Outras máscaras trala COVID-19

O esforzo dos docentes e sanitarios nos meses de pandemia volverá a ningunearse con decisións que propicien a súa precariedade?.

O solsticio de verán é unha posición do Hemisferio Norte respecto ao Sol na que proliferan os rituais festivos, as fogueiras de San Xoán e o recordo de tradicións milenarias que tratan de reconciliarnos cunha harmonía da Natureza que non controlamos. Este ano, en moitos lugares esta tradición ha ter restriccións por mor da pandemia, por máis que acaba de cesar a obrigatoriedade das máscaras en espazos exteriores e a cifra de vacinados supera os 15 millóns. Por fortuna, o descontrol da Natureza fixo que invocásemos máis á Ciencia; o que “inventen eles” parecía reivindicar como propia a contemplación, pero este ano reclamouse un investimento sistemático para depender menos dos inventos que a ignorancia non remedia; as vacinas da Covid-19 evidenciárono.

Este San Xoán evidenciou tamén un gran desaxuste co pacto constitucional que viña rexendo a convivencia. De facer caso ao declarado polos indultados do procés, é moi probable que sirva de pouco a xenerosidade deste Goberno para un “diálogo” froitífero e tranquilo. E de atender aos tres sectores de dereitas que se sintan no Congreso, ás queixas ante os tribunais, á prensa amarela, e ao número que montan os que alegan sentirse humillados e ofendidos, parece que o panorama político se inclina cara á frustración. A este amplo grupo de supostos afectados, non lles vale que a cúpula empresarial, a prensa internacional máis influíente ou a Comisión Episcopal, bendigan o expectante cambio que podería derivarse destes indultos. Séntense -din- traizoados por un Goberno que non tería outra aspiración que vivir na Moncloa, e igual que os “acusicas”, que á mínima se “chivan” ao mestre para preservar a súa intanxibilidade, han ir a Bruxelas a dicir que estes mozos que gobernan en España son tramposos de orixe e merecen ser castigados non dándolles, por exemplo, o diñeiro da recuperación pospandémica.

Non se acordan da leña que botaron ao lume e fanse os indignados sen recoñecer que non teñen alternativa para un conflito tan serio. É curioso, doutra banda, que para pintalo, tanto os benevolentes como os indignados recorreron á linguaxe relixiosa. Estes días voan polo aire palabras de perdón, “acto de fe”, “indulxencia plenaria”, caridade cristiá, diálogo ou concordia, e Iceta dixo no Congreso preferir o Novo Testamento, o do perdón. Esta recreación simbólica da cultura hexemónica na confesionalidade proporciona un marco recorrente para explicarse, aínda que de pouco valerá se a súa antropoloxía subxacente non avanza máis aló; argumentos para o anatema e para o perdón non faltan nese círculo do relixioso, onde sempre houbo de todo, ata nalgunhas das parábolas neotestamentarias. Non debería esquecerse que, seguindo a dureza veterotestamentaria, xudeus chegados a Palestina en 1947 non cesaron na intolerancia nese área; e tampouco, que canto menos entendemento mostraron os nosos antepasados, máis tivo que debuxar Castelao a Atila paseándose por Galicia nos anos 30 do século xx, igual que Goya a comezos do século XIX, nun suposto panorama de menor secularidade que o actual.

Café para todos

Parece, pois, que haxa que espabilar e non quedarse no inmobilismo das metáforas; a interpretación da “unidade de España” require para a súa “utilidade pública” unha flexibilidade que non ten o nominalismo a que a quere reducir. Haberá que modernizar, en lealdade co entendemento colectivo, ese bagaxe sentimental, tan apto para non entendernos, empezando por recoñecer que, ata para os mínimos acordados na CE78, houbo fortes desavinzas e que, entre o que máis guerra deu, estivo o “café para todos” de Manuel Clavero Arévalo, cunha descentralización administrativa da territorialidade peninsular, pretextada na igualdade e a solidariedade, dúas actitudes difíciles de aprender.

Aqueles tempos da Transición non foron unánimes, pero foron vitais para unha evolución acorde coas necesidades da convivencia e a modernidade. Desde 1978 temos un modelo de Estado descentralizado que reparte os recursos para exercer competencias en ámbitos de gran importancia para os cidadáns, entre que sobresaen a Sanidade, a Educación ou a atención a uns servizos en que ten crecente relevancia a Dependencia dos maiores. O exercicio diferencial de prestacións rexe desde entón, pero unha interpretación ríxida do Título VIII, sobre “a organización territorial do Estado”, propicia o conflito comparativo, que non é seguro que poida evitarse do todo con fórmulas máis federais, confederais ou como queiran denominarse.

En Educación, en particular, tampouco foi fácil o intento de harmonizar un café homologable para todos; pesan as tensións sociais, non todas de igual dimensión en cada territorio, como tamén o fai o influxo diferencial dos interesados nunha educación democrática e democratizadora. As competencias educativas que, desde os anos noventa, se foron estendendo a todas as Comunidades son formalmente as mesmas, pero o seu desenvolvemento é moi distinto nunhas ou outras, ademais de que tampouco coa descentralización teñen todos necesariamente a educación que se lles debe en dereito. A simetría formal tradúcese a miúdo en resolucións e resultados moi diferentes en canto a equidade de atención aos nenos e nenas; ao final, desde o valor que os cidadáns atribúen á teórica proximidade dun servizo fundamental para o seu benestar, poden estarse fortaleciendo as fendas da desigualdade: desiguais recursos, desigual atención ás necesidades reais, desigual eficiencia, e desiguais valores convivenciais a desenvolver nos centros.

O legal e o xusto

Se o exercicio competencial non é homologable en equidade, de pouco nos vale que -contando soamente os dez últimos anos- consigamos que a expresión “plan de estudos” apareza 54.231 veces no BOE, ou que “interese público” sexa mencionado 8.374 veces; non imos a ningún lado se nese afán administrativista polo “dominio público” e as “concesións”, os elásticos decretos-lei non coidan os mimbres do ben común e a verdadeira utilidade de canto concerne a todos. Un signo de que a precariedade democrática pode ser -como está mostrando a Covid-19- tanta ou máis solapada que nas vellas políticas centralistas, é que as actuais non sexan homologables en equidade, como mostran reiteradamente todos os informes educativos, as reclamaciones dos sindicatos e as das ANPAS. Unha vez descuberto coa Covid-19 que a fortaleza que teñamos para superar os seus graves problemas dependeu dun Estado reconvertido ao keynesianismo, mal vai casar que, en nome da liberdade, volvamos a políticas obsesionadas polos recortes e privatizacións, como xa se aventura nalgunhas comunidades para o curso entrante. Se o exemplo dado por docentes e sanitarios nestes meses pasados se volve a ningunear con precariedade para os máis pobres, moi grave se porá a cohesión unitaria.

Está trazado o camiño a percorrer e, como mostra a cuestión catalá, non vai ser doado continuar todos unidos; 2.030 veces contabilizou Eva Belmonte a palabra “indulto” no BOE, e son moitas máis as amnistías e indultos que temos que facer con canto non soubemos xestionar con máis respecto ás diferenzas nunha unidade que ha de reinventarse cada día. Non son pequenos, ademais, os inconvenientes que poñen cantos pelexan por soster distancias inaceptables, como pretende Orbán en Hungría en cuestións de homofobia e educación, ou as súas homólogas nalgunhas autonomías españolas. Educar directamente para soster a diferenza como problema nin é democrático nin intelixente: poñerse a máscara do natural para violentar a biodiversidade humana nos deshumaniza.

TEMAS: Covid-19.- Indultos.- Autonomías e Equidade.- Diálogo.- Dereitos e obrigacións.

 

Manuel Menor Currás

Madrid, 26.06.2021

Os murmurios do verán poden ser lamentables

Trala Covid-19, poden crecer e ser máis persistentes, ata amargarnos bastantes relacións.

Rebáixase a tensión da Covid-19. Os datos estatísticos parecen deitar a balanza da tensión da pandemia; reláxanse as medidas de protección, e o día 26 éntrase oficialmente nunha nova normalidade, non exenta de precaucións de signo menor se se teñen en conta os picos aestatísticos que, polo menos en tres ocasións, deron pé ao máis denso desánimo. Que se estea chegando aos 15 millóns de persoas vacinadas, ten moito que ver e, ao tempo, que en xeral haxa unha resposta relativamente sensata da maioría cidadá. Por ese lado, o rumor dominante é o da renovación pacífica das ilusións estivais, a praia, o sol, o sendeirismo ou o que sexa, para recrear a sensación de normalidade non abafada e marcar unha volta decidida a como eran as cousas

Abellas e carricantas

Noutros planos, con todo, a paisaxe sonora hexemónica seguirá polarizada por tonadas que, contraditorias como na fábula da carricanta e a abella, poden ser molestas. É a época das carricantas ou cicadidae, de son incesante nesta etapa cálida do ano e, á noitiña, moi intenso; o propio nome destes insectos nunhas ou outras rexións tende a reproducir, como onomatopea, a calidade sonora que se entende que emiten. Por seguir o símil da cigarra -a abella traballadora non pega co que publicitan os paquetes turísticos-, poida que o deste verán propicie o crecemento da xa longa serie de tribos ou especies de carricantas, chiquilichis ou lucecús que roldarán os nosos oídos.

Vai ser moi ruidoso, por exemplo, o que dean de si os indultos aos políticos cataláns. Amentar este asunto na maioría de encontros a que podamos asistir, será motivo de disensos; a ampla banda sonora que xa xera en conversacións e intercambios de Redes sociais, abarca desde a bondade do perdón, o diálogo e a convivencia, ata as máis sesudas referencias constitucionais. Estas, á súa vez, se expanden noutra gama non menos complexa que xa transmite sonoridades de moitos decibelios; dun lado, as que apelan á esencia do ser nacional -co seu campo semántico inclinado á intransigencia- e, doutra parte, as que toman a CE78 como escudo para superar o transo ás xenerosas potestades que atribúe ao Goberno. Nesta danza de culturas tan opostas engadiranse, para acrecentar o ruído, historias do pasado/presente; todos foron pródigos en indultos e, ata, en imprecisas amnistías, mentres a memoria histórica seguiu sendo unha fonte de desacordos. A amnesia histórica como argumento ten moitas bazas neste desconcerto e, en especial, unhas cantas medidas do alcalde Almeida en Madrid inspiradas por Vox. E con tal premiosidade de ilícitos e reversións de penas, a suposta placidez do verán pode agrearse; por algo as vellas normas de urbanidade dicían que era de mala educación falar de política en reunións de carácter festivo e, sobre todo, en comidas con invitados.

O nivel da AVAU

No ámbito educativo, algúns outros sons poboarán a paisaxe estival de desasosego. Nos encontros entre profesores ou mestres, e ata en moitas conversacións de aparencia anodina, o circuíto escolar deste curso tan anómalo, e en particular as probas da AVAU (Avaliación do Bacharelato para o Acceso á Universidade) cos seus baremos, farán recordar a algúns o PREU, e a bastantes máis o COU posterior a 1970. Entre os que máis ruído xerarán en tales situacións están os que non cesarán de repetir que a súa si que era unha selectividade fetén, cunha esixencia que non volveu a existir. Tanta melancolía provocará gran paixón noutra versión, que incidirá na dureza que haxa ter a selectividad da súa quinta e, sobre todo, a sufrida polos fillos ou fillas que acaben de pasar por este ritual de paso á maioría de idade.

Que sexa verdade en tales casos é aleatorio, como o era a feira para cada cal, cando existía no medio rural, e a uns lles había ir ben e a outros mal. Pero esta especie estival seguramente traerá a colación, nesta ocasión, que haxa un 96,41% de aprobados na AVAU, o que producirá o efecto daquelas votacións á búlgara, frecuentes nas Cortes franquistas e en parlamentos de igual corte. Tampouco faltarán os que, para afianzar a súa versión desta historia na mellor adaptación ao seu propios recordos, chamarán a atención sobre a decisión dalgunhas Comunidades (Valencia, Castela-A Mancha, A Rioxa, Estremadura, Baleares e Canarias) respecto dos que accederon este ano a esta proba arrastrando algún suspenso do Bacharelato; norma que soportaron no Real Decreto-lei 31/2020, de 29 de setembro, con medidas que permitían modificar as condicións de titulación do Bacharelao, requisito previo para a AVAU.

As dúas evidencias son as que máis rumores inquedantes traerán a moitas conversacións; con historias individuais detrás, e algún litixio persoal pendente, farán difícil un punto de encontro. Os que queiran atopar algún poden recordar que, cando en 1953 Joaquín Ruiz-Giménez reformou a lei que fixera Sainz Rodríguez en 1938, para convencer ás Cortes franquistas da necesidade de abrir aquel pechado plan de estudos, díxolles:”Abonda facer un lixeiro exame de conciencia para darse conta de se os alumnos de Ensino Medio saen sabendo grego…, ata que punto saben redactar, ata que punto son quen ante as leccións dun profesor de Universidade nos primeiros anos de facer unha sinopse, unha síntese, ou dar a axeitada redacción a calquera tema”.

Quen non queira caer na tentación de que este ruxeruxe o torre -verbo acorde coa acción sonora das cigarras-, tamén lle será de interese un libro de dous sociólogos, Baudelot e Establet, quen en 1990 ante a rumoroloxía interesada en que todo ía a peor, publicaron un exitoso estudo titulado: El nivel educativo sube (Madrid: Morata). A moitos non os liberou das súas conviccións prexuizadas, aínda que os datos documentais eran pertinentes; tampouco adoitan mencionar unha poxa xeracional tan antiga que, xa nas taboíñas cuneiformes de Mesopotamia, carga as tintas sobre as meteduras de pata dos que veñen detrás, unha tendencia tamén moi visible nun libro didáctico da Biblia, como o Eclesiástico, cando alecciona aos pais sobre como tratar aos fillos.

TEMAS: Indultos e amnistías.- Historia e Memoria.- AVAU.- Nivel educativo.- Covid-19 e paisaxe sonora.

Manuel Menor Currás

Madrid 21/06/2021

A Covid-19 non é culpable dos tabús que arrastramos

Os danos que produce a nula ou mala educación que, respecto de a súa vida sexual, teñen as xeracións de españois veñen de fortes prexuízos.

Os problemas dalgúns tabús é que, a medida que medren as súas distancias co que a Natureza demanda, son insostenibles e, a miúdo, terminan en violencia, dominio e hexemonía impoñendo poder. Sabemos como se constitúen as subxectividades e como a supostamente masculina exprésase con frecuencia en violencia contra as mulleres e os seus fillos; sabemos como foi a invisibilidade histórica destas e como foi a instauración cultural do poder patriarcal desde a Prehistoria; e sabemos dos múltiples xeitos en que se pode seguir ocultando a violencia androcéntrica, encubridora do sometimiento e os xeitos de exercela inferiorizando ás mulleres. Sabemos ata do valor simbólico de todo iso e as gravísimas violencias que pode inducir na vida cotiá, pero parece que se tratase de saberes para especialistas, pero inaccesibles á maioría da cidadanía.

Os danos

Ao noso arredor, namentres, son noticia a diario as múltiples fobias e danos que opera de continuo esa violencia institucionalizada. Esta semana pasada foi pródiga en desastres deste tipo de Canarias a Cataluña, pasando por Marmolexo (Xaén), como podía pasar por calquera outra coordenada ou diagonal en  que han ter lugar as 1096 vítimas de “violencia de xénero” rexistradas desde 2003. En 2020, foron 45 as mulleres asasinadas e, a 11 de xuño de 2021, no que vai de ano, xa foron 19 as que perderon a vida; se se engaden as violencias con menores, para facer máis dano ás súas nais ou para impoñer máis unha superioridade estritamente animalesca, o problema social crece desmesuradamente; desde 2013, en que hai registros, 39 menores foron asasinados polos seus pais e, se se contabilizan violencias de diverso grao de ilicitud, os datos que mostraba o informe previo do CES á última Lei de violencia contra a infancia e adolescencia era terrible, polos miles de ilícitos detectados e que, ao que parecía, ían in crescendo.

É evidente que as condicións de risco que poden explicar por que existe o maltrato son múltiples e ningunha é, por si soa, a súa causante absoluta. Aspectos sociais e económicos das familias, máis das propias vítimas, interconéctanse sempre e, ao final, acaban producindo xeitos violentos de diversa gravidade: desde o maltrato físico ao emocional, abandonos de diverso alcance, neglixencias e descoidos, explotación e abusos de diverso tipo -en que o de carácter sexual adoita ser abundante- e, se as cousas se desmandan, incluso unha ou varias mortes interrelacionadas.

Tabús educativos

Non podemos, en todo caso, esquecer que, entre as neglixencias que están detrás de canto estes días amontoa tanta dor, está a que estende o tabú ás prácticas habituais do ensino de todos, coma se fose o que naturalmente se debe facer. Os que viviron de longo o que foi a educación da etapa franquista, eminentemente nacionalcatólica, viviron en directo como ata entrados os anos oitenta non se xeralizou o ensino compartido por mozos e mozas nun mesmo centro, e poden ler na lexislación vixente en toda aquela época que o “cristián” non era a coeducación, senón a separación de sexos (no BOE está a lei de EEMM de 1938 e a de 1953, e no medio a de Primaria en 1945, á que tiñan máis acceso). Outrosí recoñecerán estes cidadáns: o que e como se ensinaban ás mozas as súas obrigacións como mulleres nos preceptos da Economía doméstica, a máis diso os que lles reafirmaban as de Relixión e Ximnasia: os libros de texto daqueles anos causan risa hoxe, pero sementaron moito do que ten vigor nos xeitos culturais, coma se debese ser así.

Os que non pasasen por aqueles rigores de ensino, tan propicios para múltiples ambigüidades e culposas respostas, é posible que viran ou oiran dalgún modo, os sucesivos problemas, censuras e ata calumnias que sufriron cantos dalgún modo intentaron abrir esa porta da educación a canto rozase o simple coñecemento do ser integral, sexuado, de homes ou mulleres. Este tabú, xunto co de que as pícaras deberían educarse en centros diferenciados de nenos, segue vivo; aí están, entre outros avatares, non só que pasou con aquela persecución xudicial a un libro inocente como o dos daneses -aquí titulado O libro vermello do cole- en 1980, ou a forzada dimisión dunha directora do Instituto Nacional do Libro Español (INLE) por autorizar algo máis tarde a un libro non menos incauto; e entre manifestacións gloriosas, sen ir máis lonxe, unha de novembro de 2005 -en Colón tamén-, con bispos incluídos, en que todas estas cuestións máis as clasicamente vinculadas á confesionalidade e privacidad escolar, andaban en xogo. Xa ninguén se acorda de que pasou con aquela Educación para a Cidadanía que tratou de sacar adiante a LOE ao ano seguinte? Tampouco teñen nada que ver como se xudicializaron de novo as cuestións dos concertos ou concesións aos colexios que segregaran a nenos de nenas ata que a LOMCE veu tapar aquel desaxuste cunha suposta tradición fetén, que “melloraba a calidade educativa”?

Romper a frecha do tempo

As circunstancias da pandemia da Covid-19 poden ser unha situación de risco máis, pero non é de recibo lamentarse todos os días, cando se poñen pegas a cantos tratan de suplir as carencias que ten o sistema educativo para xeneralizar outra cultura social en que a educación sexual como afecto e coidado -e non como posesión dominadora-, sexa algo regulado e xeneralizable. Como outras hipocrisías que roldan este territorio, é especialmente hipócrita ou farisaico -e moi daniño para o desenvolvemento das persoas e da sociedade-, non querer saber como é a educación que a maioría dos nenos e adolescentes segue tendo neste ámbito, xusto cando o acceso á pornografía -non á educación sexual- é moi accesible a mozos e mozas nos seus móbiles. Será moi rendible, pero é inexplicable e moi perigoso, seguir defendendo en público como reclamo relixioso ou político, que os pais e as familias -só faltaría engadir que tamén os que chamabamos poderes “facticos”- teñen dereito absoluto sobre os seus fillos e fillas pretextando que os coidarán mellor. Os problemas dalgúns tabús é que, a medida que crecen as súas distancias co que a Natureza demanda, son insostenibles e, a miúdo, terminan en violencia, dominio e hexemonía impoñendo poder. Sabemos como se constitúen as subxectividades e como a supostamente masculina exprésase con frecuencia en violencia contra as mulleres e os seus fillos; sabemos como foi a invisibilidade histórica destas e como foi a instauración cultural do poder patriarcal desde a Prehistoria; e sabemos dos múltiples xeitos en que se pode seguir ocultando a violencia androcéntrica, encubridora do sometemento e os xeitos de exercelo inferiorizando ás mulleres. Sabemos ata do valor simbólico de todo iso e as gravísimas violencias que pode inducir na vida cotiá, pero parece que se tratase de saberes para especialistas, pero inaccesibles á maioría da cidadanía.

Bruno Latour recomendaba hai pouco que, para orientarse sobre onde aterrar se se quere romper a frecha do tempo cultural en que andamos inmersos, as nosas redefinicións do humano e do que é civilización han de mostrar que nos van niso intereses máis importantes que os dos vellos xeitos socioeconómicos de reprodución: “os novos conflitos non substitúen os antigos, despréganos doutros xeitos e, sobre todo, vólvenos ao fin identificables”.

TEMAS: Violencia de xénero.- Violencia sexual.- Violencia contra a infancia e a adolescencia.- Convivencia.- Educación integral.

 

Manuel Menor Currás

Madrid, 13.06.2021

Volve a naturalidade?

A aparente superación dos estereotipos de beleza que desenvolve Kate Winslet nunha serie de HBO é un consolo nesta pandemia

Poder ver a miniserie de HBO Mare of Easttown foi algo do agradable que puido traer o pasado mes de maio. A súa actriz principal, Kate Winslet, e o equipo deste relato souberon traducir en imaxes a normalidade de moitas vidas, o que é de agradecer en momentos tan duros como os que trouxo consigo esta peste. Lograr que nos sete capítulos emitidos todo parecese próximo a como adoitan ser as vidas da maioría das persoas, sen que pareza falso, impostado ou tan bonito como artificial e de bote, non é fácil. Se se fai caso ao que a actriz dixo ao New York Times, boa parte do éxito do que está ao alcance do común dos mortais débese ao seu empeño en vestir roupas cribles, mostrar os trazos propios da súa idade -sen afeites encubridores das mancadelas do tempo- e coas torpezas e os desleiixos que adoitamos ter todos.

Sinxeleza natural

A actitude ten mérito porque a defendeu unha persoa que, ao parecer, ha ter contratos millonarios coas industrias da cosmética. Pero, aínda así, a idea de que a beleza non está só na lixeireza e tersura de trazos xuvenís, en quitarse as patas de galo, poñerse silicona nas carnes prominentes ou catro pelos na calva relocente -sempre para parecer máis guapo/a ante os demais-, entra en crise nesta miniserie e será un descanso se prosegue nas entregas que veñan. Todo será banalidade, con todo, se quédase en xesto que, de engadido, sería incrible se se reinterpreta como mera promoción.

De momento, pode ser ocasión axeitada para poñernos de acordo connosco mesmos en se a beleza de verdade é a que vai de dentro fóra e non á inversa, ou en que o ser é máis importante que o ter. Non é baladí conciliarnos en que as aparencias só son iso, aparencias, e que a cursilería ten pouco que ver coa naturalidade que traslocen as persoas e cousas realmente fermosas. Se a pandemia deixase isto como ensino relevante, sería valioso no medio de tantas miserias como segue destapando. Rescatar o que sempre merece a pena e que sempre apreciamos, por encima de toda moda cambiante ou de calquera motivación de mercadotecnia sinuosa, poida que non estea no programa da miniserie de HBO, pero talvez debería estar no de toda persoa de ben que queira ter o control da súa autonomía persoal.

No trasfondo do que mostramos a diario co noso xeitos de estar aceptables ante os demais -e de cantas deciden que os demais nos gustan e nos parecen sociables ou simplemente tolerables-, hai todo un cúmulo de percepcións, modos de mirar e ver, susceptibilidades, prexuízos e xuízos interpretativos que, na súa maioría non son nosos, senón froito dunha longa serie de actitudes xeracionais que nos son transmitidas pola educación familiar, escolar e, sobre todo, ambiental. O cine, a TV, a moda, a aceleración dos cambios de costumes e a mobilidade social, sobre todo desde mediados do século pasado -ou a dependencia das TICs nos últimos anos-, poñen en xogo as nosas concepcións estéticas, o que está ben e o que está mal, o que se leva e o que non, o que se queda anticuado e o que debe un poñerse, facer ou dicir.

Como en tantas outras cousas, estas discrepancias entre o belo e o que non, a elegancia e a tontería, o suntuoso e o sinxelo, percorre unha gran parte da Historia da Arte e, en certos aspectos, tamén a da Filosofía da Ética e da Política (tan unidas para Aristóteles), sen contar con que, a miúdo, o que nos parece emanar sencillez, encerra gran demostración de riqueza. Sucede, por exemplo, con algúns cadros flamencos, en que o azul lapislázuli loce belísimo, en vestidos sobre todo; nos contratos dos pintores, con todo, o seu custo era sensiblemente superior ao de moitos outras cores e, xa que logo, o burgués que tiña na súa casa un destes cadros con esa gama de cor demostraba ás súas visitas o potencial da súa riqueza.

Como Deus manda

Non é tan sinxelo parecer natural e selo; baixo a aparencia de naturalidade tamén se nos venden a diario moitas mentiras. Cabe desconfiar, sobre todo, de todo aquilo que, nesta época de bulos e, ao mesmo tempo, de defensa crecente dos ecosistemas naturais, adoita etiquetar como sinónimos estes tres significantes: “natural”, “sentido común” e “como Deus manda”. Casar as tres cousas sen desentoar levou o seu e boas pelexas houbo entre científicos e providencialistas; bos apaños fixeron todas as gamas do conservadurismo para defender así cousas incribles e ata infumables, pero aí están, imperando tan ricamente nos nosos modos de facer, decidir e entendernos.

Cando os camiños da Ciencia empezaban a distinguirse dos da credulidade mal informada, Francis Bacon xa delimitou, en 1620, os catro principais “ídolos da tribo” que adoitan descarriar todo intento de claridade en calquera asunto; o seu Novum organum marcou un fito para toda ampliación do coñecemento, algo moi distinto do que o suposto “sentido común” impedía prexuizadamente saber. Do “como Deus manda” -que algúns partidismos esgrimen para validarse-, nin sequera no Vaticano o teñen claro; despois de que Pío IX -na Constitución Dogmática Aeternus Deus (18.07.1870)- equiparou a Verdade, a Tradición e o que había que crer, fixéronse unha lea; Pío X esixiu aos seus curas en 1910 que, antes de ser cregos, fixesen o “Xuramento antimodernístico”, cuxas tese -contradictorias coa modernidad social, política e económica en que andaban os mortais desde 1789- estiveron vixentes oficialmente ata 1967. O amago de apertura que o Concilio Vaticano II adoptara fronte á cerrazón, puxo en evidencia a provisionalidade de poñer trala máscara de Deus calquera idea que se queira erixir como norma absoluta de conduta ou, peor, pautas que no Evanxeo son denostadas como pura hipocrisía de “sepulcros branquexados”.

En todo caso, as aparencias de sinxela simplicidade non son nada se non teñen coherencia co que o interior das cousas ou persoas nos transmiten no seu quefacer. O filtrado polo que na nosa conciencia entra a fiel conexión entre ambas partes é a mellor garantía da elegancia; o que non existe en tantas e tantas poses entre as que circulamos a diario. Pero é a estética que, traslucida en Mare of Easttown, interesou a moitos televidentes.

 Manuel Menor

Madrid, 07.06.2021

Con tanto desencontro solemne, acabaremos mancándonos

Os cálculos sobre o que pode arrastrar o indulto do procés, máis que á necesidade de diálogo político apuntan a que medre o desafecto.

Nun dos libros máis atractivos de Mark Twain, Cartas desde a Terra, un Satán de ficción, ante o espectáculo dos animais primixenios perseguíndose entre si e ata devorándose, pregunta ao Creador: “-Para que serven?”; e o Ser Divino responde: “Son un experimento sobre moralidade e conduta. Observádeos e aprendede”.

Pasmosa peculiaridade

No desacougane relato, tratándose de algo que estaba no ser da Natureza e non haber no mundo animal máis remedio que obedecer a súa lei, cada animal era “inocente”, pois seguía a lei de Deus. Máis complicado era ver o ser humano, millóns de homes, mulleres e nenos con distintas calidades morais cada un, nun amplo abano de graos e intensidades en cada cal, de modo que nalgúns as tendencias elevadas e sublimes imperarán sobre as malas e chamaranse homes bos, mentres que noutros dominarán os malvados e serán chamados homes malos. Na conversación celestial, anterior á presenza de tanto ser variopinto sobre a Terra, o Ser Divino vén dicir: “O home é un experimento, o resto dos animais son outro. O tempo demostrará se merecían a pena”. A Terra -aseguraba o narrador Twain- é un lugar “estraño, extraordinario e moi interesante”, no que “o home é dunha peculiaridade pasmosa” e, en moitos aspectos, “un disparate”. Esta formulación escenográfica dáballe pé para 11 cartas nas que reflexiona sobre os hábitos dos humanos e as supostas regras que os rexen

Exemplaridade

Calquera noticiario dos “últimos tempos” -cronoloxía que pode cinguirse exclusivamente ao acontecido desde o inicio deste mes de maio- contén amplo repertorio para proseguir o sarcástico modo de mirar do escritor americano. As escasas 100 páxinas do seu libriño poderían dar pé para unha enciclopedia das que nos anos setenta adoitaban poñerse nalgún aparador da sala de estar, en que poderían figurar as solemnes meteduras de pata e tropezos en pedras de diverso calibre, comparables ás de xeracións anteriores ás nosas, estas que -como di a propaganda de mercadiño- son as mellor preparadas. Ninguén lía aqueles libros por fascículos que adornaban moito e parecían dicir que acadaramos un gran nivel sociocultural; tampouco faría falta ler a nosa historia de desatinos de agora mesmo: hoxe, con “chíar” dámonos por decatados e parece sobrarnos toda información contrastada.

Dá igual a demasiados humanos; está na lei da natureza que o home cumpra co seu ser disparatadamente experimental, e xa calquera cousa é obxecto de gran litixio e, a cotío, de rifa intensa. O paso pola “nova realidade” post-Covid-19, de novo sospeitosamente imprecisa, agudiza as ansiedades acumuladas en ano e medio e levanta todo tipo de opinións e contraopinións. Entre tanta riqueza opinativa que nos está mostrando a liberdade de expresión, nos últimos días xa é especialmente abundante a que xera o posible indulto aos políticos cataláns do procés polos feitos de 2017. Co trasfondo de expectativas que suscita a independencia de Cataluña e, doutra parte, a necesidade dos votos cataláns para a gobernabilidade actual de España, é lóxica a discrepancia dos partidos da oposición, obrigados a buscar fendas no Goberno para controlalo e, se cadra, que entre en grave crise.

Broncomanía

O non razoable é o tipo de argumentos que uns e outros empregan, con esquecemento manifesto das contradicións que o suposto ben común, a sa convivencia e, se se apuran as cousas, o mal menor, deixaron nos centos de indultos que no pasado concederon coma se a todos  os guiaron sempre os sentimentos máis puramente patrióticos e, por suposto, sen mancha ningunha no seu currículum operacional. Desacougante parece, igualmente, o rebumbio que vellas glorias do principal partido gobernante están sementando entre os seus correlixionarios, por riba ou por baixo dos órganos democráticos da súa organización. Os motivos, sempre inconfesables, e as pullas que sementan desde as trincheiras mediáticas dos adversarios, conforman xa un florilexio fantástico, que non desmerece do que mostraba Twain. Á luz de canto se expresa estes últimos días, o “experimento Humano” deixa moito que desexar: os anceios que se traslocen en falantes máis ou menos resentidos non son de bo agoiro e non parece que a expresividade vaia a mellorar cando o día 13 de xuño se oian as mensaxes que se emitan desde a praza madrileña de Colón, lugar emblemático da suposta “unidade nacional” española.

Palabras e voces

Aos que se interesen por canto afecta á educación e ao que representa na convivencia democrática, esta paisaxe xestual faralles recordar moitos momentos de desencontros vendidos case sempre no pasado como “vitoria” excelsa. Entre os máis próximos, recordarán, tralas continuadas apelacións ao “Pacto educativo” tantas veces embarrancado, ao risoño Méndez de Vigo e a comisión parlamentaria que creou cal pasarela de inúmeras asociacións e grupos que querían dicir que non, que non, que non se movese nada. Os poucos que dixeron algo importante avergoñáronse de pasar por alí, pero non pode dicirse que aquel ministro non tentase sacar adiante o trágaa que supuxera a LOMCE en 2013, o encargo do omnisciente Wert antes de irse de vacacións ás ribeiras da OCDE en París.

Na carta nº 9, do libro de Twain, Noé aparece; navega na súa arca descontrolada e sen rumbo fixo, e o narrador queixándose de que a descendencia do patriarca ía ser tan “insufrible” como cantos foran sepultados baixo o diluvio, e Deus tería que abandonar o ceo, “descender para ser crucificado e salvar de novo á mesma fastidiosa especie humana”. A saber cantos da nosa época -case postpandémica como aquel parón da arca no monte Ararat-, só se sentiran salvados se levan a súa capacidade de emitir “palabras” a expresar ansiedade para que este asunto termine mal para todos entre disonantes “voces” berronas e sen diálogo posible. Soa feo, pero non sería a primeira vez que pasase na longa historia dos desencontros dos supostos descendentes de Noé neste país.

TEMAS.: Diálogo.- Controversia.- Indultos democráticos.- Constitución. Pacto político.

Manuel Menor Currás

Madrid, 29.05.2020.