Previr a intolerancia é salvar o estilo de vida democrático

A UE estimula a cooperación dos centros educativos coas administracións e os cidadáns, e que se amplíen as competencias dos docentes

A ministra de Educación defendeu que haberá que crear unha “asignatura obrigatoria en valores cívicos e éticos”, o que non pareceu gustar aos bispos, que din temer que se impoña “unha ética deEstado”. Este xogo contraposto entre dous modos de entender a educación sostendo os medios para que siga sendo confesional, remítenos ao que o Vaticano e España empezaron a pactar o 28.07.1976, logo de 40 anos de intenso control moralizante. Mentres en Francia hai 113 anos que decidiron evitar interferencias eclesiásticas, nós acumulamos moitos atrasos na axenda educativa,entre eles unha inusitada trazabilidade de confesionalidade no currículo escolar, coa súa inmediata repercusión no alumnado pola súa facilidade para a boa nota. Para os promotores da LOMCE, o privilexio tamén alcanzou aos profesores de Relixión: en Andalucía, por exemplo, un 12% nin dan clase, pero seguen aí a diferenza dos interinos, pendentes de que se revirtan os recortes de 2012.

A aritmética parlamentaria non facilitará a Isabel Celáa que a súa xestualidade verbal modifique moito a vida escolar. A estratexia episcopal, en cambio, pode mover aos seus máis ruidosos fieis cara a novas cruzadas. Talvez por iso, a cambio de que non poña pegas co que vaia acontecer en Cuelgamuros, xa estea apalabrado o xeito de facer case nada no ámbito educativo. O certo, con todo, é que, non só á luz da nosa contorna sociopolítica, senón por razón das sacudidas que recibe a convivencia a escala internacional, europea e española, urxen políticas que ofrezan un sistema moral compartido, valiosas para potenciar a tolerancia entre todos os cidadáns. Non se cobre esa urxencia con fundamento confesional. Habitualmente excluínte das regras de vida doutros, o privilexiado en España desde 1851 acumula -nun minguante panorama de practicantes- grandes parcialidades históricas e morais: curas e bispos ultraconservadores e de aire cismático, clásicas intransixencias en cuestións de sexo e dereitos das mulleres, e outras actitudes nada exemplares.

O Informe RAXEN

O ensino pluralista en valores cívicos vén urxido polo inquiedante panorama de datos que mostra o Informe sobre evolución dos incidentes relacionados co odio en España, 2016, do Ministerio do Interior. As razóns de manifestacións e delitos de odio e intolerancia son variadas: misoxinia e sexismo, disfobia e aporofobia (contra os pobres), homofobia e transfobia, negrofobia e afrofobia, antixitanismo e romafobia, islamofobia e outras intolerancias relixiosas, antisemitismo e xudeofobia, xenofobia e populismo antiinmigrante, ciberodio -máis dun milleiro de Webs e sites en Internet-, violencia futboleira ultra e ata música racista. Os crimes, delitos e incidentes detectados por estes capítulos foron 1328 en 2015 e descenderon a 1272 en 2016, pero foron especialmente crecentes en razón de racismo ou xenofobia ( 32,7%), discapacidade ( 20,6%), ideoloxía ( 20,4%), e orientación ou identidade sexual ( 18,1%). O Informe RAXEN, do Movemento contra a Intolerancia que lidera Esteban Ibarra, engade ás entre 4.000 e 6.500 vítimas destas agresións, a luctuosa suma de 80 falecidos desde a morte de Lucrecia Pérez en 1992. Se se suman os 30 feminicidios anteriores ao nove de xullo -a sumar aos 720 acaecidos desde 2007- medra a urxencia.

Hanse de fortalecer, pois, as razóns comúns da convivencia e crear un ensino baseado en valores cívicos, asentado nos Dereitos Humanos compartidos por todos. Non será porque a UNESCO non o propugnara reiteradas veces, entre elas no consello executivo de 23.11.2015, alertando sobre o urxente de que “os educandos sexan cidadáns do mundo creativos e responsables”, para fortalecer a Axenda 2030 da ONU en prol dun Desenvolvemento Sostible. As recomendacións do Consello Europeo e da UE tamén camiñan no mesmo sentido: promoción da cidadanía e os valores comúns de liberdade, tolerancia e non discriminación a través da educación.

TEMAS. Dereitos Humanos. Valores democráticos. Confesionalidade escolar. Artigo 27 CE. Acordos España-Vaticano (1976-79). UNESCO. Consello Europeo. Informe RAXEN.


Manuel Menor Currás

Madrid, 12.07.2018

Prensa e Educación modernízannos ao unísono

O amarelismo como arma de desinformación masiva medra na prensa. Currículos trasnoitados e acríticos seguen na LOMCE. Todo pola felicidade.

A portada de ABC do cinco de xullo, resumía o que adoita ser moita prensa con máis frecuencia da desexada: un medio de axitación, distracción e despiste do persoal, do que só sacan beneficio selectos grupos de interesados en que non se lles mova a súa poderosa arrogancia, cada vez máis afincada en privilexiadas prebendas a conta de paganos descoñecedores das enleadas de concesións variopintas, case sempre esenciais.

O pretexto último é o dos acordos respecto da dirección de RTVE. Parece que aos redactores de mensaxes que aludan ao cambio no medio, déronlles carta branca para tirar grosas pedras aos que disintan de “o que hai”, vixente “como Deus manda”. Estes emisores da “verdade”, na súa pretensión absoluta do espazo público, son os herdeiros directos da tradición cainita do branco e negro, que reparte o mundo entre salvados e condenados, anxos e demos, e similares maniqueísmos.

Vista así a historia, este activismo medievalizante, emparentado cos xeitos en que o andro e eurocéntrico eran un modo de ver tan uniforme como as forzas inquisidoras eran capaces de embridar, segue esixindo aos habitantes do territorio hispano que sigan vivindo baixo protección. Minorizados, pois, haberán de contemplar con arroubo como lles contan esta evolución de acontecementos xestuais, en que o acordado respecto da desexada RTVE -illado de que o PP pedise determinadas prebendas para participar na decisión- se encadea, de seguido, coa “beatífica” secuencia inconclusa de como o 20% dos seus cotizantes -pouco máis que cadros e cargos- elixen á súa futura presidenta ou presidente. Por si mesma, a última parte desta película, ten ingredientes para detectar cal é a súa obxectiva paixón pola desinteresada verdade. Xa cambian sobre a marcha, por exemplo, o seu vello mantra respecto da lista máis votada.

A modernización infantilizante

Xamais fomos modernos,aseguraba Latour en 1991. A relatividade depende ao lado en que se contemplan as cousas e de que sempre hai quen di ver máis e mellor que os demais para impoñerlles a súa mirada. Non é exclusivo de España, aínda que aquí nos sexan familiares moitos dos seus protagonistas, donos ou homes de palla en medios poderosos ben engraxados de recursos. Saben que información é poder, sobre todo se está ben controlada e dosificada. E ao seu favor corren os aires que sopran desde un Norte, marcado polos aliados de Trump, que vigoriza a idea de que á xente lectora ou receptora de emisións de todo tipo, o que debe importarlle é o simplismo infantilizante do que entretén e divirte, sen advertir que desorienta e aparva. Nese campo de xogo, o que conveña á cidadanía de verdade saber, especialmente á máis sensible aos seus dereitos e liberdades, parece quedar relegado aos tratados de politoloxía, ás teorías comunicacionais e a cantos contemplan a linguaxe como simpático don político no plano filosófico-aristotélico.

O urxente, pese a iso, é ver que se está perdendo na razón de ser da educación e os medios, e que está pasando con esta dinámica en que os Big-Data están incrementando a ritmo acelerado a súa presenza nas interaccións dos suxeitos sociais. O xornalismo como Cuarto poder -coa súa razón de ser desde finais do XVIII no control dos outros tres- camiño vai de ser imposible: se non é servil, se volatiliza. E unha educación ao servizo desta verdade segue programándose minuciosa, con obrigadas avaliacións de pautas xenéricas encamiñadas a que o virus da dúbida non prenda nunca nos educandos. A verdade, entre tanto, vén xa de novo do alto, da “nube” onde os nosos hábitos, códigos e afeccións son gardados -con pago condicionante da nosa fidelización- a maior beneficio dun novo feudalismo. Que ensinante ou que xornalista se atreverá a contradicir os algoritmos dese mundo feliz en que xa andamos metidos? Quen cuestionará que nos estean “modernizando”, polo noso ben coma sempre?

TEMAS: Liberdade de expresión. Educación reproductora. Big-Data. Calidade educativa. Eleccións PP. Recambio en RTVE.

Manuel Menor Currás

Madrid, 08.07.2018

As leccións dos mestres depurados necesitan atención

Un Centro de Documentación e encontro para os que queiran mellorar o sistema educativo de todos axudaría a crear un relato común compartido.

A derradeira lección do mestre, é un cadro de Alfonso Rodríguez Castelao que serviu de matriz para un selo da II República en 1939. Esta especie de “Guernica” do desastre infrixido polo franquismo á educación española abre un libro recente de FE-CCOO (Federación de Ensino de Comisións Obreiras) con motivo do seu 40º aniversario. O intento republicano de reducir o analfabetismo -especialmente alto no mundo rural e entre as mulleres- e dotar ao sistema educativo anterior de modernidade científica e pedagóxica foi erradicado violenta e sistematicamente. A grisura resultante motivaría, máis tarde, o agromar da rama sindical de Comisións para os traballadores do ensino.

A depuración

Ao entrar nunha cidade, os vitoriosos golpistas depuraban a todos os funcionarios do Estado, con especial coidado se eran profesores ou mestres. O protocolo a seguir, herdeiro dun pasado pródigo en censores, oficializouse nas páxinas do BOE desde novembro de 1936, afinado, entre outros, por José María Pemán. Estes reinventados afáns produciron aos seus inspiradores grandes beneficios, pero xeraron múltiples danos e damnificados, en particular á ILE e á Xunta de Ampliación de Estudos (JAE). Profesores eminentes do seu Instituto Escola (IE) tiveron que exiliarse e a súa memoria foi sepultada ata tempos recentes. A dirección dos centros que o IE tiña en Madrid -en Hipódromo e Retiro-, foi encomendada a xentes que odiaban os seus currículos e obxectivos fundacionais; os seus novos nomes -Ramiro de Maeztu e Isabel a Católica- simbolizaron a execución de idearios educativos opostos. Así o ordenou o ministro Pedro Sainz Rodríguez o 04.04.1939, quen suprimiu de paso sete dos Institutos de Ensino Medio que entón tiña Madrid.

A fenda

As perdas ocasionadas á educación pública con estes e outros procedementos do medo e a sospeita xeraron unha fenda que, en aspectos non superados logo de 1978, segue motivando queixas pese a case oitenta anos transcorridos. A universalización do dereito á educación -entendida a escolarización ata os 14 anos- tardou cincuenta en ser posible e, ampliada nos 90 ata os 16, aínda soporta rémoras ralentizadoras de que os logros da democratización interna das aulas, os seus currículums e metodoloxías sexan xeneralizados, ou que os modos de atención á enorme diversidade de alumnado existente e ás necesidades urxentes que suscita a información, estean ao alcance de todos os cidadáns coa dignidade que merecen, mentres se sostén unha discriminación manifesta entre centros educativos que reciben recursos do Estado e se facilita que medre a privatización educativa como negocio.

Da fenda cultural que nos anos 30 do século XX se provocou no ensino público, son ben coñecidas as perdas de mestres e profesores, a degradación a que foi sometida a profesión docente en moitos aspectos ou como se incrementaron privilexios que nunca serían corrixidos nin en anos de crises. Ademais, grazas á colaboración de investigadores de disciplinas diversas, puidéronse recuperar moitas historias persoais que deberían servir de modelo ao profesorado actual e aos que teñen a responsabilidade da xestión educativa. Entre moitas outras, unha cuxo puzzle de datos é hoxe intelixible e memorable, é a do mestre pacense Francisco Romero Carrasco, catedrático de Matemáticas na Normal de Segovia, amigo de Machado e Blas Zambrano. Ocupado na boa educación do alumnado que tivo encomendado, foi asasinado e enterrado na Fosa dos Mestres (en Cobertelada, Soria).

Agora que en Cuelgamuros se fará un memorial democrático, non sería pertinente que Educación crease -entre as urxencias do posible- un “Centro Documental da Historia Educativa da España Actual”? Os interesados na mellora do ensino difícilmente colaborarán lealmente no que falta por facer se non parten de compartir o coñecemento do que se perdeu.

TEMAS: Memoria histórica. Centro documental da historia educativa da España actual. Depuración maxisterio. Queixas cidadás. Cuelgamuros. Fosa dos Mestres. Última lección do Mestre.

Manuel Menor Currás

Madrid, 05.07.201

Sen equidade, a excelencia adultera o sistema educativo público

Sos ou non no Universo, tratamos, en exceso, de modular a individualidade diferencial. Os acentos dualizadores pautan condutas antidemocráticas.

Segundo un estudo recente de Oxford, sería imposible que existise vida no Universo. Estariamos, pois, sos na Terra. Con todo, aínda que non hai evidencia de que haxa vida intelixente, tampouco a hai de que non exista noutras estrelas desta ou outra galaxia. Si hai evidencias, en cambio, de que o ser humano foi un animal depredador, mesmo carroñeiro , e inquidantes son os sinais de que segue con esa querencia.

Durante millóns de anos viviu da depredación de froitos silvestres, a pesca e a caza. Só desde o Neolítico, cando empeza a colaborar coa Natureza trala invención da agricultura, cesa ese sistema único: sería cara ao 10.000-8.000 a. C. En todo o tempo anterior, incluído o Paleolítico Superior, que data en Europa do 40.000 a. C., en que chega aquí o Homo Sapiens logo dun amplo percorrido espacial e evolutivo, aliméntase similarmente a outros animais. A Lucy, o fósil do Australopithecus afarensis atopado en Etiopía o 24.11.1974 polo paleontólogo Donald Johanson, calculáronlle 3, 2 millóns de anos. andara ergueita e tiña os pés similares aos nosos; distinguíase doutros primates, pero a súa árbore filoxenética tiña detrás varios tipos de homo, homínidos e hominoideos, ata chegar aos primates de fai 60 millóns de anos, tamén ascendentes de simios actuais. Este cronograma fai comprensibles -que non xustificables- comportamentos que emerxen cando esas habilidades primeiras entran en conflito coa civilidade que a cultura creou para adozar o trato entre os seres humanos, iso que a Aristóteles lle facía apreciar a vida na Polis, antecedente do que hoxe chamamos civismo: as formas de respecto, filantropía e humanidade que evolucionaron para ser -hai ben pouco- recoñecidas como Dereitos humanos universais e principios constitucionais democráticos.

Depredadores e selectos

Canto contradi a súa aprendizaxe arrastra indicadores da brutalidade: forza, abuso, e afán de dominar a outros ou outras; actitudes con xestos de chulería, patriarcalismo, misoxinia e balbordo triunfalista, que adoitan vir acompañados de ignorante grosería. Ou de hipócrita xestualidade supostamente “culta” cando, hostil a toda humanidade, pregoa -a soas ou en manda- exitosos danos aos máis débiles. Leopoldo II de Bélgica (1840-1909), coas súas andanzas coloniais xenocidas no Congo, exemplifica á perfección toda a canallada que a historia humana, antes e despois, soportou. Pero... ollo ao presente! A xenofobia que Europa tolera hoxe cos refuxiados -contradicindo os seus tratados como UE- tamén, xa que en cada ser humano aniña a idea, ao dicir de Sartre, que “o inferno son os outros”.

Os demais son a medida e o límite de nosa propia liberdade e personalidade, o desafío constante dos nosos encontros e desencontros como humanos. Só no seu descubrimento e cultivo reside a construción dunha moral colectiva que mellore a convivencia: esa aprendizaxe relacional é a obriga da boa educación -igualitaria- a que todos os cidadáns teñen dereito. Non pode ser, xa que logo, que a vida en sociedade continúe sendo, á altura de 2018, unha permanente rifa de patio de colexio. Urxe que desapareza esa competitividade que a última expresión do acomodaticio art. 27CE, a LOMCE, promove como estímulo depredador dos máis selectos da tribo a modo de bandeira dunha educación pública de calidade.

Un mozo de 19 anos, Francisco Tomás y Valiente, neto do expresidente do Tribunal Constitucional asasinado por ETA, ao recibir un “premio de excelencia” da Comunidade de Madrid acaba de alegar, como sentido do ensino, que “a prioridade non podemos ser aqueles que obtemos resultados considerados como excelentes, senón aqueles que teñen máis dificultades”, porque outro elemento esencial da calidade educativa é a equidade. ¡Non cabe mellor acoutación ao soliloquio dos investigadores de Oxford, extraterrestres como moitos xestores do noso sistema educativo!


TEMAS: Educación pública. LOMCE. Artc. 27 CE. Excelencia educativa. Equidade. Dereitos Humanos.

Manuel Menor Currás
Madrid, 29.06.2018