Habitar en Babel

Publicada por XOSÉ RAMÓN PENA

En Faro de Vigo o 18.05.2013 
 

Cando a presente crónica chegue onde todos Vdes., viremos de celebrar a conmemoración anual do "Día das Letras Galegas". De certo, debo aclarar aquí e agora que son moi pouco dado á opinar arredor dunha determinada temática xustamente cando se vai/está/acaba de producir un episodio ritual para a mesma. Non obstante, toda vez que desta volta -á canda da exaltación da figura e mais da obra de Roberto Vidal Bolaño- o motivo da efémeride radica no 150º aniversario da publicación dun libro considerado fundacional, como é o caso de "Cantares gallegos", coido que cómpre concederlle pertinencia a aquela pregunta, "ineludible", coa cal nos obsequian -é un dicir- certos entrevistadores auto-compracentes si ou si: "como xulga Vde. o presente e mais o futuro do idioma galego?"
"Escribir nada máis pra unha provincia/ou, como os pobos árcades fixeron/escribir sobre a casca dos curtizos,/cáxeque todo vén ser a ser o mesmo", significou, como é ben coñecido, M. Curros Enríquez. Segundo el, "todo tende á unidá, lei, de entre todas,/a máis inesorabre do Progreso;/i el que de cen naciós un pobo fixo,/un idioma fará de cen dialeutos." Claro que uns versos máis adiante, profetizou igualmente o de Celanova: "Ti non podes morrer...Eso quixeran/os desleigados que te escarneceron!/mais ti non morrerás, Cristo das lenguas,/non, ti non morrerás, ouh Nazareno!"Estamos a habitar, daquela, nas reviravoltas finais do longo informe dramático ou, ben polo contrario, aínda é que restan, de entre as mil soñadas, moitas primaveras por chegar?
"A culpa é das institucións que non fan absolutamente nada pola lingua"; "a Academia galega non se move, está obsoleta"; "temos que prestixiar o idioma"... A listaxe de pareceres é longa; por non faltar, mesmo non falta quen interprete que un dos roteiros para acceder ao éxito consiste, nin máis nin menos, que en volver declarar día laborable o 17 de maio. En fin, entre litúrxicos panexéricos e non menos cerimoniosas elexías, a cuestión de fondo permanece arreo en pé: e cal cousa -que sexa realmente practicable/efectiva- podemos levar adiante?
Difícil inquérito, desde logo. Mais así e todo, na estima deste cronista, antes mesmo que entrar en semellante procura, é ben probable que debamos responder primeiro a estoutro dilema clave: e qué vén sendo aquilo que queremos/podemos facer de veras coa co idioma do país? De térmolo claro, talvez o horizonte se tornase máis limpo de nubes. Así pois, máis aló dos rituais; para alén das ucronías...., como pode devir o propósito?
Para algúns, parece moi claro: potenciar iso que chaman o "bilingüismo cordial". Traducido ao cotián: laissez faire, laisser passer. "En Galiza, só en galego!": velaí a alternativa auspiciada desde o outro lado da avenida.
Sen dúbida, cadaquén ten o dereito de pensar/expresar o que lle pete. Agora ben; se nos habemos de mover cun mínimo rigor, acontece que a primeira opción -mesmo aceptando a mellor das intencionalidades- apenas si pode garantir algo máis que a liturxia dunhas honras fúnebres con bandeira azul e branca sobre o cadaleito e gaiteiros ad hoc. Canto á outra quenda, por patriótica e coherente que se defina, parece evidente que tan só alcanzaría oportunidade nun marco de aberta ruptura xurídico-política. Mesmo chegados aí, cabe aínda a sospeita de que houbese que efectuar toda unha operación de limpeza lingüística/pechamento de fronteiras: "como en Irlanda?" "O galego non é unha fala burguesa" -vén de lembrar o presidente da RAG, Xesús Alonso Montero. - leva razón, claro está. Mais acontece que xa hai tempo tamén que o castelán se proletarizou entre nós; son moitos os falantes do idioma cervantino que xamais usaron traxe e garavata, e abonda con percorrer as barriadas das nosas cidades, e/ou vilas, para comprobar a evidencia.
Coido, entón, que se a aposta pretende atender a criterios democráticos, van ser necesarios dous procesos inmediatos. Dunha banda, abandonarmos discursos doutrinarios. Non é tarefa doada e non se poderá levar adiante sen que tal non cause sarabullos e eczemas; porén, ou aquí cabemos todos ou...
Canto á segunda estrema, esa reside na decisión de acadar con urxencia un pacto. Desde logo, e á vista dos recentes desencontros, semella estarmos lonxe desa eventualidade. Non obstante, é posible; debemos facelo posible. Falo, desde logo, dun pacto solemne e efectuado sobre aquilo que si é factible: é dicir, o acordo e mais a vontade de potenciarmos un país (realmente) bilingüe, capaz de deixar atrás décadas e séculos de apartheid lingüístico, tempos de diglosia estéril, psicopatías e complexos. En fin, trátase de entender de vez que, moi lonxe da maldición bíblica, Babel si conforma unha moi boa torre a cuxa sombra avanzarmos, a torre da común da verdadeira normalidade.

Véndese Galicia: 20 empresas "galegas" modelo.

Valentín Carrera
Xornal de Galicia, 6 de maio de 2013.

O xornal decano da prensa galega, Faro de Vigo, pertence ao inversor canario Javier Moll; Edicións Xerais ao grupo francés Havas; o Banco Etcheverría a un millonario venezolano; Reganosa está participada por Alxeria e o famoso "operador galego" R pertence a unha empresa de Luxemburgo.

Citröen é francesa; Censa, chinesa; Fenosa, catalá e Celulosas de Pontevedra, vasca. Leite Celta foi americana e é portuguesa; e os balnearios da Toxa, Guitiriz e Mondariz teñen sé central en Massachusetts. De Pescanova hai tempo que se perdeu o rastro dos seus enrevesadas participacións internacionais.

O asteleiro vigués Barreras xa é mexicano e, namentres, o superheroe financeiro, José María Castellano, segue buscando inversores da City aos que colocar definitivamente o morto doutra empresa galega modelo, Novagalicia Banco.
En Galicia véndense pazos, castelos e aldeas enteiras. Ningún sector estratéxico está en mans galegas: nin a propiedade nin a xestión. A banca, o naval, alimentación, enerxéticas, autopistas, as vinte empresas que seguen son líderes en saqueo dun país colonizado. A lista completa é moito máis extensa e tan grave que require dunha investigación a fondo. Quizais tamén en sé parlamentaria. Alguén debería responder á pregunta, está Galicia enteira en venda?

-Banco Etcheverría: o máis antigo de España, fundado en Betanzos en 1717, adquirido en 2012 por Banesco (Venezuela).

-Banco Pastor: adquirido en 2011 por Banco Popular

-Banco Galego: vendido polo FROB en 2013 ao Banco Sabadell

-Citröen Vigo: Propiedade 100% grupo francés PSA-Peugeot-Citröen

-Fenosa: fundada en 1943 por don Pedro Barrié da Maza; en 1982 pasou a ser Unión Fenosa, que foi absorvida por Gas Natural en 2008; ningún galego no consello de administración, no que si está Felipe González (¡)

-Celulosas de Pontevedra: Propiedade da empresa vasca Retos Operativos XXI, de Alcor Holding S.A. (Alberto Cortuna), Liberbank, etc.

-Reganosa (ría de Ferrol): Propiedade ao 10% da empresa de Alxeria Sonatrach Petroleum Investment; 21% de Gasifica S.A., á súa vez propiedade de GasNatural e outras; 15% First State (a Comunidade Autonoma Galega posúe un 17% e o grupo GADIS un 20%).

-Gándara Censa: Adquirida en 2011 por CITIC (Chinesa International Trust and Investment Corporation)

-R (Telecomunicaciones): O famoso "operador galego"  é propiedade ao 70% do grupo Capital Partners (CVC, Luxemburgo).

-Autopistas do Atlántico: Desde 2005, propiedade de Sacyr-Vallehermoso.

-Pescanova: propiedade de Sociedade Anónima Damm (6,183%,; Luxempart (5,837%), Alqueire (5,050%), FBA-The Icelandic Investment Bank (5%) e Silicon Metals Holding (5%), entre outros.

-Leite Celta (Pontedeume): propiedade do grupo estadounidense Dean foods que a vendeu en 2006 á portuguesa Lactogal.

-Fadesa: creada nos anos setenta polo gran empresario coruñés Manuel Jove; vendida a Fernando Martín (Martinsa) en 2006, tras o cal desmanteló a súa sé na Coruña con despedimentos masivos e puxo a sé en venda.

-Balnearios de Guitiriz e Mondariz: Propiedade da multinacional TripAdvisor, con sé central en Massachusetts que, por suposto, tamén gestiona o Gran Hotel A Toja (así figura na súa web).

-Faro de Vigo: Adquirido en 1986 por Editorial Prensa Ibérica (Javier Moll, Canarias), tamén propietario da Opinión de Coruña.

-Edicións Xerais de Galicia: Propiedade do Grupo Anaya (Salamanca), adquirido polo grupo francés Havas.

-Barreras: Adquirida polo grupo mexicano PEMEX en mayo de 2013 (suma e segue)...

O dobre de mellor

-->

Manuel Menor Currás

O pasado 27 de abril, talvez oiras dicir a unha alta dirixente da política madrileña que “España está o dobre de mellor que na última crise”, á beira doutras lindezas como a de que era "motivo de optimismo" que "por primeira vez" na historia de España moitos mozos cualificados estivesen traballando no estranxeiro. "Estou segura -engadía- de que o número crecente de mozos españois con bos traballos no estranxeiro terá un efecto moi positivo na nosa economía e no xeito en que os españois encaran retos futuros"...

Aquel día o comentario soaba especialmente duro e alleo ao contexto no que se move hoxe a vida cidadá común. Contradicía as súas vivencias de varios anos agónicos. Pasaba por alto a súa distancia crecente co que decide un poder executivo empeñado en gobernar por decreto, á marxe ata do que lle reclaman nun Parlamento case romo. Facía oídos xordos ás reiteradas manifestacións e folgas dos prexudicados por mor de decisións draconianas en educación, sanidade, emprego, xustiza, desafiuzamentos e prestacións sociais desaparecidas. Pero, sobre todo, emitía un diagnóstico onírico e surrealista xusto despois de que coñecésemos as cifras de paro da EPA de abril, as particularmente onerosas da xente nova e as que nos daban a vergonzante honra de ter case dous millóns de familias en rampante exclusión económica e social. Malia todo iso, ao parecer estabamos “o dobre de mellor”.

O máis estraño é que, por moi exótico que poida parecer, o talentoso punto de vista da avezada defensora desta tese nin é excepcional nin, tampouco, casual equivocación. Repítense demasiado opinións desta índole e algunhas como a do “que se fodan” xa son paradigmáticas, indiciarias do autismo dunha elite de selectos -ignorantes cando non estúpidos-, alleos ao devir cotián das “masas”, aínda mansas e non en fase de “rebelión” suficiente. Xa se volve a mentar o do cego guiando a outro cego... e hai quen relé a Diderot e a súa Carta sobre os cegos para uso dos que ven (Endymion/ A Piqueta, 1978), para tratar de distinguir a desdita e a dor entre tanta indiferenza. Porque os que fan gala de tanta cegueira seguen aí, dirixindo unha orquestra que desafina profundamente, aclamados e votados polos que teñen que sufrilos. E seguen co seu delirio aínda que perciban que, en ocasións, pásanse, coma se se emborrachasen coa perspicacia estratéxica duns ditos e feitos devastadores e escatolóxicos. Afeitos a que se coree “a súa verdade”, nin caen na conta de que as palabras son irreversibles e, cando intentan corrixilas, o que adoitan xerar é un sintomático engadido de disfunción e fracaso. Uns días máis tarde, a devandita lideresa -émula ao seu xeito de Dña. Margaret-, ante unha enquisa do CIS -amarga para os intereses do seu partido e para o outro hexemónico da actual oposición-, non escatimou contarnos de que ían as súas verdadeiras obsesións, e aínda o día 3 de maio -con motivo da festa da Comunidade-, volvería a mentarnos de que ía a súa irrefrenable optimismo solipsista: “non só as administracións senón as empresas públicas e cuestións que non necesariamente debe prestar a Administración deben ser reducidas, privatizadas ou suprimidas”.

Menos mal que, pese ao cabreo que nos producen as palabras de moitos dos nosos egrexios próceres -repletos de hipócritas contradicións factuales-, adoitamos reaccionar con ironía humorada. Alguén me recordou estes días como, en Galicia, adoitábase dicir, de fai moito, que “mexan por un e hai que dicir que chove”. Un dito do mesmo cariz exemplarizante que o que a sabedoría -labrada no choque permanente contra o caciquismo expansivo que corroía todas as relacións sociais- aconsellaba a unha testemuña decisiva nun xuízo oral. O xuíz, consciente do valor do seu testemuño, pero non do alcance das respostas na contorna que compartían testemuña e acusado, trataba de sonsacarle á brava: “- Pero vostede viuno ou non o viu?”. E o bo home, cazurramente respondíalle: “- Por unha banda, xá ve, e por outro, que quere que lle diga?. O problema é que o humor xa non é capaz de remediar o horror e empezamos a temer que o tempo esgótase para esta fórmula de terapia colectiva. Moitos non queren asistir ao dó de que son causantes, e ata protestan de que se vaian a chorar as penas pola rúa ou ante as súas casas, poñen todo xénero de obstáculos aos que persisten en contar a realidade e, como resultado, as palabras empézanse a quedar curtas, con risco de que se resinta gravemente a convivencia plural, responsable e inclusiva.

A linguaxe como tapadeira, escusa, ocultación, dobre sentido, evasión, cazurrería, saírse coa súa, a viga no ollo alleo, a cor do cristal con que se mira e a lei do funil, ou sexa, o deslizamiento de sentido ata o valor cero, foi algo practicado abundantemente entre nós para sustentar a opacidad dunha gran parte das relacións sociais. Os antropólogos sábeno ben e, entre os lingüistas, xa Roland Barthes - entre moitos outros nos falaba nos setenta da división das linguaxes, a guerra entre uns e outros, o discurso da historia ou o efecto da realidade (O besbello da linguaxe: máis aló da palabra e a escritura, 1984). Como que fose algo connatural, arraigado nos nosos xenes de tal modo que algúns políticos, á máis mínima ocasión, nolo devolvesen nun espello, excesivo, iso si, e enormemente distorsionado con demasiada frecuencia. Sociolingüistas houbo -e historiadores- que estudaron as linguaxes de determinados grupos sociais nalgúns ritos, leis e acontecementos especialmente significativos. Estudos hai deste tipo, por exemplo, sobre a Revolución Francesa, a restauracón canovista ou o vocabulario da Comuna parisina, que toman a codificación lingüistica de tales momentos como obxecto directo de observación analítica. O que parece relativamente novo é que, fai xa nove anos que Lakoff desvelou o valor creativo da lingüistica cognitiva -Non creas que é un elefante- para facer atractivo a mensaxe conservadora dos republicanos de EEUU. A súa metodoloxía sistemática para dominar a axenda informativa e electoral consistiría en “saber enmarcar o debate” axuntando o simbólico, o emocional e os valores morais, para así condicionar e axudar a que os oíntes axuntasen a comprehensión e a autenticidad do que se quería que pensasen e votasen. Algo máis tarde, en 2009, Juan Carlos Monedero escribía: O Goberno das palabras (Fondo de Cultura Económica), xa daba por feito como nos roubaron as palabras para cambiar os nomes das cousas, e analizaba a opacidad da democracia transparente, as mentiras e confusións deliberadas en que nos meten, os riscos en que nos atopamos como cidadáns e os territorios primordiais en que a autenticidad do discurso e o futuro da democracia son esenciais neste momento.

Podes desculpar que moitos candidatos a sentarse ás beiras do poder desenvolvan de xeito natural a predisposición postmoderna a trastornar os códigos lingüisticos e o campo semántico da linguaxe. Deste xeito, e con algo de aparencia subversiva controlada, poden epatar aos seus xefes para que se fixen neles e os coopten. O malo é que isto non é un mero xogo máis ou menos contracultural ou de pseudo-creatividade artística vangardista. Algúns e algunhas, adaptados a esta farsa de alevíns con aspiracións de ascenso meritocrático, confúndense: cando se dirixen aos cidadáns desde o poder alcanzado só se seguen mirando a si mesmos; danse a crer que son donos da verdade absoluta; dan a entender que somos inxustos coa súa xestión despótica pouco ilustrada e non lles entendemos. Gustaríalles quedarse sos desenvolvendo os seus sagrados programas de rexeneración dos nosos presuntos excesos. Por iso subvierten o sentido denotativo das palabras, especializáronse no eufemismo cotián e tratan de ocultar a súa inepcia tralas palabras adozadas do dicionario de sinónimos e antónimos. E así nos están podrecendo a democracia, adulterando todo o que decidiramos compartir: a corrupción non é senón outra forma de deslenguado desprazamento e verborrea cínica

Pensa, pois, que coa súa particular xerga tóxica estannos mostrando “a súa razón”: o “dobre de mellor” é pouco; a moitos deles esta situación de crise programada cuadriplicoulles e quintuplicoulles o seu benestar. Non penses partindo dos teus propios esquemas de racionalidad e comprensiva nin invoques a favor dos mesmos unha compasiva igualdade democrática. Se puxeches as túas neuronas, vontade e tempo no compromiso por estas cousas; se te arriscaches por defendelas e que fose máis posible a liberdade, a educación e a sanidade de todos..., coma se dunha casa protectora se tratase custarache admitir que o que oes e ves a diario poida suceder. Pero enténdeo. Antes da palabra foi o caos: cando S. Xoán dixo que in principio erat verbum (1,1), sobreentendía que lerías a famosa narración creacionista que, case ao comezo da Biblia, di que “a terra era algo caótico e baleiro, e as tebras cubrían a superficie do abismo” (Xénese, 1.2). Por aí andamos con esta crise: polo caos e rozando o abismo do inhóspito. Á intemperie, faltos de palabras que poñan sentido e esperanza, sóbranos aburrimiento: pola carencia de sincera honestidade e proximidade que nos mostra de continuo tanto milhomes impostado e vacuo; e porque nos queren calar -como no burocrático clericalismo ancestral- coa paciencia dos mortos.