A última semana estivo chea de incidentes nos que se puido ver con inquedante realismo a enfermiza existencia dunha loita social inacabada.
A finais do século XIX, para evitar a vergoña que
daba o facerse cargo dos grandes problemas que suscitaba a miseria rampante aos
ben pensantes, deuse en chamar “a cuestión social” o que era produto de
condicións preexistentes antes de nacer. Non se poñía esforzo en remedialas, os
males atribuíanse a comportamentos morais dos que as sufrían e todo transcorría
como algo “natural”, consustancial á vida económica. Ata na cultura á madrileña
da zarzuela hai algunha irónica referencia a tan enconada situación.
Estado Social
Do moito que choveu desde entón, cabe destacar
que, cara a 1882, na Alemania de Bismarck iniciouse o que se chamaría o “Estado
Social”: un conxunto de institucións e leis que dispuxeron detraer dos
beneficios que xeraba o traballo, unha parte para resolver os problemas dos
salarios de fame, infravivendas, enfermidades e, en particular, a carencia de
subsidios dos traballadores ao final das súas vidas para a vellez; coas
primeiras leis disposicións moitos dos problemas acuciantes empezaron a
liquidarse, en beneficio da paz social. En España, aos prohomes da Real
Academia de Ciencias Políticas e Morais pillounos por sorpresa, pero tamén
aquí, iniciouse -aínda que lento- o cambio da Economía política cara a unha Política
económica con intervencionismo do Estado, como propuxo o propio Cánovas del
Castillo en 1890. Tratáronse de corrixir, dese modo, os excesos da “liberdade”
económica pura e dura e, de paso, a crenza de que con caridade e
beneficencia abondaba para atallar a pandemia de pobreza que a súa hexemonía
xeraba, non só nas áreas urbanas que dependían dun salario miserable, senón
tamén nas da España rural -aínda maioritarias- polas tan desequilibradas relacións
que producía entre os tiñan moito e os que tan pouco tiñan que os pagos polos
traballos eran tan míseros que, en demasiadas ocasións, non alcanzaban para
subsistir. Soubérono moi ben os que emigraron a América, e sufrírono aínda
mellor os que do Norte baixaban a segar a Castela todos os veráns: volvían como
negros, que dixo Rosalía.
Durante practicamente todo o século XX, prosegue
máis do mesmo; entre os cambios que na superficie van traendo os anos, persiste
o problema de fondo, mentres a “liberdade democrática” aliméntase de que
a todos lles sexan accesibles máis bens e servizos. Esta é a idea que fortalece
o que, desde 1945, chamouse en Europa ?non en España, claro- o “Estado de
Benestar”: durante máis de trinta anos “gloriosos”, a xente do traballo
tivo mellores salarios que nunca, mellores vivendas e sanidade, e os seus
fillos puideron acceder a niveis universitarios. En España, pola súa particular
falta de “liberdade”, estas melloras chegaron con atraso e a contagotas;
houbo que esperar a que entrados os oitenta se notase algo parecido ao que vivían
en Francia, Alemania ou Bélxica, e que os nosos emigrantes por Europa contaban
como milagroso cando volvían de vacacións.
E chegaron os neoliberalismos de Reagan e a
Thatcher, a caída do Muro de Berlín e a descomposición da antiga Unión
Soviética, xunto a historias paralelas como a protagonizada desde 1891 polo
papel “caritativo” da Igrexa de León XIII, os Papas tradicionalistas, o seu
apoio a gobernos alleos a unha xustiza distributiva e, para remate, as súas
pelexas con quen, desde dentro da Igrexa, trataban de vivir a “Teoloxía da
liberación” que predicaban. O caso salvadoreño de Ellacuría, do bispo
Romeu, Nacho Martín-Baró e os seus compañeiros, mortos por mor desta “liberdade”,
é de gran relevancia evanxélica, como o foi o de cantos foron a parar ao
cárcere de Zamora desde 1968. E irrenunciable é o testemuño de cantos,
sindicalistas ou cidadáns honrados, foron parar a Carabanchel e ao cárcere de
Burgos producindo un sonoro clamor de persoas comprometidas coa “liberdade
de todos”: como os avogados laboralistas de CCOO mortos na rúa Atocha ao
comezo de 1977. A CE78, con todos os seus defectos, existe grazas a esta xente
que arriscou todo por que a “liberdade” democrática fose posible.
Liberdade “á madrileña”
E nesta senda, crúzansenos agora os que invocan a “liberdade” para suprimir canto se avanzou na corrección do problema de fondo -a pobreza e a miseria- desde hai máis de 150 anos; cóasenos xente guapa á que non se lle coñece máis graza que a de certo descaro populista, típico de barra de bar e cultura “á madrileña”. A ignorancia de que fachendean é grave para que acaden capacidade de decisión política; o seu clasismo encuberto renega da “liberdade democrática” que tanto custou, e na que sesgadamente predican as clases existentes: son os palanganeiros da súa parte máis excelsa e queren facer medrar a distancia entre unhas e outras desde os orzamentos que algunhas destas xentes xa administran; pretenden, ata, que se monte unha pelexa a matar entre os máis pobres por ver quen se leva un cacho de pan á boca. Subidas ao púlpito da predicación que facilita a democracia, proseguen a xenealoxía do máis forte sobre o máis débil: son unha copia, “á madrileña”, do darwinismo social.
No espectáculo anarcofascista desta semana, ao non-debate público para as eleccións madrileñas seguiron: o sobres cifrados de odio nas caixas do correo de tres políticos da esquerda, o mal ambiente transmitido nun programa da Cadea Ser e, como adorno, o prepotente pasodobre neoclasista de dirixentes do Real Madrid tratando de reducir o fútbol a un asunto de negocio. Máis que signo de madrileñismo progresivo, este conxunto parece o síntoma dunha grave enfermidade; nesta parte do mundo, observada tan só desde o sufrido neste século, o que estea xerando a Covid-19, cos seus cansazos, é colateral.
Aos madrileños e madrileñas lles toca descifrar, o
catro de maio, as capacidades do capitalismo neoliberal, e da súa linguaxe
“á madrileña”, para facer esquecer se mereceron a pena os esforzos dos que viviron
de cheo a pelexa por que a “liberdade” fose beneficiosa para todos; neste
momento, o que se xoga é se perdeu sentido, se é un atraso a súa memoria ou
unha perda o tempo como se expuxeron. En Madrid, hai tradicións múltiples; o
dilema que serve de lema a algunha formación política ten vello cuño, e na Porta
de Toledo loce unha lápida que recorda a quen, entre o absolutismo fernandino e
o constitucionalismo gaditano, preferiron berrar: “Vivan as cadeas”.
TEMAS:
Liberdade democrática. Neoliberalismo.- Xustiza distributiva.- Madrileñismos.
Cuestión social.
Manuel
Menor Currás
Madrid,
No hay comentarios:
Publicar un comentario