2018 pode non ser un ano novo, senón a repetición dun tempo educador trasnoitado

As liñas vermellas do posible pacto educativo poden deixar o panorama político nunha continuidade desubicada, alérxica á extensión esixente da democracia educativa.

Merkel acaba de terminar o ano reclamando conciencia sobre o que une máis profundamente os seus concidadáns, antepoñer o común e esforzarse no respecto mutuo dos uns cos outros: “estar atentos, escoitar de verdade e ser comprensivos”. Necesidades de todos e desafíos de futuro han de estar presentes conxuntamente -dixo a chanceler alemá- para lograr un goberno estable para Alemaña. Como programa, non está mal para tratar de atopar lazos con que superar a estreita posición en que a deixaron as últimas eleccións.

Sentimentalismo e irracionalidade

Aquí estamos máis ben en “tempo de tregua” despois do 21-D, pero sen que as trampas co solitario poidan sosterse por moito tempo. Mentres os cataláns -especialmente o seu empresariado- trata de acomodarse ao novo escenario da hexemonía de Cidadáns, PP e Converxencia, os dous partidos máis corruptos de España como anota Gregorio Morán, seguen apelando á sentimentalidade e ao irracionalismo sen dar creto ao ocorrido.

Mal síntoma para un momento en que a política -con mayúscula e con minúscula- necesita máis que nunca de reflexión a partir da realidade e non de subterfuxios para, en nome de esencialismos de diversa peluxe, seguir mangoneando as Administracións en beneficio de intereses alleos aos que corresponde defender: os dereitos e liberdades dos cidadáns. Parece que todo lles fosen problemas, insolubles por “conxénita deficiencia política”.

O esquizofrénico pacto

O equivalente desta esquizofrenia que ameaza con prolongarse en 2018 pode verse no panorama que teceu Méndez de Vigo para o novo ano a conta dun suposto novo pacto educativo. O de “novo” é un dicir, porque de facer caso ao rastro documental deixado trala elaboración do artigo 27 para a Constitución de 1978, o que máis ben se atopa de ano en ano, e reforma tras contrarreforma alternante desde a LOCE de UCD en 1980 ata a LOMCE de 2013 -aínda plenamente vixente para o presente curso-, é que aquel inicial consenso xenérico, que non pacto, segue sendo no presente fonte de desacodos continos, pese á demostrada vontade dalgúns actores principais neste traxecto de intentar modificar esta soterrada “guerra escolar”. Así se chamou outrora ás desavinzas que viñan producíndose neste terreo desde as Cortes de Cádiz en 1812, como testemuñou José María Blanco White moi pronto, desde o seu exilio en Londres.

Entre os documentos internos de traballo que se facilitaron aos que pasaron pola Subcomisión parlamentaria no transcurso do ano que termina, hai un índice de 15 bloques temáticos. Máis ou menos equivalen aos que ten calquera das oito leis orgánicas que, nos 40 anos últimos, trataron de interpretar -de modo moi contrario en cuestións principais- a particular versión de cada partido político gobernante sobre do modo de cumprir cos dous principais dereitos recolleitos no artigo 27 da Constitución: a universalización e a liberdade educativas. Terminados os traballos previos de comparecencias, cando xa estaba ben de oír opinións contraditorias, acordes cos intereses contrapostos que uns e outros dixeron defender sempre “por unha mellor educación”, esta segunda etapa en que os principais grupos políticos parecen asumir ao propoñer un texto consensuado, o ministro parece arrogarse o privilexio de que se lle dan todo ben apañadito e sen demasiadas distorsións respecto do que ten establecido o PP, moi ben. Deste xeito, xa lle dan practicamente as bases dunha nova lei orgánica e, como acontecese coa LOMCE de Wert, bastaralle paseala polo Congreso en loor de multitudes, coma se tivese a maioría absoluta de 2013. Todo moi fino e aparente.

As liñas vermellas

O problema é que existen liñas vermellas, capaces de tinguir -ou distinguir, segundo se mire- o satinado diplomático e impoluto deses bloques temáticos. Polo si ou polo non, os medios afines ao Goberno -de xeito entrefrebado co que a Conferencia Episcopal desexa- xa adiantaron que hai tres cuestións problemáticas, susceptibles de quedar fóra dos acordos precisos. En primeiro lugar, o financiamento, asunto principalísimo na definición do valor que cabe conceder a educación cunha política de decisións concretas, sen caer en grandilocuencias vacuas. En segundo lugar, as relacións entre ensino privado e público -un contencioso que vén da etapa da Restauración canovista e o seu ministro Manuel Orovio, sen que atopen máis que parches que pronto resultan estraños á idea democrática orixinal dun ensino común para todos os cidadáns de cuxo dereito o Estado sexa garante responsable. E en terceiro lugar, o asunto da Relixión no sistema educativo que, no caso español, está moi enleado coa propiedade do 60% dos colexios privados e concertados e, ademais, supón unha constante mediatización terxiversadora da liberdade de coñecemento e da igualdade de trato: dúas liberdades previas ás dunha coherente liberdade de conciencia e relixiosa.

Nos últimos tempos -desde outubro por máis datos- a Rajoy estanlle crecendo os ananos na súa contorna: as cousas para comer de moitos que viviron da Administración coma se fose súa empezaron ás presas serio perigo. Nos inicios de 2018 nin é desexable unha prolongación de provisionalidade a situación existente no sistema educativo español nin, menos, que queira buscárselle un novo apaño á irracionalidade e sentimentalismo nostálgico dun pasado que nunca foi o que moitos se empeñaron en que parecese que era.

2018 será 2018?

Nisto da educación, xa pasaron máis de oitenta anos desde que a lexislación daqueles aciagos anos establecese unha determinada uniformidade, que non igualdade, con exclusión depuradora de todo o demais. É de supoñer que talvez a Méndez de Vigo non lle praza, pero nin a todos os seus lles parecerá xa pertinente soster o insostible como non sexa para seguir nun pasado en que perder credibilidade cunha irracionalidad trasnoitada. Como lles pasou en Cataluña. Tampouco iriamos a ningunha parte -máis ben ao desastre xeneralizado- se, como tantas outras veces no noso propio pasado educador deixamos o importante ao albur do urxente para acomodarnos nunha modalidade máis de improvisación desatinada e impropia.

TEMAS: Pacto educativo. Políticas educativas. LOMCE. Conservadurismo. Eleccións catalás. Méndez de Vigo/Rajoy.

Manuel Menor Currás

Madrid, 31.12.2017