Volve na súa crueza “a cuestión social”

A última semana estivo chea de incidentes nos que se puido ver con inquedante realismo a enfermiza existencia dunha loita social inacabada.

A finais do século XIX, para evitar a vergoña que daba o facerse cargo dos grandes problemas que suscitaba a miseria rampante aos ben pensantes, deuse en chamar “a cuestión social” o que era produto de condicións preexistentes antes de nacer. Non se poñía esforzo en remedialas, os males atribuíanse a comportamentos morais dos que as sufrían e todo transcorría como algo “natural”, consustancial á vida económica. Ata na cultura á madrileña da zarzuela hai algunha irónica referencia a tan enconada situación.

Estado Social

Do moito que choveu desde entón, cabe destacar que, cara a 1882, na Alemania de Bismarck iniciouse o que se chamaría o “Estado Social”: un conxunto de institucións e leis que dispuxeron detraer dos beneficios que xeraba o traballo, unha parte para resolver os problemas dos salarios de fame, infravivendas, enfermidades e, en particular, a carencia de subsidios dos traballadores ao final das súas vidas para a vellez; coas primeiras leis disposicións moitos dos problemas acuciantes empezaron a liquidarse, en beneficio da paz social. En España, aos prohomes da Real Academia de Ciencias Políticas e Morais pillounos por sorpresa, pero tamén aquí, iniciouse -aínda que lento- o cambio da Economía política cara a unha Política económica con intervencionismo do Estado, como propuxo o propio Cánovas del Castillo en 1890. Tratáronse de corrixir, dese modo, os excesos da “liberdade” económica pura e dura e, de paso, a crenza de que con caridade e beneficencia abondaba para atallar a pandemia de pobreza que a súa hexemonía xeraba, non só nas áreas urbanas que dependían dun salario miserable, senón tamén nas da España rural -aínda maioritarias- polas tan desequilibradas relacións que producía entre os tiñan moito e os que tan pouco tiñan que os pagos polos traballos eran tan míseros que, en demasiadas ocasións, non alcanzaban para subsistir. Soubérono moi ben os que emigraron a América, e sufrírono aínda mellor os que do Norte baixaban a segar a Castela todos os veráns: volvían como negros, que dixo Rosalía.

Durante practicamente todo o século XX, prosegue máis do mesmo; entre os cambios que na superficie van traendo os anos, persiste o problema de fondo, mentres a “liberdade democrática” aliméntase de que a todos lles sexan accesibles máis bens e servizos. Esta é a idea que fortalece o que, desde 1945, chamouse en Europa ?non en España, claro- o “Estado de Benestar”: durante máis de trinta anos “gloriosos”, a xente do traballo tivo mellores salarios que nunca, mellores vivendas e sanidade, e os seus fillos puideron acceder a niveis universitarios. En España, pola súa particular falta de “liberdade”, estas melloras chegaron con atraso e a contagotas; houbo que esperar a que entrados os oitenta se notase algo parecido ao que vivían en Francia, Alemania ou Bélxica, e que os nosos emigrantes por Europa contaban como milagroso cando volvían de vacacións.

E chegaron os neoliberalismos de Reagan e a Thatcher, a caída do Muro de Berlín e a descomposición da antiga Unión Soviética, xunto a historias paralelas como a protagonizada desde 1891 polo papel “caritativo” da Igrexa de León XIII, os Papas tradicionalistas, o seu apoio a gobernos alleos a unha xustiza distributiva e, para remate, as súas pelexas con quen, desde dentro da Igrexa, trataban de vivir a “Teoloxía da liberación” que predicaban. O caso salvadoreño de Ellacuría, do bispo Romeu, Nacho Martín-Baró e os seus compañeiros, mortos por mor desta “liberdade”, é de gran relevancia evanxélica, como o foi o de cantos foron a parar ao cárcere de Zamora desde 1968. E irrenunciable é o testemuño de cantos, sindicalistas ou cidadáns honrados, foron parar a Carabanchel e ao cárcere de Burgos producindo un sonoro clamor de persoas comprometidas coa “liberdade de todos”: como os avogados laboralistas de CCOO mortos na rúa Atocha ao comezo de 1977. A CE78, con todos os seus defectos, existe grazas a esta xente que arriscou todo por que a “liberdade” democrática fose posible.

Liberdade “á madrileña”

E nesta senda, crúzansenos agora os que invocan a “liberdade” para suprimir canto se avanzou na corrección do problema de fondo -a pobreza e a miseria- desde hai máis de 150 anos; cóasenos xente guapa á que non se lle coñece máis graza que a de certo descaro populista, típico de barra de bar e cultura “á madrileña”. A ignorancia de que fachendean é grave para que acaden capacidade de decisión política; o seu clasismo encuberto renega da “liberdade democrática” que tanto custou, e na que sesgadamente predican as clases existentes: son os palanganeiros da súa parte máis excelsa e queren facer medrar a distancia entre unhas e outras desde os orzamentos que algunhas destas xentes xa administran; pretenden, ata, que se monte unha pelexa a matar entre os máis pobres por ver quen se leva un cacho de pan á boca. Subidas ao púlpito da predicación que facilita a democracia, proseguen a xenealoxía do máis forte sobre o máis débil: son unha copia, “á madrileña”, do darwinismo social.

No espectáculo anarcofascista desta semana, ao non-debate público para as eleccións madrileñas seguiron: o sobres cifrados de odio nas caixas do correo de tres políticos da esquerda, o mal ambiente transmitido nun programa da Cadea Ser e, como adorno, o prepotente pasodobre neoclasista de dirixentes do Real Madrid tratando de reducir o fútbol a un asunto de negocio. Máis que signo de madrileñismo progresivo, este conxunto parece o síntoma dunha grave enfermidade; nesta parte do mundo, observada tan só desde o sufrido neste século, o que estea xerando a Covid-19, cos seus cansazos, é colateral.

Aos madrileños e madrileñas lles toca descifrar, o catro de maio, as capacidades do capitalismo neoliberal, e da súa linguaxe “á madrileña”, para facer esquecer se mereceron a pena os esforzos dos que viviron de cheo a pelexa por que a “liberdade” fose beneficiosa para todos; neste momento, o que se xoga é se perdeu sentido, se é un atraso a súa memoria ou unha perda o tempo como se expuxeron. En Madrid, hai tradicións múltiples; o dilema que serve de lema a algunha formación política ten vello cuño, e na Porta de Toledo loce unha lápida que recorda a quen, entre o absolutismo fernandino e o constitucionalismo gaditano, preferiron berrar: “Vivan as cadeas”.

TEMAS: Liberdade democrática. Neoliberalismo.- Xustiza distributiva.- Madrileñismos. Cuestión social.

 

Manuel Menor Currás

Madrid,

Infantes e adolescentes estarán mellor protexidos en diante

Falta agora implementar a nova lei en todos os aspectos; é imprescindible para que tamén a sociedade se sinta máis protexida das súas pantasmas.

Entre as raras ocasións actuais en que acontece algo estimulante no Congreso de Deputados, debe figurar a recente sesión en que se aprobou o proxecto de “Lei orgánica de Protección Integral á Infancia e a Adolescencia”, antes de pasala ao Senado.

Entre as súas novidades, achega que os delitos contra quen na idade do ensinanza obrigatoria sexan obxecto de acoso ou violencia sexual, non prescriban ata que acaden os 50 anos de idade; e tamén, un articulado de medidas específicas a plasmar en cada centro educativo, bo punto de esixencia, á vez que de vixilancia, para que as violencias sobre a infancia e a adolescencia desaparezan. Cando en febreiro de 2019 o que era anteproxecto pasou polo CES (Consello Económico e Social) para o seu preceptivo informe previo, este sinalaba “a falta de datos globais, fiables e sistemáticos sobre a envergadura” deste tipo de violencia, xunto ao seu “aumento espectacular” desde 2009, e a dificultade engadida de protexer “o dereito dos nenos e nenas á integridad física e moral” malia ser un “problema grave e de crecentes dimensións”. Segundo o CES, só en 2017 houbera 38.433 vítimas dalgún ilícito penal dos contemplados nesta lei cando era anteproxecto, uns mil máis que o ano anterior.

Cultura ambiental

Os datos que organizacións preocupadas por estas idades achegan a día de hoxe, entre elas Save the Children, non son mellores e non serán fáciles de mellorar. As actitudes que rexeitan son un produto cultural aprendido, dos que teñen moi longa historia detrás. Na infancia e adolescencia da maioría dos españois, o problema existiu pero a preocupación polo que ocorría nos espazos escolares, nas familias e nalgúns ambientes non traspasaba os círculos coloquiais, nin suscitaba maiores escrúpulos de conciencia. Era moi habitual que os maltratos non se recriminasen, pero os que pasamos dos 50 anos fomos testemuñas de situacións obrigadas, en que eran algo “normal”, “natural”, e, ata, obrigado; ata a Biblia esgrimíannos ás veces como exemplo, porque nalgúns dos seus libros hai consellos inspiradores dese tipo. E cando con motivo da lei de Violencia de xénero explicouse que o maltrato ás mulleres repercute no infantil, seguiron tendo cancha os opinadores para os que o primeiro non existe -ou que é pura ideoloxía- e que o segundo é esaxerado.

Polo teu propio ben

En terreo tan embarrado é de agradecer esta lei. Pero só será máis pionera respecto de outros países se se implementa ben e acelera a desaparición deste tipo de comportamentos. A existencia de ilícitos neste ámbito está moi asentada: as familias, espazo onde acontecen maioritariamente tales abusos e moitos outros, custaralles cambiar actitudes que os propiciaron na súa privacidade; institucións tan relevantes como a Igrexa católica tardaron, ata febreiro de 2019, en aceptar que tivesen dentro o seu “escándalo”; e os que descubran o mal chamado “pin parental”, tardarán o seu en admitir que os nenos e adolescentes son tan suxeitos de dereito como calquera adulto.

Detrás de tales violencias está o desapego sufrido por moitas xeracións en que non ser maior de idade era non ser suxeito xurídico, senón apéndice inconcreto doutras vontades minoradoras; esta sinrazón, xeradora de condutas inapropiadas -e, ás veces, bochornosas-, mixtificó, con todo como virtuosa a atención que parecían prestar a nenos e adolescentes quen -nas casas, nos colexios e na rúa- só alcanzaban a verse a si mesmos como norma rectora de hipocrisías daniñas.. Alice Miller, experta en maltrato infantil, estudou ese estilo educador en que todos dicían actuar “polo noso propio ben”; e descubriu como as vidas de moitos quedaron marcadas polos métodos con que nos prohibían, rifar, mentían, castigaban, pegaban, silenciaban e sometían a obediencias que, desde unha cualificación actual, rexeitamos. Aqueles xeitos de enderezar a “boa educación”, opacas aos “Dereitos do Neno”, son violencia pura e dura.

Estes abusos teñen moito que ver co que lles ensinaron a moitos educadores, titores ou colegas, quen, de xeito igualmente agresiva reprodúceno con todo tipo de pretextos noutros alumnos, fillos ou compañeiros de pupitre. As mafiosas hipérboles de obediencia e silencio con que se acompañan adoitan ser, como en toda ditadura que se precie, normalidade en non poucos ambientes; ao transmitilas, fan que prosiga a inxustiza profunda de sometementos, crebas e estropicios persoais e, cal pandemia tóxica, repercuten na sociedade. O abuso autoritario -prolongado ás veces en violencia sexual- que se impoñía en moitos ambientes, deixou rastros desgraciados en cantos sufriron maltrato educacional. “O cadro dos malos tratos sufridos na infancia”escribe tamén Miller- non aparece todo dun golpe, é un longo proceso no curso do cal novos aspectos emerxen aos poucos á conciencia... Chega a ser perceptible soamente cando se é adulto, xa que o neno non tivo outra elección que a de sufrir durante anos en silencio”. Esta especialista , logo de penetrar na infancia do dictador alemán e na relación co seu pai, deixou este aviso: “Abondou o delirio dun Führer, abondaron uns millóns de cidadáns ben educados para extinguir, no curso de poucos anos, un número incontable de vidas humanas inocentes”.

A choiva e o pranto

Cando se proclame esta lei orgánica, quedará moito por remover; non só trala atarefada “disciplina” que moitos demandaron sempre, senón tamén no que, recentemente, algúns alegan pola nosa “liberdade”. O regulamento de réxime interior de institutos requiría, en 1940, actitudes acordes coas orientacións establecidas na Lei de 20.09.1938; non desmerecía moito doutros máis próximos, coa “autoridade do profesor” como bandeira . No tránsito á efectividade desta honrosa lei orgánica, nin sequera un exercicio de “impecable paleontoloxía” sobre moitas infancias poderá tapar as súas “gretas e traumas”, nin -segundo expresión de Benedetti- “remendar con zurcido invisible as esgazaduras” que poidan acompañar algúns bos recordos daqueles anos.

TEMAS.- Protección integral da Infancia e Adolescencia.- Dereitos do Neno.- Dereitos Humanos.- Pin parental.- Malos tratos.

Manuel Menor Currás

Madrid, 17.04.2021

GRAZAS, VIDAL, POLA TÚA MÚSICA CALADA

Por Manuel Menor Currás

José Manuel Vidal Souto, o pintor de Osebe (Leiro), déixanos unha obra de gran personalidade, moi expresiva de moitas transicións desde os anos setenta. Carlos Vello foime contando os últimos días do seu íntimo amigo Vidal Souto na UCI; facíao desesperado porque se ía sen despedirse, non podía facer nada para impedilo e perdía a un compañeiro da longa viaxe nas aprendizaxes da pintura e en moitos outros do vivir. O pasado día 24 de marzo producíase o triste acontecemento e o último número de Galicia Única fíxome chegar unha calurosa semblanza do seu paso pola creatividade artística. Por diversas razóns, síntome obrigado a sumarme ao pesar dos seus amigos, de Rosa e Marycarmen, sobre todo porque o seu trato enriqueceu a miña propia vida.

 

O VOLTER

Dos seus amigos pintores, os “artistiñas” do Volter (antes Bar Tucho e, en principio, Voltaire, por remembranza parisina) oíra falar e vira exposicións máis ou menos esporádicas; en Madrid e en casa dalgún amigo, puiden ver algunha máis de José Luís de Dios, de quen o recuncho da praza do Eironciño dos Cabaleiros (Praza do Cid) lucía un gran mural dedicado aos personaxes de Vicente Risco en A porta de palla, autor aínda pouco coñecido, como mostra Félix Castro Vicente nun interesante libro do ano pasado.

O Volter desapareceu entre os “progresos” da moi liberal piqueta en Ourense; Risco -o mestre dos inquedos tertulianos- xa o fixo en 1963 e, daquel núcleo de “artistiñas” -Acisclo, Quesada, Virxilio, Buciños, Alexandro e outros que enchían de invencións aquel exiguo espazo, con barroco horror vacui- Vidal é dos máis relevantes que alí iniciaron o seu andarego traballo como pintor.

Trateino sobre todo desde 1977 e 1979, na Praza de San Marcial e, despois, máis esporadicamente en Osebe, á beira de Leiro; sempre quedou pendente unha reunión máis longa e a incerteza de se o atoparía, polas súas estancias longas en Brasil e, durante algún tempo, tamén en Portugal onde, por azar, coincidín con el e Rosiña no Algarve nunha ocasión.

 

DE BAHÍA A OSEBE

Outros máis expertos falarán das sucesivas procuras da súa pintura, do que quixo e logrou dicir con ela e do valor comparativo que poida ter coas correntes predominantes nos seus descubrimentos e, en particular, co que poidan representar dentro da familia de pintores galegos. Dese quefacer quédame especialmente un cadro dos seus primeiros anos setenta que me acompaña sempre; a súa xenerosidade fíxomo chegar entre conversacións que el quería empezar con repasos ao latín do Bacharelato -do que parecía ter añoranza cando vivía en Ferreiros (Coles)- e que enseguida navegaban por territorios imprecisos do físico e o metafísico, entretidos en físgoas de disconformidade con case todo.

Mirarei sempre a súa pintura desde aquel diálogo desinhibido; especialmente esas figuras que deu en debuxar coma se fosen galegos medio brasileiros, con acordeón e mulatas cerca, bailando ao son dunha música calada que moitos nunca chegarán a oír. Non deixou nunca de traspoñer a esas escenas de aparencia festiva as inquietudes que sempre lle roldaron de procesos anteriores: a poesía da materia orgánica, a expresividade da propia Natureza, o colorido contrastante das cousas máis cotiás na vida dos humildes, a dureza dos inquietantes asuntos sociais.

Nos seus últimos camiños, estiveron sempre os primeiros andares de principiante, con todos os matices de procuras incesantes para contar a incerta vida humana, unha peregrinaxe inqueda como o das súas sucesivas casasestudio. Cálidas sempre no breve tempo que as rehabilitou e habitou de xeito intenso, rica e produtiva, estas vivendas, abandonadas case sempre, recobraban coa súa presenza sociabilidade en cada recuncho, abigarrábanse de coleccionismo -con predilección pola marinería e a xeoloxía-, libros, cadros, bocetos, cartafois, manchas de cor e probas de novas empresas investigadoras; alí espallábanse todas as pezas dun soño desprendido de si mesmo, como un puzzle nada superfluo do que só el coñecía a agulla de marear.

José Manuel seguramente morreu por ensaiar un novo expresionismo das cores que máis o atraeron, constantemente devecendo que a materia mesma, na súa pobreza radical, fóra transmisora do seu ascético entendemento da contorna cambiante. Pasou a cortedade da vida nese afán case marxinal para concertar intuicións, experiencia de autodidacta, honradez consigo mesmo, dedicación completa -monacal con frecuencia-, e gran sinceridade con quen tiña cerca.

Aprendeu pronto a marcar distancias con todo o mundo para ser fiel ao seu ideario inquedo de pintor honesto consigo mesmo e, aínda cando podía parecer áspero e esquivo, celoso da intimidade que acabou construíndo en Osebe co mellor que puido rescatar da súa infancia urbana, nunca puido deixar de ser tenro.

TOXOS E FRORES

Os desherdados das proximidades da Praza do Ferro -entre outros das paisaxes por onde peregrinou-, botarán de menos a súa desinteresada atención. Os máis próximos ao seu quefacer pictórico non esquecerán facilmente as súas opinións apaixoadas, entreveradas de lecturas e socarronería, compaxinables sempre con bo Ribeiro e fume de tabaco enredado no seu bigote. Poida que haxa quen se acorde das súas destemplanzas en momentos de situarse sen convencionalismos, e é posible, ata, que haxa quen non llo perdoe por alimentar a rexouba con que pretenda saír do aburrimiento.

Con Vidal se ha ir un luxo de expresividade bohemia, alegremente contestataria e optimista, esperanzada de que o convencional desaparecería pronto e mudaría en xeitos de tratarse e tratar á contorna comprometidas, intelixentes e sabias. Creo que as xestas, piornos, toxos e frores dos nosos campos, e os chapeus de moitos labregos que tanto disimulou nas súas pinturas, recibírono no espazo onde perviven os recordos de quen viviron intensamente tendo algo que dicirnos aos demais. Que a terra lle sexa leve.

(Publicado en Galicia Única, nº 500. Autorizada a súa difusión polo autor.)

Manuel Menor Currás

Manter a racionalidad complícase

Cada día que pasa, a pandemia e as súas vacinas traen novas frontes de discusión e desconcerto: non estamos feitos para a ansiedade inxustificada.

Disputan algúns de qué quixo falar San Ignacio cando nos seus Exercicios espirituais deixou aconsellado que en "tempo de desolación, non facer mudanza"; era intelixible nun mundo de cristiandade e fe en Deus, en que a constancia no camiño virtuoso era orientación a soster, o único capaz de xerar paz interior: en momentos de fraqueza, mellor sería soster a determinación que se había ter. Iso non impece que, en múltiples ocasións nas que esas imaxes tiveron gran valor organizativo, o preciso dito do de Loyola xurda de novo para miradas sen a súa perspectiva trascendente, un trasvase en que as múltiples transicións secularizadoras que houbo reorientaron as linguaxes.

 Tromboembolismos

O actual é, en todo caso, momento de “turbación”, “tribulación” e, se se apuran as cousas, de gran “desolación”. Mírese como se mire, todo contribúe a que o cidadán común se sinta abandoado da man de Deus e, ao que se ve, da dos seus conciudadáns, incluídos os elixidos para que leven conta e razón dos asuntos supostamente comúns. En momentos como o do día sete de abril de 2021, conflúen case todos os ingredientes para que se acelere o sentimento de desamparo e de “noite escura” da existencia. En primeiro lugar, porque en Europa, a EMA (European Medicines Agency) dixo o que dixo dos efectos secundarios constatados na vacina que leva varios días no ollo de observación e contraste de case todos cantos teñen capacidade para observar, e mostrou gran liberalidade para administrar ese coñecemento, de modo que cada Estado verá que facer “segundo as súas circunstancias”, con máis motivo que, en liñas xerais, os beneficios da vacina en cuestión di que son “maiores” que os danos.

Do cal cabe deducir -sen cualificativos de apreciación prexuízada- unhas cantas hipóteses explicativas desta determinación nada salomónica. Por unha banda, que non todos os cidadáns europeos son iguais -cousa que xa sabiamos desde a colonización romana- ao non coincidir as capacidades económicas básicas nin as cronoloxías de supostas situacións de benestar duns e outros; máis decisivo é constatar que, xa que logo, tampouco todas as mortes e riscos de vida son iguais nuns ou outros puntos de Europa, como xa tiñan comprobado cantos andaron nos camiños da emigración dos anos sesenta e setenta.

O raseiro dos números estatísticos revela, en todo caso, a real valía obxectiva de cada cal, pois o número de casos en que poidan producirse tromboembolismos problemáticos son “inusuais” pero existen e son compensados pola estatística dos grandes números. É dicir, as posibles mortes que poidan producirse, ao ser poucas son irrelevantes; constitúen -na apreciación desta sublime xurado europeo- unha especie de sacrificio obrigado co resto daqueles a quen non lles vaia a tocar esta lotería; faltoulles determinar cal sería o número adecuado para que eses supostos “poucos casos” empecen a ser relevantes no conxunto europeo por igual. Xa sabiamos isto experimentalmente, a raíz de moitas outras situacións como, por exemplo, a existencia de curvas moi perigosas na nosa rede de estradas, determinadas desde a época das calzadas romanas e que aí seguen como atractivo arqueolóxico.

Máis ou menos de 60

Nunha segunda escala de decisións, a avidez demostrada por esta vacina, seguramente inducida por instancias económicas ansiosas de normalidade, está precipitando concordantes decisións nesas pautas, pero diversas nos distintos Estados, que están traducindo xa o suposto valor aleatorio das vidas dos seus cidadáns; no noso -determinado onte mesmo a manter a decisión adoptada sobre esta vacuna desde que empezou a ser administrada-, a volatilidade valorativa móvese agora en múltiples direccións de engadido interese. Unha, principal, é a pertinente aos segmentos de idade aos que se debe seguir aplicando este “remedio”; por máis que a súa eficiencia non estea ben contrastada, causa agora un barullo tentativo de propostas cambiantes, de modo que ser nova, adulto ou estar en fase de moitos anos vividos, cobra inusitado interese a mercé de criterios discriminatorios segundo se entre ou non nun rango variable de idade. O valor dun ou outro o determina a secuencia de vacinación e do gasto que poida supoñer á administración sanitaria nacional e autonómica adoptar as precaucións máis pertinentes ao fiable coñecemento científico existente.

Dous: en paralelo, ademais, os atribulados cidadáns están vendo con impaciencia o moito que pugnan os seus líderes autonómicos por mostrar unha alegre listeza, aventurerismo, sagacidad e coraxe no enfrontamento á pandemia, de modo que locen estrataxemas que desbordan, ás veces, en “salto mortal” -como dixo un deles- o supuestamente establecido como pauta común a seguir, tanto na posible compra de vacinas como na súa administración e, por suposto, nos límites do “estado de alarma” que rexen ata o nove de maio.

Liberdades polarizadas

E tres: neste salto mortal, en que “cobernar” é o de menos, e o que importa é que falen dun como o máis arriscadamente caprichoso e audaz, incluso as eleccións democráticas son traídas a conto, e neste momento, non hai día en que non haxa algún combate, sibilino ou trapeiro, por ver quen afunde a quen e, se é posible, pronto. Levamos algo máis dun ano de confinamiento variopinto e, cando falta case un mes para a cita do catro de maio, Madrid converteuse en síntoma inequívoco dunha enfermidade rara de voluble temeridade que, en contraste con calquera outra, pode acabar resultando case tan letal para a convivencia como o están sendo os seus indicadores non propagandísticos de atención á Covid-19 para a vida humana dos seus habitantes.

A gratuita polarización, especialmente forte ao lado ultraconservador, está levando a situacións en que os sofismas twiteros voan polo aire acotío, contrarios a calquera entendemento real do que sucede. Xa non é raro, ata, que, ás veces -como nos nosos patios de recreo de cativos, en que disputabamos por parcelas de barrio ou de rúa ao noso alcance- vaian acompañados por bastante máis que palabras provocadoras. Entre adultos, non estaría mal algo de sensatez racionalizadora antes de que Os desastres que pintou Goya, ou o Atila en Galiza a que prestou atención Castelao, poidan desbocarse inopinadamente. A suposta “liberdade” que, segundo case todos está en xogo, non é iso; este teatriño cotián, escenificado onte en Vallecas, arrastra excesiva hipocrisía e moi dispar compromiso co benestar de todos.

TEMAS: COVID-19.- Plan de vacinación.- Polarización política.- Imprudencia moral.- Cogobernanza.

Manuel Menor Currás

Madrid, 08.04.2021

Nin “os bos” son todos bos, nin “os malos” todos malos

Un signo de modernidade social e política é admitir que a realidade non é tan maniquea como algunhas versións queren establecer estes días.

É difícil moverse con optimismo realista cando na nosa contorna cultural se promoven tabús profundos, incrustados na nosa vida con sistémicos métodos de educación retrógrada, e referencias constantes dos medios a supostos valores sagrados.

Tabús

Que sexan os tabús e como pesen nas nosas vidas recordouno recientemente Juan Soto Ivars, a partir do recordo dunha definición de Wundt, en que o sagrado e o impuro están íntimamente unidos; esta coincidencia limita a nosa capacidade de razonamento, nos coarta e autocensura, e lévanos a decisións frecuentemente irracionais. O medo e a consiguiente parálise da liberdade case sempre andan por medio e enrédannos nun xogo en que sempre perdemos na nosa capacidade de autonomía.

O recurso ao tabú sempre andou solto na historia da humanidade, pero nos tempos que corren, tan aptos para as perspectivas apocalípticas que adoitan acompañar a todos os medos -como estudou Delumeau-, corremos o risco de que se acentúe a parálise que esta pandemia trouxo consigo. Ciñéndonos estrictamente ao que as eleccións á Comunidade de Madrid están propagando nun momento tan enigmático, é sorprendente que ninguén na contorna da candidata do PP se opoña a ese lema rancio que pretende que os que teñan a facultade de votar elixan entre “liberdade ou socialismo”.

O publicista desta muller pretende que a vexamos como unha especie de Juana de Arco ou Agustina de Aragón disposta a defender e ampliar ese prezado ben, mentres os seus oponentes, socialistas e xentes de esquerdas, serían os seus redomados inimigos, capaces de destruílo ou vilipendiarlo todo. Desde a revolución parisina de 1830, en que Delacroix pintou a Liberdade guiando ao pobo, pasou un tempo; pero neste relato que empezou a prodigarse desde o mesmo anuncio do anticipo electoral, a realidade do que acontece parece non importar nada. Sóbralles con que a xente que se guía polos medios se crea o conto, mentres poñen en marcha os sutís camiños propagandísticos de outrora, de máis de oitenta anos de existencia, en que os republicanos de entón eran presentados como uns vendepatrias, encomendados ao taimado complot xudeomasónico para desfacer as sagradas esencias da patria, anteriores ata a raíña castelá Isabel a Católica, que erexiron ademais, en sostén e modelo de feminidade a piques de chegar aos altares, como consta no arquivo catedralicio de Valladolid.

Os nosos

Na pelexa dialéctica actual, a España de “os nosos” e “os outros” segue viva; segue implícito no relato neoconservador que os demais non parecen desexar para a colectividade ningún ben senón o mal, mentres que o pouco ou moito que se enriqueceu no transcurso dos anos débese exclusivamente a “os nosos”, incluída a propia “liberdade democrática”; nesta historieta, nin as pelexas antifranquistas existiron, nin as transaccións e pactos da Transición. “Os nosos”, herdeiros da Vitoria proclamada o 04.04.1939, son os únicos detentadores do ben e a verdade e, independentemente das terxiversacións, enganos e zorrerías zafias en que poidan andar, seguen sendo os bos; “Os outros”, por natureza, son sempre os malos.

Os madrileños atópanse agora cun gran problema antes de decidir votar a esta hipotética heroína rediviva. Por unha banda, teñen este soniquete de “os bos”, recibido por herdanza familiar ou polo impacto da partitura que entoan os beneficiados polo caprichoso uso da liberdade de mercado. Por outro, as alusións que na rúa se poden oír de contino, sobre do trato lesivo que os xestores desta liberdade agresiva deron á Sanidade, a Educación dos fillos ou á a terceira idade. Para reconsiderar a veracidad destoutros relatos que, ao parecer propagan “os malos”, todos os oíntes e opinantes deberían considerar os datos que nesta Comunidade de Madrid se están xerando, cando andamos nos inicios da cuarta onda, respecto da xestión da pandemia da Covid-19. Para calibrar mellor a calidade duns ou outros relatos e non caer en esquizofrenia, basta repasar que non fixeron estes “bos” de agora e como, pese a iso, piden responsabilidades a outros para que suplan o que non fixeron no transcurso deste ano pasado; por exemplo, no descontrol da contención de movementos dos cidadáns mentres a morte non era tida en conta, coma se dunha variable independente se tratase. E, tampouco deberían obviar os datos relativos ao emprego que fagan da suposta liberdade para danar os intereses comúns, nin torcer a memoria sistemáticamente cando os feitos reais indican pouco aprecio pola democracia; por moito que se queira presumir dela en exclusiva -sen acordos cos demais-, excédense as súas fráxiles liñas vermellas.

Bailando con lobos

Han recordar, en fin, que cando non había liberdade, os que ían ao cárcere ou padecían en carne propia o autoritarismo franquista nunca tiveron a gala presumir, en nome da liberdade, da súa esforzada oposición aos que lles impedían o seu exercicio; a súa pelexa levounos á carecer dela mentres que os que agora presumen do que non había, bótanlles en cara aquel afán, tan duro e custoso. Sería de agradecer un mínimo respecto e veracidade na pelexa política polo poder, ademais dalgunha consciencia de que xogar coas trampas dos tabús carrexa amargas experiencias.

A versión publicitaria de Díaz Ayuso recorda ao Fraga enfadado vendendo aos galegos a posibilidade de que, si non lle votaban a el, quitaríanlles a vaca... Aínda que pasen máis de 40 anos, a alta misión que se arrogan os que estes días dividen o mundo entre partidarios da liberdade e do socialismo, non pode ocultar que entre os que eles chaman malos hai moitísima xente boa, nin que entre os que supoñen bos sucede exactamente o contrario. Ata nas películas do Oeste era perceptible a falsa divisoria cando a película era de pacotilla; o guión desta, nin de lonxe semella a Bailando con lobos, en que Kevin Costner se sentías máis a gusto entre os indios sioux que entre os da súa propia estirpe. Pois iso.

TEMAS: Eleccións Comunidade de Madrid.- Liberdade democrática.- Tabús sociais e políticos.- Medo á liberdade.- Bos e malos.

Manuel Menor Currás

Madrid, 27.03.2021