A soidade de Gallardón contrasta coa de Wert, que continúa coas súas reformas

A sorte de Gallardón non ten correspondencia en Educación. Wert e Gomendio proseguen as súas reformas para un 10% da poboación: como a reforma fiscal. 

De seguirse o mesmo principio polo que o Sr. Gallardón foi apartado do Ministerio de Xustiza -a soidade lexislativa-, igual camiño deberían seguir outros ministros e ministras aos que o consenso non lles acompañou nin acompasa a súa xestión: tamén eles foron ameazados de provisionalidade nas súas “melloras” pola oposición e a cidadanía. En realidade, é o Sr.Rajoy, responsable último do Goberno, quen habería de renunciar, tendo en conta que soubo sacar beneficios coxunturais no plano dialéctico e no máis pragmático da política cotiá destes anos respecto dos outros partidos parlamentarios, para adoptar agora posicións que, por razóns puramente estratéxicas que de cara ás inminentes eleccións, parece conveniente silenciar agora. De paso, sería moi recomendable que o Sr. Arriola, ao parecer o verdadeiro artífice do cronograma do que deba ser ou non o tempo político gobernamental e do que en cada momento sexa máis oportuno, nos ensinase a súa cambiante bóla de cristal.

Preguntarse a estas alturas, pois, sobre a posibilidade dun esforzo conxunto xeneroso e urxente para mellorar a calidade da educativa, non aclara moito que está pasando neste momento concreto. O que habería que cuestionar é por que Wert e Gomendio continúan en Educación cando as súas actuacións -especialmente as lexislativas- foron postas en dúbida reiteradas veces por case todas as forzas políticas e sindicais ata o punto de que, en varias ocasións, a súa ansiosa rapidez por deixalo todo adaptado a uns determinados designios -sen diálogo con ninguén- foran cualificadas como absolutamente provisionais. Hoxe, prácticamente todos cantos cifraron que unha boa parte do consenso social debería ter como eixe principal o sistema educativo seguen pensando que este curso 2014-2015 seguirá sendo un ano de grandes confrontacións, non só polas actuacións gobernamentais habidas ata aquí, senón tamén polos amenazantes proxectos de decreto agora en marcha, especialmente para a universidade publica. Todo indica que este será un curso en que, por moita soidade que teñan os actuais xestores da educación española, ninguén lles impedirá que cumpran os seus designios. Sen que se cuestione a legalidade dunhas e outras decisións, o certo é que este modo de proceder, ás costas da comunidade educativa, só acumula argumentos para a ilexitimidade.

Conste, ademais, que por cinguirnos a tempos relativamente próximos -concretamente á etapa de Ángel Gabilondo no Ministerio-, non pode dicirse que os 33 meses que durou non fosen de vocación polo consenso. Desde o mesmo momento en que tomou posesión do seu cargo, o 7 de abril de 2009, dixo que ía traballar por un “pacto social e político pola educación” -ollo, un pacto non só entre partidos!- e hai que dicir que houbo moitos grupos que fixeron un gran esforzo nese sentido. Entre eles, por exemplo, o Colectivo Lorenzo Luzuriaga, cuxa reflexión pública quedou reflectida en 2010 en Mejorar la educación. Pacto de Estado y Escuela pública (Wolters Kluwer). E tamén é verdade, ademais, que chegaron a estar dispostos para firma 150 puntos concretos de acordo, como testemuñaron persoas que participaron nas conversacións. Esta mesma semana corrobórao o propio Gabilondo, ao dicir: “noutras circunstancias talvez o acordo pudidese terse asinado”. “Eran xa momentos en que as enquisas e as perspectivas de maiorías parlamentarias se impoñían sobre o que era ou non conveniente: Os que vían esta perspectiva ao seu alcance adoptaron as súas decisións pensando que poderían facer os seus plans educativos máis ao seu gusto se gañaban” (Ver: Escuela, nº 4032, 25/09/2015, páxs. 8-9).

O que ninguén contaba por entón é que a etapa inmediatamente protagonizada por José Ignacio Wert, desde o 22 de decembro de 2011, fóra a ser tan bronca como veu sendo. Ata o punto de terse quedado practicamente en soidade, como puido patentizarse no último plenario do Consello Escolar do Estado fai tan só dous días. Pese ao cal, de momento polo menos -e cando xa a súa LOMCE foi posta en marcha con todos as dificultades- aí segue, tratando de completar as súas reformas de xeito acelerado.

A pertinacia que non só el senón moitos outros están protagonizando nunhas e outras comunidades autónomas para levar a cabo estes procesos reformistas, sería digna de mellor causa. É coma se se abrise a veda a canto non redunde en reafirmación dunha selección educativa e, de camiño, dunha privatización crecente dos servizos públicos da educación. Nin as eleccións municipais nin as autonómicas ou xerais parece, de momento, que se vexan como grandes obstáculos para non proseguir a senda emprendida. Basta ver cales son as previsións de continuidade de conxelación dos salarios públicos para 2015 -por máis que vendan agora a devolución dunha parte da paga extra de 2012- e que aos sete mil millóns que levan recortando ao ensino teñan que engadírselle aínda outros catro mil que restan para o ano vindero, ata que cheguemos ao 3,9 do PIB, máis ou menos á altura en que se atopaba a educación española en 1987. A este paso, acabarán co pouco que conseguiramos nestes anos da Transición, as prestacións sociais quedaranse en nada, a xente sen posibles quedará máis marxinada e a mercantilización dos servizos irá in crescendo, como xa se está vendo coa propia privatización da docencia. Dun dereito social estamos pasando a que a educación -como outras prestacións- sexa considerada un ben: quen o queira que o pague. As escaramuzas e confrontacións proseguirán, xa que logo, sen consenso adiviñable á vista: ata hai unha ameaza de folga, aínda que non todas as organizacións a teñan clara.

A historia española, e non só a recente, non é especialmente proclive ao pacto educativo. Ata no de 1978, o artigo 27 da Constitución -cos seus dez subapartados- foi dos máis duros de lograr e non precisamente cunha declaración clara e transparente. Non é difícil rastrexar no pasado esta dubidosa compulsión dun amplo sector da opinión a manterse separadamente nos asuntos educativos, como cabe pescudar desde a aprobación das leis principais polas que nos rexemos desde os 90. Pódese ver, por exemplo, na secuencia documental que Mariano Galán deixou escrita á propósito da LODE, a modo de “intrahistoria desta lei”. Ou, algo máis tarde, no acontecido coa votación da LOXSE (Ver; elpais.com/diario/1990/06/29/sociedad/646610404_850215.html) . E tamén se pode ir máis atrás: as manifestacións, folgas e demais movementos estudiantís teñen entre nós un alargado percorrido. O da “alternativa democrática” non tivo desperdicio e, xa nos oitenta -en anos da UCD, de Otero Novás en Educación e de Seara en Universidades-, os estudantes mobilizábanse contra as “altas taxas de matrícula universitaria”, “elevación das taxas académicas para ingreso na Universidade”, “subvención dos centros privados, en detrimento dos estatais”, “supresión da convocatoria de setembro”, “novos orzamentos que afectarán ao material a utilizar e aos soldos dos profesores” ou, entre outras menudencias, ao “nomeamento do director do centro pola Administración” (En: Unidad y Lucha, nº 21, xaneiro 1980, páx. 5). Aínda se pode ir máis atrás, pois as mencións explícitas cara ao abandono, a desidia e o sostemento dun statu quo escolar absolutamente esquivo á xente corrente son abafadoras. Un dislate diferenciador practicamente desde antes da Lei Moyano (1857), que o peculiar reformismo de Concepción Arenal enfatizaba nun dos seus libros primeiros -recompilado a conta de varios artigos de prensa cara a 1880- sobre do que unha educación estendida a toda a poboación requiriría: “soamente direi que a dificultade é máis intelectual que pecuniaria, e que se se tivese a verdadeira instrución como unha necesidade, acharíanse medios para provela. Como se achan sempre para facer a guerra” (En: Cartas a un señor, Bilbao, Editorial Vizcaína, páx. 198).

Esta tradición de deixación, unida a un atraso crónico respecto doutros países, máis a fácil delegación destes asuntos públicos en instancias nada democráticas ou, agora mesmo, en axencias externas á cidadanía -como poidan ser PISA ou outras modalidades- cuxos intereses últimos se nos escapan, está facendo que este ámbito da educación sexa un dos poucos en que a nosa sociedade actual pode alardear de manter profundas diferenzas conceptuais independientemente de que teñan ou non consistencia científica. A presunta calidade diferencial dunhas ou outros xeitos e procesos, non é obstáculo, con todo, para soster a bonancible necesidade de que nun futuro máis ou menos próximo -se queremos avanzar seriamente cara a un ensino que se propoña unha calidade consistente e sostible-, non se haxa de retomar nalgún momento a vía do diálogo. Pero ese é o problema ao mesmo tempo. Poñerse de acordo no conxunto de aspectos primordiais que inciden sobre as cuestións educativas: que sexa a educación, para que e para quen “incluídos os excluídos” entre os cales o diferencial de resultados, por deficiente atención do sistema, triplícase-; os recursos que poñemos en escena e como os repartimos; os momentos cruciais de atención que configuramos; quen e de que modo teñen responsabilidade nisto, como se establece o rendemento de contas do sistema? Canto máis se penetra nestas interioridades - e se afasta un da mera superficie do que é unha boa ou mala educación-, máis dificultades se atopan para chegar a acordos prolongados, que por outra banda, son imprescindibles: falamos dun dereito que, ao mesmo tempo, é a base dunha mellor convivencia de futuro e centro da súa mellor capacidade modernizadora.

Neste momento, como hipótese de futuro, estaría moi ben chegar a acordos e que, se é posible, fóra canto antes: ás veces, chegar tarde é como non chegar. En varios partidos parecen avogar por algo similar a un acordo neste terreo, pero non será fácil, pois a un déficit serio de perdas acumuladas neste tempo ha de engadirse que hoxe xa non caben atallos tramposos nin decisións dos moi notables: desde maio de 2010, xa non estamos na época das aceptacións fáciles, senón na de desafección e desafío a canto se considere un agravio ilexítimo. Ninguén nos privará de que teñamos que preocuparnos, pois, por unha transformación a fondo das herdanzas recibidas. Sería inxenuo admitir como válido un acordo de sabios ou de expertos en que, por exemplo, se dese por sentada unha mera eficiencia económica, en que o que se ha de saber se pode prescribir estandarizado e por competencias só útiles ao empresariado; que a privacidade garante a igualdade; que o custo e a demanda educativas equilíbranse; que contribúa a precarizar o emprego ou, tamén, que deban ser os orzamentos do Estado os que carguen con todo o peso do investimento educativo, privado ou público. Como superar a pobreza e a desigualdade en educación? Como facer que esta sexa un labor social meritorio? Como lograr un sistema estable e progresivamente mellor para todos os cidadáns?...

Todo presaxia, xa que logo, que non será posible a curto prazo, un acordo de mínimos neste terreo, salvo que os estrategas do PP visen que entraba moi en risco a súa posición demoscópica. Pero tamén parece constatarse que este asunto da educación -con todas as súas implicaciones- non ten o mesmo tirón que o do aborto. Wert deixouno entrever en vésperas de acceso ao seu cargo actual, nunha das conferencias de verán en FAES e conste, ademais, que non entra en ningún programa de “rexeneración democrática” dos que se pregoan. Pesa en exceso, aínda, unha despreocupada percepción diferencial respecto diso, coma se a riqueza educativa fose aínda cuestión de familia e, xa que logo, os xeitos e orzamentos que teñan que pautala puidesen seguir cun trato desigual, asentado en inveteradas tradicións. Todo parece indicar -esperemos que non a longo prazo- que os que nestes anos de loita levantaron os asuntos educativos a problema social relevante, non alcanzan aínda a masa crítica suficiente. En boa medida seguimos no que sentenciaba Concepción Arenal fai 134 anos, sobre da miseria en que puidese incurrir o ensino e os seus medios: “a opinión faise cargo de que ensinando non se gaña para comer e vestir; o que non comprendeu aínda son as consecuencias de que así suceda, e de cuán caras paga as economías do orzamento de instrución pública” (ibídem, páx. 269). De cambiar as cousas, non sería posible a dúbida que, agora mesmo, suscitaba unha análise de Baliñas o pasado día 20, “Gobernan o presidente Rajoy e os seus ministros para o 10% dos españois?” (Ver: http://www.mundiario.com/articulo/a-fondo/goberna-presidente-rajoy-y-ministros-10-esp).


Temas: Gallardón, Wert, rexeneración democrática, reformismo ultraliberal, calidade educativa e pobreza, acordos e pactos educativos, investimento publica, orzamentos xerais do Estado, deixación política, Ángel Gabilondo.

Manuel Menor Currás

Madrid, 26/09/2014

Fendas na inauguración do curso 2014-2015 no Pereiro de Aguiar

Que non é un curso normal o que acaban de inaugurar os reis en Ourense, é perceptible na secuencia contextual da cerimonia o pasado día dezaseis.

A escola elixida. Postos a escoller unha escola rural –o xesto particular que se quería destacar-, a do Concello do Pereiro de Aguiar, con 12 profesores, seis grupos de Primaria e tres de Infantil excede moito a media das existentes no rural galego (Ver http://www.laregion.es/articulo/ourense/felipe-vi-inaugura-curso-escolar/20140916125911492916.html)http://www.ine.es/jaxiT3/Tabla.htm?t=142&L=0). Aínda que a pirámide de idades mostra un forte descenso de nacementos nos últimos 30  anos, a particular situación desta área ao leste da capital ourensá facilitou que teña unha leve contención respecto da depresión demográfica da provincia, a máis baixa de España xunto a Zamora e Lugo. A repercusión de todo iso na escola en que tivo lugar a cerimonia inaugural do curso 2014-2015 non fai dela, pois, que sexa representativa do mundo rural. O CEIP de Pereiro viría ser, máis ben, moi similar a calquera outro dun acomodado barrio urbano. Outras escolas públicas hai –entre os outros 92 municipios ourensáns-, e ben preto igualmente da cidade nalgúns casos, que non alcanzan o número de nenos indispensable para permanecer abertas, se non o teñen con dificultade.

 A comarca en que se asenta este C.E.I.P. é máis ben unha zona periurbana e ten todos os ingredientes  que a inmediatez da capital provincial, a 7 kms., foi xerando con altos e baixos entre os anos do “desenvolvemento” e os do auxe do ladrillo: segundas residencias de moitos profesionais avecindados, que se agregaron ás dos naturais das 13 parroquias  orixinais, varias residencias xeriátricas, algúns colexios privados, tres ou catro miniurbanizacións do momento previo á crise actual e, tamén, un polígono industrial con dous ou tres empresas de éxito no sector textil e outras de servizos. O sector agrícola, como xa comentaba en 2010 o equipo editorial de Ir Indo, “é unha actividade escasamente representativa” (Galicia en Comarcas: Ourense, páx. 125). Nin sequera desde o demográfico –un dos ingredientes máis duramente expresivos do rural español ou do galego e moi especialmente o ourensán-, pode dicirse que esta zona siga a pauta. Esta provincia, que tiña en xaneiro de 2013 un censo de 325.389 habitantes, diminuíra en igual data de 2014 ata 321.837  seguindo unha tendencia que vén xa de bastante máis atrás. Con todo, a deste concello é contraria: o padrón municipal de 2013 rexistrou 6326 residentes -que en electores, das Xerais de 2011, foron 5253-, mentres en 2010 censou 6134 veciños 

(http://www.ine.es/jaxiT3/Tabla.htm?t=142&L=0)

Aínda que a pirámide de idades mostra un forte descenso de nacementos nos últimos 30 anos, a particular situación desta área ao leste da capital ourensá facilitou que teña unha leve contención respecto da depresión demográfica da provincia, a máis baixa de España xunto a Zamora e Lugo. A repercusión de todo iso na escola en que tivo lugar a cerimonia inaugural do curso 2014-2015 non fai dela, pois, que sexa representativa do mundo rural. O CEIP de Pereiro viría ser, máis ben, moi similar a calquera outro dun acomodado barrio urbano. Outras escolas públicas hai –entre os outros 92 municipios ourensáns-, e ben preto igualmente da cidade nalgúns casos, que non alcanzan o número de nenos indispensable para permanecer abertas, se non o teñen con dificultade.

A denominación do centro escolar. Os reis, no entanto, notarían algunha diferenza respecto ao colexio a donde levan ás súas fillas: un centro público sempre as ten. E poida que os seus asesores   os informaran sobre o titular que dá nome a este, Ben-Cho-Shey, para quen a homenaxe implícita da presenza rexia nun colexio que levase o seu nome, probablemente lle causaría algún sorriso.Ben-Beley das Cartas Marruecas, a obra póstuma de José Cadalso (en 1789). Preocupado pola modernización educativa, viaxou a distintos países de Europa para entender mellor as correntes metodológicas existentes na nosa contorna, estudou na Escola Superior de Maxisterio de Madrid e chegaría a ser inspector de ensino. Doutra banda, as súas preocupacións por un mellor coñecemento de Galicia  adscribírano ao Seminario de Estudos Galegos e acabaríano levando á Real Academia Galega. Froito de todo iso foron algúns traballos de investigación relativos ao barroco galego e, sobre todo, ás características da súa terra -xusto na área do Pereiro-, entre os que destacan algúns libros sobre contos populares, o carnaval galego ou o estudo da lingua dos afiadores (o barallete) e, sobre todo, unha extraordinaria investigación pluridisciplinar -en colaboración con outros membros do grupo Nos: Risco, López Cuevillas, Taboada Chivite- sobre Santa Marta de Moreiras: Monografía dunha parroquia ourensá (1925-1935), que aínda hoxe é modélica e serve de referencia a etnógrafos e antropólogos. Pero ademais, tamén a política  se cruzou  no seu camiño: foi presidente do Partido Galeguista, o que motivaría que, en agosto de 1936, fóra un dos primeiros mestres represaliados e sometidos a depuración. Desterrado en Estremadura, xa pasaría case todo o resto da súa vida en Madrid, onde seguiu traballando intensamente por Galicia. O seu epitafio no cemiterio ourensán de San Francisco non deixa lugar a dúbidas: “Quedan suprimidas tódalas homenaxes postmortem, porque as cousas ou se fan ao seu tempo ou non se fan”.
O humorado pseudónimo adoptouno Xosé Ramón Fernández Oxea (Ourense 1896, Madrid 1988) para escribir as súas crónicas xornalísticas desde Marrocos despois do desastre de Annual en 1921, ao estilo do
O texto lido polo rei -e máis no contexto doutros como o de Wert, a quen obrigaba tamén a cerimonia-, apenas sobresaíu do protocolario e convencional que, en situacións institucionais deste carácter, podería pronunciar. As tres ou catro ideas forza que presiden a actuación do Ministerio de Educación actual son as que atoparon voz explícita na voz de Felipe VI: a) “unha educación de calidade”, que había que “aumentar urxentemente”(Ver: http://www.teinteresa.es/espana/DEBEMOS-URGENTEMENTE-AUMENTAR-CALIDAD-EDUCACION_0_1213079663.html )

 b) que a Formación Profesional –ao parecer, laudatoriamente escolleita polos alumnos máis que nunca-, “é peza clave no imprescindible proceso de mellora e actualización da educación en España”; e c) que, dados os problemas do fracaso escolar e a empregabilidade que temos, é preciso adaptar “a oferta educativa e a demanda da economía”. Visto o debate que nestes anos pasados xerou a insistencia case exclusiva en tales núcleos operativos -ás costas e en contraposición doutras moitas de gran valor para matizar a empobrecedora simplificación de significados e visto, ademais, que a posta en marcha, por exemplo, da FP Básica é, como asegura un recente comunicado de CEAPA, un “auténtico despropósito”-, a leve insinuación do discurso a un traballo consensuado, igual que a referencia a que a da educación era “o mellor investimento”, quedou moi amortecida. Sen voces discrepantes da oficial -cando as outras voces do coro falador nesta inauguración de curso foron tan harmónicas-, a complexa e inquietante realidade educativa española do momento, e en particular a da educación pública, foi a gran ausente.

As fotografías do acto abundan na necesidade de deconstrucción que necesitan actos deste tipo, imprescindible exercicio, por outra banda, para unha vida democrática máis esixente e máis conectada aos problemas que os cidadáns padecen: o funcionamento institucional esixe formas máis depuradas. A prensa que cubriu o acto proporcionou varios grupos de fotografías moi elocuentes do momento e o seu contexto. Se se contrapoñen entre si, poderase apreciar que un amplo número de persoas –unhas duascentas- acudiron ao acto a protestar polo que entendían que era un mal comezo de curso. 

E tamén hai constancia doutra trintena retida a dous quilómetros do lugar por non madrugar suficientemente para engrosar o número de discrepantes. Nada que ver cos riseiros prácemes oficiais (https://www.facebook.com/pages/Familia-Real-Espa%C3%B1ola/123107454373173?fref=photo)

O resultado desta contraposición é similar ao que ata o pasado día sete mostraban na Fundación Mapfre as fotografías de Cartier-Bresson. A súa reportaxe sobre a coronación de Jorge VI, o 12 de maio de 1937, centrouse na expectativa da multitude apiñada nas rúas de Londres e non no fasto brillante da cerimonia casual: esa foi a noticia que o afamado ollo do fotógrafo francés quixo fixar na súa cámara, sen que quedase constancia explícita da coxuntural ritualidad circundanteA imaxe resultante das ambiguas físgoas icónicas e xestuais do pasado día dezaseis en Ourense é suficientemente inconexa e ata contraditoria como para ser contemplada con satisfacción. Talvez os únicos que poderían tomala como tal serían Wert e Gomendio, ampliamente riseiros no acto, ao ver -suponse- que os seus esforzos por sostenella “e non enmendalla” chegaran á culminación. Pode, tamén, que para algúns nenos e os seus pais asistentes ao insólito acto na chaira de Pereiro de Aguiar, lle quede como “bonito recordo” de futuro. Pero para moitos outros cidadáns, cando o curso que se estaba inaugurando vén cheo de continuidade de recortes –non só en recursos, senón tamén en diálogo por unha educación de todos e para todos-, este só sería un momento máis nun camiño provisionalmente esquivo para o que -como faría Fernández Oxea-, terán que armarse de ironía esperanzada. Leonard Cohen –premio Príncipe de Asturias das Letras en 2011- xa cantaba para eles en 1992 que “todo ten unha greta e así entra a luz” (Anthem en: The Future).

Temas: gretas, inauguración, oficial, curso, 2014-15, O Pereiro de Aguiar,

Os reis no Pereiro: unha foto para o recordo

Velaí os tedes. Todos contentos para a foto. Non falta ningún dos valedores da calidade do ensino: os reis, o ministro Wert, o presidente Feijoo,  o delegado do Goberno, o conselleiro, Gomendio, o presidente da Deputación: Baltar fillo, e ata Eliseo, o alcalde do Pereiro. Os profesores pasan case desapercibidos, Antón, o director, mira para outro lado e, os nenos, ao seu, neste día de festa.

A poucos quilómetros de alí, un grupo de manifestantes das plataformas de profesores e pais pola escola pública, seguían retidos á beira da estrada nun lugar pouco visible...

¿Profesores ou pastores de cabras?

Fernanda Tabarés

14 de setembro de 2014  05:00 La Voz de Galicia

 

Chámase María. É profesora de secundaria. Aprobou a oposición hai seis anos pero nese tempo non conseguiu un destino definitivo así que cada principio de curso é un traxín. Foi substituta, interina, substituta e funcionaria. Nos catorce anos que exerceu como docente deu clases nas Neves, O Pino, Vilalba, Capela, Bande, Verín, Ourense, Rianxo, Xinzo, Vigo, Redondela, Santiago e Teo. Non ten fillos, así que a súa transhumancia non inclúe os danos colaterais que toleran outros colegas. Unha compañeira cría a un rapaz que acompaña á súa nai nesa vida ambulante e provisional que cada curso o incrusta nun universo descoñecido que o está volvendo tarumba. María librouse dese inferno, pero non da incerteza porque ata o martes a mantiveron en expectativa de destino. Desde ese día xa sabe onde traballará este curso: a 180 quilómetros da súa casa. O luns verá aos seus novos alumnos. Tivo cinco días para decidir onde e como vai vivir. Hai uns anos asignáronlle un centro en Lugo. É profesora de plástica e aquela vez na repartición de materias tocoulle unha cortesía: química en bacharelato. Na facultade de Belas Artes de San Fernando onde estudou a clase máis avanzada de química foi aquela en a que lle explicaron como ligar a pintura ao ovo. Renunciou á praza; se o sistema non tiña vergoña nin respecto polos estudantes, ela si. A súa decisión púidoa deixar sen traballo. O mércores, o director do seu novo instituto comunicoulle que ademais de plástica terá que impartir matemáticas. Cando os políticos din que a educación é o futuro éntranlle ganas de chorar ou de emigrar. Por certo, isto non é unha fábula. María existe.

Os eufemismo de Gomendio na preestrea da LOMCE: un espellismo

A propaganda das bondades da LOMCE esconde na FP os fracasos do sistema educativo, pero aumentará a desconfianza e o rexeitamento cara á nova lei.

O peor das nosas composicións literarias escolares non era a súa severa obligatoriedade, senón que había que lelas en público. En certa ocasión, un colega moi satisfeito coa súa polo ton solemne que entendía lograr, fixo o enlace seguinte: “Era de noite e con todo chovía”. Ante tan poderosa relación, o resto da clase, para asombro do meu amigo, non só non enmudeceu senón que estoupou en sonora gargallada. Apenas tiñamos idea de case nada aos nosos escasos 13 anos, pero si un ríxido sentido da coherencia.

O pasado día once, a roda de prensa da Sra. Gomendio ante o comezo de curso non parece producir asombro excesivo, pese a que un dos problemas máis graves do sistema educativo español como o abandono escolar temperán, parecía entrar en fase de solución. A presumible boa intención desta señora e a inestimable aceptación mediática predominante quixeron tranquilizarnos neste estraño comezo de curso sorprendendo aos españois con tan magnífica noticia (Ver: http://www.youtube.com/watch?v=HFkl6NCILmw ). Pese a todo, repasada amodo, á secuencia discursiva de Gomendio falláballe -como ao compañeiro da miña infancia- a consistencia ilativa e, tratándose dunha doutorada en Ciencias por Cambridge, permite cuestionar se o saber moito de primates -asunto que non vén ao caso-, é suficiente para falar de políticas educativas con solvencia. Importante é, en todo caso, que, nesta presentación do curso 2014-2015, pareza esquecer as regras básicas da investigación científica que Francis Bacon deixou establecidas no Novum Organum, tamén coñecido en español como Indicaciones relativas a la interpretación de la natureza. Este filósofo británico chamaba a atención -en 1620- sobre algúns prexuízos -idola- que toda persoa de ciencia debía evitar se quería avanzar no coñecemento. Entre os obstáculos previos que chamaba a remover antes de nada, talvez veñan especialmente ao caso os que denominaba Idola specus, que relacionaba coa educación e o ambiente onde cada cal se cría e desenvolve. Algo así cabe entender que contaminou o seu discurso sobre o que fan, proxectan e, ao parecer, xa conseguiron desde que ela e Wert -ou Wert e ela- están en Educación, ou sexa, en Alcalá 34: a secretaria de Estado fixo pouco crible a indispensable illatio entre as proposicións que vehicularon a súa argumentación.

A preocupación por exaltar os méritos da LOMCE levou a Gomendio a encadenar unha serie de afirmacións que Schopenhauer cualificaría, non como argumentos da lóxica leal que pregoara Aristóteles, senón como “estrataxemas para seguir mostrando, unha vez máis, que sempre ten razón. O profeta Ezequiel falaría de “falsa visión” (12,24). Segundo ela, deberiamos fixarnos en como diminuíu o abandono temperán estes últimos anos, dun 26,5% (2011) a un 22,7% (2014) e, como, en paralelo, aumentaron os que optaron pola Formación Profesional (ata un 33%) -de 600.000 pasouse a 800.000-, todo grazas ás mensaxes gobernamentais sobre da empregabilidade da FP e a como as ideas deste Goberno, desde o principio, callaran nas familias. A súa dialéctica erística levábaa así a indicar que a aposta pola FP -auspiciada pola OCDE-, era identificable no dinamismo e modernidade educativos que propiciaba a LOMCE. Ergo, o estreo desta lei neste curso indicaba que, por fin, estabamos no camiño feliz da mellora educativa.

Oxalá fose verdade que o dito o xoves tivese a lóxica indispensable para conferirlle a auctoritas debida no inicio deste curso académico! Oxalá que, por fin, achásemos o camiño para mellorar a educación! Con todo, achacar este ansiado descenso do abandono escolar -cuxa curva descendente empezara xa antes de 2009- ás mensaxes e concepto educativo desenvolvidos polo PP nestes anos é arriscado despropósito, contrario á dinámica complexa dos procesos de cambio. Que estes se noten nun momento preciso de goberno, e apropiarse deles en exclusiva -nesta ocasión, sen “herdanza” ningunha polo medio, nin concorrencia ningunha factores-, é confundir o post quem co propter quem. En nada, pois, nos axua a saber se estamos no bo camiño coa LOMCE. Cun razonamento tan sesgado pro domo sua -é dicir, arrimando o brasa á súa sardiña-, a conclusión non pasa de hipótese autoxustificativa, improbada e, seguramente, improbable: confundir a realidade co desexo induce a erro. Pero en último término, se tan segura está de que -con meras medidas de propaganda e sen botar man das medidas que esta lei suscita, é dicir, ao amparo da lei anterior e cando non hai un euro para aplicar esta nova-, xa acertaran a guiar o sistema educativo pola boa senda das melloras, non se entende por que se aventuran en algo que, polo visto nestes longos tres anos de xestión, só conduciu a ásperas confrontacións con todo o mundo e a un provisional monólogo enfático consigo mesmos. A indiferenza con que os axentes sociais relevantes acolleron esta explicación de Gomendio -e as previsións de que o curso vai seguir polos camiños da conflictividade de anos pasados- indican que as predicións dunha secuencia agónica nos días e meses que veñen non concordan cos desexos da secretaria de Estado.

Talvez alguén sacará desta continuidade conflictiva algún canto épico -como se deduce da lectura dalgúns medios-, pero o fondo grave de tal exaltación poética non deixará de ser afán de confundir ao persoal, cando xa non estamos na época homérica dunha aristocracia patriarcal senón nunha democracia presuntamente igualitaria, para a que a anticuada dicotomía do “estudas ou traballas” soa a rancio. Hoxe, ademais, cifrar unha mellora educativa na contorna dunha FP que non se mellorou en absoluto, soa, ata, a obsceno: nin favorece o concepto de educación nin, menos, o dunha formación estrictamente laboral digna. E tampouco induce a construír esa sociedade igual en oportunidades -en dereitos e posibilidades- a que unha educación democrática debería inducir. Porque case todos os analistas concordan en que unha das grandes apostas da LOMCE é esta FP Básica que este ano empeza e que, de xeito evidente, máis parece un caixón de segregación temperá que algo que conecte coa demanda laboral que xera a nosa estrutura económica. En román paladino, que unha cousa é diminuír a estatística do abandono escolar con artiluxios contables e outra ben distinta solucionar os problemas que a FP en xeral e a Básica en particular carrexan como síntoma dunha economía e un trasfondo cultural preocupantes.

Pese á retórica oficial, parece que deberemos seguir falando deste conxunto, máis ben, como dun subsistema residual da educación española. É moi probable, de feito, que poucos destes mozos e mozas da FP Básica que se estrea agora -en detrimento dos PCPI que funcionaban ben-, poidan pasar á FP de grado medio ou que alguén poida soñar con que a maioría acabe montando algún chiringuito turístico -un 22% de emprendedores turísticos engadidos?-, pero é que as carencias deste segmento medio da FP non cesaron de ser un clásico das desatencións gobernamentais. En boa medida, o desequilibrio que temos en España respecto de outros países da OCDE en canto a cualificación laboral, obedece ao pouco interese das administracións públicas por potenciala: nos últimos anos -segundo datos de CCOO- só creceu un 0,6% cando o potencial de alumnos foi do 43,3%. É dicir, que practicamente non puxeron aí un euro, nin por si mesmas nin en concerto coa iniciativa privada. Hoxe, por outra banda, a panacea da dualización formativa -insuficiente no Grao Medio pola menor demanda produtiva-, non existe para tanto estudante como se derivará cara á FP Básica, e menos aínda en áreas de marxinal ruralidade. O que, por outra banda, concorda con outros procesos de longa duración, pouco modificables pola propaganda verbosa de cada lexislatura sen consensos dos diversos axentes económicos e sociais: a estrutura produtiva -cunhas Pemes absolutamente dominantes, de baixa intensidade investigadora e abundante man de obra barata- segue fiando gran parte do seu inestable existencia a unha tradición obsoleta, nada acorde coa sociedade do coñecemento e unha empregabilidade de alta cualificación.

Unha boa FP, ademais, non é barata nin se improvisa: esixe infraestructuras propias ou de empresas colaboradoras, custosas polo investimento inmediato e pola urxencia de constante renovación que precisan. Proba diso é que, entre as condicións que se suscitan para novos campus universitarios -segundo rezan os proxectos de decreto que agora mesmo están sometidos a preceptiva información pública-, non figurará que deban impartir formación de tipo técnico ou de ciencias experimentais, como se viña requirindo. Iso favorecerá que, cando ADECCO está dicindo que o 61,4% das ofertas de traballo existentes esixe formación universitaria (Ver: V Informe ADECCO Proffesional), a iniciativa privada medre a conta doutros segmentos de profesionalización universitaria -en contradición co recordo que a Sra. Gomendio fixo nesta roda de prensa para as especialidades de CIENCIAS HUMANAS, SOCIAIS E XURÍDICAS- e, sobre todo, a expensas da universidade pública. Desde 1997, non só pasaron de 13 a 32 campus, senón que, co crecemento exponencial que desde a implantación do Plan Bolonia en 2009 está tendo o número de grados e másteres, os programas de posgrao dispoñibles xa pasan de 7.000 -en múltiples combinacións e custos tan variados como o peto de cada cal-, o que está xerando que, no nivel teóricamente máis alto da capacidade profesionalizante do sistema educativo español, haxa moito máis ruído que noces: o control da súa calidade é prácticamente nulo, e os circuítos de fidelización entre empresas, profesores e alumnos, tenden a unha feudalización crecentemente pechada e exclusiva.

Fiar, pois, o bo camiño da mellora educativa a unha LOMCE que apenas iniciou a súa andaina e que reafirmará un concepto de educación tan pouco fiable como o cifrado en torno a unha empregabiliade tan aleatoria e baseada en decisións opacas e discutibles como as desenvolvidas nestes anos, é inducirnos a todos a esquecer o que non convén e, ao mesmo tempo, negar unha realidade tristemente existente: é o “dobrepensar” de que falaba Orwell en 1984, únicamente conveniente ás élites neoliberais ás que escoitan Wert e Gomendio. Coa súa teoría de que os “custos” educativos son insostibles, só falta xa que digan que o de Educación é o “Ministerio da Verdade”. Pero -aínda que non o verbalicen- o seu é un xeito de quitar ou limitar un dereito lexítimo a moitos cidadáns, que saben que un bo sistema público de educación non sae gratis e que queren outra política educativa a conta do diñeiro de todos e para todos. O que están facendo baséase nun PIB educativo en descenso -do 5.09% en 2009, ao 3,9 que se espera para 2015-, que nos resituará no nivel de 1987, cando as características e esixencias eran moi distintas, e que só valerá para sinalar mellor aos nados para a exclusión. Os ben pensantes dependentes da dixitalidade ministerial din que isto é irrelevante para unha “boa educación”. Desincharíase o seu misterioso coñecemento da cuadratura do círculo con que só mirasen cara aos fillos dos que pagan os seus soldos. E non sen avergoñarse do desproporcionado reparto con que están cargando os recortes do PIB educativo sobre a rede estrictamente pública do sistema, crecentemente demandada -ademais- a medida que se estanca a crise.

Os eloxios que, en todo caso, suscite a LOMCE, antes ata de iniciar a súa andaina, son os que na Galicia interior propiciaban que se puxese en solfa o botar o carro diante das vacas. Os razoamentos sesgados non evitarán -de entrada- que as formulacións conceptuais que a sustentan teñan pouco que ver coas esixencias actuais e si moito con criterios decimonónicos. E ninguén desexa -de saída- que se asente máis o que xa se ve: esa desinhibición de que a educación pública poida servir á redistribución social en igualdade, o dar a entender que deba respectar o natural sostenimento das diferenzas sociais previas ao nacemento de cada cal, e, ademais, esa enfadado pregón por que o “esforzo” sexa para os outros. Doutro xeito, non se explica esta ansiedade pola empregabilidade do sistema -incluídos os niveis universitarios- como horizonte único e cun simplismo tan reducionista como desacomplexado. Pero é que todo isto complementa a reforma laboral que promovieron: seica incrementou a posibilidade de que poida calquera -se ten traballo- concertar en igualdade cun empregador as súas condicións salariais? E non están dando a entender moitos destes -sos ou corporativamente- que lles sobra xente hipercualificada, e que á outra só saben despedila ou rebaixar os seus dereitos e salarios?

Se a mensaxe de Gomendio, o pasado día once, fose -pese a todos os seus interesados desmáns coa lóxica- o único posibilista, só xente predisposta ou condicionada debeu captado. Porque os máis sensibles á esperanza, os mozos, se poden largáronse ou se están largando, e algunha patronal do emprego xa está seriamente alarmada: non falan daquela beatífica “mobilidad exterior” que dicía Báñez, senón de que a presunta “recuperación” económica está en risco, polo mero éxodo migratorio ao estranxeiro dos mellor preparados

(http://cincodias.com/cincodias/2014/09/11/economia/1410435357_898739.html).

Manuel Menor Currás

Madrid, 13/09/2014

Temas:


Diversificación alumnos a FP/ Abandono escolar :GOMENDIO

http://www.elmundo.es/espana/2014/09/11/5411784622601d15158b457e.html

http://www.infolibre.es/noticias/politica/2014/09/11/o_abandono_escolar_empieza_bajar_antes_puesta_marcha_lei_wert_21353_1012.html

http://www.abc.es/20120910/sociedade/abci-fracaso-escolar-espanya-gomendio-201209092111.html

Novo curso, nova lei

Mario Xermán

Publicado en La Región (10.09.2014)

Este ano, co inicio do novo curso, estreamos nova Lei de Educación. Unha Lei (LOMCE), promovida polo ministro máis rexeitado de todo o Goberno, defendida con argumentos non sempre axustados á realidade, e aprobada sen ningún consenso.

Que todo goberno democrático está lexitimado para elaborar novas leis, é algo que non cabe cuestionar. Que na normativa anterior sobre educación había aspectos susceptibles de mellora, claro que si. Que se facía necesario realizar axustes acordes cos novos tempos, por suposto. Pero, en todo caso, cambios que esixirían unha xustificación moi ben argumentada e unha actitude dialogante e aberta para que a nova Lei puidese contar cos maiores apoios.

Falaba da necesidade de empregar argumentos ben fundados. E ¿cales os empregados polos defensores da nova lei? Pois, tomando como bandeira os resultados do programa PISA (e sempre na boca, Corea do Sur e Finlandia) insistindo unha e outra vez, e outra, e outra, nos datos máis frouxos e silenciando de maneira maliciosa o que teñen de aceptable. “Somos la vergüenza de Europa”, pregoaban os voceiros da causa. “Apoyaría alguna manifestación para poner en evidencia los bajos resultados de los alumnos”, manifestaría a Secretaria de Estado de Educación, Formación Profesional e Universidades en xornada de furor. (Nunca tal se vira que a segunda autoridade dun Ministerio incitara á protesta callejera por cuestións relacionadas co seu departamento).

Mais, en relación con Europa, ¿cales os resultados que tanta vergonza lle producían ós animadores da festa e que tanto laceraban os sentimentos de toda unha Secretaria de Estado do Ministerio? Vaimos ós resultados, para comprobar.

Apartado de Ciencias: Nove comunidades das catorce que participaron nas probas por encima da media da Unión Europea (entre elas, Galicia, coa mesma puntuación que a do Reino Unido). E cinco comunidades, por debaixo da media.

Apartado de Matemáticas: Dez comunidades por encima da media europea (entre elas, Galicia). E catro comunidades, por debaixo da media.

Apartado de Competencia Lectora: Nove comunidades por encima da media europea (entre elas, Galicia, que de novo coincidía en puntuación co Reino Unido, e superaba, entre outros países relevantes, a Dinamarca, Italia, Austria, Suecia.....

Aínda dando por válidos os resultados do programa PISA (que moitos expertos na materia cuestionan), ¿tan malos os resultados? Nuns anos nos que o sistema escolar español viu incrementada a matrícula de alumnos inmigrantes de maneira espectacular . Así, no sector “ensinanzas non universitarias”, de 72.000 alumnos de orixe estranxeiro no curso 1997/98, pasouse a 781.000 alumnos no curso 2011-12. Alumnos que, coa súa diversidade linguístico-cultural e coas súas carencias económico-sociais, veñen participando, na proporción que lles corresponde, nas avaliacións do programa PISA.

¿Tan desastrosos, logo, os resultados para que o Ministro de Educación falase de “fracaso importante en el progreso académico de España en esta década”? En suma, críticas durísimas contra o sistema escolar anterior (no que non encontraban nada salvable) , e críticas das que tampouco os docentes saíron moi ben parados.

O paripé da visita turística dos reis ao Pereiro

David Rubín
Publicado por La Voz de Galicia (07.09.2014)

Setembro sentou os seus reais co anuncio da visita da realeza aos predios ourensáns. O día 2 contaba La Voz que os reis de España «inaugurarán» o curso escolar 2014-2015 no colexio Ben-Cho-Shey do Pereiro cunha semana de atraso. Todo un paripé para iniciar outro curso, o político. O 16 mobilizaranse centenares de persoas pagadas con fondos públicos (axentes da orde, políticos, funcionarios, para que Ourense teña uns segundos nalgún telexornal e unha foto no Hola. A presenza real é unha mera viaxe turística. Aos reis tráenos á última provincia de España para que reciban unha dose de aplausos entregados e afastalos do ruído mediático que xeraría a súa presenza noutras provincias que non é mester sinalar.

Os que programaron a viaxe demostran descoñecer moitas cousas do Pereiro de Aguiar. Desde a anecdótica de que o director do centro, Antón Gómez, (exedil do BNG en Ourense e sindicalista da CIG) é un republicano recalcitrante, ata a de máis fondura ideolóxica de elixir o colexio ao que dá nome Xosé Ramón Fernández Oxea, Ben-Cho-Shey, un inspector de ensino ourensán represaliado e expulsado da súa terra por republicano e galeguista. Os que traen aos reis tamén descoñecen ese devandito («xente do Pereiro, tropa do carallo») que os nativos levamos con orgullo e a sorna que brota a beiras do encoro de Cachamuíña e que se resume nesta conversación entre xubilados: «¿Sabes que van traer ó Felipe e á Leticia ó Pereiro?» / «Vaia ou, paréceme mal que leven ó Pereiro a istes que inda empezaron onte e non ós que levan anos facendo falcatruadas». O acto montado para o 16 en Ourense non axuda a consolidar a idea de que a monarquía do século XXI serve para algo máis que para pousados fotográficos e inauguracións ficticias. Din que os reis querían visitar un colexio rural e elíxenlle ao que, coas súas decenas de empresas (entre elas Lonia Téxtil, Eurostyle ou Galmédica) e os seus 6.326 veciños (ademais dos máis de 500 que viven na prisión provincial), contrasta coa maioría que están inmersos nunha progresiva desertización e empobrecemento. Outra cousa habería que escribir se os reis viaxasen a calquera dos múltiples concellos de menos de mil habitantes que se morren pola súa natalidade nula e a fuxida dos seus veciños en procura dun mañá. Mellor sería que os monarcas, en lugar de limitarse a facer carantoñas a uns nenos nun día lectivo,  se deicasen a coñecer a realidade da provincia e impulsasen, coa súa intermediación, un camiño que mudase o papel de Cincenta que ten Ourense no conxunto de España. Témome que isto non ocorrerá e que o paso dos novos monarcas deixe pegadas deste tenor: «Pois Leticia non traía os pantalóns rotos», «Felipe está máis atractivo que cando ceou na Adega», «pois eu  díxenlle a Leticia que estaba moi guapa», «e eu deille a man». A semana de La Voz deixounos este impacto mediático que eclipsou outros (a soidade absoluta do goberno da capital, as refregas para colocarse nas listas ou os fervores marianos) que á luz da presenza turística do Xefe do Estado parecen meras, e cotiás, menudencias...

No inicio do curso 2014-2015 hai un inusitado regusto polo aforro escolar

O comezo do curso académico deste ano, co acento posto nas contías de investimento educativo, está servindo xa para unha marcada toma de posición ante o que se aventura un ano máis complicado do desexable en educación.

Ao Goberno, seguramente lle viría ben un pacto cos axentes sociais en este e outros terreos, por limitado que fora, para afrontalo con máis galanura, e probablemente o está intentando logo de tres anos moi conflitivos: as eleccións municipais e autonómicas están a caer. De momento, só pode poñer da súa parte mornos apoios, caracterizados por unha ambigüidade vergonzante: non é fácil quedarse practicamente sos nun territorio en que a xusta racionalidade distributiva do coñecemento está en xogo, e nun momento de escaseza como este en que os máis agraviados poderían rebelarse. Nesa balanza pouco máis teñen que os guións periódicos da OCDE, sempre alertando de que as reformas emprendidas son cruciais para “reforzar o incipiente crecemento”; onte mesmo preconizaban a subida do IVA e, entre outras moitas pautas, un impulso á innovación e ás universidades que pasase por unha selección moito maior de proxectos e unha vinculación crecente coa súa rendibilidade

(Ver: http://economia.elpais.com/economia/2014/09/08/actualidad/1410167739_909624.html ), o que sen dúbida servirá de inspiración ao equipo Wert-Gomendio para que ninguén lles distraia do afán reformador que os distingue.

Para despistar, e como complemento do que vén sendo a procura de cómplices desde hai meses, as escaramuzas destes días en que se inicia o curso estanse librando, ante todo, non propiamente en torno á entrada en vigor da LOMCE -un campo minado-, senón na trincheira da economía da educación. foi suficiente con que o novo líder do PSOE suxerise a subida do orzamento educativo ata un 7% do PIB no transcurso de dúas lexislaturas -a oito anos vista-, para que saísen a escena presuntos expertos, dispostos a iluminar as erráticas mentes dos que puidesen adherirse inocentemente a tal artimaña socialdemócrata. Xa nolo viñan dicindo estes anos últimos os prestixiosos autores desta sétima lei educadora, sempre desde a lonxanía dalgún aliñado debate e nunca en diálogo leal cos cidadáns. E agora collen a substitución variados mensaxeiros da boa nova, coma se amentar o diñeiro en educación fose asunto de pedichóns maleducados. Ben saben eles que estamos no camiño correcto ao baixar cada vez máis o noso investimento neste campo -aínda que nunca cheguemos á media dos países da nosa contorna europea-, e que nos van a dar a medalla olímpica neste xogo, pois este ano -como xa lle indicou o Gobieno ao ECOFIN- rebaixaremos aínda un pouco máis o orzamento, ata máis abaixo do 4%. Sabido é -recórdannos- que non por investir máis hai mellor educación e que hai moitos mozos e mozas que non se esforzan suficiente para merecela. Nada nos din, en cambio, de que esto da educación pública sexa un servizo e un ben que debe prestar o Estado a todos os seus cidadáns, non só a algúns selectos; nin mentan -en paralelo- a vergonza de que haxa aínda 730.000 analfabetos absolutos, ademais dos millóns de funcionales. Ao parecer, nada conta que gran parte se vexa implicada na atroz espiral de que os máis afectados polos recortes xerais destes anos pasados -tamén os de educación- son os fogares da xente humilde, un asunto sobre o que a propia OCDE puxo a alerta porque está crecendo en exceso a distancia entre ricos e pobres: aqueles son cada vez menos e máis ricos, mentres o paro segue en cifras impresentables, e os riscos de fractura social aumentan exponencialmente. Á beira disto, que haxa uns euros máis ou menos en educación debe parecerlles un luxo: as grandes cifras bríndanlles a ambigua ocasión de reiterarnos por terra, mar e aire, o firme que vai a recuperación, e non lles fai falta explicarnos para quen. Como nada disto nos din -talvez por que sería “populista”-, nin prestan atención á inversa proporción do orzamento que toca ás escolas, institutos e universidades públicas, respecto de as de tipo concertado ou máis estrictamente privado. Mellor se quedan no simplismo xenérico de que a boa educación non é cuestión de diñeiro, sen amentarnos por que que as axudas e subvencións a este outro sector do sistema educativo español subiron respecto ao PIB na mesma proporción que lle foi baixada á pública (Ver: http//:www.fe.ccoo.es/ensenanza/Inicio:679444--La_inversion_publica_cae_en_picado ). É probable que algún destes expertos entenda a pobreza -dos demais- como algo de gran valor espiritual, polo que é mellor que non teñan medios para desenvolverse como persoas libres, un pecado gravísimo. Hai esotéricos de toda índole, pero por que impoñen a outros este hábito tan monástico? É mellor volver a “a caridade incerta de persoas privadas” que xa denunciara Hobbes para atender as carencias que deixa no aire a libre concorrencia? Con que cara poden soster que o aumento do orzamento educativo non ten unha proporcional mellora de resultados? En todo caso, con esta teoría do aforro inversor - de “custos”, din- non se entende ben por que con sete mil millóns menos “pola crise” -máis alumnos que antes , máis alumnos por clase, menos profesores e menos recursos-, o ensino público ten que ser mellor que nunca e máis excelente. E doutra banda, como comentaban en El País o pasado dous de xuño, “se somos o segundo país de Europa con máis alumnos de ensino privado, por que non se lle bota a culpa da mala educación ao ensino privado?”: España figura á cabeza de Europa en privatización da escola.

É a mesma escusa do conto La camisa del hombre feliz: o que tiña camisa non era feliz e o que non a tiña si o era. Probablemente quérennos tanto que non nos decatamos: xa se preocupan eles de que todo vaia ben e libérannos de tan insana preocupación. Pese ao cal, seguimos sen entender de qué se fala con esta argucia dos prescindibles investimentos en educación e do consiguiente aforro en coñecemento. Alguén recorda xa que, na medida que houbo algo de diñeiro para programas de recuperación, apoio individualizado, titorías e diversidade -os programas para os máis necesitados de educación-, diminuíu o fracaso escolar? Era malo? sopesaron que un dos mellores logros da transición democrática ata hoxe foi a socialización e universalización do ensino, incluído o acceso a unha universidade non elitista? E nesta mesma orde, é que a disminución da investigación, da educación e da lectura, é agora o camiño para aumentar a nosa solvencia e soberanía como país? Por moita satisfacción da opinión pública que tivese esta formulación, pódese soster sen rubor neste momento que é máis barata -e máis eficiente, claro- a ramplona ignorancia e que, se os máis afectados son os máis pobres, mellor? É co recurso aos empregos mal cualificados e subempregos de peor remuneración como imos saír desta crise? Pois non crean que son escasos os devotos desta cofradía. Pasen revista ás 225 medidas que, procedentes dunhas e outras Comunidades, pensaron os máis sabios para aforrar agora mesmo, neste curso, custos prescindibles (Ver: http://politica.elpais.com/politica/2014/07/21/actualidad/1405969218_920514.html ). Esta iniciativa, en plan “remuíño de ideas”, non foi promovida polo ecoloxismo -que tamén ten unha guía cuantitativamente similar na Rede- senón por Facenda: no ámbito educativo verán que afectan, entre outras cousas, ao incremento da ratio de profesores por alumno nun 10%, ao cese de docentes interinos durante o periodo non lectivo de verán, ao axuste nas partidas de becas para comedor e libros, disminución de axudas para o mantemento de escolas infantís, etc.


Pronto saberemos se, ao longo deste curso académico, prosegue a marcha descendente do PIB educativo e se se dá máis cancha a este conxunto de medidas de aforro discriminatorias que, para aliviar o déficit, están sendo sopesadas desde Facenda co consentimento de Educación e Cultura. Este entusiasmo só se lles freará un pouco se intúen que, coas eleccións cruzando o meridiano do ano, pode crecer a desorientación dos electores cara a onde non deben, indignados por decatarse de que se lle seguisen diminuíndo aos seus fillos dereitos sustantivos. Pensando ben, poida que todo o mundo sexa bo e marabilloso e que a política económica da educación deba seguir o seu beatífico canle natural sen poñerlle ningunha tacha, pero que se apostan a que crecen de aquí a maio os entusiastas mensaxeiros da boa nova do aforro nos asuntos educativos que afectan a todos?Acordarase alguén, en todo caso, de que é un xeito moi eficiente de volver ao século XIX pola vía rápida?
Porque non é nada novo ese evanxeo redentor. Non fai falta moita paciencia para descubrir na lexislación dese século -e na da primeira metade do pasado-, regras “educadoras” similares. Non tiñamos en España nin soldos base, nin horarios laborais, nin seguros sociais, e á escola ían moi poucos, pero xa desde 1880 se inculcaba por lei aos nenos máis pobres -os outros non son mencionados- a necesaria virtude do aforro. Ata a Real Academia de Ciencias Morais e Políticas interesouse por este procedemento didáctico e, de 1871 a 1881, convocou varios concursos públicos de libros en que se difundise a idea do benéfico do aforro para “mellorar as condicións do obreiro” e, de paso, refutar as propostas sociais marxistas (Ver: MENÉNDEZ DE LA POLA, José, Breve refutación de los principios económicos de la Internacional, Madrid, 1874). O procedemento didáctico viña de Bélxica, do Dr. Laurent, e en España deu lugar á sanitaria estratexia do “aforro escolar”, para propagar mellor a difusión dunha moral precavida e aburguesada -incontaminada do vicio e despilfarro que tanto se lle achacaba á xente traballadora-, facéndolle ver a utilidade das Caixas de Aforros. Don Braulio Antón Ramírez foi o principal adaíl desta pedagoxía social tan pragmática nas escolas. Pode seguirse ben, con todo, o seu decrecente entusiasmo, na conta e razón que tivo que deu da súa xestión á fronte do Monte de Piedad Caja de Ahorros de Madrid, nas obrigadas memorias anuais dos anos 1874 e 1891, e tamén nos libros que publicou sobre “o benéfico” que era este aforro: ata que se deu conta das dificultades estruturais que abordelaban os fogares daqueles nenos. Para unha primeira aproximación a este asunto, pode irse ao Diccionario de Educación y Métodos de Enseñanza, que D. Mariano Carderera escribiu en 1854. E pódese mirar, así mesmo, o estatuto fundacional do INP (Instituto Nacional de Previsión), en 1908, en que se poderá comprobar que a súa primordial función inicial foi pedagóxica: ensinar a aforrar e ser previsor, para ter na ancianidade unha xubilación ou “retiro” que evitase ter que mendigar (Art. 1, Lei de 27/02/1908 e R.D. de 07/08/1911 e R.D. de 20/09/1919). De aí a cantidade de iniciativas “pedagógicas” que, desde esa institución -matriz afastada da Seguridade Social-, se fixeron para continuar o labor educativo das escolas en prol do aforro durante moitos anos do século pasado (Ver: Genealogía de un sueño: el “benéfico” ahorro de los asalariados, Madrid, Endymion, 2008, páxs. 473-516), entre os que destaca como paradigmático o libro escolar de Don Ezequiel Solana: Vida y Fortuna o El Arte de Bien Vivir.

As cartillas infantís de aforro proseguiron aquela breve tradición. Sucede que, entón e agora, os que se vían cominados ao aforro e os que o predicaban ou predican, pouco tiñan e teñen que ver entre si. Sobre todo, porque estes últimos non o necesitaban nin necesitan: nin estaban nin están cominados polas circunstancias e as crises diversas a realizar tan restritiva prescripción vital. O Estado -entón- era xestionado como unha leira particular duns poucos e aínda parece haber quen desexaría que o seguise sendo. Por iso, o construto do aforro -parello ao do esforzo, tan en boga- acábase revelando sempre como un discurso ideolóxico que, na medida que crece, só serve para xustificar que a “igualdade de oportunidades” non a “envexa igualitaria”, que traducen algúns se está quedando en papel mollado, mentres o pacto do Estado de Benestar vese reducido progresivamente á nada. Algunha outra vez recordei que o perspicaz novelista Palacio Valdés deixou escrita unha escena moi expresiva desta desigual situación constituínte de partida que, con leves modificacións ambientais, valería para agora mesmo. O protagonista da Espuma (1890), dono dunhas minas, leva a unhas amigas a ver a explotación; a máis sensible dáse conta das desgrazas que aflixen a aqueles asalariados e quéixase mentres o amo achaca a deplorable situación a que non aforran: - “En Riosa -di- descoñécese por completo o aforro”:¡o aforro!, sen o cal non é posible o benestar nin a prosperidad dun país. Pero a explicación non impediu que a impaciente invitada se atrevese a replicarlle: -”Pero como quere vostede que aforren cunha ou dúas pesetas de jornal?” (PALACIO VALDÉS, Armando, La Espuma, Madrid, Fax, 1947, páx. 245).
Os que xustifican o aforro en educación -coñecendo as condicións de como se está sendo recortada en España-, no canto de empregarse en epatar a posibles lectores das súas opinións nada singulares deberían ler a Oscar Wilde, quen, seguramente non leu ao escritor asturiano, pero tamén deixou escrito que “recomendar o aforro ao pobre é tan grotesco como ofensivo. É como aconsellar ao que se está morrendo de fame que coma menos” (El alma del hombre, 1891).

Temas: Aforro escolar, Investimento educativo, Educación e orzamentos diferenciados, Educación pública, Calidade educativa, Pobreza, riqueza, Fracaso escolar, Historia do aforro, Pedagoxía social mediante o aforro, LOMCE, OCDE, ECOFIN.

Manuel Menor Currás

Madrid, 09/09/201

A paradoxal felicidade de empezar o curso outra vez

2014-2015 aventúrase un curso particularmente difícil. Para uns é un tempo feliz, porque se inicia por fin a súa reforma. Para outros, conflictivo porque as políticas educativas igualitarias terán máis obstáculos aínda.

A volta ao cole sempre tivo máis de amargo que de feliz; como moito, algunha vez foi agredoce. Só din “feliz volta ao cole” as grandes superficies comerciais e algún que outro pai ou nai tensos pola maior intensidade de proximidade familiar no verán. Pero, en xeral, os nenos e os profes -e outra parte sensible da poboación, á que tratou de dar voz Andrew J. Smart, con El arte y la ciencia de  no hacer nada (Clave Intelectual, 2014)- adoitan ver este retorno como algo irreversible: sucédelles un ano máis e, non infrecuentemente, sen sentido nin razón, de xeito ata insoportable e, cando menos, tedioso. Para todos estes, o inicio do curso 2014-2015 pode serlles máis penoso que de ordinario, e para ninguén será indiferente: iníciase a aplicación da LOMCE, esa lei en cuxa formulación e desenvolvemento entretivéronse tanto os seus promotores que nin tempo tiveron para debatela cun mínimo de coherencia científica e democrática, do convencidos que están das súas bondades.

Ás dificultades ordinarias de convivencia, de fondas raíces históricas, ha de engadirse o escepticismo que crea este tecer e destecer constante que temos nos asuntos educativos que nos incumben a todos. Este continuo “MELLORAR” o sistema educativo nos papeis normativos sen mirar á realidade experimental das aulas e as súas auténticas necesidades, lévanos a pensar que temos a grave síndrome de Penélope, a da Odisea. Isto de “mellorar”, sen contrastar contemplar as duras urxencias educativas da poboación, só induce a pensar en que cada novo intento -e xa van demasiados- só pretende reafirmar o orgullo persoal duns poucos privilexiados, que verán como o seu nome loce no BOE, pero que non pasará de tinglado convenientemente estéril se non prexudicial. Cando “mellorar” equivale a empeorar as prestaciones e que as disfuncións que poidan existir no servizo son pretexto para machacar mellor a cantos teñen maior necesidade delas, trae a conto a estrataxema de Penélope, ao pretender enganar aos seus pretendentes: “pasaba o día labrando a gran tea, e pola noite, tan logo como se alumaba coas antorchas, desfacía o tecido” e así transcorreron tres anos, ata que, como di Homero no Canto II, “sorprendérona cando destecía a espléndida tea”.  Como  se dunha parábola do que acontece co sistema educativo que tiñamos se tratase, deberiamos contar con algo que, no Canto I, puxera Homero en boca da mismísima Atenea, para que Telémaco cortase o oneroso dispendio cotián que os pretendentes da súa nai inflixían ao común patrimonio: “Non nos achamos evidentemente nun festín a escote. Paréceme que os que comen no palacio con tal arrogancia ultraxan a alguén, pois calquera home sensato indignaríase das súas moitas torpezas” (Odisea. Tradución de Luís Segalá y Estalella ao castelán para Austral, 1951).

Esta “arrogancia” homérica é constatable, neste comezo do curso 2014-2015, na minguante riqueza dispoñible para atender o servizo público do coñecemento á poboación. Se os orzamentos destes últimos anos xa foron baixando sistemáticamente, o do curso entrante -razoa Miguel Recio- “caracterízase pola consolidación e profundización dunha situación de recortes en educación -especialmente na educación pública-, facéndoa pagana dunha crise  económica producida, en boa medida, pola falta de cualificación dos postos de traballo”. Todo indica, á luz da proposta de Rajoy ao ECOFIN, que imos camiño de volver a 1987 no que a proporción do investimento educativo refírese dentro do PIB: un 4,01%, que, para o ano 2015, rebaixarase aínda máis. Coa agravante de que, mentres o orzamento educativo xeral baixa, o apoio á educación privada sobe en similar proporción. É dicir, que a pretensión de igualdade de oportunidades salta polo aire e vese crecentemente desmentida xusto cando a crise está levando máis alumnos ao ensino público, os profesores que a atenden ven reducido o seu número e condicións óptimas de traballo e, ademais, as bolsas  e taxas -aspecto máis rechamante, pero non único, nos estudos universitarios- aumentan a contradición normativa e o conflito de intereses en xogo.

A harmonía destas coordenadas coas máis estrictamente políticas añade máis dificultade á improbable felicidade dun comezo optimista de curso. Rajoy díxolle á Merkel, na súa recente visita a Santiago, que está por proseguir con “as reformas estructurais"  (http://www.eldiario.es/politica/Merkel-economica-Espana-reformas-Rajoy_0_296070542.html). Ese mantra seguirá alimentando as decisións deste Goberno na súa liña de “recuperación firme”, mentres segue reducindo os medios para unha educación democraticamente mellor para todos e, de paso, calquera iniciativa que redunde nunha modernización acorde coas necesidades da gran maioría cidadá. O guión para a mellora que propugnan -e os moi predicibles desaxustes sociais e cognitivos que acrecentará-, rexe xa na aplicación inminente da LOMCE. Verano mellor os que teñan que verse dentro duns días cos currículos de 1º, 3º e 5º de Primaria, máis o primeiro ciclo de Formación Profesional Básica. Pero, indirectamente -e de xeito non menos problemático-, tamén o resto de estudantes e profesores que empezan o curso académico o próximo día 15 de setembro. Pronto poderán constatar a que conduce o cambio das regras da educación e a crecente desigualdade das mesmas, pois as relativas á organización interna dos centros son particularmente significativas: en canto á dirección e á súa xerarquización cos profesores; o papel real que se lles esixirá a estes respecto das súas capacidades profesionais; a súa avaliación ao servizo de proxectos educativos difíciles de compartir; ou en canto ás propostas de calidade educativa que se manexen; as metodoloxías de traballo que se propugnen e o tipo de alumnos que se queiran atender. E igualmente  serán moi importantes as medidas que se vaian adoptando respecto da participación dos distintos compoñentes da comunidade educativa na vida dos centros, as preferencias de atención-financiamento á privada ou á pública, ou as subvencións a centros que diversifiquen por xénero ou outra razón? Todo un panorama para que cunda o desconcerto ou a “preocupación” en moitos pais (Ver:http://www.20minutos.es/noticia/2228283/0/comunidad-educativa/preocupada-aplicacion/lomce-valencia/)

, especialmente en cantos quererían que estes anos dos seus fillos non fosen para a súa mera clasificación sociolaboral e para algo máis que a constatación temperá da existencia de ganadores e perdedores sociais. Ou tan só para que non se lles adoutrinase co medo e a inseguridade. E aínda pode aumentar máis esta desconfianza, pouco propicia á felicidade compartida. É moi inquietante, de fondo, o servilismo de moitos dos nosos responsables de asuntos educativos ante as directrices que emanan da OCDE e da propia Comisión Europea, instancias esforzadas en propugnar unha concepción utilitarista e meramente reprodutiva das clasificacións sociais, por encima de calquera outra concepción humanista.Vexan, se non, a presteza que se deron para dar canle normativo ao canon bibliotecario (0.20 euros por libro, en bibliotecas públicas de localidades maiores de 5.000 habitantes), un paradigma do moito que aprecian a lectura, nun país xa por si tan lector e, ademais, con gran maioría de centros docentes sen orzamento ningún para esta actividade primordial en calquera sistema educativo. (http://www.eldiario.es/clm/gobierno-aprueba-pago-prestamo-bibliotecas_0_290121236.html).

 
Sempre hai quen se alegra por estas decisións xeniais e expeditivas: se non, non se tomarían. O estúpido é crernos cos ollos pechados as explicacións que as acompañan, cando o que evidencia tal xestión política irresponsable é crer que a educación e a cultura non son unha obrigación pública. Pero, volvendo ao principio, a volta ao cole nin é feliz nin infeliz: o da felicidade sempre foi un bo mito para engatusar a credulidade, como testemuña toda a historia da Filosofía, a da Política, a da propia Historia e as inauguracións oficiais de curso, ademais da maioría dos contos e a propaganda,  tan propicios como maleables para a exemplaridade da orde instituida de cada época. A paradoxal felicidade que nos depare o inicio deste curso, aínda que servirá para o exhibicionismo satisfeito dalgúns, difícilmente non xeará o sorriso de case todos cando constatemos que será aproveitado para enraizar máis a mediocridade do pensamento e da sa convivencia. No caso de Ulises, a volta a Ítaca  durou dez anos, sobrados para constatar  o orgulloso proceder duns poucos, ocupados en “devorar os seus bens e ultraxar á muller dun varón eximio  que xa se figuraban que non ía volver” (Canto XXIV). Este curso 2014-2015 porá en evidencia ata que punto queremos que a situación de expolio do ensino público culmine ou se ansiamos que se fortalezan con algunha seriedade os recursos culturais e pedagóxicos a disposición de todos.

Manuel Menor Currás
Madrid, 03/09/2014

TEMAS: Inicio de curso, LOMCE, Felicidade pública, Educación pública, Canon bibliotecario, Orzamento, PIB educativo, ECOFIN, Odisea, "Mellora educativa democrática", Síndrome de Penélope