Isto non se sostén, e quedan as reformas intolerantes

Sufrimos o agresivo entusiasmo que algúns agora encausados mostraron contra a educación pública, as súas mentiras despectivas, o seu lucro obsceno.

Pese ás sentenzas da Gürtel e arredores, e ao que de saberes estilosos achega o encarceramento de Zaplana, o cachazudo Rajoy atopou aire provisional no debate dos PXE para aguantar unha severa crise con ese estilo sempre idéntico ao dos “hilillos de chapapote”. As sentenzas a figuras do aznarismo non fixeron máis que empezar e aínda que deberían xerar verdadeira contrición, non pasan de aparencia incapaz de xerar confianza. Todo proseguirá renqueante, como mal menor. Na Comunidade de Madrid -adiantado modelo con catro expresidentes afectados-, Garrido repite incumprimientos de Cifuentes, como acaba de mostrar a súa conselleira de Educación. Instalados en que as súas ideas políticas expresan como ningunhas outras a vontade de Deus, alegan que, pese a “os dez ou quince casos” que socavan as súas razóns de goberno, eles son “moito máis”.

Coas noticias xudiciais destes días é difícil subtraerse a que, fai 40 anos, cremos que coa democracia desaparecería a maior parte de canto limitara as nosas vidas nos 40 anteriores. Aquel cómodo fetichismo que traería per se un sinfín de bens saltou polo aire e será difícil recompoñer a súa inocente expectativa sen a vixilancia e atención que nunca debemos ceder. Hoxe, coas abundantes contradicións que temos no panorama, o fácil é reclamar que volva Valle-Inclán para escribirnos uns sabios esperpentos. Quedariamos a gusto cos deixes do sarcasmo, pero os problemas seguirían aí. Remedos afastados hai nos medios e na Rede, onde se amalgama todo co pouco entusiasmo e, ata, cursilería que, so pretexto de ética política, emiten os partidos neste asombroso momento de inconsistencia que emiten os representantes electos.

Excelsas haxiografías

O problema é que non hai problema con que a corrupción, de tan estendida que está, non exista sen contabilidade xudicial. Non existe o ben común, senón o seu remedo de beneficios particulares que se alimenten do erario público. O ideal unitario de moral colectiva foi fagocitado polo proveito económico individualizado, de que fixeron gala estes encausados de agora, outrora obxecto de excelsas haxiografías. A inflación dos currículos e o modelo máster Cifuentes -que pronto poderá actualizarse cos que, como o de Casado, xa están no repositorio dos medios- non son anecdóticos.

Incontables son os espabilados emisores de títulos de calidade incontrolada e pingües beneficios. O Ministerio de Educación, namentres, nin se sente aludido. Traballa incesante, sobre todo desde a implantación do Plan Bolonia en 2008-2009 e ao amparo da liberalización que Wert engadiu ao sistema educativo antes de irse a París, en xeneralizar o dogma de que o libre mercado, ademais de barato é miragreiro. Segundo esa vella teoría, a liberdade de elección dos consumidores de bens -tamén os vinculados ao coñecemento- é capaz de arranxalo todo. Cando libere ao Estado democrático da obrigación que ten co dereito universal dos cidadáns a unha boa educación, tamén proclamará que no mar non hai quenllas e que todos os peixes son iguais nas súas cristalinas augas.

Agora que Ana Botín, lista para captar clientela para a súa rede bancaria, di que descubriu o feminismo -e reitera amar moito á Universidade-, non deberiamos cometer a tontería de esquecer que daquela prodixiosa troupe que asistiu á famosa voda do Escorial en 2002 -que en boa medida fai casting agora ante os xuíces- hai responsables de que os liberais recortes que dirixiron contra o sistema educativo, e a educación pública en concreto, lles xerasen contables recompensas para si e os seus amigos. Máis dunha peza xudicial trata disto, e da persecución de organizacións, sindicatos e profesionais do ensino que ousaron replicarlles. O momento non é para humor barato e chapuceiro, senón para reclamar coherencia de cantos agora din o que non dixeron en todos estes anos.




TEMAS: Crise política. Contrarreformas. Políticas educativas. Ben común. Corrupción. Gürtel. Aznarismo.

Manuel Menor Currás

Madrid, 26.05.2018

Realiméntanse a estupidez, a ignorancia e a intolerancia?

Filósofos gregos xa o constataron. Falta saber se ese é hoxe tamén o gran obxectivo a lograr cun sistema de educación degradado e segregador.

Todo sucede como o contan os detentadores de poder. Por algo nas crónicas da historia anterior á contemporaneidade, sempre son reis e privilexiados os suxeitos de canto acontecía; os demais eran meros comparsas. En case 230 anos algo cambiou, pero non moito como confirman a prensa e os noticiarios. Segundo os dirixentes de EEUU, por exemplo, o pasado día 15 Israel mostrou “contención” en Gaza tralo asasinato de 62 palestinos e miles de feridos que protestaban pola súa situación logo de 70 anos de ocupación da súa terra e de exilio forzado. Segundo engadiron no Consello de Seguridade da ONU, o trasladar a embaixada americana de Tel-Aviv a Xerusalén nada tiña que ver. “Era o máis apropiado”, aínda que con iso se botase un pouco máis de terra a un bo entendemento entre palestinos e israelís.

Este hábito de culpabilizar ao outro por diferente tamén é recurrente na historia. Fala da pouca implantación que os dereitos humanos teñen, tamén en Occidente, empezando por aspectos básicos como a igualdade do valor da vida. Non é para estar orgullosos de que o tempo transcorrido desde a Declaración Universal da ONU apenas teña 70 anos. Tampouco o é que a de Dereitos do neno -que España asinou en 1991- teña tan pouco impacto aínda no sistema educativo español, onde a familia é prioritaria. E que pasa coa violencia contra as mulleres? Moito haberá que traballar para erradicar razóns que, como as de “a manda”, intoxican calquera consideración sa da convivencia nun mundo onde a globalización é potenciada por unha economía asentada na ferocidade competitiva, allea á convivencia integral, sostenible e inclusiva.

Fraternidad e penumbra

Excepcionalmente, Aristóteles insistiu na filía, un sentido de fraternidade cívica que fixese posible a vida da polis; obrigación dos poucos “cidadáns” que había, non deixaba de ser unha superación do pechado egoísmo. O primeiro cristianismo deu á fraternidade unha amplitud maior ao falar dun Deus, pai común de todos. Pero a doutrina cristiá, vinculada á expectativa de vida ultraterrena, non evitou adulteracións nin connivencias co poder na xestión dos asuntos terrenais. Por iso a historia da caridade cristiá é discontinua e, ata, contradictoria en moitas ocasións. A chamada Escola de Salamanca, por exemplo, axudou coa súa análise dos dereitos dos indíxenas americanos a un temperán recoñecemento non teocrático dos “outros” e á formulación dun rudimentario dereito internacional, pero o desenvolvemento do conxunto de dereitos dos homes e mulleres desde 1789 -e as súas derivaciones en xustiza social coherente- pouco deben ao Vaticano.

Por outra banda, hai sobrados exemplos -tamén na historia española recente- da violencia desenvolvida pola Igrexa en nome da “salvación” da xente. Pouco coñecido é como, desde o Edicto de Constantino en 313 d.C., nomes relevantes do santoral demonizaron aos non conversos. A cultura confesional observable nas ermidas de advocacións miragreiras permite constatar pervivencias rituais que historiadores, antropólogos e arqueólogos rastrexaron ata antes do “triunfo do cristianismo”. Pero unha investigación complementaria de Catherine Nixey, La  edad de la penumbra. Como el cristianismo destruyó el mundo clásico (Madrid, Taurus, 2018), obriga a actualizar currículos encubridores de información sobre a intolerancia eclesiástica ao final da Idade Antiga en áreas tan sensibles como a arte, os costumes, lecturas ou crenzas precedentes. É, ademais, un humilde chamamento á comprensión nun tempo en que o fanatismo avanza máis e máis, tamén en cuestións de democracia educativa. Aquelas orixes do absolutismo dogmático non son distintos do que deron mostra insatisfeitos membros da xerarquía episcopal ante o finiquitado pacto educativo -actualmente sen quórum-, anceiantes de ampliar inxustificados privilexios.

Manuel Menor Currás

Unha análise historiográfica para entenden as politicas educativas sen espellismos

O ensaio titulado O artigo 27 da Constitución: Caderno de queixas, editado por por Edicións Morata prseńtase hoxe na Fundación Francisco Giner dos Ríos, c/Martínez Campos, 14. Madrid ás 19,30 hs.

Pódese escribir ou falar de Historia de moitos xeitos e sen ser historiador. Ata se pode ser profesor de Historia sen selo. Non esixe investigar e, se concorre unha formación inicial como a que emanaba dalgún catedrático universitario dos anos setenta, que comandara en plena guerra civil unha patrulla que aterrorizou aos seus veciños queimando libros na praza maior -acto de que dan fe as hemerotecas-, advertirase o porqué de especies invasoras nas redes escolares como a que se alimenta de libros de texto dos alumnos.

Este libro non é para os que aleguen que en Historia só poden dicirse cousas subxectivas, o pretexto dos que se alteran ante diverxencias das súas conviccións. Menos lles gustará aos amantes de historias e historietas exemplarizantes, o filón ciceroniano en que foi mestre Valerio Máximo e os seus Feitos e ditos memorables (século I d. C.). Vai dirixida, máis ben, a lectores agradecidos co diverso -poucos cando de historia educativa se trate-, a condición de que deixen en suspenso vivencias de aleatorias aprendizaxes de que poidan apropiarse no seu periplo académico.

O primeiro, pois, a sinalar é que o neurálxico deste traballo está feito por historiadores. A perspectiva historiográfica, si é rigorosa, ilumina as cuestións en que o presente segue moi atenazado polo seu pasado. Aquí corre a cargo de docentes investigadores de gran crédito, con publicacións de impacto no amplo corpus académico que abarca a historia das políticas educativas. E, ademais, o seu propósito non é outro senón elevar a dignidade da conversación democrática sobre a educación de todos que fai falta.

O artigo 27 da Constitución

É este un libro moi oportuno. Ao conectar a actualidade coa súa xenealoxía, toca de cheo a proposta de “pacto educativo” que Méndez de Vigo pretendeu que dese sentido ao seu paso por Educación desde que relevou a Wert en xuño de 2015. Se se apropiaba o seu alto valor simbólico parecería virtude o que foi trampantoxo para non emendar unha traxectoria da educación española que as melloras? da LOMCE encarrilaron cara ao século XIX, no canto de responder ás esixencias do XXI. Este ensaio deixa núa, ante todo, esa falacia oportunista de distracción e propón ao lector un documentado percorrido, que incita a contrastar canto se di sobre dos partidismos que, ao redactarse o artigo 27 da Constitución, non pactaron a súa interpretación e, entendéndoo os seus principais firmantes entendérono a conveniencia, desperdiciaron os tempos propicios para acordar o importante e os necesarios para desacordar o retrógrado.

En síntese, esta análise do acontecido ao sistema educativo desde 1978 a 2018 -tralos duros antecedentes que arrastraba desde 1808- permite facerse cargo de que boa parte dos atávicos problemas con que topou a Subcomisión parlamentaria para un pacto en terreo tan importante estiveron aí como algo “natural” durante estes 40 anos. E, con todo, que para atallar de raíz os máis serios -vetados unha vez máis- só cosmética haberá mentres non se revise a fondo a redacción do artg. 27 CE.

Caderno de queixas

Entre as gratas sorpresas desta obra, non é a menor a de poder atopar, por primeira vez, unha exhaustiva secuencia de como o PP abortou en maio de 2010 o proxecto de pacto que Ángel Gabilondo propoñía entre as críticas de diversos sectores. Cabería sinalar, ademais, que non é fácil achar unha proposta de lectura sobre cuestións tan entrecruzadas de conflitivos particularismos como as do ensino, en que vaian parellas as voces de catedráticos universitarios de prestixio, profesores de Secundaria e, sobre todo, de representantes da comunidade educativa. Esta vertente é a que máis xustifica a segunda parte do título: Caderno de queixas, que recorda as enquisas de incumprimentos que precedían no Antigo Réxime á celebración dos Estados Xerais, particularmente en Francia. Só cada lector poderá referendar se a reflexión que se vaia facendo a medida que vaia lendo estas páxinas, ten algo que ver co pouso que a súa experiencia escolar lle deixou no medio das sucesivas crises a que sexa sometida pola súa propia vida.

TEMAS: Artigo 27 CE. Pacto educativo. LOMCE. Políticas educativas. Historia da educación española. Cidadanía.

Manuel Menor Currás

Madrid, 12.05.2018

Non sucederá en Educación o acontecido coas pensións

As urxencias de voto fan milagres. Pero non tanto como para que os PXE se ocupen dunha educación boa para todos.

Por mor da aritmética imprescindible para sacar adiante o proxecto de Orzamentos Xerais do Estado, xa non é problemática a subida xeneralizada das pensións nun 1,7%. Vendéronnos películas dispares, incluída a do esforzo ímprobo de sostelas co 0,25 xa era unha fazaña, reiterada ademais. Parecen atopar un benéfico nicho de recursos nos grandes de Internet, como Google, logo dun longo imperialismo que os colonizados debían agradecer. 

Salvo que política sexa só o que contan moitos políticos e quen lles fan a rosca,  habería que recordar que a Méndez de Vigo dixéronlle os seus xefes que dixese que, en caso de”pacto”, en 2021 alcanzaríase en Educación o 5% do PIB, desde o 3,67% ao que o reduciron estes anos. O exemplo das pensións obriga a esixir un cambio de perspectiva -tamén en Sanidade e demais prestacións-, pois existen multitude de aproveitados da nosa tradicional ausencia de esixencia tributaria. Aí están as corporacións que tanto evaden; os beneficiarios de moi rendibles privatizacións dos anos setenta e oitenta; as construtoras de monumentos á nada; os concesionarios de autopistas inútiles rescatadas a conta do público; os prestigiados emprendedores de oficios improdutivos que detraen recursos de cidadáns cautivos da necesidade; os empeñados -por similar motivo- en acrecentar a privatización de servizos esenciais como a auga, espazos públicos urbanos, seguridade, sanidade, educación ou dependencia. E, a máis diso os corruptos de todos os niveis, os xerarcas de idearios relixiosos -o católico, desde logo, e o doutros monoteísmos-, que financian edificios e actividades variopintas -sobre todo educativas- agraciados con exencións, subvencións e concertos de diverso alcance: en conxunto, máis de 11.000 millóns de euros. Este neoliberalismo retrógrado imperante, ocupado en que todos os cidadáns paguen os privilexiados patriotismos dalgúns nunha época de necesidades críticas como as que se mostraron o pasado día un de maio en toda España, é socialmente imposible: país periférico e con moita man de obra intensiva sobrante, non dá para tanta asimetría graciosa.

A patria do dous de maio

Na súa historia é difícil atopar os términos “patria” e “patriótico” antes de 1808, aínda que deron e dan moito xogo desde entón como linguaxe tópica, tan apto para un roto como para un descosido, moi utilizable a conveniencia. Por poñer un exemplo -moi ao fío do 2 de Maio-, aí está unha festa madrileña onde non é habitual diferenciar churras de merinas e, a miúdo, aparece máis patriota calquera reaccionario que os cidadáns ou cidadás que se propuxeron vivir nunha España en que non estean gratuitamente limitados os dereitos e liberdades. Pasou moitas veces desde 1812. E en 2018 -cando, entre outros, arrecian os problemas coa liberdade de expresión-, os últimos catro presidentes autonómicos, pillados en babecadas mentirosas, impropias de patriotas atentos ao benestar dos seus conciudadáns, recordáronnos que a corruptio optimi pessima.

A ignorancia adoita ir bastante asociada ao patriótico cando se trata de que a linguaxe non deixe ao espido ranciedades patriarcais e propicie a difusión de mentiras a gusto, pero en proveito propio. Levamos véndoo anos e anos, coa manipulación da historia e das institucións, a invención de supostas tradicións culturais e a continuidade de falsidades máis ou menos oficiosas. Agora mesmo, estes días, aí están os mozos de Cidadáns -acompañados, ao parecer, por Vargas Llosa en labores estraños á boa literatura que escribiu- ás voltas co feminismo, Clara Campoamor e o voto feminino. Desde 1933 -e con mal coñecemento da Historia-, mira que non hai problemas que solucionar ou motivos serios en que ocupar a atención da cidadanía. Nun sistema educativo xusto e igualitario, por exemplo, e en non dicir tonterías oportunistas.

TEMAS: Orzamentos Xerais do Estado (PGE). PIB educativo. Ensino público. Sistema impositivo. Patriotismo. Feminismo. Igualdade de dereitos e liberdades.

Manuel Menor Currás

Madrid, 06.05.2018

É posible un pacto educativo desideoloxizado?

Cun pacto aséptico, afastado de asuntos conflitivos, sen privilexiados e postergados, todos serían igualmente libres ante a LOMCE.

Cando en 1929 Karl Mannheim explicou como na conformación da opinión pública -parte vital da democracia- entran diversidade de medios e intereses, deixounos advertidos de que “non hai discurso máis ideolóxico que o que se presenta como non ideolóxico”. Sucede que, no contexto habitual de disparidade de perspectivas, “o concepto particular de ideoloxía implica que este término expresa o noso escepticismo respecto de ideas e representacións do noso adversario”. Adoita nestes casos ser recurso próximo á mentira para esquivar, en nome dunha suposta neutralidade, as interpelacións de calquera situación.

Hai momentos, con todo, en que non hai modo de que non resulte sectario o que os estrategas políticos pretenden “natural” ou de “sentido común”. Tales tópicos, indutores do prexuízo e do medo, sempre son superados pola reincidencia empírica do sesgo tendencioso e, nesta renqueante Lexislatura, fan cada vez máis incoherente o plan de pacto educativo que Méndez de Vigo exhibe -supostamente dialogante- desde xuño de 2015.

Sen profundas averiguacións, os desconcertos do día a día traizoan o seu sorriso. Que unhas cremas conten máis que as falsidades dun título educativo é preocupante: son tradicións parellas ás que avergoñan e intimidan por confundir abuso e violación en sentenzas como a dos de “a manda”. Pero que o “caso Cifuentes” cuestionara determinados alicerces da universidade non debería deixar nas pavías da incompetencia ao ministro de Educación e non tivera nada que vixiar antes de remendar irregularidades e prestixios perdidos. E que o “caso Casado” se presentase como normal, de alguén a quen lole viña ben lucir un tituliño aparente, tampouco sería problema se a privacidade de pagar un certificado acreditativo das competencias que foran non puxese en risco o prestixio do sistema educativo.

Súmense tamén os ardores guerreiros que Cospedal e Méndez de Vigo queren introducir no currículum escolar, coma se en grao sumo natural se tratase “por nostalxia daquela Formación do Espírito Nacional” e, por suposto, en contra da “Educación para a Cidadanía” que en 2006 tratou de introducir LOEA-, e debería ser así a integradora educación para a paz nas aulas escolares.

Ideoloxías sen escrúpulo nin crepúsculo

Pero o que máis evidencia unha ideoloxía sectaria son as decisións que denotan valor bursátil contable. Imposicións deste teor, denunciadas regularmente por plataformas diversas, poden verse no que CCOO informara ao comezo deste curso (nº 362 T.E.) e que o pasado día 16 mostrou claramente a SER: nestes anos de crise, o PP subtraeulle ao ensino público 6.000 millóns de euros -pese ao aumento do seu alumnado-, mentres á concertada subiulle a dotación en 160 millóns máis. A esta exemplar xestión ideoloxizada da universalidade e liberdade educativas que prescribe o art. 27 CE -cambiando a relación entre pública e privada- engádese o que conta o último número de T. E., o 365: “O Goberno comprometeuse ante Bruxelas a reducir o investimento educativo ao 3,67% do PIB e a un 3,4% en 2030, cifras que nos remiten aos anos 80 do século pasado”; e, por outra banda, nas desgravacións fiscais dos PXE-2018, hai “un monto de 1484 millóns de euros para beneficios fiscais a familias que puideron sufragar cotas en escolas infantís privadas, uniformes escolares, clases de idiomas, etc.”. Agréguese, en fin, que o TC acaba de mostrarnos coa súa sentenza sobre os colexios segregadores -un 70% do Opus Dei e o ponente do fallo xudicial tamén- á beira de que ideoloxías se poñen oito dos seus membros.

Por iso Méndez de Vigo non entende que tecer un sentido común compartido para resolver as urxencias do sistema educativo -máis aló da escueta escolarización-, requira outros mimbres. Para empezar, non ofender con argucias aos que reclaman atención aos intereses comúns, os de todos.

TEMAS: Pacto educativo. LOMCE. PIB educativo. Ideoloxías. Ensino público. Ensino privado. Títulos universitarios. Orzamentos Xerais do Estado (PGE).

Manuel Menor Currás

Madrid, 27.04.2018