Con Méndez de Vigo, a vida educativa segue igual

O diagnóstico, de Julio Iglesias, é de 1969. O “Libro branco” dese ano era máis avanzado que o que agora di e fai o sucesor de Wert 

A variación de temperatura deste fin de semana disparou as conversacións rutineiras cara ao  “cambio” do tempo e, tamén, do clima. A miúdo, unha cousa leva á outra e, con frecuencia, á confusión de escala. Igual que confundimos o vivido co que realmente sucede. Non sabemos valorar como as guerras que vemos na tele son similares ou peores que as dos nosos pais ou avós, a ocultación que os medios nos fan do que está sucedendo para que sigamos sendo consumidores compulsivos, que cambia e que non cambia. Como cambiamos sen decatarnos e como nos cambian ou deixan como estabamos é algo que, ademais, en vésperas electorais pasa sempre a primeiro plano. “Cambiar”, para moitos, é que imos ou iremos a mellor. Para outros, en cambio, será perder o compás e perdernos. Non é o mesmo ser vello que mozo -con todas as mesturas perceptivas de tan inevitable condición- e ata non é o mesmo unha época que outra para falar destas cousas. Cando, en 1984, Mercedes Sosa cantaba a súa Cambia, todo cambia, aínda nos faltaban unhas cantas experiencias para poder dicir que cambiou e que segue igual no noso mundo. Aínda que nos siga conmovendo a voz da cantora de Tucumán, hoxe discutiriámoslle moito que dixese que “cambia o superficial/ cambia tamén o profundo/ cambia o modo de pensar/ cambia todo neste mundo”.

Tempos non tan cambiantes

É difícil coincidir. Sempre haberá, ata, quen se empeñe en que non pode ser como estudemos a fondo. Por iso, a Historia -non as historietas- axuda a aclararse con isto dos cambios e inmobilismos. Pronto advirte que non todo cambia co avance cronolóxico, que hai cousas que parecen non cambiar nunca mentres outras cambian de contino. Para moitas fan falta anos e ata séculos, polos seus cambios lentísimos non veremos en que paran por moito que vivamos. Vivir en 2015 non quere dicir, xa que logo, que todo sexa tan distinto de 1975, 1968 ou 1953. Estes últimos días, non faltaron os que se empeñaron en mostrar o moito que cambiaramos nos últimos 40 anos. E perfectamente podían recontar gran cantidade de condutas, pautas e cultemas reincidentes no que fomos. Hai días en que a prensa transmite voces e imaxes das que Carandell foi espléndido coleccionista en Celtiberia show, ben indicativas de continuidades sen fin.

Vese mellor nas vésperas electorais. Moitos votantes -os máis difíciles de convencer nas campañas- votan sen entusiasmo. Dabondo saben que, logo de telo feito varias veces, case nada cambia porque os candidatos digan que vai cambiar. Os que mellor coñecen a xestión dos asuntos públicos saben mellor que ninguén canto segue como sempre, con similares reticencias, ata, ás que contaba Larra e coma se todo estivese deseñado para unha inamobilidade eterna. E é que, á marxe dos tempos longos ou curtos dos historiadores -distinción principal para non learse con isto do cambio-, é máis fácil cambiar as palabras, facer fluctuar as denotacións e connotacións do seu campo semántico. Pódellas diminuír, aumentar, anular, diluír, e que pareza que a realidade se prega á nosa verbalidade, ou que a realidade única é a que abarcamos con esas palabras. A aparencia e o afago é o que importa en campaña, non a realidade.

Os cambios de Méndez de Vigo

 
No ámbito educativo, temos moita tradición nestas lides. Desde xuño, pasou a primeiro plano da política do Ministerio o término “dialogar”. Sen dicilo, Méndez de Vigo deixou implícito o pouco dialogante que fora o seu antecesor. E como signo de “cambio” ha ir facendo leves anuncios dulcificadores, sempre ben arroupados pola prensa condescendiente. No canto de números que deberían dicirse para concretar significados, botou seleccionadas palabras ao aire sobre as reversións de recortes, reducións da ratio alumnos/profesor, reposición de efectivos docentes. Habería así -con palabras adecuadas sen cuantificar-, un cambio significativo na traxectoria dun Ministerio tan desacreditado pola cerrazón verbal de Wert/Gomendio. Que non era propiamente”cambio”, senón fantasía publicitaria, era fácil de ver. Non escolleu, palabras como “LOMCE” -cuxa implantación proseguirá coma se nada houbese que dialogar e cambiar. Tampouco “Orzamento educativo”, cuxa redución, recorte, limitación -ou como queira chamalo- proseguirá en educación ata o 3,7% do PIB en 2016. Salvo que consiga que Bruxelas lle permita outras cuantificación, a iso comprometéronse. É dicir, que sen milagrería algunha, teremos mellor educación a conta de seguir rebaixando recursos: o cálculo rolda os 4.000 millóns. E menos mentou “Fracaso”. Por exemplo, o xa cantado coa posta en marcha da FP-Básica, tanto porque os matriculados case non chegaran á metade do que fose preciso -apenas chegaron a 50.000-, canto porque os que promocionarán, apenas rozarán o 50%. Coma se volvésemos á FP-1 de 1970, un ghetto sen saída nin “mellora”.

Este novo “diálogo” ministerial completouse coa decisión que comentabamos fai uns días. Un presunto experto que medie entre o Ministerio e a cidadanía, pero elixido polo Ministerio, vai sinalando cambios que hai que facer. Non o que fixeron mal ou moi mal-e corrixilo-, senón sempre algo que teña que ver coa profesión docente e como hai que tratar aos profesores, pois á fin e ao cabo eles son os responsables de executar as leis educativas. E aí está, cal pitonisa de Delfos, largando moita poética, con moi pouca lírica e nula épica. De momento, mentres non solte a súa revelación completa noutro “libro branco”, finxindo ser o único en descubrir o importantes que son os profesores en educación e, a continuación, abigarradas sentenzas cuxa inspiración xa intuír. As da LOMCE e os seus instigadores, a quen debe obediencia Méndez de Vigo. Probablemente Marina nolas venda adornadas dalgunha bibliografía adicional, en inglés por suposto, para que aparente máis autoridade. Para que logo digan que non quere dialogar e cambiar Méndez de Vigo. Con ese prezado Estatuto da profesión docente, ao goberno de Rajoy non lle faltaría nada para deixar o sistema escolar, en bastantes aspectos, á altura de 1969 e, nalgúns, máis ou menos á altura de 1914: como hai 100 anos. 

Marcha atrás

Se en orzamentos retrocedemos máis ou menos ata 2007, para outros asuntos esas datas só son unha referencia aproximada. No “Libro branco” que precedeu á LXE, a lei da EGB en 1970, aparecen críticas, por exemplo, á selección de alumnado que a esta LOMCE non lle importan: avance ou retroceso? En Internet son moi accesibles, igualmente, La Gaceta de Madrid e o BOE. Aí están as secuencias de resolucións e decretos que, en nome da sacrosanta “liberdade de ensino”, percorreron toda a etapa da Restauración canovista e a súa crise (1875-1931), deron pábulo á depuración de mestres (1936-1943 especialmente), e alargaron a coherción da liberdade de ensino, a de coñecemento e conciencia de moitos profesores e alumnos ata non se sabe cando. No seu nome, con todo, explícanse moitas “melloras” da LOMCE. Por exemplo, as que limitan a autonomía do profesorado ou favorecen -subvencionadas con diñeiro público- a discrimnación por razón de sexo, a máis diso outras en que os máis desfavorecidos quedan en situación claramente desigual. Aí está tamén, por exemplo, a inexistencia de políticas consistentes de infancia -case exclusivamente grandes proclamas-, mentres Save the Children insiste en que un de cada tres pícaros españois está en risco de pobreza. A pouco que se lles pregunte, enseguida establecen unha estreita relación dos que  a sofren co “fracaso escola”?. Non era iso o que se ía a corrixir coa LOMCE? Disto nada sabe o Sr. Méndez de Vigo e non se sabe se sabe algo o Sr. Marina, o seu delegado para poñer en orde outros asuntos con que expiar os males educativos. 

É dicir, que nin sequera invocando este instrumento fundamental da democracia, o “diálogo”, hai garantía de poder certificar fehacientemente que cambien algúns dos destinos patrios que todos os próceres do lugar non escatiman en proclamar vitais. Máis ben parece que haxa continuidade en canto, de tempo antigo, foi e segue sendo motivo de desencontro cidadán. Falamos de cuestións de fondo moi anteriores ao 20-N de 1975; dunha cultura social que se cultivou a fondo nos corenta anos que precederon a esa data e moito antes, e que -como o machismo- segue aí coma se tal cousa. Aristóteles xa falaba no 360 a.C. do primordial que era “a palabra”, algo moi distinto de “a voz”, que tamén teñen os animais. Logo de 24 séculos, haberá que seguir reclamando con el o prestixio e a importancia do diálogo e a palabra e que non a ensucien con sucedáneos cambiantes a conveniencia de parte. Porque “é o propio dos humanos: posuír, de modo exclusivo, o sentido do bo e o malo, o xusto e o inxusto, o conveniente e o daniño”. E porque o home -como o ateniense proclamaba- é “un animal político”, que se fai completo en comunidade e non na trampa torticera da linguaxe. Se nos asuntos de educación de nenos e adolescentes -tan fundamental para que a palabra poida cumprir o seu sentido comunitario adecuadamente cando adultos- se modulan así os “cambios”, ninguén confíe en exceso tampouco en que “cambiar”, noutros moitos ámbitos, só aluda a mero recambio, de personaxes e personaxiños e pouco máis. É propio da Historia estudar sobre todo “o cambio”, pero en 1969, Julio Iglesias xa cantaba escéptico e fondón que La vida sigue igual.

TEMAS: Cambio histórico, Inmobilidade política, Palabra, Consenso, Política, Aristóteles, Méndez de Vigo, Save the Children, LOMCE, Orzamentos educativos, Recortes, Profesorado


Manuel Menor Currás

Madrid, 23/11/2015

O LIBRO BRANCO de José Antonio Marina sobre a PROFESION DOCENTE (Escolar) trae páxinas marcadas

En vésperas electorais chama a atención que este profesor e ensaísta se metera nunha tarefa que non representa ao profesorado e só o distrae dos seus problemas

As vésperas electorais son pródigas en trampantoxos. Para facernos esquecer as malas faenas do seu antecesor, Méndez de Vigo decidiu que lle acompañe no ruedo un monosabio que fixe ben que falta para culminar o gran toureo do ensino público nesta lexislatura. José Antonio Marina, currante de aula como centos de miles de profesores -e ensaísta con percorrido-, aceptou o encargo e está a facer uso sobrado do candeleiro ao que o subiron. A base de intermitencias nos medios e aparente contraste cos dicires do Ministerio, prepáralle ao desconcertado substituto de Wert as pezas adecuadas -como llas poñían a tantos protagonistas da escopeta nacional-. É o que lle faltaba ao proxecto de “Mellora da calidade educativa”: un taumaturgo que por fin poña orde autoprofetizado nas malas “herdanzas”. Ata hai pouco, isto facíase ás agachadas. Con Méndez de Vigo, cóntase coa servidume mediática, con que este intermediario pontificase pouco e que todo o mundo estaría encantado. Todos lle enviarían achegas sen fin e, con moita elegancia e desenvoltura, faríaas chegar ao Sr. Méndez de Vigo, toureiro principal do reino.

A representación

Non está a ser así. Persoas cualificadas ás que lles solicitou expresamente o seu criterio desmarcáronse. Co cal, xa se está preguntando: Quen representa aos docentes? Moi boa pregunta, oportunista para tempos como estes. Pero moi rara en quen leva tantos anos na docencia e, presuntamente, en tarefas “culturais”. Aos seus 76 anos, debeu vivir aqueles gloriosos en que estas cousas non se preguntaban, e como foi para que os que traballan no ensino teñan dereitos laborais e sociais, con convenios que os regulen. Os colexios profesionais a que agora apela máis ben nos retrotraen ao sindicalismo vertical e os seus arredores. Só cando aquilo xa se desmoronaba do todo, foi posible que moitos profesores se organizasen e que o de Doutores e Licenciados de Madrid publicase no seu Boletín, o 2 de febreiro de 1976, que a súa Xunta Xeral aprobaba “a alternativa para o ensino” cunha plataforma reivindicativa que, entre outras condicións inexistentes, pedía 30.000 pesetas. É imposible que ignore como se chegou a esa proeza, cando aquilo fora espazo privilexiado do falanxismo. Ou como evolucionou a xestión daquelas demandas de entón: houbo moitas folgas polos incumprimentos do pactado. Non participou en ningunha? As melloras que houbo chegáronlle gratuitamente do ceo? Nunca as necesitou por ter algún xene especial?

Ao Sr. Marina pareceulle ben entreterse en servir, ao Sr, Méndez de Vigo e ao PP, guapos pretextos para que os asistentes a esta corrida axiten o pano a pesar de tanta faena aparente de aderezo. Vai haber un módulo profesional en tauromaquia, pero que non nos faga proclamar que a corrida é estupenda. Distraída si é, porque leste “libro branco” que está a piques de engadir á súa prolífica colección ten moita graza. Antes, os dous libros brancos educativos famosos facíaos a Oficina Técnica do Ministerio e tiveron moita importancia. Como documento de época séguena tendo. En 1969 -en vésperas da LXE de Villar Palasí-, Bases para una política educativa. E en 1989 -en vésperas da LOXSE-, o Libro blanco para la Reforma del Sistema Educativo. Estiveron un tempo relativamente amplo no debate público -obviamente, coas distancias que, coa Lei Fraga por medio, van dunha a outra data. Ofrecían unha consistente mirada sobre o momento do sistema educativo escolar como un todo. Agora -a pesar das redes sociais- imos a menos. Foi encargado a un suposto connaisseur, como maneira de externalización á baixa da que ninguén sabe as contrapartidas. E, ademais, ás présas e correndo, queren abducirnos ao final da lexislatura con que a pedra de toque do sistema educativo son os profesores. Sen petición de perdón nin rectificación previa, estes actos de amor... quen llos cre?

Que se representa?

Ninguén vai discutir que as cuestións relativas ao profesorado non sexan relevantes. Todo o contrario. Cada vez hai máis expertos para quen ningunha política educativa será boa se non empeza por ocuparse en serio de que os que se ha de encargar de aplicala nas aulas teñan os medios adecuados ou de que saiban e poidan facer ben o traballo que lles corresponde. Dalgún modo todos os políticos caeron na conta diso, cando menos como declaración ritual. Ningunha lei con pretensión relevante deixou que o BOE non o expresase.

Agora ben, as secuencias lexislativas non proceden por saltos no baleiro. Ninguén dá creto a que, xusto agora, cando culmina unha lexislatura atroz co sistema educativo -e co profesorado-, un carameliño sexa indicativo de que van ocuparse de que sexan profesionais autónomos, pinten algo nos centros máis aló de ser vixiantes dos adolescentes ou que memoricen catro cosas xenéricas para unha proba externa. Vaise a coidar que saiban e poidan facer un traballo que teña sentido e mereza a pena? Se alguén desconfía do vello criterio de que polas obras os coñeceredes ou cre aínda que os nenos veñen de París ? sería o colmo e máis agora, despois do masacre do día 13-, poida que se crea este asunto distractivo.

A pregunta máis urxente é: A quen representa o Sr, Marina? Só sabemos quen o elixiu e non sabemos nada sobre do percorrido que vaian ter as propostas que lle cheguen: con que criterios está a seleccionalas, por que rexeitará moitas ou escollerá as prefixadas? Todo ese campo e os seus axustes a pautas analizables con rigor representativo escápansenos. Un misterio que non se fai máis transparente a conta de exercer como profesor, ter unha bonita web e escribir unha ecléctica tipoloxía de libros divulgativos. Sería lamentable que, por mor de tan pouca transparencia, moitos dos seus antigos lectores revisasen a fondo a fiabilidade do que leran asinado por el.

Ocorrencias representativas

Este libriño branco vén coas follas marcadas e é de mal agoiro saír cada día con algunha ocorrencia que, en plan illado podería ter graza se non estivese xa pasada de data. Por exemplo, a de que se pague aos profesores segundo o rendemento dos seus alumnos, é dicir, as súas notas ao final do curso ou ao final do Bacharelato. As medias estatísticas poden ser moi interesantes como proceso de análise, pero a docencia non é unha cadea de montaxe. Ademais, desde os anos 80, sabemos polos expertos americanos que non funciona para o que se supón que debería funcionar, senón para efectos perversos que deterioran máis o sistema baixo aparencia de eficiencia. De similar cariz son outras moitas ocorrencias que estes días foron saíndo á prensa. Tantas, que nin é relevante se as dixo ou non o Sr. Marina, porque do que se trata é que renda a idea de que este señor -en nome de Méndez de Vigo- se preocupa en serio de poñer rigor onde -segundo deixa entrever esa prensa adicta- só hai barullo. Ninguén cae na conta de que é contraditorio? Se levan gobernando a tira de anos e, ademais, fixeron da vida dos traballadores da Educación -dos de Sanidade e outros servizos- unha servidume con medios con todo tipo de trabas, mentres llo poñían en bandexa aos patróns do ensino privado.

O neoliberalismo está moi ben para os amiguetes, pero non para os currantes nin para quen depende destes servizos. Que non se estrañe o Sr. Marina de que haxa quen lle dixera que non ás súas peticións de colaboración. O seu colaboracionismo, aínda que non o crea, é unha especie de traizón. Deixa a moita xente polos chans, coma se fosen uns mexericas. Talvez non caia na conta que concorda cos que non puideron tolerar que se puxesen en evidencia mentiras soadas. Sobre todo, aqueles dous famosos decretos de 2012 en que presumiron de eficiencia gobernamental a conta de descontar salarios e recursos, aumentar horas de traballo, cocientes de alumnos ou derivar profesores cara ao paro nun ERE que sacou de no medio a 30.000. Os miles de millóns recortados en ensino e que non cesaron. Pois baixarnos ata o 3,7% do PIB en 2016, o que representa uns 4.000 millóns máis- é todo un signo de aprecio polos docentes e o ensino.

É probable que o Sr, Marina non se decatase, porque estivese noutra cousa: soster vivos neste momento ao redor de 50 libros nas librerías é un milagre, outro milagre. É posible que sexamos lerdos e non entendamos tantos repetidos xestos de amor durante esta lexislatura, mentres os aumentos de taxas e baixada de contías de bolsas fixeron que unha infinidade de familias alimentaba o gozo de que o seu fillos non puidesen ir á universidade. Igual debe suceder coa ausencia de políticas de infancia, cando segundo Save the Children -e confirmación de Cáritas- un de cada tres nenos españois estea en risco de pobreza e exclusión no noso país. Será que a maioría de sufridores ten afección á demagoxia, empezando por algunhas asociacións de pais empeñadas en que os comedores escolares estean abertos. É probable que só os que controlaron os recursos de Educación estes anos ignoren que eses nenos e adolescentes son os candidatos perfectos para o tan manoseado iticos del PP esgrimen tanto: ndidatos perfectos para esa cosa que nuestros queridos polsores interinos hacia el paro con una es "fracaso escolar", e que, ineludiblemente, moitos repetirán a desgraciada vida dos seus pais. Ben. Pois agora, resulta que segundo as felices iniciativas que se supón vai iluminar este libro nada branco de Marina, nada de todo isto debe suceder. A clave está no profesorado e, por tanto, todo irá ben se se lle amarga a vida un pouco máis. Xa temos o chibo expiatorio no ruedo.

Fóra da disputa política

Recentemente, o Sr. Marina aludiu ao seu desacordo coa LOMCE e a que está encantado de “colaborar” a sacar a educación da política, porque “estou” di- “fóra da disputa política”. Iso non lle dá maior creto neste traballo que asumiu voluntariamente. Karl Manheim xa deixou dito que non hai discurso máis ideolóxico que o que se presenta como non ideolóxico. E falar de “bos mestres” coma se da industria automobilística se tratase, soa a rancio discurso nada “natural”. Para ser consecuente, antes de publicar este Libro branco sobre a profesión docente, debería estudar cal é o papel que esa lei orgánica atribúe a profesores e mestres, e como os proletariza moito máis do que xa están. Ese regreso explícito cara ao taylorismo puro e duro -tan do pragmatismo pecuniario do Ibex-35 e da OCDE-, debe subxugar a este profesor polo amor especial aos da súa especialidade. No currículo que esta lei -aséptica?- leva aparellado, a Filosofía foi diminuída un 66%, -incluída Educación para a cidadanía- que, normalmente, ensinaban os seus colegas. É moi estraño que se metera nesta película, cando o mapa cognitivo de que debera ocuparse como docente quedara tan tocado. Para maior abondamento, a cosmogonía que rezuma esa lei -desinteresada?- é fantástica polo antiilustrada que resulta en 2015. Pero talvez o papel que se lles asigna aos novos profesores aos que Marina contribuirá a mellorar co seu deseño de carreira docente, achegue novidades insospeitadas desde o terreo da autoaxuda.

Compañeiro de quen

De ilusión tamén se vive. Algo máis que compañeiro de viaxe, Marina pronto poderá enriquecer o seu currículo persoal con esta contribución ao ben do ensino español. Probablemente lle mereza algún saldo honorífico engadido. Pero se decide continuar neste aguerrido servizo, sería de agradecer que, na introdución do seu “libro branco” non se esquecese dos antecedentes desta procura da pedra filosofal do ensino. Hai antecedentes memorables, en idéntica liña de complementariedade á que o seu traballo vai proporcionar á LOMCE. Por exemplo, un libro que editou Educación en 1938 en que se contaba o ideal de mestre vocacional e con que debía armarse aquel infausto soño: Curso de orientaciones nacionales de Enseñanza Primaria (Burgos, Hijos de Santiago Rodríguez, 2 tomos). Un amplo grupo de mestres foi aleccionado en Pamplona aquel ano para que se fosen decatando do que debían facer. Aquel curso dun mes, dirixido por un militar, tan gravado tívoo Marta Mata que escribiu sobre el en Cuadernos de Pedagogía, en setembro de 1976. Se lle parecese unha bobada ir tan atrás, o Sr. Marina non debe esquecer o que deixou prefixado Wert nunha proposición non de lei. Despois de ningunear aos lexítimos representantes dos profesores, non alcanzou a ser debatida. Pero está rexistrada co nº 162/000613, desde o 26 de abril de 2013, no Boletín Oficial de Las Cortes Generales del  do Congreso de los Diputados.

Como home de lectura que parece ser, os seus queridos lectores agradeceríanlle profundamente que recapacitase. Entre as moitas directrices que compoñen a aristocrática República de Platón, hai algunhas especialmente convenientes a este caso: a 2.20 e 21 entre as mellores. E se se prefire a ironía, talvez debamos quedarnos con que é preciso falar primeiro da música que da ximnástica (II.17). Sen confundirse, para o que a visión do refraneiro popular é aínda máis utilitarista do que o que vai ser este marcado libro branco. Dos máis de 500 refráns transcritos por Martínez Kleiser aquí aplicables, quedo co máis positivo: “Coidando onde vas, esquéceste de onde vés”.

TEMAS: reforma educativa, Contrarreforma, Utilitarismo, Economicismo, Formación do profesorado, Fracaso escolar, Calidade educativa, Carreira docente, Libro branco, J. A. Marina.

Manuel Menor Currás

Madrid, 18/11/2015

Entrevista con Alfredo Pérez Rubalcaba

Manuel Menor

O Museo do PRADO fala do seu futuro próximo co Bicentenario como obxectivo

Definir que facer co Salón de Reinos -do antigo Palacio do Bo Retiro- é un reto. A exposición “Arte transparente”, un bo presaxio do novo Prado definitivo.

Case pasaron 200 anos desde que o actualmente chamado Museo Nacional do Prado abrise as súas portas. Pronto se celebrará o seu segundo Centenario. Para recordalo, oportunamente, e recordarnos que debemos recordalo, en cuestión de días vimos dous actos relativamente complementarios. Por unha banda, unha pequena pero intensa exposición que chama a atención sobre o preciado “Tesouro do Delfín” e, por outro, un acto aínda máis protocolario que efectivo da cesión definitiva do que fora ata non fai moito lugar de ubicación do Museo do Exército.

Salón de Reinos

Ata fai dez anos, o que fora Salón de Reinos no goberno de Felipe IV, albergara diverso tipo de recordos e obxectos de carácter bélico durante 150 anos, sen que perdese a súa estrutura orixinal. servira para albergar as principais festas rexias e como salón do trono cando o Palacio do Rei formaba parte do Bo Retiro. Ese vestixio da monarquía austríaca foi o sitio orixinal en que estiveron colgados polo menos seis cadros de Velázquez, entre os que destaca “A rendición de Breda”. O pasado 22 de outubro, representantes de Cultura e Facenda cumprimentaron os acordos de cesión definitiva ao dominio do Museo do Prado deste amplo resto daquel Palacio. Cinco días máis tarde, na primeira sesión plenaria do Real Patronato do Museo acordouse que, antes de que finalizase o ano, convocaríase un concurso internacional de ideas para a redacción dun proxecto de rehabilitación e adecuación museística deste Salón de Reinos. Haberá que esperar a 2019 para ver se a celebración do Bicentenario do Prado pode celebrarse coa efectiva adaptación deste conxunto á ampliación aínda inconclusa das instalacións que a pinacoteca española máis notable necesita para estar ao ritmo e nivel que os tempos actuais están esixindo de todos os museos importantes do mundo. Corría 1995 cando, ao fin, logrouse que este Museo saíse da estreitez de miras en que estaba encorsetado. Un plan de acción e modernización consensuado facilitou que puidese ter vida propia e cumprir máis adecuadamente o seu papel social. Hoxe, afortunadamente, aquela folla de ruta está cumprida en gran medida. Queda agora completala coa nova dotación de espazo e que aquel proxecto de fai 20 anos poida ser avaliado fehacientemente para ver que falta e que sobra nas funcións que debe cumprir. É un tempo xa razonablemente amplo para pararse a comprobar se mereceu a pena, e o momento do Centenario proporcionará unha ocasión óptima para levala a cabo.

O Tesouro do Delfín

Como toda institución, os museos falan e din cousas dun ou outro modo. Dino co que fan e, tamén, co que din que fan. Os catálogos e exposicións a que dedican tempo e esforzo son os mellores modos de oír que nos di un museo sobre si mesmo. Neste sentido, entre os varios acontecementos últimos de carácter puntual que están tendo lugar, a chamada de atención sobre algúns cadros que se expuxeron recentemente -por exemplo o San Pedro penitente, de Murillo, pertencente aos Venerables de Sevilla- volve falar da categoría internacional que O Prado está confirmando en canto a traballos de restauración e documentación artística. Hai, de todos os xeitos, estes días -ata o 10 de xaneiro- unha exposición peculiar que non xira directamente en torno ás artes dominantes neste museo, e que leva por título: “Arte transparente: a talla do cristal no Renacemento milanés”. Esta cita museográfica é un pretexto magnífico para falar de si mesmo, e dun patrimonio que estivo máis ben afastado da ruta habitual dos visitantes. O “Tesouro do Delfín”, herdanza de Felipe V de parte do seu avó Luís XIV de Francia, estivera ata agora no piso baixo do edificio de Villanueva, nunha zona de especial protección a causa do tipo de pezas, o seu tamaño e a cotización que han ter entre os coleccionistas. Na redistribución dos materiais expositivos do museo, entra agora resituar esa magnífica colección nunha zona próxima á entrada da porta de Goya onde, a recado, será pronto obxecto de atención relevante do público. Este proxecto inmediato levou a que esta exposición de “arte transparente” sexa un adianto de indubidable interese. Primeiro, para que sexa máis visible este preciado material que ten o museo, para moitos inadvertido. E segundo, porque presaxia que a súa futura presentación será capaz de manter unha boa conversación cos visitantes, ao facerse palpable o seu alto valor e moi agradable a visita.

A presente exposición é un anticipo do que será a nova sala que albergará o Tesouro. Para moitos será un bo descubrimento, non só por tratarse de algo distinto en grao sumo principal do Prado, a pintura de “a escola española”. Tamén porque, como tal exposición, ten na súa brevidade incitadora, dúas calidades de moi bo nivel. En primeiro lugar, unha gran contextualización complementaria de materiais documentais que permiten unha lectura moi certeira da capacidade expresiva que poden ter estes materiais ricos polo seu valor intrínseco aos que se lles engadiu un magnífico traballo artesá-. O gusto e a riqueza danse a man en traballos como estes para fortalecer un medio de distinción só ao alcance de moi poucos. Os temas decorativos -en sintonía cos que priman no renacimiento dos grandes temas clásicos- son unha ocasión máis de demostración. E en segundo lugar, o traballo estrictamente expositivo da mostra, que permite que esa lectura poida ser feita con gran pracer. Pola disposición das vitrinas, a luminotecnia rasante que permite destacar mellor o tallado das pezas, e polo fondo en que se enmarca: a pequena sala elixida, na zona dos Xerónimos, semella neste momento un pequeno Xoieiro co “Tesouro do Delfín”. Na súa ubicación definitiva, lucirá en todo o seu esplendor.

Cara ao “Campus” do Prado

Quedan tres anos para o Bicentenario e, na medida na que se vaia achegando, probablemente o Prado acabe mostrando novas facetas de renovado interese e, oxalá, de crecente atractivo. Non será a menor a que permita ver en 2019 a calidade urbanística que cobra toda a contorna, ao combinarse o edificio de Villanueva e Patio dos Xerónimos co Casón do Bo Retiro e con este Salón de Reinos que haberá que dotar de contidos. O valor deste “campus do Prado” será duradeiro na medida en que saiba conxuntar funcións complementarias que non deixen de lado o que debe ser un museo do século XXI

TEMAS: Museo Nacional do Prado, Bicentenario Museo do Prado, Casón do Bo Retiro, Salón de Reinos, Edificio Villanueva, Patio dos Jerónimos, Tesouro do Delfín, Arte Transparente.

Manuel Menor Currás

Madrid, 02/11/2015