que quen discrepen desta turistificación da vida colectiva se expoñan, de novo, a ser declarados inimigos do pobo. Mentres este debate entrelázase co noso cansazo cotián, non estará mal repasar o que Ibsen teatralizó, en 1882, Un inimigo público. Aquel Dr. Stockmann detectara que as moi rendibles augas do balneario do pobo eran “peligrosísimas para a saúde” e convertíano en “sepulcro blanqueado”, un “crime contra a sociedade”, pero o alcalde, ante o inconveniente de que habería que tardar dous anos en facer un saneamiento adecuado e caro, ditaminou que “o benestar público require que non se saiba”. Na obra de Ibsen, facer o debido era “imprudente” e “comprometía” o benestar do pobo, ao ser os baños “o único porvir” daquela cidade: o pobo “está mellor servido coas boas ideas vellas que lle son familiares xa”. Nas nosas vidas, entre abril e xuño veremos que depara esta variable da liberdade, especialmente ás persoas maiores que, neste momento, son case a metade das falecidas ata agora. SAÚDE e SORTE: volvemos empezar…

Manuel Menor Currás

Madrid, 03.03.2021

COVID-19.- Liberdade democrática.- Intereses privados.- PIN parental.- Mobilidade turística.