E, aínda que pareza un tabú, tamén hai violencia sexual con nenos e nenas

Non todo depende da escola. Hai circunstancias colaterais pero fundamentais, para que escolas e colexios cumpran os seus cometidos primordiais: as familias non sempre acompañan ben aos seus fillos. Dúas noticias recentes poñen sobre o taboleiro outras carencias na atención aos menores que contribúen ás posibles razóns de suicidios de adolescentes e nenos, non infrecuentes en España. Por unha banda, o grave atropelo en Vitoria dunha nena de 17 meses á que un presunto violador -profesor de conservatorio- tirou pola fiestra dun piso en Vitoria o pasado día 25. Por outro, unha información paralela de Alejandra Agudo sobre nenas de Bangladesh que “dan o non quero”. Nese país, un 65% das menores de 18 anos xa están casadas e a educación é fundamental para combater “esta tradición asociada á pobreza”. Os riscos da pobreza Segundo Educo.org, a poboación española de menos de 16 anos en risco de pobreza ou exclusión social é do 35.4%, e a taxa de abandono escolar pronto acada ao 21.90% , segundo os datos que manexan do Informe PNUD 2013 / Unicef / INE / Eurostat 2014. Entenden como poboación en risco de pobreza ou exclusión social a que está nalgunha destas situacións: cun 60% de media dos ingresos por unidade de consumo; en privación material severa (con carencia en polo menos 4 conceptos dunha lista de 9); en fogares sen emprego ou con baixa intensidade ocupacional. Dous millóns e medio de nenos e nenas españois atoparíanse en risco de pobreza. Coa malnutrición como unha das súas características principais, é dicir, que un de cada catro dos nosos pequenos -os datos de Save the Children son máis duros- non inxere unha alimentación adecuada, de modo que 200.000 non poden permitirse comer alimentos proteínicos adecuados cada dous días. Os tratos vexatorios á infancia Os datos de Unicef á proposito das expectativas de cambios no matrimonio de adolescentes no mundo -e aos riscos que implican- prestan especial atención ao que segue sucedendo en Asia, África e unha parte relevante do Caribe. Nada din, con todo, sobre o que siga acontecendo en España en canto a persistencia de tradicións de tratos vexatorios, máis ou menos calados, de violencia sexual familiar con menores. Hai constancia de costumes nada infrecuentes en zonas rurais máis deprimidas, en épocas de pobreza grave e taxas de nacemento elevadas. Constan, igualmente, tabús que se han ir pasando no transcurso do tempo para amentar a presuntos “padriños” que “axudaban” durante algún tempo a familias moi necesitadas. Moitos coñecen historias dramáticas de persoas atrapadas nalgunhas destas historias de vida atroces. E, doutra banda, a nosa literatura, a diferenza da dos países nórdicos, é propicia ao ocultaiento e á vergonza nestes asuntos. Os contos, sempre tan exemplarizantes, din subliminalmente moito máis. Criados no espírito da Contrarreforma, sempre foron cuestións máis de confesionario que de investigación xudicial, e sempre moi fuxidías do sistema educativo aínda cando fosen flagrantes os abusos pederastas. Nunca foron asuntos para falar e ter en conta coa atención debida. Os menores sempre foron máis menores nas áreas onde, ademais, a escola foi ata moi mediado o século XX un espazo exótico. Aínda en 1953, cando Ruiz Jiménez propuxo a reforma dos Ensinos Medios (LOEM), dicía que farían falta unhas 20.000 escolas unitarias, a razón de 60 nenos por aula, e que habería que botar man a outras 15.000 que estaban en estado moi deficitario. Cando se empezou a abordar a primeira lexislación protectora dos nenos en 1873, 1904 e 1908, tratando de mantelos afastados de actividades laborais especialmente difíciles, o ideal hixienista de seguridade nun bo fogar apenas se podía lograr no ambiente urbano e que, nas discusións parlamentarias, aínda se sostiña que os danos familiares que se poderían seguir, sen a achega do salario infantil, serían maiores. Véxase se non, o que dicía Sallarés i Pla, defendendo unha especie de dereito de propiedade, superior e sagrado, do capitalista a ter as súas ganancias a conta da explotación. E peor é se se considera o que pasaba con “a infancia abandonada” ou maltratada -que tanta atención suscitou polas mesmas datas aos reformadores sociais-, en que o alcoholismo, a miseria e a ignorancia aparecían como constantes de que a infancia podía ser para moitos nenos e nenas un tempo moi pouco feliz, e os fogares eran un espazo nada educador. A convivencia escolar De todos os xeitos, cando serodiamente houbo que establecer plans estratéxicos de convivencia escolar -como o que o 22 de xaneiro anunciaba o MECD- , non  se deberían as políticas familiares pertinentes. Que na Constitución  se dea preferencia a “os dereitos dos país” á hora da educación, non garante o crecemento dos nenos nun ambiente familiar san. Non estaría mal, por iso, que a Carta magna garantise máis explícitamente eses dereitos no sentido estrito que recolle o famoso documento da ONU e que, de xeito indirecto, nos incumbe por ser firmantes comprometidos con el. E na formación do profesorado dos primeiros niveis educativos debería ser explícita igualmente a atención a estas cuestións que sempre son máis ben doutra burocracia e que, xa que logo, adoitan mostrarse como non pertinentes profesionalmente. Cando o ben superior dos dereitos do neno está por medio, non se trata de intromisión en terreo vedado. Existen abusos de carácter sexual en ámbitos familiares e son advertibles nas aulas a pouca atención que se preste ás condicións básicas de aprendizaxe. Profesores e mestres deberían, xa que logo, dispoñer de protocolos de atención obrigatorios para a detección dos síntomas e a consiguiente actuación que proceda. O problema existe, e non exclusivamente en situacións económicamente desfavorables, nun grado que algunhas fontes informantes elevan ata un 30%. Pode ser discutible a proporción concreta e, tamén, si é ou non maior ou menor que en tempos pretéritos, pero existe. Os primeiros que dan fe del son os avogados especializados en violencia contra as mulleres; nas súas demandas non son infrecuentes estoutros abusos colaterais profundamente daniños. Constátano, ademais, as estatísticas do Consello Xeral do Poder Xudicial á hora de cuantificar os asuntos que pasan polos diversos xulgados. Sábeno, e moi ben, titores de centros educativos que lograron empatizar cos seus titorandos e titorandas. E coñéceno, probablemente con menor fiabilidade -porque non dispoñen dos recursos presupostarios que deberían nas Autonomías- as unidades de atención social e familiar, algunhas das cales teñen encomendado este traballo específico a entidades externas como CIASI, por exemplo. E “a calidade” Educativa Só resta que, á hora de falar tanto de “mellora” da educación, sexamos menos hipócritas. Alguén con sensata paciencia en canto ao valor das políticas educativas que nos vimos tirando á cabeza desde fai moito máis de 30 anos como un mal que nos impuxeron, debería correlacionar os datos existentes en canto a pobreza infantil, fracaso escolar e abusos á infancia, para contrastalos coa ausencia real -denunciada reiteradamente polas ONGs arriba mencionadas- de políticas protectoras dos nenos e nenas que vaian máis aló da retórica. Dá risa que, sen poñerlle rigor ao trato con estes problemas,  se nos encha a boca de “excelencia” e “calidade” educativa, e ata de formación do profesorado e outras marabillas que deberían axudar a dar sentido á escolarización obrigatoria ata os 16 anos? ou, como algúns propuxeron, ata os 18. ¡Coma se os cimentos deste fráxil sistema educativo non tivesen importancia! En fin, xa sabemos que para o mesiánico pacto da XI Legislatura será un milagre que se fale destas cousas tan pouco atractivas, pero algún día lamentaremos que, unha vez máis, o urxente impida tratar o necesario e imprescindible. TEMAS: Abusos sexuais a menores. Ambientes familiares sans. Atención escolar. Educación. Calidade educativa. Políticas infantís. Fracaso escolar. Pobreza infantil. Convivencia escolar. Funcións educativas de mestres e profesores. CIASI. Manuel Menor Currás Madrid, 27/01/2016

Tamén no sistema educativo existen a violencia e a desigualdade

O “Non aturo ir ao colexio” que deixou tras si o último suicidio escolar non se borra cun telefoniño. Require actuacións que afectan a moitas pautas de conduta establecidas.

As posicións tácticas de Rajoy e demais posibles candidatos a presidir o Goberno déixannos cada día máis confusos. Todo segue case igual que o día despois do 20-D e canto máis xesticulan uns e outros, menos vemos. Os opinantes profesionais teñen amplo percorrido para xogar coas elasticidades da aritmética parlamentaria. Mentres, os problemas do día a día van podrecendo, non volvemos ás urnas e repítennos persuasivos : “Diálogo”, en boca dos que practicaron unha sistemática política de terra queimada na súa contorna e, sobre todo, “Estabilidade”, para ver se todo segue deitado cara ao mesmo lado.

As anteolleiras do natural

Haberá quen teña morriña polo que foi o “Plan de estabilidade” de 1959, pero non é recomendable. Ningunha das leis educativas que seguiron foi capaz de poñer suficiente atención aos problemas centrais que seguiron afectando ao sistema educativo: sempre veu outra que dicía que ía mellorar o que había, para renovar ao pouco tempo a necesidade de volver reformar -ou contrarreformar- o precedente. No sistema de estabilidade que agora se busca, as reformas estruturais de que se fala levan implícita a desatención programada cara a cantos poidan queixarse, de modo que o “natural” seguirá sendo que a educación dos españois siga como ata agora. Cunha chisca de “diálogo” que sosteña a aparencia de preocupación, tratarase de manter o ritmo existente, de maior distinción para un 35% mentres crece o deterioro do ensino do outro 65%. O negocio espera que os máis descontentos deste segundo grupo, e con posibilidade de hipotecarse, se pasen ao primeiro por desesperación ou desencanto. Tan estable é xa esta perspectiva que apenas se modificou o que, en 1900, escribía o que foi primeiro ministro de Educación, Antonio García-Álix: “A liberdade de ensino no noso país converteuse nun censurable mercantilismo”.

Este bobo retroprogresismo é sacudido de cando en vez por imponderables, pero pronto volve todo ça súa parsimonia inmutable. O suicidio de Yokin Ceberio en setembro de 2004 removeu estas tranquilas augas. Volveu intermitentemente o revuelo e, coas modalidades de acoso ciberntico en alza, este espectro de variacións que poñen en risco a vida dos nosos adolescentes vai camiño de converterse en rutineira estatística. Non é moi tranquilizador agregala á derivada de situacións problemáticas para a infancia, como a da pobreza infantil tan denunciada por institucións solventes como Save the Children ou Cáritas, ou ás que o Consello do Poder Xudicial pode deducir das situacións familiares distorsionadoras do san crecemento dos nosos nenos e nenas. As conclusións poden ser alarmantes.

Pouco auxilio pode atoparse, doutra banda, na cultura que arrastramos de atrás en colexios, barrios, cuarteis e ata universidades, onde abundaron as exaltacións ao máis forte da manda ou ao máis gracioso. Rirse e pasalo ben sen machucar a alguén ou sometelo ao capricho de “inocentes” novatadas foi pouco divertido. A graza case sempre estivo en que os minorizados, tivesen que mostrar inferioridade e submisión. Poucas e poucos son os que non tiveron que convivir con modalidades microfascistas de falsa cohabitación, máis duras canto máis pechado fose o seu ambiente vital.

Para as últimas xeracións, moitos hábitos foron distintos, aínda que non necesariamente mellores. Os problemas agroman por outros linderos se se baixa a garda. Algunhas asepsias, aparentemente boas e mesmo prestixiadas no tratamento dos pequenos, non o son tanto cando non facilitan que a convivencia e desenvolvemento persoal se vaian afinando co rozamento continuo das diferenzas. Os colexios e institutos -o papel de mestres e profesores- serían á súa vez pouco fiables se continuasen sendo estritamente fieis ao que lles era esixible hai cincuenta anos. A complexidade de tarefas e obrigacións educadoras que profesionalmente deberon asumir fíxose moito máis complexa e máis difícil. Require, por tanto, moito mellor recoñecemento, acreditación e preparación. E se non é así é que fallan cousas principais na nosa vida colectiva.

“Non aturo ir ao colexio”

Diego, o neno de once anos que acaba de suicidarse, déixanos un urxente legado: “NON ATURO IR AO COLEXIO”. Á marxe do que ditamine a investigación xudicial, pon en cuestión non só os protocolos administrativos senón tamén o concepto de educación en que andamos embarcados á altura de 2016. Malo será que se conclúa que houbo acoso escolar, como parece requirir a demanda dos pais. E peor aínda se o problema que se descubra é o dunha persistente desigualdade desatendida, incrustada nas pautas habituais do quefacer cotián como algo banal e anódino.

Con este tipo de problemas escolares sucede como coa violencia de xénero. Case todo procede da nosa ignorancia máis ou menos culpable, de non recoñecemento de violencias estruturais que están aí de contino sen que lles fagamos caso. Parécennos “normais”. Non nos enfadan nin alporizan. Criámonos con elas coma se a natureza nolas dese. Se de engadido formamos parte do grupo ou facción dominante, que non tivo especial problema para sentirse recoñecido polos demais, moi difícil será advertir nada inconveniente salvo que, por azarosa casualidade, nos vexamos atrapados no despropósito. O máis probable é actuar segundo as pautas do que está ben visto, co mesmo humor, xestos e palabras, que cantos -ás veces- dicimos que son machistas, abusóns, discriminadores, chantaxistas e señoritos aproveitados. Esta androcéntrica maneira de mirar o mundo desde o embigo é moi admirada, ademais, cando se ten, de engadido, posición privilexiada na vida económica e social. Por máis crise que haxa, esta minoría selecta non se decata e aínda crece máis a súa distinción respecto de todo o resto do persoal xunto. Co agravante de que esta asimetría en aumento permítelles publicitadas formas de benevolencia cara aos servos, obrigados implicitamente a recoñecelas. Loxicamente, os que miran o mundo desde abaixo son os únicos que teñen clara esta ideoloxía da desigualdade. A pouco conscientes que sexan, non aceptarán a inxustiza da “excelencia” que se lles quere impoñer.

Un telefoniño ou outra escola

Os profes parecen doerse de que un mozo brillante e de boas notas decidise deixar este mundo. Coma se esa fose a función da educación. E aí reside o gran problema do sistema educativo, da escola, institutos e colexios. Que educación promoven, que tipo de convivencia desenvolven, que personalidades de cidadáns prefiren. Como promoven e traballan, por tanto, para que as relacións humanas sexan menos desiguais de partida e permitan a todos a posibilidade de desenvolver as súas capacidades sen servilismos. Visto desde este ángulo, o testamento de Diego debería queimarnos a todos por non estar á altura. A reacción tecnocrática de Méndez de Vigo, co telefoniño de queixas, parece unha tirita para unha metástase de gran calibre. Máis vale iso que nada, pero ben podía dedicarse a traballar con outra seriedade por que os dereitos de todo rapaz fosen respectados ao máximo. A función do sistema educativo e a súa obrigatoriedade parece que deberíancentrarse en xerar ambientes cálidos onde poidan sentirse acollidos, e en evitar que os máis se vexan absolutamente estraños.

TEMAS: Acoso escolar. Sistema educativo. Desigualdade educativa. Excelencia. Calidade educativa. Microfascismos. Estabilidade. Diálogo.

Manuel Menor Currás

Madrid, 23/01/2016

Anticipou o Congreso de Deputados unha XI Lexislatura máis democrática?

Os xestos da inauguración, nada indiferentes, poden ser só xestos. Pero tamén poden anticipar cambios relevantes na democratización do ensino.

Está claro que este Congreso dos Deputados, no que dure, non vai ser como o anterior. Hai electos que non se sentirán a gusto convivindo con outros elixidos que visten, peitéanse e se moven de modo distinto ao que foi habitual nese lugar de debates e comisións para tratar os asuntos de todos. Tamén falan distinto, claro. Cando nestes anos de indignación lles aconsellaron que levasen as súas voces a esa Cámara para expresarse, non contaban con que poderían lograr tantos escanos. Prevían que non serían tantos os que poderían asombralos en sitio tan exclusivo. A sorpresa foi grande e, se vai continuar, é previsible o desencontro para coalicións duraderas. Poderiamos ir a novas eleccións na primavera e non é descartable que o número dos que tivesen que abandonar esa Cámara acrecentase o das desenfadadas señorías.

Xestos

Pódese estar de acordo ou non cos xestos e xeitos que os recentemente chegados exhiben despreocupada ou premeditadamente -ambas cousas son posibles-, pero non se poderá dicir que sexan doutra galaxia. Tampouco se pode pasar este asunto como algo amarelento. Os xornalistas foron os primeiros en brindarlle ampla cobertura pola “novidade informativa”, ansiosos como estaban de que se rompese a monotonía anterior. Con todo, o máis inquietante foi a desazón de cantos reaccionaron case con noxo ante unha presunta violación dun espazo case sacralizado. Oxalá se quede niso, en pura impresión ante o imprevisto de que a rúa se lles coase ata a sala de estar. E que non vaia a maiores a extrañeza de que en sé parlamentaria se poida ver reflectido de modo pouco sofisticado o común dos mortais. Os privilexios comparativos que uns e outros sigan tendo parecerannos ben a condición de que, con novos ou antigos xestos, se aveñan todos a traballar por que se atendan mellor os problemas reais da cidadanía. Iso suscitaron tamén, con altura de miras, os respectivos presidentes do Senado e do Congreso como gran obxectivo. Se todo se reconducise cara a esa dirección pronto se esquecerá tanta bobería mediática.

Estudas ou traballas?

A pequena tormenta do Congreso permite constatar, unha vez máis, que todo Goberno ou poder do Estado fai pedagoxía cos seus xestos: as institucións falan. De todos os xeitos, parécese moito ao acontecido nos Institutos e Universidades desde o momento en que as necesidades de desenvolvemento democratizaron algo o acceso á educación. Ata entón -entrando nos setenta-, unha das divisorias sociais, moi remarcada polo analfabetismo persistente, establecíaa o “ir á escola” ou o estudar”. O segundo era para moi poucos e o primeiro imposible para demasiados. Para “estudar” ou ías a un colexio de pago, a un de frades gratuíto ou tiñas que desprazarte a donde houbese un instituto. Había moi poucos, como contou o I Plan de Desenvolvemento e díxoo tamén o Libro branco da LXE, a de Villar Palasí coa súa EXB e BUP en 1970. Xa o dixera, en 1953, Ruiz Jiménez para defender ante aquelas Cortes a súa reforma dos ensinos medios: só había 119 institutos en toda España e , con todo, xa había 900 colexios privados, relixiosos na súa inmensa maioría, e necesitábanse, de base, 20.000 escolas novas a razón de 60 alumnos por aula, ademais do arranxo doutras 15.000 en moi mal estado.

Foi aprobarse a lei do 70 e ¡que curioso! empezouse a falar de “exebeización”, “crise escolar”, “malestar docente” e similares. Pasaron 20 anos e chegou a LOXSE ampliando outros dous cursos a escolarización para todos. E enseguida circularon de novo os chistes de disparates nos exames que recompilara un profesor extremeño nos anos setenta, desacreditouse o sistema porque “baixaba o nivel” e volveu lucir moito entre xente ben o estar desencantado. De nada serviu, por suposto, que unha magnífica análise francesa -alí tamén pasaba algo parecido- demostrase que O nivel sobe. Por múltiples sinrazones, multiplicáronse os obrigados a marcar distancias respecto de cantos, agora ata os dezaseis anos, tiñan dereito a ser ben ensinados. Non parou aí o rexeitamento á democratización. Non cesamos de falar de “calidade” como signo de distinción, a propósito de que o dobre sistema educativo español -privado e público- é moi caro e que naceu segregador desde a Lei Moyano en 1857. A taumatúrxica “CALIDADE”, acompañada a miúdo de “EXCELENCIA” para maior reforzo simbólico, segue fluíndo da boca dos nosos próceres para tirarlla uns a outros. Nunca, con todo, para ver en serio como arranxabamos o que falta para que o sistema mellore sistemáticamente para todos. Se xa tiñamos escolarización, o de menos foi que saber facer para que eses anos fosen realmente interesantes para todos os nosos rapaces. Algúns xa nacían coa síndrome do “fracaso” debaixo do brazo e niso continuamos. Á LOXSE pronto a seguiron a LOCE, LÓEA e a LOMCE e aí seguimos tan a gusto, encantados de que ese tempo escolar nos axude a marcar a diferenza co veciño, cos nosos fillos como reféns para que nos teñan envexa por poder pagar un “bo colexio”.

E es excelente?

Ineludiblemente, este será asunto relevante desta lexislatura, vaia como vaia a ser a combinación resultante. O escenario de posible formación de Goberno segue aberto. Se é o PP o que vaia aglutinar a outros grupos, a LOMCE continuará coas súas peculiares formas de distinción temperás entre os que teñen dereito a escolarizarse. Os defensores desta lei son xente cultivada no ámbito do que demandaban La formación de selectos (P. Ayala, 1940) e outros sucedáneos que por entón xa asentaran un intenso “labor misional” en canto ao “valor de cambio” da “boa educación”. Por algunhas reaccións ante os rechamantes xestos das primeiras sesións do Congreso, non parece que vaian ceder en que o diñeiro público non subsidie unha educación que siga marcando diferenzas sociais. O problema é que o 35% de fillos de familias ben situadas non necesita as atencións do ensino público, pero si o subsidio do Estado e nada garante que poidan seguir alimentándose as diferenzas indefinidamente, cando ademais é a taxa máis alta de ensino privado en Europa. Con lixeiras modificacións, aquel inmemorial “estudas ou vas á escola” que cultivaron, empezou a traducirse nos anos 70 noutra alternativa máis determinante: “estudas ou traballas”. Hoxe, aínda son só un 8% os fillos de traballadores que alcanzan a Universidade, a taxa máis baixa no noso ámbito europeo, e é insostible nunha época de crise como a actual.

Futuro LOMCE

Tamén poida que non vaia a ser sustentable xa nesta lexislatura. Se o PP non alcanza os apoios indispensables para proseguir no mínimo diálogo como exercitou, e fóra o PSOE ou outro dos grupos emerxentes o que lograse coaligarse para gobernar, é moi probable que a LOMCE teña os días contados. Ben entendido que quedará moito para equilibrar o sistema cara a unha cultura educativa compartida. Os de Ferraz xa presentaron unha iniciativa parlamentaria o día 14 en que se incluía a derrogación específica desta lei vixente. Pero está por ver s se constrúe unha alternativa gobernamental en que este asunto vaia incluído. Máis lentamente, habería de concretarse -e máis pronto que tarde- un consenso que velase por que as formas de discriminación aínda existentes no sistema -legais e enseñoritadas- se reduzan para ben de todos. De alcanzarse algunha das posibles opcións doutra liña de Goberno, os xestos do día inaugural da XI Lexislatura serán relidos, polo menos, non de modo tan banal como foron, coma se nada tivese que cambiar ou o Estado fose patrimonio duns poucos. A tranquila “estabilidade” que reclaman algúns medios recorda a Linares Rivas en 1890, reaccionando -non só simbólicamente- ante a democratización que supoñía o voto universal masculino e a “degradación e ruína” que poderían sobrev2ir. Pese ás limitacións dunha lei tan falseada, o político escritor reclamaba, por temor a perda de privilexios, que había que educar ás masas e “e imbuírlles conformidade co que a sorte teña de adversa, e respecto aos poderes público”. Por entón, dúas terceiras partes dos españois non sabían ler nin escribir. Hai unha lixeira diferenza, non?

TEMAS: Congreso de Deputados. XI Legislatura. Coalición gobernamental. Alternativas de Goberno. Futuro da LOMCE. Cortesías parlamentarias. Discriminacións estables.

Manuel Menor Currás

Madrid, 16/01/2016

Reséntese a épica do relato político, mentres prosegue o intercambio de cromos

O desgoberno de palabras prezadas como “equidade” e as querenzas da “estabilidade” fan temer que a educación democrática e as políticas sociais sigan contando pouco.

Co rápido que vai 2016 e o tupido dos asuntos que contar, os competidores polo relato máis aceptable son infinitos e os xéneros literarios aparecen confusos, aínda que non indiferentes. Sobre todo, a épica.

A falsa épica do procés

A épica tivo un mal día o pasado día 10. O procés, tan administrativista e burocrático que ata contou co suicidio da utópica CUP para que a aritmética se axustase á hipocrisía, estivo moi lonxe do Nacemento dunha nación. Máis pareceu a satisfacción de pequenos tendeiros que o esforzo duns aguerridos loitadores por un ideal compartido. Enlamados nunha metodoloxía calculadoramente tecnocrática nada romántica, e sen mandato democrático por medio, obrigaron a lembrar máis os problemas de cálculo que propoñía nos anos 50 Dalmau Carles, que o que puidese suxerir A liberdade guiando ao pobo, de Delacroix cando a revolución burguesa de 1830. Todos os presuntos heroes convidan o aburrimento. O falso sacrificio de Mas ten demasiado de cesante decimonónico á espera do turnismo oportunista. O hereu Puigdemont -apelido excesivo, de francófona santería medieval- pouca sorpresa achegará á narración nos 18 meses que veñan, se perdura na arrogancia de ser “máis do mesmo”. E o único sacrificio, o dos dubitativos asemblearios CUPienses, quedou relegado a silenciosa entrega incondicional e incrible, a expensas do que lles diten personaxes teoricamente estraños ás súas preocupacións. O esquizofrénico silencio di moitas cosas pero ten pouca épica. Aínda non se sabe cantos cantos quedan por diante a esta pseudoepopea en que sobra xente: máis da metade dos actores concernidos nada pintarán na escena, nin sequera como tremoia. Os televidentes preferirán Xogo de tronos ou calquera remake de Superman, por malo que sexa. Polo menos, produce algo de desazón preguntarse se alguén como el existise.

A mesa camilla da “estabilidade”

Improbable é, pero non imposible, que máis dun volva os seus ollos á Odisea. Púidolles parecer aburrida, caótica e inintelixible nos anos escolares. Pero polo menos sabíase quen controlaba os destinos dos humanos, por moi cambiantes que fosen nos seus designios. Permitía gozar do coñecemento que tiña Homero do funcionamento social, da precisión con que coñecía a constitución do corpo humano, os oficios principais da súa época en todos os seus compoñentes e, tamén, de como sabía en que tempo vivía, de quen mandaba naquel tempo de aristocracias guerreiras e o nada que pintaban todos os demais. Esas pequenas certezas compensan o pracer de ler e esperar como se desenvolven os acontecementos con certo resaibo impaciente, no medio dun aparente escenario inmutable. En cambio, o que cada día nos proporciona a prensa á propósito do acontecer político xeral de España, coas súas aleatorias e suxestivas propostas de convenios e acordos a catro bandas, é sustantivamente indiferente porque non se nos alcanza nada do intríngulis dos destinos dos actuantes nin tampouco do noso. Xúpiter e Afrodita nada teñen que dicir agora. Tampouco Apolo nin Atenea. As eleccións deron a entender que algo terían que ver os electores e os seus intereses na narración de agora mesmo, pero xa empezamos a ver que non. Pouco nos deixan entrever os verdadeiros compoñedores da trama: os lobbys nacionais e internacionais que, de cando en vez, lanzan algún agoiro -como en Delfos- a través de Goldman Sachs, o New York Times, a CEE, a OCDE e similares, á espera de que a rutina administrativa impoña a “estabilidade” máis propicia para a adecuada “produtividade” de país periférico e con man de obra intensiva. E na expectativa tamén de que nos afagamos a esa normalidade tutelada de “o natural”.

A “equidade” imperfecta

O relato que suscita o xuízo de Palma ten idéntico fallo. A invocación á “equidade” e que tanto o o fiscal como Facenda sexan os que non formulasen acusación senón exculpación, tamén terxiversa as leis do verídico, elemento principal en calquera relato que se prece. Non suscita interese ningún máis aló da murmuración escandalizada. Só fai adiantar o final do relato sen que quede satisfeito nada do realmente interesante, a ansiedade polo que puidese ser sorpresivo: que a igualdade existe e non é un oxímoron leguleio. Xa sabemos que continuamos como sempre, con trampantoxos aptos para a incredulidade, ineptos para canto non sexa constatar unha vez máis que persiste a diferenza institucionalizada no Ancien Régime. É dicir, que se nos trastorna o CONTINUARÁ dos nosos cómics e cómics de infancia, para que non nos saiamos do parsimonioso, lento e corrosivo traballo da credulidade idiota.

Da falsa equidade que se está escenificando á terxiversación dos xéneros e que se traduza todo en postergación da debida atención democrática aos asuntos educativos non hai máis que un paso. A teatralidade desta secuencia podería acabar en esperpento e xa empeza a ser algo traxicómica. “A estabilidade”, “o crecemento” e a ambición de que todo siga indo polos camiños desexados polo PIB, Bruxelas e o FMI -o mesmo bo camiño xa emprendido nos pasados anos-, teñen preeminencia na escena. Non sería imposible que a lexislatura se seguise armando ao redor diso, e ata é moi probable que así chegue a ser mesmo en combinacións que puidesen parecer en principio afastadas da hexemonía deste discurso. En todo caso, xa empeza a render entre os espectadores do teatriño que, nos próximos 48 meses, os perdedores seguirán sendo os de sempre. Moitos xa temen que o que se vaia a contar nas próximas escenas volverá quedar coxo e manco ao lado de quen necesita mellor educación, mellor sanidade e mellores prestacións sociais. Non é improbable que se volvan a repetir simples remedos do si pero bo, xa iremos vendo, xa faremos o que podamos. É dicir, nada de nada.

Polo si ou polo non, en CCOO lembraron a algúns dos actores deste relato inacabado que, en 2013, se comprometeron coa reversión da LOMCE e dos dereitos dos alumnos e profesores postergados no transcurso da lexislatura pasada. Á espera de se os actores da repartición nons sorprenden cun relato coherente e crible e unha posta en escena congruente, ninguén dubide de que será unha gran decepción, de alcance impredicible, se os queo necesitan han de esperar a outras eleccións para que lles sigan contando historias de melloras futuras. Atentos.

TEMAS: O procés. O xuízo de Palma. A “estabilidade”. A gobernabilidade. Os acordos de lexislatura. Os problemas pendentes. CCOO-Educación

Manuel Menor Currás

Madrid, 11/01/2016

O abrazo, de Genóves, é un bó símbolo para o relato compartido que nos urxe

É momento de política profunda. Necesitamos compartir o relato do que sucede e a memoria do sucedido. Non estamos para tácticas cosméticas particulares.

O que levamos de ano predice complicacións para o anhelo formulado por todos fai moi poucos días, de felicidade para 2016. O de Cataluña é especialmente difícil de contemplar impávido, como parecen facer algúns actores políticos. A caída da bolsa estes días fai prever malos agoiros e o horizonte xeral parece cheo de incertezas en demasiados aspectos da convivencia pública. Sobre todo, respecto do que a uns ou a outros lles gustou poder dicir como relato do sucedido e, especialmente, do que estea por suceder. Todos contamos con imprecisión e desgusto o que non nos gusta. Abunda o ton baixo e dubitativo en canto a posibles combinacións para unha lexislatura que non arrinca, porque nin se cumpriron con exactitude as expectativas de cambio, nin se prevé cal vai ser o mellor modo de afrontar a cabalística dos números que deixaron tras de si as eleccións do 20-D. Todos os posibles candidatos a pactar temen arriscarse. Ata, os que parecen ter máis predisposición son calculadores, cando unhas novas eleccións non deixan de suscitar serios problemas tácticos.

Hai, con todo, un horizonte de esperanza, presaxiado coa chegada do cadro O abrazo, de Genovés, ao Congreso de Deputados fai tan só unhas horas. É un bo símbolo do que, como cando nas grandes incertezas de 1977, soubemos atopar unha saída democrática a aquela lameira. En principio, as dificultades de que tanto falamos logo das eleccións xerais últimas non deberían ser especialmente problemáticas. Son habituais en moitos países do ámbito europeo que se moven no multipartidismo. Só son problema para os que non queren un diálogo leal. Na cultura política española é unha aprendizaxe que aínda está por facer en gran medida. Detrás ten o relevante precedente dunha longa ditadura e, máis atrás, unha prolongada serie de golpes de Estado e guerras civís -as carlistas son- por mor dunha moi difícil transición desde o absolutismo de Fernando VII en 1834.

Mirada desde o ámbito do sucedido en Educación, esa falta de tradición non só é observable desde o sucedido cos monólogos que desde 1975 existiron, cada cal coa súa reforma ou contrarreforma ao lombo do que quería ser continuidade pura e dura. Vese especialmente co acontecido no breve período de Gabilondo e o seu consenso, en que primou a intolerancia sobre a necesidade de poñerse de acordo. E se se mirase máis atrás, son perfectamente visibles os broncos desencontros que existiron desde antes da Lei Moyano en 1857. Despois dela e en plena Restauración, os encontronazos leváronse por diante experiencias tan interesantes como a da Institución Libre de Ensinanza, e os intentos que a II República fixo por dignificar un ensino que todos puidesen ter tampouco quedaron á marxe dos ansiosos de depuracións. En todo ese longo período, detrás dos asuntos educativos sempre estivo -como noutros asuntos- a posible limitación da sacralidade da propiedade privada para atender por dereito e non por mera benevolencia benéfica ou caritativa as necesidades que suscitaba a pobreza mediante leis e institucións sociais. Respecto ao ben da educación, logo de tantos anos de carencias e limitacións para que se xeneralizase a liberdade e o dereito do ensino, o único pacto ao que se puido chegar é o do artigo 27 da Constitución de 1978, e non pode dicirse que haxa suficiente lealdade no seu cumprimento equitativo. Fáltanos suficiente tradición democrática en canto a compartir.

A esa falta de tradición engádese, ademais, o descrédito alegre que moitos opinadores de oficio deitan nos diversos medios de comunicación cara a decisións de cantos non son da súa cordo, por nimias que sexan. Por moito que se queira invocar a liberdade de expresión, non parece que sexa moi responsablemente democrático aproveitar unha situación de seu bastante inestable para quentar máis os ánimos de lectores, oíntes e televidentes a base de mofa barata sobre canto se mova distinto do que quixesen. Notorios espabilados de garda sacan punta a canto non s0n os seus gustos particulares e ata ditan as normas que deberían rexer as vidas do pasado. Especialmente sobresaliente é o moito que lles deron para comer estes días os Reis Magos, asombrados de que, seguramente moi cargados de razón, ben calados estean en ocasións de sobrada inxustiza.

A vida política, como a vida humana en xeral, dá moito para rir e chorar. Sen dúbida é un gran espectáculo. Pero en situacións difíciles como a actual, sería máis útil para a convivencia colectiva que os que teñen o privilexio de poder expresarse contasen mellor as aspiracións de todos e non tan só as dos seus selectos grupos de opinión, desasosegados por se perden algunha posición na cucaña social. Crear tradición proclive á convivencia non ten por que estar exento de perspectiva crítica, pero tamén é exixible cordura e sensatez. Por iso é un símbolo positivo o cadro de Genovés, porque induce a alegría de compartir algo cos demais. Símbolo foi tamén, pero de desventuras, o Duelo a garrotazos ou A rifa, de Goya, nun inicio do século XVIII tan dificultado para alumar un Estado moderno e independente. Úrxenos atopar un relato compartido en que todos poidamos sentirnos recoñecidos e non que, como tantas veces no pasado, uns poucos tomen a todos os demais por reféns da súa particularísima perspectiva de verdades e certezas inamovibles. Feliz 1916?

TEMAS: Incerteza política. Novas eleccións. Tradicións compartidas. Diálogo social. Xustiza distributiva. Pluripartidismo. Genovés.

Manuel Menor Currás

Madrid, 08/01/2015.