Coñécense os eixos do pacto educativo, pero non o que se acordou

Persisten serias dúbidas respecto de que do documento de bases en proceso poida derivarse unha lei consistente, capaz de xerar a mellora de calidade democrática que necesita o sistema educativo.

Foron 15 os puntos que, desde o día 07.11.2017 marcaron os traballos prioritarios que, ata o pasado 13 de decembro, ocuparon á Subcomisión parlamentaria a fin de que o Goberno teña un documento de bases con que elaborar unha nova lei educativa. O primeiro a sinalar como relevante é que un documento destas características, relativamente aceptable, é unha novidade fronte a unha asentada tradición de once leis orgánicas alternantes, contrarias entre si en non poucos aspectos, todas lexitimadas no entanto para desenvolver o art. 27 constitucional.

Consenso e disenso

Vén ao recordo por tal motivo que, polo menos en tres ocasións, se propuganase algún tipo de pacto educativo e que sempre fose desbotado. Esperanza Aguirre opúxose especialmente ao proposto por un conxunto de organizacións lideradas pola Fundación Encuentro en 1997. Por entón, andaba ás voltas coa súa invención de “As Humanidades” -que tantos votos lle traería- e non menos fervor mostraba coa “liberdade de elección de centro”, cara a onde pastoreou aos crentes no mecanicista ascenso social polo esforzo individual nos estudos. Antes de que saíse a LOE en 2006, duras foron as negociacións en que andou Alejandro Tiana para sacar esta lei adiante. Soadas foron as protestas, á súa vez, contra un sector dos colexios católicos liderado polo salesiano Manuel de Castro, que se inclinou por un pacto. Pero o máis sonado -e máis próximo- foi que, desde 2009, na etapa ministerial de Ángel Gabilondo, os populares rexeitasen o que practicamente concluíran Sandra Moneo e Mario Bedera. A inspiración que viña de instancias tradicionalmente moi asentadas na educación cos seus particulares intereses, e o vento demoscópico a favor, fixeron que, moi pronto, a precociñada LOMCE nos fose servida en 2013 pola parella Wert-Gomendio como ultimísimo menú en “mellora de calidade”. Se agora se interrompese esta tradición de disentir, loado sexa o que acaba de describir Europapress como recambio do anterior.

De momento, no entanto, pouco máis cabe alabar. Aínda que a noticia que adiantaba esta axencia o pasado día 12 incluía fronte a todo prognóstico que se incorporaría ao debate a cuestión da “Relixión”, tamén engadía que, aos ollos dalgún participante, o posible acordo neste asunto non pasaría de “ambiguo", pois debería incluír o cuestionamiento dos Acordos coa Santa Sé asinados por España en 1979. Non só non era o caso, senón que, no corpo da noticia a axencia incluía o desacordo total dun conxunto de 60 organizacións que, lideradas por Europa Laica, suscitaran para dous días máis tarde, a entrega no Congreso de 54.000 firmas esixindo a súa derrogación.

Haberá que estar pendentes, pois, dos supostos que se acorden nesa área -e nas outras catorce- para ver que corsés se prestableceran a fin de que a pretendida 12ª lei que rexa o sistema escolar da educación española sexa merecente de mellor consideración que a LOMCE vixente. De paso, destacaremos as físgoas por onde se tratarán de soster as posicións diferenciais que, privilexiadas para un sector minoritario da cidadanía española, case sempre han ter acomodo e, ata, subvención a conta do Estado. E só así se poderá concluír se realmente se trata ao fin dun pacto social e político ou se, ante todo, dun politiqueo coxuntural, amparado nun número relativo de escanos no Congreso pero insuficientemente arroupado polos axentes sociais. Neste segundo caso, a inestabilidade agora existente proseguirá.

Podería ser así e só fai falta botar a vista atrás lixeiramente: o supostamente pactado fai corenta anos, no artigo 27 da Constitución, non pasou de ser un xenérico consenso básico, pero “non político” propiamente, pois de inmediato todos os firmantes disentiron del. Como xa estudou Manuel de Puelles en 2007, Oscar Alzaga, por exemplo, dixo en xullo de 1978 -no momento de presentar enmendas-, que o acordo podía ser “suficiente” pero non satisfacía na súa totalidade a ninguén, polo cal “a UCD vai combater neste Parlamento para que, pola vía de lexislación ordinaria, se cumpra o seu programa electoral e o seu programa educativo”. No Diario de sesiones del Congreso daqueles días constituíntes tamén pode lerse, xunto ao distanciamento do PSOE respecto do que establecera no seu XXVII Congreso -en decembro de 1976-, como Luís Gómez Llorente presaxiou que “os principios que informan o art. 27 poden dar resultados moi diferentes segundo quen sexa o Goberno ou quen sexa a maioría parlamentaria”. Nin sequera fixeron falta dous anos para ver como o que a UCD plasmou na LOECE, reafirmaba os desacordos profundos que viñan do século XIX e que culminaron cos decretos que, desde os inicios do golpe militar en 1936, se tomaron para o sistema educativo que rexería as aprendizaxes das nenas e nenos españois.

Que pesa sobre o que pasa

Ha de desculparse pois, o escepticismo que, se non hai máis explicacións, produce a suxestión de que a Relixión vai perder a posición privilexiada que ten aínda na LOMCE. Non consta que a Conferencia Episcopal Española se mostrase receptiva aos datos que proporciona a enquisa de mocidade que promoveu recentemente desde o Vaticano, nin tampouco ante a que a editorial dos relixiosos marianistas, SM, acaba de facer pública. E as dúbidas encadéanse sen motivos serios para desaparecer. Cobrou corpo na CEE o arrepentimento pola serie de medidas que, en nome da fe, fixeron subir os seus mitrados ao Boletín Oficial do Estado -ou antes, á Gazeta de Madrid e ao Boletín da Xunta de Defensa Nacional de España- co fin de que o que se ensinase nas escolas non tivese o menor atisbo de dúbida ou de torpeza” Abriuse camiño, ao fin, a doutrina que, en 1964, inspirou algúns dos mellores textos do Esquema XIII, Gaudium et Spes, do Concilio Vaticano II? Xa recatequizaron aos case 18.000 catequistas que, dentro dos espazos e tempos escolares, exercen, pagados polo Estado, adoutrinamento relixioso? Os 122.000 euros que, segundo contaba El Mundo o pasado día 11 de decembro, gastou Lucía Fígar para mellorar “a súa imaxe persoal” nos medios, máis aló dos circuítos de correlixionarios cielinos, volverán pronto a donde debería terse empregado?

Tampouco, sen que se coñeza o texto definitivo que vaia remitir a Subcomisión ao Ministerio nos outros capítulos, pode dicirse que o que se estea pactando vaia a ser un acordo leal e consistente. Un capítulo sensible como o dos equilibrios entre o ensino público e privado non se salda simplemente con dicir que o papel do primeiro é “fundamental” na sintaxe de ambas dentro do sistema educativo español. O término é suficientemente equívoco como para deixar o panorama similar ao de subsidiaridade existente, e coa tendencia crecente á desmellora da rede pública, mentres en paralelo prosegue intanxible a súa conversión ás iniciativas que a privacidade empresarial vaia acrecentando nos espazos urbanos mellor situados. Ben está, doutra banda, que se fale no citado documento conclusivo sobre dos “concertos educativos”, da “inspección”, “equidade e inclusión educativa”, “educación especial”, “convivencia escolar”, “ratios por aula”, “éxito escolar”, “obxectivos”, “reforzos e apoios”, “detección temperá, diagnóstico, metodoloxías e avaliación”, “o acceso á profesión docente”, “participación da comunidade educativa” e, ademais de cuestións curriculares, o financiamento básico e cuestións relativas á formación profesional. En principio, parece que por fin existe un mapa de asuntos relevantes que pesan sobre o ensino escolar e, se non está completo, comprende polo menos boa parte dos máis urxentes sobre os que o coherente sería consensuar esixentes políticas democráticas.

No entanto, sen a descrición concreta destes descritores xenéricos, tamén nestes ámbitos proseguirán vivas as tentacións do escepticismo. Esperemos que, polo menos, quede en dúbida deste xeito a cantidade de esquecemento e desprezo que deberon sufrir cantos nestes anos persistiron en tomar en conta estes asuntos -e outros concatenados-, xa fosen profesores, as súas asociacións e sindicatos, xa, igualmente, algunhas ANPAS e sindicatos estudiantís. E ao mesmo tempo, non se ha de esquecer que cuestións tales como a Educación infantil, a dirección de centros ou a formación continua do profesorado, o sentido do para que educar, a educación para unha convivencia cívica, ou o compromiso que o artigo 27.5 da Constitución fixou ao Estado para ofertar prazas públicas suficientes, non teñan visibilidade suficiente na noticia de Europapress. Oxalá non atopen trabas na redacción definitiva do documento, e menos na súa execución -tanto no sector privado, como no concertado e o estrictamente público-, ben porque se queira soster a misoxinia cara ás cuestións de xénero ou ben se desprecen as de índole cultural e socioeconómicas, causantes unhas e outras de inequidade escolar!

Desentullo

Neste itinerario de pactos e consensos políticos, non todo é enunciar nin terxiversar a linguaxe; máis proveitoso sería actuar con determinación, coñecemento e constancia ata a extirpación das necesidades de todos os cidadáns. Esas tres calidades non adoitaron cumprirse nas mellores normas que no seu abundante patrimonio lexislativo ten a historia educativa española. Sempre fallou algunha cando non as tres, e o que adoita detallar a prensa de asuntos correntes tampouco é de bo augurio. Se coa reforma constitucional do artigo 135 confirmouse a tendencia á desaparición do Estado social, para quedarse nun Estado mínimo ao servizo da orde que impón a economía globalizada e os seus axentes, 15 minutos de determinismo destas instancias en 2011 abondaron para reducir os créditos á débeda pública a unha situación de carencia para atender as necesidades dos máis débiles. Un terzo longo da poboación segue tendo problemas coa vivenda, o emprego digno, as pensións, os incumprimentos da Lei de dependencia..., pese a un suposto crecemento económico que El Roto desmenuza en El desescombro, selección de viñetas con que en 2016 analizou a moral política e cidadá que se desprende destes conflitos. Cifuentes, avantaxada discípula de Aguirre nestes asuntos, encaixa nesa paisaxe. Nega os problemas que xera a súa recortada asistencia sanitaria ou, xa no plano máis educativo, vémola reducindo drasticamente o financiamento dalgúns conservatorios. E mentres, acusa aos sanitarios de xerar “alarma social”, acusación que estendeu a cantos -aínda que sexan os seus propios aliados- denuncien algún xénero de deficiencia. Compite con ela Beatriz Gascó, portavoz actual do PP para asuntos educativos nas Corts valencianas, e probable exemplar para algunha viñeta de Rábago: un informe sobre supostas comisións ilegais revela que estivo cobrando un ano da empresa que lles construía os colexios, CIEGSA, unha sociedade pública que chegou a acumular 1000 millóns de débeda.

As fraxilidades en que se move esta suposta mellora democatizadora do ensino quedaron moi patentes o mesmo día en que culminaba o debate do Congreso de Deputados: o Consello Escolar da Comunidade madrileña emitiu ese día un sinal desasosegante. Coa ausencia discordante dos representantes da comunidade educativa, aprobou un preacordo de tal cariz que UGT non só acabou pedindo “volver sentarnos a debater o Acordo Educativo”, senón que a Consellería -cuxas decisións tanto pesan en moitos outros puntos de España- “ofreza unha posición aberta e receptiva ás propostas do noso sindicato”. As discrepancias co contido -e a pretensión de que alí se marcase a pauta ao pacto de Estado- tamén foron compartidas por CCOO-Madrid.

E rebaixas

En consecuencia, as pretensións pactistas de Méndez de Vigo han de poñerse provisionalmente entre paréntese. De tanto postureo poida que só quede unha aleatoria ineficiencia para que ao sistema educativo existente lle cheguen os coidados do coñecemento e a perseveranza que tanto necesita. Pese ao máxico virtuosismo que transpira o anhelo de “pacto”, non cexan os exemplos do esmirrado e eivado que pode resultar. A norma que -a imitación da que hai en Murcia e A Rioja- proxectan en Baleares para as escolas infantís é paradigmática de como atender as moitas necesidades que nestes anos perdidos se acumularon. Alguén ha ter a marabillosa idea de xibarizar a riqueza democratizadora deste nivel educativo achicándoo conceptualmente como “garderías infantís”, en que nin sexan obrigatorios máis de 1,5 metros cadrados por neno, nin luz natural. Esta política educativa pronto debería ir acompañada dun cursiño prematrimonial como os de outrora, para que os futuros papás de liliputienses medios económicos interiorizaran a tempo o equitativa que pode ser unha praza pública nesa “gardería” para os seus posibles vástagos. Sorte, pois, coa preceptiva literaria do pactismo educativo que está en marcha: a sobreatención á Generalitat catalá ampara as rebaixas.

TEMAS: Pacto educativo. Consenso/disenso. Relixión. Escola privada/Escola pública. Educación infantil. Artigo 27 Constitución. Leis educativas. Estado social.

Manuel Menor Currás

(Madrid, 16.12.2017)

Volve soar " a ideoloxía" como estrataxema para soster o imposible

A política educativa, como outras moitas, é especialmente sensible ao cruzamento de intereses, algúns encubertos baixo o paraguas de privilexios doutras épocas, coma se de algo “natural” se tratase.

É frecuente que, ao falar das políticas educativas -ou de cuestións en que o cruzamento de intereses e modos diversos de afrontar unha determinada situación opinable-, alguén mencione, e non para recoñecemento do adversario, unha determinación prexuizada que actuase a modo de mediación interposta: “a ideoloxía”.

A ideoloxía como arma anti-ideolóxica

Por lei do 03.10.1979, á que seguiron dúass circulares e unha resolución posterior, en 1981 a obriga de ensinar “Ordenamento Constitucional” nos Institutos alcanzou formalmente a profesores dunha das áreas curriculares. En sesións sui generis, trataron de acordar deseños posibles do que e como ensinar o básico da Constitución de 1978. Logo de longos anos coas paredes das aulas transpirando “Formación del Espíritu Nacional”, as iniciativas de interese conviviron con improvisacións demostrativas de serios problemas. Por exemplo, o dun profesor ao propoñer como cuarto poder do Estado aos “poderes fácticos”, que, na xerga da época, habían ter a Igrexa e a Banca. Podía ser unha humorada, pero pronto puido advertirse que contraviña en serio a doutrina clásica dos contrapesos en que se sustenta o Estado democrático separando Executivo, Lexislativo e Xudicial. Ao replicar alguén esixindo unha explicación coherente, contestou -non se sabe se inspirado pola ignorancia ou polo desapego cara ao novo panorama-, dicindo á súa vez: “Xa estamos aquí coa ideoloxía”.

Os que así proceden adoitan pretender -case sempre para despistar- que non reparemos no que queren ocultar: que o seu modo de ver, interpretar e decidir, é o correcto e, ademais, o único acorde coa verdade, a natureza das cousas e o que o ben xeral necesita. O emprego da referencia ao término “ideoloxía” como arma arreboladiza ten longa historia desde os sofistas. Alguén estudou o fenómeno en tempo relativamente recente, como fío para analizar o discurso dunha revista subvencionada pola CIA. Cuadernos del Congreso pola Libertad de la Cultura funcionou entre 1953 e 1965. A análise de Olga Glondys, La guerra fría cultural y el exilio republicano español (CSIC, 2012), permite entender mellor o acontecido nesa etapa, e algunhas das súas determinacións sobre a política española posterior. O emprego planificado de “a ideoloxía” como arma “anti-ideolóxica”, ademais de captar intelectuais importantes para as súas filas, axudou a construír unha parte relevante dos construtos políticos e económicos que teñen vixencia hoxe. A autora deste traballo sostén que actualmente, “a ideoloxía en occidente está asociada ao negativo” Con todo, esquécese que, mediante as súas políticas encubertas e oficiais durante a Guerra Fría, EEUU foi capaz de convencer ao mundo de que os seus propios eixes e conceptos ideolóxicos si servían para identificar e interpretar a realidade mesma.

Foi por eses anos, e máis particularmente xa nos setenta cando ese discurso se puxo de moda, e un suposto inspirador de Rajoy nos seus primerizos artigos para Faro de Vigo, Gonzalo Fernández d e la Mora, escribiu en 1965: El crepúsculo de las ideologías. O paraguas do pensamento “anti-ideolóxico” serviría deste xeito para desenvolver o forte poderío que alcanzou enseguida, baixo a éxida de Thatcher e Reagan, o neoconservadurismo, ese pensamento único, tan implantado en moitas mentes que obedece a unha consigna programada naqueles anos: “O tipo de propaganda máis efectivo é -segundo rezaba unha directiva dos servizos de seguridade americanos- aquel en que o suxeito se move na dirección que un quere por razóns que pensa que son propias”.

Precaucións
É importante ler, oír e falar con esta precaución se de verdade se quere estar ao tanto, participar e votar coherentemente. Ter opinión propia, suficientemente solvente e fundamentada, non é fácil. Por moito que pareza que se ten moita información -hoxe máis que nunca-, discriminar, relacionar e elaborar con fundamento, son actividades complexas en que a abundancia non sempre é signo de calidade para discernir se, de xeito explícito, e especialmente de xeito implícito, non están xogando connosco para que pensemos, opinemos e votemos como queren que fagamos. No concernente a política educativa, ás noticias puntuales que van ritmando o día a día, engádese de contino un traballo solapado, sostido por grandes corporacións multinacionais, que se sobrepón ao de instancias tradicionalmente asentadas no emprego da educación como negocio ou como actividade de control social. O resultado é un tecido en que se conxuntan tupidos nós de información que se move de xeito moi áxil, e aparentemente neutral en non poucas ocasións.

A coalicción destas instancias existe e exemplos diso poden verse nas análises que, desde 2013, fixeron expertos de diverso signo á última lei orgánica, a LOMCE. É máis, unha boa parte das razóns polas que tanto se insiste desde hai un ano en lograr un “pacto educativo”, é que os autores desta Lei temen terse pasado e que, nunha situación de incerteza afectiva dos votantes conservadores, todo o aí lexislado se fose ao traste, incluído o artigo 27 da Constitución, que desde moitas instancias se reclama que sexa revisado na tamén ultimamente moi incerta ansiedade de reforma constitucional.

Unha tendencia crecente das noticias que publica a prensa nos últimos tempos é a de reforzar ese tecido, especialmente en dous puntos neurálxicos: o afortalamento dos afáns de privatización do ensino e, en paralelo, que non decreza a tensión pola presenza da Relixión (católica, especialmente) no currículum escolar. Un asiduo neste traballo é o Cardeal Cañizares: a súa destacada colaboración periódica en La Razón é, ademais, unha fiestra aberta ao máis ínclito pasado do Ancien Régime, en que os seus pares se atribuían dominio absoluto da verdade, a máis diso ter sobrados recursos económicos e políticos para exercitarlo. Ese dominio, que o Concordato de 1851 lles seguiu mantendo privilexeadamente nos seus artigos 1, 2, 3 e 4; que lles foi renovado no Concordato de 1953; e do que quedan sobradas referencias nos Acordos asinados entre 1976 e 1979, aínda lle permite a este ex-Prefecto do Culto católico soster unha “ideoloxía” -agora si- moi peculiar para os tempos actuais. A súa referencia á Constitución válelle para amparar de todo, incluídos por suposto "os recortes á liberdade de ensino, ou ao non desenvolvemento de todo o implicado e esixido no dereito á liberdade relixiosa": todo lle é pouco. Isto, lóxicamente, desvía a atención doutros asuntos de fondo, por exemplo, ata que punto estean xustificados os privilexios económicos e subvencións diversas con que a Igrexa católica sostén -a conta do diñeiro de todos- as súas actividades particulares, incluída a propaganda e o acusar de perversos “ideólogos” aos que sosteñan teses contrarias ás súas.

Esta arte de argumentar para ter sempre razón ou para defender posicións que se cambalean por moita tradición que arrastren dos xeitos apoloxéticas do pasado, non cesa de modernizarse. No ámbito da Política educativa está moi ben situado o recurso ás instancias internacionais como garantes de que o que se estea facendo vai na dirección correcta e segura. Habería que preguntar quen o apoia, pero non adoita facerse, malia que non parece que o FMI, a OCDE ou o Banco Mundial estean moi interesados na democratización do saber. Entre os seus obxectivos parece predominar a domesticación dos futuros traballadores, xusto cando o seu futuro na xeración de valor será decrecente a medida que se vaia impoñendo a nova revolución das máquinas. En países como España onde aínda persiste en moitos medios autoflaxelante pesar por non estar á altura como correspondería, informes como o da OCDE a través de PISA ou o que estes días circulou, denominado co acrónimo PIRLS, en que se acumulan datos relativos a “comprensión lectora”, animaron moito ao Sr. Marcial Marín, actual Secretario de Estado en Educación, pese a que é consciente de que mente nos seus afáns de mostrar o seu amor á educación española. Proba disto foi a súa actitude cos representantes sindicais que acudiron o xoves 30 de novembro a tratar o procedemento de oposicións para cubrir as prazas indispensables de profesorado que o sistema escolar necesita para non entrar en colapso.

A pregunta para distinguir un pouco se dun problema grave se trata e se a solución proposta obedece a algún xénero de perversa “ideoloxía”, é saber a quen beneficia o acordo ou o disenso. De entrada, o correcto en todo caso de litixio é a dúbida e a desconfianza. Que se fale moito ou pouco nos medios ou nas redes sociais do asunto ou que, ata, non se fale nada, non son signos de verdade ou mentira: as formas de tomadura de pelo están omnipresentes e, agora, poden estalo de xeito masivo. E falando de libros, de maior ou menor capacidade argumentativa para o que queiran dicir, haberá de proceder do mesmo xeito se non se desexa que o manipulen a un.

Intereses e Historia

Os que máis alardean de neutralidade adoitan ser os máis ideoloxizados. E tamén pode asegurarse con certeza que non hai historia da educación que non teña o seu punto político. Como adoita dicir o prestixioso catedrático Manuel de Puelles, “a educación, o poder e os intereses áchanse moi interrelacionados” xogando sempre o factor político un papel sobresaliente nesa combinación. Se son moitos os poderes que perseguen o dominio da escola -conclúe-, “a historiada educación é sempre historia política”.

TEMAS: Política educativa. Guerra fría cultural. Ideoloxía. Anti-ideoloxía. PISA. PIRLS. Acordos España-Santa Sé. Cañizares. Privatización educativa. Relixión na escola.

Manuel Menor Currás

Madrid, 10.12.2017

Censura, medos e ignorancia limitan unha educación que potencie a convivencia

Moitos responsables invocan a importancia da escola española en balde. Procuran que camiñe aceleradamente cara ao individualismo e que non sexa un espazo para construír algo de todos.

A cadea perpetua imposta aos executores de “os voos da morte”, que durante a ditadura arxentina levaron por diante a cantidade de opositores e as súas familias, suscitou nos medios españois reaccións entre as que sobresae a do horror polos crimes agora oficializados, cando xa todas as avoas de maio e non poucas nais tamén morreron. Case todos recoñeceron o dereito a saber das vítimas e referíronse aos seus executores como “torturadores da ditadura”. Cando, con todo, mencionan demandas de asociacións españolas en demanda de dignidade e memoria para o acontecido aquí na guerra e postguerra, aínda adoitan dar voz a cantos poñen como escusa para obstaculizar tales intentos o pretexto de non “reabrir vellas feridas”. Dobre vara de medir, hipocrisía, lei do funil e a relativa cor do cristal con que se mira: todo nun, moi acorde ademais co apreso no seo das familias e na escola.

A ferida da censura

O prezo a pagar por cantos se ven atrapados por este tipo de pautas selectivas de conduta adoita ser altísimo. Os docentes ou xornalistas que, por deontoloxía profesional, víronse obrigados en conciencia a escribir ou falar sobre cuestións conflitivas puideron ver como era vilipendiado o seu traballo, por moi documentado e contrastado que estivese o modo de explicar o resultado da súa investigación. Os xeitos seguen sendo moitos, desde o silencio ao insulto e desde a banalización ao despido se a opinión non se dobrega a quen paga ou controla. En televisión e prensa é moi frecuente, sen que a perda de prestixio do medio conte como obxección a esta práctica configuradora da opinión dos demais. Cando goberna a dereita pura e dura -confesa o Gran Wyoming- a censura é absoluta: non se pode falar; o ocorrido en Telemadrid ou Canal 9 parécese máis ao que sucedía na etapa franquista que a unha democracia. E cando goberna o centro esquerda, ata un pouco de autocrítica os asusta. Vímolo en moitas ocasións, e non só en asuntos fortes como o da OTAN ou a guerra de Irak; tamén noutros máis recentes, como o itinerario do PSOE desde fai máis dun ano, os papeis de Bárcenas e moitos outros.

Esa estrutura, que moitos xornalistas coñecen moi ben -por como foron apartados dos espazos máis visibles en tales momentos-, repítese en moitos outros ámbitos e faladoiros, en que a autocensura impón un autocontrol estrito. Na secuencia escolar, aínda segue vixente como currículo oculto que o primeiro que debe aprender un estudante -dígase o mesmo de toda persoa que inicia calquera traballo asalariado- é coñecer ao seu profesor. Exames hai, probas de selectividad e ata oposicións, en que ese saber é principal para non quedar fóra de xogo. Fácil é en tales ocasións ter problemas por optar abertamente por teses que, sen ser controvertidas entre os expertos, non penetraron nas mentes de quen por azar ou oficio xulgan e deciden. De onde xorde, se non, a dúbida de que a Audiencia Nacional espremese a eficiencia do seu Regulamento en asuntos que incumben ao PP?

A ferida do pánico

Na propia vida interna dos centros educativos vivíronse nestes anos acontecementos similares, expresivos do pánico a deconstruír o asentado en mala información. Separadamente de que bastantes deles continúen titulándose con nomes cambiados do que fora orixinal, a pretensión de exhibir aniversarios impolutos deparou non poucas sorpresas. Confrontou xeitos de recordar, alleos ao imprescindible recoñecemento do conflito da guerra civil, e decantou posicións irreconciliables. Esas cuantificacións que adoitan motivar conmemoracións -cando se pasa dos 50 aos 75, 100 ou máis anos- non sempre significan madurez nin que se avaliase o camiño percorrido. Ás veces, só conlevan equidistancias da nada, cando non infantilismos escondidos nos repregues intencionados do esquecemento.

Non todas as experiencias neste terreo son como a que aparece en María Lisboa. O título deste bonito fado portugués, é o que adopta un relato de Ángel Chica no que conta o ben que se desenvolveu unha destas conmemoracións, a do Instituto Giner dos Ríos na cidade da desembocadura do Teixo. Segundo a Gaceta de Madrid, do 21.09.1932, fora creado por Orde Ministerial o día 12 dese mesmo mes. A celebración do seu 75º aniversario brindou á súa comunidade educativa unha magnífica ocasión para o desenvolvemento dos mellores valores que poden derivarse do coñecemento. Outros casos houbo, con todo, en que primou a ignorancia manipuladora: o mero recordo dos contrastes diferenciais que se puidesen suscitar en canto a métodos e organización, e como o paso dos anos fora de retroceso, serviu para soster a incomprensión intolerante. Por estraño que pareza, tamén nun mesmo traballo educativo existen preocupacións distintas, moi difíciles de aproximar e, como noutras profesións, ás veces as decisións operativas penden de quen non ve no pasado lección ningunha: coma se en cuestións innovadoras nada existise antes de que nacesen.

Canto acontece nos centros educativos é moi representativo do que sucede na sociedade. Agora que as redes sociais o invaden todo, e a confusión é crecente, aumenta a preocupación institucional contra os posibles ataques informáticos de terceiros países. Ata se aveciñan maiores controis sobre canto circula en Internet co pretexto de frear ataques persoais. É evidente o desmadre que move a moitos usuarios a empregar este medio para emitir todo tipo de inconveniencias que, habitualmente, adoitan ter que ver con excelsos grados de narcisismo e imbecilidade, como se puido ver no caso do xuízo de “a manda”, cuxos mozos foron cualificados como tales polo seu propio avogado. Pero tamén é de gran relevancia a achega que estes medios fixeron ás nosas vidas e ben merece -como todo avance técnico- que se coide a educación da súa instrumentación se ha de conxugarse o seu proveito individual e social.

O dirixismo moral

Mágoa sería que, igual que sucedeu coa imprenta -“marabillosa arte de escribir”, como foi chamado o de Gutenberg en 1455-, vise moi limitado o equilibrio entre a súa facilidade de uso e o dereito ou a liberdade expresiva de todos. Naquel entón -e con distintas variacións de intensidade limitadora ata hoxe-, xa en 1487 o papa Inocencio VIII quixo manter a tipografía ao servizo da fe, esixindo a súa autoridade censora ou a dos seus bispos sobre canto se editase, un control que por outra banda pronto se converteu en importante fonte de financiamento tamén para a Coroa. Ao Nihil obstat seguiulle enseguida o Index librorum prohibitorum, que tivo vixencia entre 1564 e 1966 para delimitar a ortodoxia e a heterodoxia. Coa Inquisición, que orixinada no século XII se estendeu a toda España entre 1478 e 1821, Igrexa e Coroa constituíron un enorme e prolongado instrumento de poder. Tanto, que a Igrexa procurou que o seu envexable dirixismo no que se debe dicir e ensinar continuase vixente de diversos modos. Cando o Antigo Réxime xa declinara en Europa, aquí o Concordato de 1851 e o posterior de 1953 esixírono tanto que condicionaron as sucesivas leis educativas. E os vixentes Acordos de 1979 sostñen aínda esa preeminencia privilexiada, como se encargou de referendar a LOMCE en 2013. Os anos da postguerra propiciaron, ademais, que os outros soportes expresivos tamén fosen vixiados de cerca. O cine, o teatro e as cancións, as revistas e a prensa, foron obxecto predilecto dese afán de control infinito para que a cidadanía non se disipase con asuntos que a desviasen. Aquelas cualificacións das películas -que con tanto celo iniciou en xuño de 1940 a CONCAPA, nas fichas FILMOR- xa trataron de orientar aos pais dos adolescentes antes de que a propia Igrexa establecese unha oficina especializada en baremar a súa proporción de “perigosidade”.

Eppur si muove

Así se construíu a aprendizaxe actual dos españois e por aí seguen algúns derroteiros nostálxicos. De nada serviu a equívoca Lei de Prensa de quepresumía Fraga en 1966: apenas modificou a arbitrariedade discursiva do NODO desde 1942 ou a que empezou a difundir TVE en 1956. Tantos anos no mesmo -coma se nada debese cambiar, pese ao pactado o 06.12.2078- non é de estrañar que leven a Rajoy a non saber por que cambiarían o nome da rúa onde vivira en Pontevedra. O seu particular “sentido común”, e o que considera “normal”, segue ancorado nos moldes de antes. Galileo, polo menos, cando en xuño de 1633 tivo que asinar o que lle puxeron diante os seus inquisidores, soubo zafarse cunha restricción mental que o libraba de comungar con rodas de muíño.
O problema vai ser cando, acrecentada a desinformación, como parece que vaia a suceder, pois xa o 86% dos españois non distingue as noticias falsas dasverdadeiras, mentres grupos, supostamente moi concienciados, non deixan de ensinar desde o seu púlpito os fundamentalismos montados en torno a unha perspectiva da Natureza ancorada nun pasado acientífico, sen que sexan desmentidos senón animados. E cando algunhas organizacións afíns a esta perspectiva misóxina animan tales pronunciamentos e, polo si ou polo non cambiasen algunhas disposicións vixentes na LOMCE, xa preparan a súa oposición alborotadora e ruidosa.

Non contentos con que case un terzo de alumnos e alumnas vaian aos seus circuítos privados ou concertados de educación escolar, parécelles pouco que haxa un centenar longo de colexios que individualizan xa por xénero aos seus educandos/as. E dálles igual que esta separación se estenda igualmente aos traballadores unisex dalgúns destes centros. A estes apóstolos e a quen os protexen non lles importa que os roles sexistas que potencian contribúan a seguir construíndo unha desinformada sociedade, máis individualizada, en que os abusos e a violencia rendan ao amparo dunha suposta superioridade masculina. Son indiferentes a que que un tanto por cento de adolescentes, que tamén rolda o 30%, pense que a violencia dentro das relacións de parella sexa “normal” ou que os celos son un sinal inequívoco de amor mutuo. Anceian, con todo, e por iso pelexan, que sosteñamos os seus chiringuitos co noso diñeiro: o conseguido na LOMCE parécelles pouco. Teñen en Administracións tan importantes como a da Comunidade de Madrid, devotos seguidores que se toman como obrigación secundalos fielmente: nos orzamentos destes anos últimos pódese ver como os apoios a estes centros educativos que segregan por sexo alcanzou xa bastantes millóns de euros, coma se non houbese mellor obxectivo en que gastalos.

As orixes

Afírmao Milagros Pérez Oliva: “os estereotipos sexistas non veñen da lúa”. E a desinformación interesada tampouco. Algo detectou Facebook, que xa dá consellos para detectar falsidades na súa propia rede. O noso MECD aínda non o fixo nin parece que vaia facelo, ocupado como anda na flexibilidade profesoral do profesorado: un de cada tres profesores escolares xa é interino nalgunha Comunidade autónoma e, na universidade, ten departamentos onde se supera ampliamente a ratio de provisionalidade. A última reunión cos sindicatos, á propósito dos acordos de emprego foi un fiasco. E coa súa protección da interferencia continua da crenza particular na racionalidade dunha xestión democráticamente equitativa nas cuestións educativas principais, baleira de sentido democrático o sistema educativo, de modo que non parece que se poida ir moi lonxe nin en convivencia nin en solidariedade. Falla de raíz, e o que de verdade constrúe, non é a autonomía persoal senón un sensentido que, na medida en que se faga común, acelerará máis a cerrazón individual. Cumprirase o soño neoliberal.

TEMAS: Información. Redes sociais. Escola pública. Privatización ensino. Conservadurismo educativo. Censura. Individualización de intereses.

Manuel Menor Currás

Madrid, 02.12.2017

A mala educación de lingoreteiros machistas ataca a Manuela Carmena

Coa manda prepotente que actuou nas festas de Pamplona 2016, constitúen un mal síntoma de convivencia. Poucos parecen, pero atemoriza o seu afán de que volvamos ser manda.

Nada é o que parece ata que a febleza se mostra con toda crueza. Hai ocasións en democracia en que, de modo aparentemente insólito, aflora unha realidade torpe, ignorante, chea de prexuízoss e enormes doses de desprezo cara a canto non coincide co obsoleto. Boa parte da “violencia simbólica”, ese conxunto de pautas opresoras dos demais a conta de que un sempre ten razón nos seus valores, aínda que pertenzan aínda ao Paleolítico inferior, ten os seus mellores momentos expresivos en tales circunstancias.

Grazas machistas

Entre os españois adoita predominar, a estas alturas da Historia -e a contrafío do que algúns queren-, a tolerancia e o respecto mutuo. Pero son suficientes algúns ingredientes que alteren a modorra cotiá para parecer propicios ao guerracivilismo cruel. E todo porque as meninxes dalgúns especímenes altéranse profundamente ao ter ocasión de expresarse. Non son poucos entón os que se desatan en profundidade e embisten, demostrando ao resto que se van a enteirar. Aí están eles para poñer as cousas no seu sitio. Neses momentos, a cruzada que estes impacientes levan dentro adóitaos desbordar, e a tendencia a repetir os garrotazos que tan ben debuxou Goya desbarata toda mesura e a boa educación de que ousan presumir. Non é infrecuente en tales ocasións que concorran dúas circunstancias adicionais: a dispoñibilidade dun medio aparentemente anónimo, como as redes sociais, e a suposta provocación que lles representa calquera opinión, actitude ou diferenza. Allea, especialmente se provén dalguén a quen tachan de inferior. A súa sensibilidade -indefinidamente adolescente- desbórdase ante as prestacións de Twiter ou Whatsapp para trasladar as súas grandiosas torpezas aos correlixionarios. Estes soportes deixan de ser neutros nas súas mans e, inmediatamente, espallan improperios, invectivas, insultos, ameazas e sevicias con tal de deixar polos chans a quen consideran culpable de os ferir por non ser compracente.
Comportamentos deste tipo empezan a idades temperás en modalidade a cotío consentida e, ata, xaleada. O colexio ou a escola xa son espazos propicios para o ensaio destas violencias micro ou maximachistas. De todo hai nos anos escolares -non meros xogos de nenos- e máis dun suicidio adolescente desencadeouse neste escenario en que o agresor pretende pasar como gracioso, pero a conta dos máis débiles da clase. E cando os iniciados nestas grazas medren, daqueles pós esta lama. Desbórdanos os resabios de mala crianza, o descontrol da racionalidade en convivencia e a crenza -cada vez máis absoluta- de que os equivocados, idiotas e subnormais son os outros, que non saben xogar como eles e recrimínanlles a súa conduta. Tamén van aumentando as ocasións para o disentimiento e intolerancia, ao mesmo ritmo que se lles desboca toda concordancia entre forza física e desenvolvemento neuronal. As cuestións de xénero altéraos, pois consideran á muller menor de idade, só a entenden sumisa e paciente, e obxecto de presa pois a viron primeiro. As de carácter territorial os desorientan, pois non hai no mundo pobo, rexión ou nación similar ás súas. As de índole simbólico-relixiosa sonlles míticas, xa que non hai virxe como a da súa comarca. Sucesivamente, as circunstancias vitais bríndanlles mil ocasiones para mostrar o seu desconcerto, por máis certeza que mostren na barra do bar, coma se do afastado far-west se tratase. Algúns chegan a postos de superioridade xerárquica ou administrativa sobre os demais.
A Historia non adoita servir para case nada ante tales comportamentos. Só axuda a comprobar que, en determinadas situacións en que a vida colectiva se tensa, crecen as ocasións demostrativas destas violencias e todo tende a repetirse. Coa gravidade de que estes individuos aceleran esa equivocación, no medio da moi frecuente pasividade consentidora dos demais. E neste momento actual -en que xa existen demasiados episodios similares en Europa, con formas de expresión machista e interpretacións neonazis da sociedade- son estes mesmos individuos os que tratan de baleirar de sentido os chamamentos á tolerancia e ás formas pacíficas de convivencia como signos de dignidade e desenvolvemento humanos. Vivimos un tempo convulso, en que pode ser difícil distinguir o que merece a pena.

O chat dos guindillas

As situacións que está provocando a cuestión catalá entre participantes, nativos e próximos, están tendo demostracións palpables de sensentido: a enerxía malgastada ben debería empregarse en algo favorable ao mellor entendemento. Colateralmente, e mesturadas con outros prexuízos e rancores de difícil acomodo, hai quen aproveita para enturbar máis con malos modos. Intentando manchar a persoas e institucións moi dignas de aprecio, queren vingarse do seu logrado prestixio. Só eles se senten capaces de facer xustiza poñéndoas onde imaxinan correspóndelles, o que fai máis lamentable que Manuela Carmena teña que sufrir o que non se sabe cos insultos dos que, supostamente, deberían respectala. Son policías municipais os que puxeron en circulación nun chat porquería odiosa. Ninguén os obrigou a pensar como a alcaldesa, pero aproveitaron o suposto anonimato para agredila e, de paso -por moi protexidos que se sentiron detrás dunha gorra de prato e unha porra, á intelixencia e paciencia dos seus conciudadanos. Nin o anonimato existe nas redes nin ofende senón quen pode. Se algo merece esta alcaldesa -ndependientemente de que se estea ou non de acordo cos seus criterios- é respecto e aínda que as mentes doentes non o saiban, tamén admiración. A mención á matanza de Atocha en xaneiro de 1977 é de ignorantes de que a democracia en España custou bastante máis do que este parloteo de señoritos malcriados se imaxinan. Carmena estivo, e moi activa naqueles despachos laboralistas, expoñéndose para que as pautas grises en que se desenvolvía a vida laboral desaparecesen; mencionar que é unha pena que non a asasinaron como aos seus compañeiros, é unha agresión que só pretende atemorizar a toda a cidadanía. Aos seus 73 anos, hai que ser moi novo para aguantar a xente como esta que parece que se atoparía máis a gusto coa estulticia xeralizada dos que non quixeron aceptar a liberdade política. Ata os máis zotes saben, ademais, que esta alcaldesa é honrada, que non chegou a Cibeles vivindo do conto, e que está moi ben preparada para o cargo que desempeña.

Asuntos sen resolver

A cuestión pendente, en todo caso, é como eliminar estas lacras que, ao que parece, teñen bos patrocinadores e algún que outro bo adoutrinador intelectual. Coas noticias que a diario nos mostra a prensa sobre do maltrato infantil, a brutalidade no ámbito familiar, o abuso sexual, os gritos, insultos, desprezos e ameazas de superiores a inferiores... Canta violencia gratuita! Canto maltrato improcedente! Canta dor sen sentido que merece a pena previr e erradicar! Aristóteles falaba de que na POLIS o propio é o “goberno de libres e iguais”. Naquela Atenas do s. IV a.C. a democracia era moi leve aínda e, con todo, o filósofo xa reclamaba para todos os cidadáns una mesma educación, “común e non privada”. Entendía el que “o adestramento nos asuntos da comunidade ha de ser comunitario”, porque en democracia todos nos debemos ao coidado do conxunto”. As lacras a que aludimos, e que a miúdo se manifestan de moitos outros modos -como demasiado ben saben os diversos por cor da pel, sexo, cultura, discapacidade ou discriminación económica- só son erradicables a partir dunha educación digna para todos. Unha democracia do século XXI é imposible sen unha moi boa educación de todos. Os recursos aí investidos son os mellor empregados. Se non o cren así, a opinión é libre, pero o caso de Pamplona que estes días se xulga e o protagonizado por estes guindillas madrileños é un anticipo para atisbar a onde nos conduce a ignorancia -que non virtude- dos prepotentes.

TEMAS: Democracia. Liberdade de expresión. Agresións. Machismo. Educación cívica.
Manuel Menor Currás

MADRID, 20.11.2017

O simbólico é moi importante nas nosas vidas: expesámonos por símbolos

Empezando pola facultade de falar, que non é o mesmo que berrar: “Só o home entre os animais -dicía Aristóteles- posúe a palabra”.

Trala declaración de Carmen Forcadell no Supremo púxose o foco no “simbólico”. O que lle oíu o xuíz Pablo Llarena o pasado día dez sobre do valor da declaración do Parlament e do Govern, mostrando que era consciente do seu nulo valor xurídico efectivo, serviu para que as cautelas que lle impuxo fosen menores que as que na Audiencia se ordenaron para outros actores deste “procés”. E, ao tempo, valeu para imaxinar unha lixeira distensión no rumbo que tomara todo o relacionado con esta enleada. Crer que fose estratexia provisional ou propósito firme na volta á legalidade constitucional, o futuro  o dirá. Namentres, non debería obviar que sexa o simbólico, algo cuxa entidade está moi afastada do puramente etéreo e espiritual.

A violencia simbólica

Coñécena moi ben as mulleres -mellor que a maioría dos homes- por mor de violencias que seguen sufrindo, ata coa morte, como documenta a cotío a prensa. Nestes casos, xeralmente alguén do xénero masculino pretendeu facer prevalecer un dominio absoluto baseado nuns supostos dereitos que lle conferisen, sobre todo, supremacía. Case sempre se trata dalgún varón que cre sentirse obrigado a exercer de macho dominante ante situacións de desacordo. Esta conduta adoita estar asociada a pautas culturais dunha contorna propicia a unha xerarquización de roles opostos ao recoñecemento de dereitos e liberdades dos demais en igualdade. Na práctica, tradúcese en desatención e desprezo aos outros, sobre todo se concorren diferenzas de calquera tipo como pretexto de clasificación, dominio e violencia. Ata nos supostos espazos do coñecemento universitarios pode acontecer, E nos non menos relevantes de carácter relixioso, por chocante que poida parecer a Monseñor Munilla. Tales hábitos demostrativos, coa súa secuela de sometemento e humillación do máis débil, adoitan entrar polos poros desde antes de nacer, en climas de pouco afecto familiar; a moitos profesores e mestres xa lles é dado velos crecidos cando teñen diante casos de bullying e ciberbullying.

Os sociólogos críticos como Pierre Bourdieu tivérona moi en conta cando analizaron polo miúdo de que ía A dominación masculina ou, máis propiamente, a violencia simbólica. Entre dominadores e dominados, é dicir, nas relacións de poder asimétricas, hai sempre valores implícitos, soterrados e subxacentes, que predispuxeron as mentalidades e os afectos para que pareza “natural” o que só é un hábito de imposición arbitraria da forza. Favorecen esta violencia simbólica as diferenzas de tipo fisiolóxico, físico, cultural, da cor da pel, a relixión ou a lei e, non menos, a lingua de nacemento, os costumes máis nimios e as tradicións que cada cal queira arrogarse como distintivas, aínda que case nunca o sexan, pero que poden valer para gavarse e tratar de soster a distinción. Nalgúns destes estudos, apréciase ben como algunhas culturas do simbólico pode ser tan daniñas e perversas como a pura violencia física. Están na súa base xeradora, son capaces de dominar as vontades -sobre todo, desde a perspectiva do que está ben visto ou mal visto polos demais do grupo- e van máis aló das puras leis da moralidade básica. Esta dependencia adoita formar parte tamén dos mecanismos utilizados por distintos tipos de seitas para a adhesión dos seus adeptos, e máis proximamente, fundamenta non poucas leis rectoras da publicidade a fin de lograr a nosa fidelidade.

O único xeito de sobrepoñerse a este sibilino xeito en que case só os científicos sensatos da paleontoloxía e antropoloxía distinguen o natural do cultural, é unha boa e digna educación. Aristóteles xa reclamaba (Política, 8.1) a súa necesidade se se quería a unidade da POLIS. Razoaba que o fin de toda cidade é único e, por iso, “é evidente que necesariamente será única e a mesma a educación de todos”; o “coidado por ela ha de ser común e non privado -proseguía- pois o adestramento nos asuntos da comunidade ha de ser comunitario. Ningún dos cidadáns se pertence a si mesmo, senón todos á cidade”. A quen lle pareza esaxerado, entenda que a pelexa polos Dereitos Humanos e Sociais é hoxe inexcusable na continuidade desa política humanizadora. Se non se quere que a pasividade domine -que é o que todo poder hexemónico anhela de continuo-, ese referente orientador da educación e cultura é o único modo de alentar o crecemento humano. A ignorancia desarma as posibilidades de resistencia e facilita o traballo á forza bruta. O propio Aristóteles sostiña que “ a do réxime adoita preservar a súa constitución política orixinaria” É propio do réxime oligárquico tratar de preservarse, e non todo é democracia porque leve ese nome.

Pero en Educación tamén adoita darse gato por lebre. Por iso os máis críticos alertaron sobre de como é a miúdo mostra da violencia simbólica. Un topos socorrido nos estudos dos anos setenta sobre do sistema educativo en EEUU ou en Francia -que aínda hoxe serven de referencia-, foi o da “reprodución” que, desde diferenciais oportunidades para os estudos e a cultura, sitúa aos herdeiros duns ou outros grupos en posicións ben diferenciadas. Os estudosos da equidade educativa, como José Saturnino, fixéronnos recordalo reiteradas veces cando, por exemplo, falan do capital cultural diferencial de partida e que a moitos os distanciará sempre. Os profesores que investigan o que sucede nas súas aulas coñecen mellor que ninguén esas distancias iniciais en algo tan básico e simbólico como o uso da linguaxe. O manexo que mostran os alumnos da súa riqueza de significados e complexidade de matices, pode marcar distancias de máis do 50%. Cos ritmos burocráticos da escolarización, se non se atende a ese diferencial inicial, a mecánica aplicación homoxénea do sistema fará que aumente e se faga insalvable.

Coidado co simbólico!

Existe, pois, unha leve variante do “simbólico”. Complementa o anterior e refírese máis ao metafórico, alusivo a outra realidade. Neste aspecto, o sistema educativo expresaría -simbolizaría- o valor que lle confire unha determinada sociedade. Por iso reclama atención coidadosa se se quere que as políticas educativas expresen o lado máis positivo do ser humano, as súas aspiracións máis dignificadoras en igualdade democrática. De non ser así, o retrato que reflicte, lonxe de ser indiferente, mostrará as violencias que impregnan o tecido social. Coidado co simbólico, porque o seu realismo expresivo é pródigo en contradicións das nosas políticas educativas! Se tan alta é a consideración verbal que adoitan dedicarlle as instancias oficiais á educación, non se entenden, por exemplo, gran parte dos mecanismos normativos existentes, encamiñados a soster inmóbiles as asimetrías de base do alumnado. Serán legais, pero non é a mellor formulación que debería ter o art. 27 da Constitución a día de hoxe.

Menos se entende que a Montoro lle pareceu inaceptable o investimento do Concello madrileño no SAMUR ou en escolas infantís. O que a Constitución establece respecto ao dereito universal á educación estaría mellor protexido se lle esixise a Cifuentes ou aos seus compañeiros de Goberno os cumprimentos básicos que, máis aló da escolarización, conleva un ensino digno en igualdade para todos. En liña co que preconizaba Aristóteles, a construción de sociedades democráticas máis xustas e equitativas require establecer fortes vínculos entre educación e cidadanía que non esquezan a existencia de connotaciones socioeconómicas e políticas, a máis diso herdanzas históricas conformadoras deses hábitos culturais profundamente limitadores cando son portadores daquela violencia simbólica de que se falaba máis arriba. Nese punto de confluencia do invisible simbólico coa visibilidade de actitudes reais que atopan acubillo no BOE e noutros Boletíns oficiais, cobran especial relevancia as múltiples razóns que Xurxo Torres sinalaba en 2006 para explicar a desmotivación do profesorado escolar e que, en boa medida, están tamén na de moitos alumnos. Os lazos das culturas escolares coa sociedade non son tan distintos dos que subxacen aos hábitos que de contino se renovan no pluriforme xogo das relacións humanas.

En consecuencia, aínda supoñendo que a alusión de Forcadell valese de pouco, na cuestión catalá o simbólico está urxido doutros xestos políticos en que o realismo e as renuncias se encaucen ao mellor fin. Tamén é un bo pretexto para observar en que medida as simboloxías expresadas na LOMCE como norma estrela, defenden ben a obrigación do Estado de promover a universalización do dereito á Educación sen desdouro do que signifique hoxe que sexa igualmente digna para todos. Como complemento -nada simbólico desa análise-, aí está o modelo Cifuentes -continuidade do modelo Aguirre-Fígar- mantendo en precario o ensino público mentres apunta 1000 millóns para a privada e concertada nos orzamentos do ano próximo. E por se houbese dúbidas sobre de que o simbólico e o real non se entrecruzan, o novo xiro que está tomando o suposto pacto “político” “que non social- da Subcomisión parlamentaria é un bo paradigma. Os urxidos por adiviñar a boa ventura que de aí vaia a saír, pronto poderán advertir cómo algunhas das máis significativas diferenzas simbólicas e reais -vixentes no sistema educativo deste país- seguen vivas. Onde iriamos parar, se non!

TEMAS: LOMCE. Pacto Social e Político en Educación. Símbolos. Violencia simbólica. Dominación. Igualdade. Constitución: art. 27.

Manuel Menor Currás

Madrid, 13.11.2017

A punto do ataque de nervios, prosegue unha historia interminable en Cataluña

Entretanto, múltiples  problemas sociales corren riesgo de pudrirse. La olvidadiza Educación madrileña, propone unos presupuestos expansivos para la red privada del sistema y gravosos para la pública.

Dentro de España, el momento de las relaciones territoriales internas se parece cada vez más a una montaña rusa, con episodios de aceleración cardíaca intensa y otros en que apenas da tiempo para recuperar el aliento.

Historias interminables

Por ahora, no va a ser fácil saber qué haya pasado en este mes último, aunque  parezca haberlo vivido. Menos lo saben, todavía, los metidos de lleno en el fragor de las discusiones, sin distancia suficiente para distinguir entre humillados y ofendidos. Los que han sido adoctrinados en la tautología de que la historia es la historia y la política es la política, tienen una gran ocasión para reconsiderar si realmente están en lo cierto: pueden huir de la realidad, pero difícilmente encontrarán sentido a lo que está pasando delante de sus ojos. Por otro lado, los tentados a creer que todo estaba atado y bien atado, por la legislación constitucional en este caso, como si la judialización de los problemas fuera suficiente para que desaparecieran, pronto se encontrarán con un “sin buscar”; es decir, que la realidad es complicada y a menudo no tiene libro de instrucciones para arreglar sus desperfectos. Y también puede que los impulsados por el heroísmo patriótico acaben descubriendo algo semejante, aunque de momento, la progresión creciente de la historicidad les urja a ser sujetos participantes. Las contrapuestas versiones de estos perfiles, a que las redes sociales dan cobertura instantánea, todavía están en progresión: ¡Ojalá no se lastime nadie!

Los quiebros de los acontecimientos de estos últimos días ya trasladan la intensidad de las expectativas al día 22 de diciembre. Después de las elecciones del día anterior, es muy probable que casi todo siga como en la casilla de salida, antes de que empezara este excitado octubre de 2017. Es lo más probable, pese a la pérdida de sinergias que detectan algunas encuestas oportunistas.  Este entreacto ya tiene de sobra  con lo que da de sí el Código penal acerca de la subversión y la sedición. Sus reglamentos subsiguientes, encarcelamientos y  extradiciones nos descubrirán –como en las mejores novelas negras- lo utilizables que son como  artilugios –legales- estratégicos.  Pero el dinosaurio de los problemas que la dejadez, la incuria o el mal acomodo que hayan tenido  los problemas subyacente seguirá ahí, acechando nuestro ataque de nervios o que decidamos atender a sus requerimientos en un plano estrictamente político.  Democráticamente hablando, no parece que el artículo 155 a que se ha recurrido en esta ocasión, pueda volver a ser solución para el caso de que las combinaciones postelectorales del día 22-D  cuadren mejor a las esperanzas de los “soberanistas” que a las de los “unionistas”. Quiere decirse que, el camino que resta a los planteamientos frentistas entre unos y otros es de corto recorrido y más pronto que tarde habrá que volver a la mesa del diálogo y la transacción, al empleo de las palabras justas para atender los problemas que existan. Cuanto más se alargue esta espiral de desencuentros, más se enconarán las posiciones y más difícil lograr la paz social. El problema se enquistará porque sólo habíamos puesto una tirita a una enfermedad de envergadura.

¿Continuará?

Mientras lo de Cataluña va al ritmo de una serie televisiva, en vivo y en directo, pese al afán de algunos de contarnos cada episodio casi al segundo, no se sabe bien hacia dónde seguirá la trama. Pero a poco que se le preste atención, se creerá que hubiera un guionista omnisciente que sabe bien a dónde conducirlo todo y que no perdamos el final. Tenemos para rato en este inédito y correoso show, donde las apariencias cuentan más que lo que importa y donde cada noche aparece siempre, como en los TBOs de nuestra infancia, el consabido “continuará”. Secuestrada nuestra atención, no será fácil poner en su sitio la relevancia que tengan problemas pendientes de la vida más cotidiana, tanto en Cataluña como en el resto de España. De la confluencia combinada de ambos capítulos sí que puede resultar un gran nudo argumental de muy incierto desenlace.

En la medida en que los asuntos educativos trasponen, imitan o reflejan la sociedad de cada momento, sus dinámicas –“políticas”- expresan aprecio o desprecio, cuidado o dejación, diálogo o indiferencia y desdén. Cada día, en cada centro educativo, se está expresando ese flujo de decisiones por el que buena parte de lo que hay o no hay, de bueno o carencial, es el resultado de una serie de actitudes primigenias que los políticos a quienes hayamos votado han traducido en recursos., medios y preparación del profesorado que, al final de una cadena de voluntades y protocolos, atiende a nuestros hijos e hijas.. Hay dos momentos principales en esa secuencia de decisiones primera. Uno muy significativo –tan “histórico” como el que más y con datos poco propensos a la opinión subjetiva- se produce al generar la normativa relevante del sistema educativo. La LOMCE es lo último que tenemos en el recorrido legislativo de estos 40 años. Mal asunto cuando, comparada con leyes anteriores, además de cerrazón para atender a problemas graves de estructura, no sólo se opone sistemáticamente a las leyes generadas por otro partido, sino que muestra una especial inclinación a llevarnos  a los tiempos anteriores a 1978, cuando se redactó el artículo 27 de la Constitución. Que ante cualquier reivindicación razonable se responda que lo que hay que hacer es cumplir la Constitución –lo que no se pone en cuestión-, no deja de ser una tomadura de pelo para quienes hayan detectado un problema que pretenden arreglar democráticamente. Tampoco se entiende por qué ya vayan once leyes del mismo calibre –orgánico- no han solucionado, y que todo siga a la espera de una nueva ley de similar cariz.  Si todo hubiera sido tan bello y magníficamente elitista como indica el que esta LOMCE se haya querido vender en 2013 como  la ley de “la mejora” fetén,  es ininteligible que, apenas cuatro años más tarde, se esté clamando por un “Pacto Social y Político en Educación”. Algo, mucho o poco, según se mire, no va bien  -democráticamente hablando- en el funcionamiento de lo acordado en 1978.

Bajando al 3,7% del PIB

El otro momento clave –con periodicidad “histórica” más cuantificable todavía- en que se traduce el valor que se concede a la educación democrática desde las instancias del Estado, es el de los presupuestos anuales, donde se reflejan las opciones de recursos disponibles. Actualmente, después de las transferencias a las Comunidades autonómicas, los PGE comparten con los de estas las propuestas de inversiones y recursos  en que queda constancia, cada año, de si hay mejoras reales o  postergación.  Los recortes de 10.000 millones a Educación en estos años últimos, y que este que entra vaya a bajar respecto al PIB  hasta un 3, 7%, es decisión del Gobierno de Rajoy ante Bruselas a causa de los déficits a que nos ha conducido esta “crisis” inacabada. Pero lo que, por ejemplo,  proyecta la Comunidad de Madrid, permite observar cómo se puede inducir un determinado aprecio o desprecio continuados, lo que en este caso y para el año próximo significa, una vez más, aprecio por una de las redes del sistema, el de la enseñanza privada, y  menosprecio por la pública. La serie histórica de presupuestos de la Comunidad madrileña muestra, con pequeñas variaciones, cómo haya sido esta inclinación de fervores desde que Esperanza Aguirre encontró respaldo en las urnas: el crecimiento de los colegios privados ha sido paralelo al de las atenciones que se les han propiciado desde esta Administración política. Que esto continúe con Cifuentes, a pesar de múltiples escándalos recientes en asuntos como  como contratos a interinos, insultos al profesorado, construcciones desatendidas o postergadas, corrupta cesión de espacios públicos a entidades privadas, o desplazamientos forzados de alumnos fuera de sus barrios, es perfectamente observable todavía por cuantos reclaman “calidad educativa en abstracto, sin mentar desigualdades legalmente instituidas desde antes de 1978. Lógico que, desde otras instancias como los sindicatos de profesores, o desde Plataformas como Marea Verde, esta reiteración –histórica- de los desequilibrios que vienen de aquel entonces predemocrático,  suscite, junto al rechazo, el cansancio de tener que recurrir, una vez más, a las manifestaciones y posibles huelgas como única forma en que les hagan caso.

Pobres dos pobres

Se volverá a oír aquel nunca mais, como ha sucedido en Galicia después de la horrible semana de incendios.  Y se reiterarán los avisos que, desde el estallido del 15M de 2011, se vienen produciendo a raíz de recortes, externalizaciones y privatizaciones de prestaciones sociales, y de medidas adoptadas –legalmente- para flexibilizar el trabajo. Vamos hacia diciembre, pero la lotería y el turrón de este año no distraerán a muchos de  prestar atención a los problemas que la cuestión catalana ha relegado a segundo plano. La Subcomisión parlamentaria para hablar del territorio, y la revisión de  la Constitución de 1978 ya miran con lupa los artículos 166-169 de su Título X.. No será fácil ni lo uno ni lo otro.  Pero tampoco se sostendrá que, en nombre de lo ya legislado y a contrapelo de las exigencias democráticas, quienes más lo necesitan vean que sus asuntos se pudren y que solo les quede, como único consuelo, suscitar la compasión de los transeúntes clamando, como  los mendigos de antaño: Pobres dos pobres.

TEMAS: Cataluña. España. Historia. Presupuestos Generales del Estado. Prestaciones sociales. Políticas educativas. Revisión constitucional.

Manuel Menor Currás

Madrid, 05.11.2017

Méndez de Vigo avanza no seu plan de convalidar a LOMCE cun pacto político

Pechada a comparecencia de expertos para o posible “Pacto Político e Social en Educación”, Méndez de Vigo deixou clara a ruta a seguir pola Subcomisión do Congreso.

Se a situación actual da Educación española xa ten “calidade”, do que se trata é de mellorala desde un “consenso” dos grupos políticos. A idea ministerial é dar a imaxe de que “somos todos parte dun proxecto común”. Nese caso, a LOMCE podería ser substituída por outra lei “flexible e estable”. Con eses supostos,  Méndez de Vigo segue apostando pola actual fórmula instituida de “a liberdade de elección educativa”, un modelo descentralizado e a aposta por tratar de reducir o “abandono escolar”, á vez que tratará de incrementar o sistema de bolsas.

A LOMCE xa ten “calidade”

Primeira mensaxe a deducir: se a LOMCE xa ten “calidade”, non necesita demasiados cambios. A metodoloxía seguida na Subcomisión parlamentaria durante case un ano permitiu que, entre tanto ruído de intereses contrapostos, quedase ao calado, sobre todo, o saber dos expertos. Se unha maioría acepta agora, por compromiso ou por aburrimento, o que sexa -pois nin de inversión da tendencia do peso da Educación nos PXE  se falou- estase incidindo en que sigan vivos o espírito e gran parte da letra da LOMCE. Vantaxe do método seguido ata aquí é que, sen este enleado trámite, non se mantivo algo afastado o conflito educativo existente. E os estrategas do PP tampouco dispoñerían dun pretexto “legal” con que acalar os disidentes.

Segundo: non se discute o protocolo seguido neste “diálogo”, pois xa entra na súa segunda fase. Se o procedemento foi aceptado ata aquí, todo apunta a que o seu proceder culminará adecuadamente, co diplomático sorriso deste ministro máis satisfeito que nunca.

Terceiro: ao aceptar que o que se redacte agora sexa a expresión canónica dun proxecto común “de todos”, quedarán fóra de xogo outros proxectos en que, do que se trata -ademais- é de lograr que unha boa educación tamén sexa “para todos e para todas”. Quedará marxinada, ademais, a expectativa de cantos propuxeron que era unha boa ocasión para que o art. 27 da Constitución fose sometido a unha relectura que non deixase tanta flexibilidade interpretativa como a que se desenvolveu nestes case corenta anos. E pode augurarse, xa que logo, que, en diante, non se pechará a proliferación alternante -e democrática- de leis educativas. O rexoubeo dos que fían a bondade do sistema á legalidade coma se dun mantra se tratase, só será superado polo dos hermeneutas do ramo. A ansia por acumular cambiantes nominalismos no BOE seguiralles proporcionando abundante traballo. Tamén acrecentará a indiferenza de profesores e mestres, mentres aumenta a fe nas profecías autocumpridas.

E cuarto: no suposto proxecto “común” a que se aspira seguirán rexendo “para que o sistema sexa “estable”- coñecidas fórmulas da doutrina do Shock que -denostada por gardiáns da orde neoliberal- foi posta en práctica, desde os anos noventa e máis explicitamente desde 2011, fronte ao pacto por un Estado de Benestar. O seu buque insignia, a “liberdade de elección de centro”, contará co agradecemento especial da rede privada/concertada -dada a cantidade de “iniciativa social” en que ten posta a súa esperanza- e terá a benzón da Conferencia Episcopal. Co sistema de becas como recurso concesivo –“flexible”- tratará de dar cobertura a unha aparente igualdade de oportunidades, con que pretenderán satisfacer a esixencia constitucional da universalización educativa. E as situacións xeralizadas de segregación que queden sen atender serán casuística coxuntural a paliar “flexible” e benevolamente, aínda que o imperfecto desenvolvemento dunha educación democrática apenas exceda a mera escolarización en demasiados casos, constituídos en indicador -práctico- de inequidade educativa.

Unha perna tapa a outra

O cancionero popular galego aconsellaba isto ás mozas casadeiras que non tiñan o enxoval indispensable. Similarmente sucede co sorriso do ministro cando fala de Educación, da aplicación a Cataluña do artigo 155 da Constitución ou do adoutrinamiento que -malia a tanto observador, ministros e asesores, como proliferaron en 40 anos- sinala ao sistema escolar como causante de conflitos graves como o catalán. 

Tras ese sorriso ministerial corremos o risco de que, superada esta fase coxuntural, sexa peor. O rictus desaprobador que ás veces non oculta, tampouco impedirá que, aínda que os conflitos urxentes destes días valerían para tapar acortedade do seu plan para a educación democrática dos españois, desapareza o latente malestar. O furto democrático aos cidadáns que se pretende con este proxecto de pacto educativo seguirá aí na medida en que siga limitando o dereito “de todos” a unha boa educación. 

No caso de que a habilidade do herdeiro de Wert logre levar a bo porto o que ao comezo desta lexislatura parecía imposible, e que sexa asinado, previsiblemente pola mesma maioría que apoia ao PP neste incerto e preocupante mes de outubro, as súas limitacións limitarán o futuro cívico. Seguirá sen estar dispoñible “para todos” os cidadáns e cidadás que poidan saber e decatarse do que sucede, e, tamén, que sexa potenciada a súa aptitude para compartir mellor un conflitivo mundo globalizado.

Polo demostrado ata agora, a nosa política educativa estivo lastrada, case sempre, pola arte da improvisación, en que o urxente comeuse sempre ao indispensable. Que a ignorancia e a manipulación poñan en risco a sa convivencia futura dos españois, nin importou moito historicamente nin parece que preocupe neste momento. Pode, pois, que se logre un oportunista “pacto político” de urxencia, pero o desinterese por un “pacto social” volverá poñer pronto en dúbida as expectativas desusadas que espertara. 

TEMAS: LOMCE. Pacto Social e Político en Educación. Subcomisión parlamentaria. Conflictividade. Adoutrinamiento. Méndez de Vigo.

Manuel Menor Currás

Madrid, 26.10.2017

Hai outros incendiarios. Crean bulos identificables, pero difíciles de erradicar

Hoxe é máis fácil propagar explicacións conspiranoicas. Atóldano todo, pero confortan moito, especialmente cando a ignorancia do que sucede é grande.

Andabamos abducidos e o Noroeste púxose a arder. Non abondaba co de Cataluña e veu o acontecido no norte de Portugal e en Galicia: todo un, independentemente das fronteiras territoriais, aínda que a sorte sexa dispar: moito peor en Portugal. O lume non ten sentimentos de pertenenza como os humanos, empeñados en delimitar diferenzas onde non hai case nada que diferenciar, como saben ben os xenetistas e os paleontólogos ocupados nas nosas orixes. Os modos de tratalo si marcan diferenzas.

Restriccións mentais

Pese á maior profesionalidade amosada en Galicia, o camiño por onde se están empeñando en levar as autoridades a nosa atención a este problema, parece optar polos cerros de Úbeda. Adoita suceder cando a realidade excede aos responsables da súa xestión, para evitar toda autocrítica De como afloran os prexuízos hai exemplos notables en todas partes, como o de Jordi Puyol sobre os andaluces, nun libro de 1976 sobre emigración publicado na editorial Nova Terra. Nestes días escuros , urxía limitar o terror, presenciado en directo polos que frecuentan televisións non oficiais. A ministra de agricultura cinguiu a cuestión a “un problema criminal” coma se con que os xuíces encausen a algún presunto incendiario, xa tivésemos garantida a tranquilidade. Doutra banda, o actual presidente da Xunta, arrepentido repentinamente da zafiedade amosada en 2006, cando incendios similares cercaron pobos e cidades, culpaba agora aos que criticaban a súa xestión desta urxencia. Segundo Feijóo, dividen Galicia acausa do lume e, agora di que el nunca culpará a ningún partido por iso.

A calidade educativa

De bulos e medias verdades tamén se vive na medida en que son cridas. A secuencia catastrófica do queimado estes días en Galicia, ata en cidades moi ameazadas polo lume, veu trenzada con multitude de alarmas que puxeron máis medo no ambiente, sinal de que o pánico é moi rendible: devólvenos ao Paleolítico inferior.

Por tal razón -e con destinatarios parecidos- o bulo tamén é habitual en educación. Os historiadores da educación española saben dos bulos que se fixeron correr no século XIX e primeiro terzo do XX para que algo preciado como, por exemplo a “liberdade de ensino”, beneficiase en exclusiva ao ensino privado cando a pública non cubría a rudimentaria alfabetización. Os que viviron o ideario da ILE nese mesmo período, saben como canto promoveu esta institución -Xunta de Ampliación de Estudos ou o Instituto-Escola, entre outras iniciativas- foi perseguido por promover a liberdade de investigación e coñecemento. O que tardou en ter recoñecemento público é outro exemplo do rendibles que adoitan ser os bulos para algúns, en detrimento de todos.

As xeracións que viviron en carne propia o nacionalcatolicismo educativo -coa súa exclusiva adoutrinante na escola-, poden dar fe da cantidade de bulos que circularon por terra, mar e aire naqueles anos. Non son poucos aínda os que perviven, como proba o frecuente que é ter que debater -fronte a razoamentos de aire máis ou menos tabernario- sobre a nostalxia daquela educación.

Os maiores de 55 anos foron testemuñas doutros bulos. En continuidade dos anteriores, destacan os que se fixeron circular á propósito daquela tímida reforma de Villar Palasí en 1970, a LXE. Aquela ampliación da obrigatoriedade aos 14 anos puxo en solfa outros leves cambios, ineludibles, por outra banda, se se quería estar ao ritmo do desenvolvemento económico en marcha. Sentou mal a moita xente aquela tímida extensión do saber fóra das marxes sociais a que estiverao restrinxido. Cando en 1985 e 1990, a LODE e a LOXSE trataron de que fose máis consistente e máis ampla, ata os 16 anos, os mesmos bulos e infundios volveron con máis forza. Á marxe das carencias económicas en que aquelas reformas se moveron, as machaconas mentiras dos bulos de entón seguen vivas en infinidade de conversacións. Moitas antoloxías do disparate estudiantil que entón circularon repetiron sen empacho o que recolleran outras recopilacións dos anos setenta. Insistían agora na “baixada do nivel”, a “exebeización”, o pouco “esforzó”, a “ignorancia” que se propalaba coa “lúdica” ensino “comprensivo”. En diante, incluirán como desculpa os plaxios descarados.

E o adoutrinamento

A lucidez dos propagadores de paparruchas volveu brillar en vésperas das eleccións que gañaría o PP na segunda metade dos 90. As “Humanidades”abandonadas -especialmente en comunidades como Cataluña- ou, sobre todo, “a calidade” que había que lograr por todos os medios se non se quería ir ao desastre absoluto, foron o virus de que se valeu o neoliberalismo conservador desde entón para desarticular a educación pública. De fondo, con todo, quedaba sempre oculta a razón que non se explicitaba: a onde iamos parar cunha educación que pretendía cumprir o precepto constitucional da “universalidade en igualdade” Xa o Estado de Benestar facía augas e os defensores sen concesións do libre mercado como norma, e do consumismo redentor, empezaran a minar os dereitos sociais, que en España apenas rozaramos. Entendían que os diñeiros dos impostos mellor estarían nos seus petos que en mans do Estado para que atendese as necesidades da igualdade. O da Educación tamén era unha mercadoría. A “calidade”e a “excelencia”, o bilingüismo e os novos xeitos de gestionar e dirixir centros, co profesorado máis como peonaxe -en competencia- que como cooperador nun complicado traballo colectivo, xa non cesaron na erosión do sistema, en paralelo coa redución inversora.

Recordan os debates que precederon ás eleccións de 21.11.2011, cando se ía a lograr un “pacto” educativo que o PP desbaratou cando case todo estaba a punto? Pronto a Sra. Gomendio -especialista en primates e en manipular estatísticas sobre educación- debateu en televisión as excelencias doque ela e o seu hoxe esposo, o Sr. Wert, trouxeran en dous anos ao sistema educativo. A suma de infundios que lanzou en pouco tempo para convencer aos máis despistados sobre das melloras de que fora portadora -antes de exiliarse á OCDE, en París- , poden verse nas reaccións que trouxo a LOMCE nestes catro anos últimos. Ata o PP sentiuse urxido, agora, a falar de “pacto” coma se tal cousa. 

Van para longo trampantoxos e trileiros, e máis despois do art. 155. O último eslogan lanzado como bulo, agora directamente contra  cantos cataláns saen á rúa nos últimos tempos é o do “adoutrinamiento”. Esta doutrina, variopinta nas súas formas, contou co auxilio do Sr. Méndez de Vigo. A súa versión descualificadora afecta, de paso, aos valores da escola pública e aos seus obxectivos de convivencia cívica.

Desenmarañar

Vai resultar que, pese ás canles garantistas para resolver contenciosos, porque haxa casos de manipulación -en Cataluña exceden os 100.000 profesores para 1.562.780 alumnas/os-, o acertado é desconfiar de que enganan. Se algo garante, en xeral, o ensino público, é a liberdade de pensamento, avalada polo contraste continuo duns e outros profesionais. Non pode dicirse o mesmo de moitísimos centros privados, cuxos alumnos e profesores han de aceptar un “ideario” uniformador. Os seus mentores e propietarios vixían que se cumpra a machada, sen que -segundo este bulo- adoutrinen. Veu ben que este asunto saltase na súa crudeza ao Parlamento e que os que defendían unha proposición para controlar o suposto “adoutrinamento” do ensino público catalán quedasen en absoluta soidade. Pero algo queda sempre.


Hai incendiarios e pirómanos de toda índole. Quen atacan os dereitos de todos a unha boa educación saben o que fan. Os que queiman o monte galego son de mala calaña, aínda que pasen por exasperados: peores son os que queimaron xente en cunetas e campos de concentración. Desviar a atención cara a casos cuasi folclóricos permite obviar que  cada vez máis a abundante masa forestal galega seguirase queimando. As causas profundas seguirán en pé. Unha discutible xestión dos medios dispoñibles e, sobre todo, a pouca atención a unha demografía, moi envellecida, favorecen a desidia ou o aproveitamento exasperado do monte. Facer desaparecer ou reducir máis a superficie do queimado en exercicios anteriores esixe analizar e reestruturar a fondo as políticas seguidas desde os anos noventa. 

Pouco se arranxa falando de “terrorismo ecolóxico” se non se parte dos efectos últimos da emigración que, desde os anos sesenta, abandonou infinidade de paraxes e aldeas. Nos espazos da agricultura de subsistencia anterior, minifundios na súa inmensa maioría antieconómicos, medran silandeiramente as silvas, xenistas e especies invasoras, con grave risco de dano ao medio, un ben común superior. As 35.000 hectáreas da Galicia queimada este ano -e da que de xeito aleatorio queda por queimar- seguirán perigando mentres non se negocie o sistema de propiedade destas áreas incultas onde, ademais, as taxas de reposición demográfica son negativas. As prediccións de choivas chegaron tarde nesta ocasión, e as rogativas para que chovese non deberon ter a demanda doutros tempos. A racionalidade da prevención que se demanda volverá ser invocada nada máis empezar outro período de seca, seguramente máis prolongado. Todo indica que seguiremos tendo cada vez máis incendios e máis grandes de proseguir coa inercia habitual. Ata, aínda que cada ano siga crecendo o investimento en medios para atallar o lume. 

Valores e recursos

Botar balóns fóra -con bulos conspiranoicos- nesta época da rapidez informativa é máis fácil que nunca. Propáganse mellor e sempre teñen patrocinadores. Isto do “adoutrinamento” educativo -indiscriminado- vén ao xeito para que unha boa educación de todos para todos -no que debe ser unha cidadanía responsable e consciente- tarde en chegar. Os profesionais desta ética do bulo saben que tras séculos de adoutrinamento, a credulidade quedounos incrustada. Parten de que, cando algo non é vero, si é ben trovato coará no océano do despiste. Se un bo sistema de ensino só valese para que nos adoutrinasen? -o que equivale a dicir que nos enganen-, Montoro faría o correcto: Sanidade e Educación seguirán baixando este ano en disponibilidade de recursos. Isto non é un bulo. Tampouco o é que, en 2007, atoparon recursos paraos bancos. Cuestión de valores.

TEMAS: Cataluña. España. Constitucionalismo. Art. 155. Adoutrinamiento educativo. Calidade educativa. Manipulación informativa.

 

Manuel Menor Currás

Madrid, 21.10.2017