Coñécense os eixos do pacto educativo, pero non o que se acordou

Persisten serias dúbidas respecto de que do documento de bases en proceso poida derivarse unha lei consistente, capaz de xerar a mellora de calidade democrática que necesita o sistema educativo.

Foron 15 os puntos que, desde o día 07.11.2017 marcaron os traballos prioritarios que, ata o pasado 13 de decembro, ocuparon á Subcomisión parlamentaria a fin de que o Goberno teña un documento de bases con que elaborar unha nova lei educativa. O primeiro a sinalar como relevante é que un documento destas características, relativamente aceptable, é unha novidade fronte a unha asentada tradición de once leis orgánicas alternantes, contrarias entre si en non poucos aspectos, todas lexitimadas no entanto para desenvolver o art. 27 constitucional.

Consenso e disenso

Vén ao recordo por tal motivo que, polo menos en tres ocasións, se propuganase algún tipo de pacto educativo e que sempre fose desbotado. Esperanza Aguirre opúxose especialmente ao proposto por un conxunto de organizacións lideradas pola Fundación Encuentro en 1997. Por entón, andaba ás voltas coa súa invención de “As Humanidades” -que tantos votos lle traería- e non menos fervor mostraba coa “liberdade de elección de centro”, cara a onde pastoreou aos crentes no mecanicista ascenso social polo esforzo individual nos estudos. Antes de que saíse a LOE en 2006, duras foron as negociacións en que andou Alejandro Tiana para sacar esta lei adiante. Soadas foron as protestas, á súa vez, contra un sector dos colexios católicos liderado polo salesiano Manuel de Castro, que se inclinou por un pacto. Pero o máis sonado -e máis próximo- foi que, desde 2009, na etapa ministerial de Ángel Gabilondo, os populares rexeitasen o que practicamente concluíran Sandra Moneo e Mario Bedera. A inspiración que viña de instancias tradicionalmente moi asentadas na educación cos seus particulares intereses, e o vento demoscópico a favor, fixeron que, moi pronto, a precociñada LOMCE nos fose servida en 2013 pola parella Wert-Gomendio como ultimísimo menú en “mellora de calidade”. Se agora se interrompese esta tradición de disentir, loado sexa o que acaba de describir Europapress como recambio do anterior.

De momento, no entanto, pouco máis cabe alabar. Aínda que a noticia que adiantaba esta axencia o pasado día 12 incluía fronte a todo prognóstico que se incorporaría ao debate a cuestión da “Relixión”, tamén engadía que, aos ollos dalgún participante, o posible acordo neste asunto non pasaría de “ambiguo", pois debería incluír o cuestionamiento dos Acordos coa Santa Sé asinados por España en 1979. Non só non era o caso, senón que, no corpo da noticia a axencia incluía o desacordo total dun conxunto de 60 organizacións que, lideradas por Europa Laica, suscitaran para dous días máis tarde, a entrega no Congreso de 54.000 firmas esixindo a súa derrogación.

Haberá que estar pendentes, pois, dos supostos que se acorden nesa área -e nas outras catorce- para ver que corsés se prestableceran a fin de que a pretendida 12ª lei que rexa o sistema escolar da educación española sexa merecente de mellor consideración que a LOMCE vixente. De paso, destacaremos as físgoas por onde se tratarán de soster as posicións diferenciais que, privilexiadas para un sector minoritario da cidadanía española, case sempre han ter acomodo e, ata, subvención a conta do Estado. E só así se poderá concluír se realmente se trata ao fin dun pacto social e político ou se, ante todo, dun politiqueo coxuntural, amparado nun número relativo de escanos no Congreso pero insuficientemente arroupado polos axentes sociais. Neste segundo caso, a inestabilidade agora existente proseguirá.

Podería ser así e só fai falta botar a vista atrás lixeiramente: o supostamente pactado fai corenta anos, no artigo 27 da Constitución, non pasou de ser un xenérico consenso básico, pero “non político” propiamente, pois de inmediato todos os firmantes disentiron del. Como xa estudou Manuel de Puelles en 2007, Oscar Alzaga, por exemplo, dixo en xullo de 1978 -no momento de presentar enmendas-, que o acordo podía ser “suficiente” pero non satisfacía na súa totalidade a ninguén, polo cal “a UCD vai combater neste Parlamento para que, pola vía de lexislación ordinaria, se cumpra o seu programa electoral e o seu programa educativo”. No Diario de sesiones del Congreso daqueles días constituíntes tamén pode lerse, xunto ao distanciamento do PSOE respecto do que establecera no seu XXVII Congreso -en decembro de 1976-, como Luís Gómez Llorente presaxiou que “os principios que informan o art. 27 poden dar resultados moi diferentes segundo quen sexa o Goberno ou quen sexa a maioría parlamentaria”. Nin sequera fixeron falta dous anos para ver como o que a UCD plasmou na LOECE, reafirmaba os desacordos profundos que viñan do século XIX e que culminaron cos decretos que, desde os inicios do golpe militar en 1936, se tomaron para o sistema educativo que rexería as aprendizaxes das nenas e nenos españois.

Que pesa sobre o que pasa

Ha de desculparse pois, o escepticismo que, se non hai máis explicacións, produce a suxestión de que a Relixión vai perder a posición privilexiada que ten aínda na LOMCE. Non consta que a Conferencia Episcopal Española se mostrase receptiva aos datos que proporciona a enquisa de mocidade que promoveu recentemente desde o Vaticano, nin tampouco ante a que a editorial dos relixiosos marianistas, SM, acaba de facer pública. E as dúbidas encadéanse sen motivos serios para desaparecer. Cobrou corpo na CEE o arrepentimento pola serie de medidas que, en nome da fe, fixeron subir os seus mitrados ao Boletín Oficial do Estado -ou antes, á Gazeta de Madrid e ao Boletín da Xunta de Defensa Nacional de España- co fin de que o que se ensinase nas escolas non tivese o menor atisbo de dúbida ou de torpeza” Abriuse camiño, ao fin, a doutrina que, en 1964, inspirou algúns dos mellores textos do Esquema XIII, Gaudium et Spes, do Concilio Vaticano II? Xa recatequizaron aos case 18.000 catequistas que, dentro dos espazos e tempos escolares, exercen, pagados polo Estado, adoutrinamento relixioso? Os 122.000 euros que, segundo contaba El Mundo o pasado día 11 de decembro, gastou Lucía Fígar para mellorar “a súa imaxe persoal” nos medios, máis aló dos circuítos de correlixionarios cielinos, volverán pronto a donde debería terse empregado?

Tampouco, sen que se coñeza o texto definitivo que vaia remitir a Subcomisión ao Ministerio nos outros capítulos, pode dicirse que o que se estea pactando vaia a ser un acordo leal e consistente. Un capítulo sensible como o dos equilibrios entre o ensino público e privado non se salda simplemente con dicir que o papel do primeiro é “fundamental” na sintaxe de ambas dentro do sistema educativo español. O término é suficientemente equívoco como para deixar o panorama similar ao de subsidiaridade existente, e coa tendencia crecente á desmellora da rede pública, mentres en paralelo prosegue intanxible a súa conversión ás iniciativas que a privacidade empresarial vaia acrecentando nos espazos urbanos mellor situados. Ben está, doutra banda, que se fale no citado documento conclusivo sobre dos “concertos educativos”, da “inspección”, “equidade e inclusión educativa”, “educación especial”, “convivencia escolar”, “ratios por aula”, “éxito escolar”, “obxectivos”, “reforzos e apoios”, “detección temperá, diagnóstico, metodoloxías e avaliación”, “o acceso á profesión docente”, “participación da comunidade educativa” e, ademais de cuestións curriculares, o financiamento básico e cuestións relativas á formación profesional. En principio, parece que por fin existe un mapa de asuntos relevantes que pesan sobre o ensino escolar e, se non está completo, comprende polo menos boa parte dos máis urxentes sobre os que o coherente sería consensuar esixentes políticas democráticas.

No entanto, sen a descrición concreta destes descritores xenéricos, tamén nestes ámbitos proseguirán vivas as tentacións do escepticismo. Esperemos que, polo menos, quede en dúbida deste xeito a cantidade de esquecemento e desprezo que deberon sufrir cantos nestes anos persistiron en tomar en conta estes asuntos -e outros concatenados-, xa fosen profesores, as súas asociacións e sindicatos, xa, igualmente, algunhas ANPAS e sindicatos estudiantís. E ao mesmo tempo, non se ha de esquecer que cuestións tales como a Educación infantil, a dirección de centros ou a formación continua do profesorado, o sentido do para que educar, a educación para unha convivencia cívica, ou o compromiso que o artigo 27.5 da Constitución fixou ao Estado para ofertar prazas públicas suficientes, non teñan visibilidade suficiente na noticia de Europapress. Oxalá non atopen trabas na redacción definitiva do documento, e menos na súa execución -tanto no sector privado, como no concertado e o estrictamente público-, ben porque se queira soster a misoxinia cara ás cuestións de xénero ou ben se desprecen as de índole cultural e socioeconómicas, causantes unhas e outras de inequidade escolar!

Desentullo

Neste itinerario de pactos e consensos políticos, non todo é enunciar nin terxiversar a linguaxe; máis proveitoso sería actuar con determinación, coñecemento e constancia ata a extirpación das necesidades de todos os cidadáns. Esas tres calidades non adoitaron cumprirse nas mellores normas que no seu abundante patrimonio lexislativo ten a historia educativa española. Sempre fallou algunha cando non as tres, e o que adoita detallar a prensa de asuntos correntes tampouco é de bo augurio. Se coa reforma constitucional do artigo 135 confirmouse a tendencia á desaparición do Estado social, para quedarse nun Estado mínimo ao servizo da orde que impón a economía globalizada e os seus axentes, 15 minutos de determinismo destas instancias en 2011 abondaron para reducir os créditos á débeda pública a unha situación de carencia para atender as necesidades dos máis débiles. Un terzo longo da poboación segue tendo problemas coa vivenda, o emprego digno, as pensións, os incumprimentos da Lei de dependencia..., pese a un suposto crecemento económico que El Roto desmenuza en El desescombro, selección de viñetas con que en 2016 analizou a moral política e cidadá que se desprende destes conflitos. Cifuentes, avantaxada discípula de Aguirre nestes asuntos, encaixa nesa paisaxe. Nega os problemas que xera a súa recortada asistencia sanitaria ou, xa no plano máis educativo, vémola reducindo drasticamente o financiamento dalgúns conservatorios. E mentres, acusa aos sanitarios de xerar “alarma social”, acusación que estendeu a cantos -aínda que sexan os seus propios aliados- denuncien algún xénero de deficiencia. Compite con ela Beatriz Gascó, portavoz actual do PP para asuntos educativos nas Corts valencianas, e probable exemplar para algunha viñeta de Rábago: un informe sobre supostas comisións ilegais revela que estivo cobrando un ano da empresa que lles construía os colexios, CIEGSA, unha sociedade pública que chegou a acumular 1000 millóns de débeda.

As fraxilidades en que se move esta suposta mellora democatizadora do ensino quedaron moi patentes o mesmo día en que culminaba o debate do Congreso de Deputados: o Consello Escolar da Comunidade madrileña emitiu ese día un sinal desasosegante. Coa ausencia discordante dos representantes da comunidade educativa, aprobou un preacordo de tal cariz que UGT non só acabou pedindo “volver sentarnos a debater o Acordo Educativo”, senón que a Consellería -cuxas decisións tanto pesan en moitos outros puntos de España- “ofreza unha posición aberta e receptiva ás propostas do noso sindicato”. As discrepancias co contido -e a pretensión de que alí se marcase a pauta ao pacto de Estado- tamén foron compartidas por CCOO-Madrid.

E rebaixas

En consecuencia, as pretensións pactistas de Méndez de Vigo han de poñerse provisionalmente entre paréntese. De tanto postureo poida que só quede unha aleatoria ineficiencia para que ao sistema educativo existente lle cheguen os coidados do coñecemento e a perseveranza que tanto necesita. Pese ao máxico virtuosismo que transpira o anhelo de “pacto”, non cexan os exemplos do esmirrado e eivado que pode resultar. A norma que -a imitación da que hai en Murcia e A Rioja- proxectan en Baleares para as escolas infantís é paradigmática de como atender as moitas necesidades que nestes anos perdidos se acumularon. Alguén ha ter a marabillosa idea de xibarizar a riqueza democratizadora deste nivel educativo achicándoo conceptualmente como “garderías infantís”, en que nin sexan obrigatorios máis de 1,5 metros cadrados por neno, nin luz natural. Esta política educativa pronto debería ir acompañada dun cursiño prematrimonial como os de outrora, para que os futuros papás de liliputienses medios económicos interiorizaran a tempo o equitativa que pode ser unha praza pública nesa “gardería” para os seus posibles vástagos. Sorte, pois, coa preceptiva literaria do pactismo educativo que está en marcha: a sobreatención á Generalitat catalá ampara as rebaixas.

TEMAS: Pacto educativo. Consenso/disenso. Relixión. Escola privada/Escola pública. Educación infantil. Artigo 27 Constitución. Leis educativas. Estado social.

Manuel Menor Currás

(Madrid, 16.12.2017)