Empezamos a saber como é "a normalidade"

Dependerá moito do nivel de voz de cada quen; os colexios concertados continuarán sendo oídos, para non ser “segregados” nas axudas.

Contaba García Márquez, para que o lector se fixese cargo do repetitivo de moitas pautas que nos condicionan, que en Macondo -a cidade máis literaria de Cien años de soledad-, “choveu catro anos, once meses e dous días”. Algo máis intenso, polo reiterativa que era a choiva en que desenvolvía Cela a súa Mazurca para dos muertos, era aquel Ourense rural dos seus devanceiros nas proximidades de Oseira, onde non lle ían á zaga uns protagonistas que parecían máis xente alucinada que real.

Xaque mate

Vivimos agora nun mes de xullo que, co recorrente que é falar de canto estea pasando desde que a OMS declarou a pandemia mundial por mor da Covid-19, non parece senón alucinación o que acontece. E máis ameaza selo desde que o un de xuño empezou a cambiar o sino da corentena e, trala desescalada, volven os rebrotes en comunidades como Cataluña e Aragón ou que os ingleses decretasen  limitacións a quen se mova entre España e Gran Bretaña. Os medos andan soltos, mentres a apelación das autoridades á “responsabilidade” esquece que o exercicio do poder ten momentos agres como ter que adoptar decisións que non van ao gusto de todos.

Resolver en coxunturas complexas non é fácil; os xogadores de xadrez saben que hai moitas así no taboleiro, cando pezas principais son acosadas pola táctica do adversario. Pero tamén é certo que, non é exactamente un panorama aséptico o que se desenvolve diante dos nosos ollos, ante os que se moven persoas e lobbys que, sabedores do seu peso, cando teñen problemas como os que encadea esta Covid-19-, sáltanse a cola. Se se segue a pista ás medidas ou axudas que se facilitaron a determinados colectivos, e as comparas cos choros e queixas que amosaron, antes e despois das súas apelacións ás instancias gobernamentais, pode verse o obsceno que pode ser o xogo do poder real, ata nun país democrático.

O imprescindible

Os que  tratan con asuntos do pasado non deixan de asombrase con estas repeticións, en que unha e outra vez a clave é, case sempre, que alguén ten poder para que se faga saber como facer pasar por imprescindible e insoslaiable calquera embeleco, por encima ata do que de verdade sexa necesario e urxente. Abonda unha mención a esta técnica trileira que, en definitiva, trata de detraer recursos públicos para unha parte, máis ou menos significativa -pero privada- da sociedade.

No territorio das políticas educativas, que ha ter cabida nos acordos de “reconstrucción” post-Covid-19, acordouse destinar unha importante cantidade de recursos ao ensino público, pero pronto houbo voces que reclamaron “igualdade” de trato para a concertada foron atendidas e, para “non segregar” ou, como dixo o presidente dunha das asociacións habituais neste tipo de reclamacións a prol do ensino privado -católica para máis datos-, porque “a opinión pública non está pola escola única”. Logo do cal, segundo titulaba El Pais este pasado día 21 de xullo: “PSOE, Podemos e ERC cambian depostura e propoñen que a escola concertada non quede excluída das axudas do Goberno para o coronavirus”.

A Historia da Educación en España ten constancia explícita da orixe dos “colexios concertados”: que son, como eran antes de 1985, e quen os arrolou sempre, ata na crise de 2008, en que medrou a súa axuda mentres lle recortaban sensiblemente o orzamento á rede pública. O papel principal que nesta historia ha ter sempre a xerarquía eclesiástica, aproveitando coxunturas problemáticas da vida política é principal: o Concordato de 1851, o de 1953 ou os Acordos de 1979 exprésano claro. Máis misterioso é que, sen lei ou decreto que poña en cuestión a súa presenza pública, a Igrexa situouse cada vez mellor no sistema educativo español, aínda que o número de crentes practicantes siga acelerando a súa mingua cuantitativa desde os anos setenta.

O raro

Resulta estraño, xa que logo, o fervoroso favor deste Goberno, que parece repetir o de Zapatero respecto ao IRPF. E máis estraño cando ten persoas coñecedoras do absoluto predominio que, neste terreo, tiveron durante os anos franquistas; como coaron no Ministerio de educación aos seus mellores peóns -desde Pemán ata Méndez de Vigo, pasando polos ínclitos de toda a etapa franquista de 1ª e 2ª onda-; como controlaron os orzamentos educativos e o BOE case sempre; como lograron infinitas subvencións para colexios dunha ou outra categoría desde 1941 e, sobre todo, 1953 -coa “función social” que os eximía do 50% dos impostos de entón e lles facilitaba créditos moi cómodos- e que a LXE de 1970 repetía de novo; como tiveron o recoñecemento da LODE para os seus colexios; ou, entre outras moitas situacións, contaron con neoliberalismo conservador de Esperanza Aguirre desde 2003.

Logo de tantas loas á “memoria” é raro que neste Goberno ninguén queira acordarse daquela postguerra victoriosa, en que ademais da depuración de mestres e profesores, reduciron a prácticamente un por provincia o número de institutos en toda España, con cambio de nome incluído en moitos. En fin, é moi estraño que non se tome en consideración o diñeiro que esta xente recibiu: os enormes recursos que tiveron, desde primeira hora daquel Réxime, para construír e reconstruír seminarios e conventos entre outros bens patrimoniales, tantos que Carrero Blanco chegou a cifrar en 300.000.000.000 de pesetas da época aquel investimento societario; e a esa cantidade hanse de sumar os subsidios recibidos tralos Acordos de 1979 e 2005.

Nun mundo tan plural como o actual, non é facilmente intelixible que, no medio do panorama creado pola COVID-19, o Estado sr siga arrogando como algo “fundamental” a protección espiritual dos seus cidadáns mediante privilexios para unha crenza, da que é ben sabido que os colexios concertados -privados en definitiva- son unha extensión privilexiada súa, orientada primordialmente a unha selección social con finalidade doctrinaria. Que neste “Goberno de progreso” non o queiran ver, máis que cuestión de escanos, o é de redaños para que o imprescindible non se coma o necesario. Gil de Zárate, un dos homes que mellor coñecía España, xa deixou escrito en 1855 que:”A cuestión de ensino é cuestión de poder [...]. Entregar o ensino ao clero, é querer que se formen homes para o clero e non para o Estado [...] é facer soberano ao que non debe selo [....]. Tratar de quen ha de dominar á sociedade: o goberno ou o clero”.

( Anque non digan nada na tele,                                    (Aunque no diga nada la tele,

nembargantes chove,                                                         sin embargo llueve,

non para de chover                                                                       no para de llover.

¡Pobres dos pobres!)                                                         ¡Pobres de los pobres!)

TEMAS: Escola concertada.-Escola pública.- Xustiza distributiva.-
Covid-19.- Nova normalidade.

Manuel Menor Currás

Madrid,28.07.2020

Desaparece o Latín do sistema educativo español?

O seu posible final podería significar o término dunha época; se chega a acontecer será moi dispar a súa valoración.

Con motivo do inicio do debate no Congreso da nova Lei Orgánica de Educación -a LOMLOE-, volven a entoarse premonitorios Requiem pola presenza do Latín e do Grego como asignaturas con carácter troncal no sistema escolar. De ser certo o que se sospeita pode suceder, con el desaparecería a leve diferenza que existía nestes anos últimos entre os itinerarios de Humanidades e Ciencias Sociais, pola presenza que no primeiro tiña en Bacharelato a lingua do Imperio Romano. Entóanse xa, así mesmo -igual que sucedese noutras reformas educativas-, cantos defensivos da Cultura Clásica, que entraría en fase terminal.

Elitismo clásico

Non faltan, ata, voces reivindicativas indicando que nalgúns países da nosa contorna, como Francia e Italia, camíñase en sentido contrario, potenciando máis o que había. Esquecidos do Rosa rosae, os que estuden latín por algún dos plans de estudos xa finiquitados fai moitos anos, con estas noticias haberán ter múltiples reaccións e non necesariamente coincidentes. É verdade que, desde a Lei Moyano, en 1857, a súa presenza no sistema escolar español foi continua, pero non constante: non foi do mesmo xeito nin co mesmo carácter; non foi universal a obrigatoriedade do sistema escolar -nin ata a mesma idade-, nin o acceso ao Bacharelato foi tan amplo como é desde os anos noventa.

Canto máis atrás miremos, máis limitado foi o alcance do sistema e, xa que logo, maior a diferente presenza do Latín. Por algo da Lei de 20.09.1938, de Sainz Rodríguez, dise que tivo un carácter estritamente elitista; non porque os estudantes proviñesen do Gotha social para facer estudos superiores, senón porque a complexidade do estudo dos idiomas clásicos nun plan que facía obrigatorio o seu estudo cíclico durante todo o Bacharelato -ao mergullarse na sintaxe, sobre todo- era habitualmente difícil para a maioría. Tan elitista era, que -en plena  fame negra da postguerra- non habendo suficientes profesores, constituíronse a correr as especialidades: o Centro de Estudos Clásicos na Universidade de Barcelona e unha Escola de Filoloxía Clásica na de Salamanca (BOE do 5 e 16.02.1939), co propósito expreso de fornecer de docentes as aulas de Bacharelato e que a lectura dos autores clásicos fose proveitosa para a prefixada formación do alumnado.

As “clases directoras”

A reforma de Saínz Rodríguez estableceu un novo “Ensino Medio”, como se empezou a chamar esta etapa educativa en 1938, e non de Segundo Ensino; simbolizaba, no seu propio cambio de nome, o destino a que se orientaba agora o Bacharelato: ser “instrumento máis eficaz para, rapidamente, influír na transformación da sociedade e na formación intelectual e moral das súas futuras clases directoras”. Era toda unha declaración de intencións sobre como querían enfocar desde o Estado Novo o sistema educativo, tendo en conta que era o primeiro nivel que cambiaban -antes ata que Primaria-, determinados a que o Bacharelato universitario fose a “norma e módulo de toda a reforma” global que farían a todo o sistema educativo da brevísima etapa republicana, porque -segundo o Preámbulo de devandita lei- considerábano moi relevante.

A clave en que cifraba a elevación educativa das “clases directoras” -ou clase media, que diriamos hoxe- era un bacharelato de “cultura clásica e humanística”, cun contido eminentemente católico e patriótico. O primeiro, polo crédito que, segundo os redactores da norma, dálle ao “poder formativo inigualado do estudo metódico das linguas clásicas; o desenvolvemento lóxico e conceptual extraordinario que producen a súa análise e comprensión nas intelixencias xuvenís, dotándoas dunha potencialidade fecundísima para todas as ordes do saber” ; o segundo, porque, segundo dicían, “o Catolicismo é a medula da Historia de España”, o que fai imprescindible “unha sólida instrución relixiosa que comprenda desde o Catecismo, o Evangelio e a Moral, ata a Liturxia, a Historia da Igrexa e unha axeitada Apoloxética, completándose esta formación espiritual con nocións de Filosofía e Historia da Filosofía”.

A Base IV desta lei establecía as asignaturas fundamentais. Das sete, “Relixión e Filosofía” conformaba un núcleo que, xunto a “Cosmoloxía” e “Xeografía e Historia” -e en parte tamén a “Lingua e Literatura”-, propiciaba o pleno adoutrinamento. No que incumbe específicamente a “Linguas Clásicas”, dicía: “Un ciclo sistemático de Lingua Latina durante os sete cursos, acompañados nos tres últimos do estudo da súa literatura. E catro anos de lingua Grega, co estudo dos seus clásicos nos dous últimos anos”; só Matemáticas permitía certa asepsia ou neutralidade non dirixista.

Para non equivocarse de perspectiva, enténdase que esta reforma de Sainz Rodríguez veu acompañada da depuración de profesorado e do desmantelamento dos centros públicos. Reduciron os 132 institutos nacionais que había en xullo de 1936, a 30; os 68 elementais pasaron a ser 47; e os 7 institutos-escola suprimíronse como tales: a moitos ata lles cambiaron o nome e puxéronlles o que aínda levan. Suprimiron a coeducación e impuxeron unha serie de determinacións simbólicas que empezaron a campar nas aulas, todo o cal veu acompañado da preminencia dos colexios -na súa maioría relixiosos- na etapa de Ensino Medio, dificultando ás familias modestas que promoveran a educación dos seus fillos; mentres en 1931 os bachareles do ensino privado ascendían ao 28,9%, en 1943 serán o 70,7%; ata 1959, apenas se crearon 10 novos institutos, mentres se sextuplicou o número de centros privados respecto de os que había en 1939.

Desde 1953

Todo isto recorda a presenza masiva que tivo o Latín no sistema educativo xeral, sen contar a preeminencia selectiva que exerceu nas carreiras eclesiásticas, de seminarios e conventos. Para o ano 1953, cando Ruiz Giménez modificou a lei de 1938, a presenza do Latín no Bacharelato cambiou e, de entón acá, cedeu terreo en competencia con outras materias. É discutible se é este o momento oportuno para que, cando xa é mortecina a súa presenza, aconteza o que moitas voces temen que pode suceder. Non está mal recordar, de todos os xeitos, o que foi momento crucial da súa presenza no sistema educativo español, a fin de centrar mellor os argumentos cando, por outra banda, tantos cambios urxentes necesita o currículo existente se se  quere un ensino consistente e que mereza a pena. Ave Caesar...!

TEMAS: Latín.- Currículo educativo.- Actualización do ensino.- Ensino público.- Bacharelato.

Manuel Menor Currás

Madrid, 20.07.2020

A COVID-19, un problema de todos

Mentres rebrotan focos de infección, non deberían coársenos pautas sociais igualmente contaminantes dunha convivencia digna.

O ano da peste prosegue, o verán proporciónalle novas ocasións para que o seu diario de actividade sexa intenso. Neste momento, segundo El País, vai polos 103 rebrotes en sitios insospeitados, en moitísimos casos con predominancia de encontros familiares, e con reaccións moi dispares en quen o contemplan. É un ano pródigo en modelos emerxentes.

Un asunto dos outros

Está o que entende que as normas profilácticas non van con el, son cousa dos outros. “Eu -dicía alguén- non estou porque me fagan as probas de Coronavirus para a detección de anticorpos, fronte ao Covid-19; non sexa que me teñan que confinar”. É unha postura extremadamente individualista para a convivencia con outras persoas, pero non parece illada, dada a amplitude de casos que emerxen día a día. Pendente exclusivamente de si mesma, só admite como norma o proveito propio; o dos demais parécelle sensentido.

A cuestión é saber ata onde se pode avanzar en soidade, sen interrelacións cos outros nin con canto nos rodea. Esta especie de Robinsóns son depredadores e todo lles é pouco con tal de saír adiante custe o que custe. Niso consiste a matriz do emprendemento, en superar as limitacións dos outros sen inquedarse no que pase: as regras do egoísmo social son ben coñecidas desde Aristóteles, que tratou de empeñarse en que a forza do individuo estaba na POLIS, a asociación dialogada cos demais. Hai formas máis atenuadas, con diversos graos de hipocrisía, para tratar de captar enerxías de cantos arrodean a un sen que se entren moito ou procurando que pareza que é amor o que lles teñen. Entre as plantas, hai moitas formacións parasitarias, que colonizan a outras e viven á súa conta: o capitalismo atopou moitos xeitos tamén de desenvolver ese instinto básico.

Os meus asuntos

Das formas en que a “nova normalidade” está mutando, é moi frecuente a que trata de repercutir moitos dos danos que está mostrando ter producido esta peste nos traballadores. Ao pasar a primeiro plano a rendibilidad do traballo, e sendo este un ben escaso, os que teñen oportunidade de dalo aos demais, tratan de sisarllo a estes do valor do que producen. Hai moitas formas en desenvolvemento neste momento; dous delas son ben claras. A do teletraballo, os seus custos e tempos, é das máis socorridas porque, segundo moitos, esta forma de traballo on-line veu para quedarse e, antes de que se sitúe con máis forza, mellor establecer a súa estreitez de normas a conveniencia. Cal sexa o valor da hora de traballo, cales sexan os patróns para o reparto de custos entre os axentes da produción dun determinado ben, é obxecto neste momento dun forte debate; e non é baladí que uns digan que mellor en convenio e outros o deixen ao trato individual de cada traballador co seu contratador. Moitos, en plan máis duro, nin norma algunha queren e que se impoña o máis forte; é dicir, o de sempre e que o peixe grande se coma ao pequeno.

Os que pensaran que con isto do confinamiento obrigatorio durante tanto tempo, se abrandarían os xeitos egoístas e se impoñería a conversión a un mundo máis fraterno -ou como queira que quixese chamarlle cada profeta dos de fai tres meses- pode dar grazas ao ceo por tanta iluminación como ha ter: os camiños inmediatos da historia humana parecen terse desviado das súas profecías benpensantes.

Outro sector, máis amplo aínda, de fervorosos emprendedores de si mesmos atopou un fértil campo de proveito nas condicións laborais e temporais dos ERTEs. Horarios e entradas ou saídas neste espazo de subsidio para que os postos de traballo poidan sosterse con algo máis de elasticidade económica, son ocasións magníficas para observar como unha parte dos empresarios é de solidaria co reparto xusto do erario público. Veremos que, sobre todo entre xente nova, haberá moitos que case preferirán traballar sen cobrar, para ver de manter algunha agarradeira a un posto de traballo case volátil. E, doutra banda, algunhas destas medidas non deixan de ser un remedo de mala publicidade, cando o que se di apoiar é case imposible de ser logrado pola difícil coxuntura en que se pon ao prestatario para que presente tal cantidade de papeleo que se lle vai o beneficio no intento de conseguir a axuda prometida.

Vocación

Como o baremo da dignidade laboral sempre adoita estar en mans alleas: algún superior, un xefe, un colexio gremial ou algunha instancia gobernamental, a “vocación” volve ser un inestable baremo de poder e control. O termo fai moito que pasou á sociedade civil desde unha antepasada preeminencia privilexiada dos eclesiásticos. Desde os anos oitenta sabemos, con todo, que as profesións de máis prestixio, como médicos e enxeñeiros e avogados -ligadas case sempre a maiores ingresos- son as que teñen máis candidatos a exercelas por “decisión vocacional”. A distancia de ingresos entre un arquitecto e un mestre era vinte veces superior naqueles; só un 7% de mestres quería que os seus fillos estudasen o mesmo que eles, mentres que entre os arquitectos a proporción subía ao 59%. Ben significativo era igualmente que, en 1975, os mestres que foran recrutados fóra de Cataluña ascendese ao 40%.

Segundo analizaban Martín-Moreno e Amando de Miguel en 1982, en cuestións de “vocación” quedaba clara, ante todo, unha profunda relación entre herdanza cultural e prestixio profesional; que o éxito na profesión non era tanto froito da capacidade técnica obxectiva de cada cal senón da súa contorna familiar, co engadido de que o emparentamento co poder fáctico vén determinado non tanto polo mérito senón por este outro tipo de factores. Ao ritmo que vai a “nova normalidade”, o uso do término “vocación” vaise a estender bastante máis aló das profesións que outrora considerábanse especialmente dignas; cantos estean dispostos a facer de servos dos demais por case nada é que teñen especial “vocación”; como dicía o vello conto de  A camisa do home feliz, se os que teñen camisa pásano mal, os descamisados non deberían senón estar contentos se teñen algo de traballo, no que sexa e como sexa.

Oio a algún candidato das eleccións en Euskadi e Galicia repetir que estamos controlando a situación, que imos ben e que lle daremos pronto a volta aos efectos desta pandemia; a memoria tráeme a Dickens (Tempos difíciles, 1854) e Disraeli (Sybil, 1845), coa sensación de que o que escribiron prosegue e que, cando contaban o que estaban vendo sobre a extrema pobreza ou a perplexidade que lles producía ver nunha mesma cidade dúas cidades que se daban as costas, poderían estar falando do presente.

TEMAS: COVID-19.- Rebrotes.- Reprofesionalización.- Vocación profesional.- ERTEs

Manuel Menor Currás

Madrid, 12.07.2020

A reconstrución é a hora da verdade

En Educación, Sanidade e Dependencia, mostraremos ata onde chega a nosa unidade de cidadáns ou nosa particular selectividade

En momentos de “reconstrucción” vese ben ata onde alcanza a suposta caridade, solidariedade ou beneficencia; hai quen non quere que todos -polo feito de ser cidadáns- teñan dereito a iso que chamabamos “Estado de Benestar”. Agora, na “nova normalidade”, non sabemos ben como chamalo, pero cada cal, ante a “reconstrucción” exhibe os seus proxectos.

Ás voltas coa pedra filosofal

Esta pandemia, separadamente dos problemas económicos en que nos meteu, deixou a Educación bastante patas para arriba; tamén o fixo coa Sanidade e a Dependencia das persoas da terceira idade. As carencias institucionais quedaron ao aire, e moitos profesionais -os que arriscaron o seu tempo, e ata as súas vidas- empezaron a pedir que se deixen os aplausos e ditirambos; á volta do verán, reiterarán a súa esixencia de que se abandone o ridículo declamatorio e se atendan as infraestructuras en que teñen que traballar.

No medio de tanto lirismo estéril, tamén sucedeu que se quixo salvar a “función social” que supostamente desempeñan cantos, desde a iniciativa privada, montaron os seus negocios en torno a obrigacións universais do Estado democrático. Para moitos xestores políticos, responsables sobre todo nas autonomías de tales competencias, esta é a súa pedra filosofal ou crecepelo que teñen sempre a man, cando non todo o monte é ourego e quen mellor o saben son os cidadáns sufridores dos desaguisados que, con tan comodona xestión, causan ao bo uso dos orzamentos de todos. Deste tipo de empresas, nunca se nos conta onde reside a súa parte rendible; todos sufrimos, con todo, atrasos cando máis nos fan falta e, en moitos casos, unha estrita discriminación acorde co principio que consideran inalterable: o que pode ser negocio non é asunto de xustiza social.

Capitalismo extractivo é isto, do que estes políticos teñen a chave para dar concesións e público cativo a quen consideran adeptos, normalmente empresas e grupos cos que teñen vínculos. Nestes casos, o soniquete da “ideoloxía” é unha mala escusa pola que tratan por todos os medios -teñen moitos- de que os demais lles  dean a razón e que non teñan “ideas” contrarias ás súas. Cren que a súa doutrina é a “normalidade”, o “natural”, e pretenden dotala de tal prestixio que valla para recriminar a cantos pensen: xa pensan eles por todos.

Construír

En El conde Lucanor hai un fermoso conto -moi didáctico- sobre o rei espido. Vale agora mesmo para esta “construcción”, cando tanto pode axudar a memoria; pódese un acordar de como eran antes estes servizos, por exemplo fai máis de cincuenta ou setenta anos, e como non se deixou que fosen. E pódese documentar, polo menos para non repetir monsergas como as que se volven a oír, cando do que tratan é de vixiar e seguir controlando que non se descabale unha situación privilexiada. Claro que tamén poden seguir vivindo do conto, ata que a realidade deixe ao espido as vergonzas que preocupaban a Don Juan Manuel en 1335.

A todo pódese afacer un, incluídas as mentiras con que se trata de convencer aos demais de que a súa é a verdade e toda a verdade. Nesa cadea, quen menos perden son os que viven de poñer a cara por outros, tratando de sentirse superiores cando serven aos colonizadores da vida dos demais, a gran escala ou en pequenas doses, e frecuentemente en nome de grandes principios dos que se senten representantes exclusivos. Pero cando con tales xestos resulta prexudicada a gran empresa de vivir que todo cidadán leva ao lombo, o que fan estes cipayos non pasa de milonga. Para desenvolver tan excelsos ideais, han continuar detraendo orzamentos do Estado para que non os invista onde se necesitan.

É estraño que non saiban facer o ben doutro xeito, cando tanta necesidade hai de persoas entregadas. Menos se entende por que choraron tanto estes días por un reparto de recursos á escola pública. Confirman o de sempre: que lles pareceron sempre poucos os que lles deron, dada a autoestima pola alta misión en que andan. Pero se repasamos a historia das subvencións e concertos educativos en España -non xa desde que Díaz Ayuso creou unha Dirección xeral para atendelos-, senón desde atrás, podemos ver a súa longa desafección co de todos. Vaian ao Concordato de 1851 e moito máis atrás se queren e verano; repasen as sucesivas etapas de Sainz Rodríguez, Domínguez Arévalo, Ibáñez Martín, Ruiz Giménez, Jesús Louro, Lora Tamayo, Villar Palasí, Xullo Rodríguez, Martínez Esteruelas, Carlos Carballos, José Manuel Otero...., que deixaron selectivas pegadas dos seus afectos; veñan se queren a Esperanza Aguirre ou Mariano Rajoy e Pilar del Castillo, e observarán que non fai falta chegar á LOMCE de Wert ou Méndez de Vigo: o repaso do BOE de todos eses anos ofrece verdadeiras xoias documentales para confirmar quen, logo de 1939 e do Concordato de 1953, tiveron, en moitos tramos, a exclusiva do Ministerio de Educación; e como houbo un tempo, non fai tanto, en que a maioría dos titulados “das clases superiores” saían dos seus colexios, e como repartían os abundantes recursos acordemente co seu peculiar modo de exercer unha “función social”. Doña Isabel Díaz-Ayuso ten toda unha confraría de mestres mestres detrás das súas decisións selectas.

A medias

Choran por non querer renunciar a seguir protexendo esta “a súa” herdanza, ata na “nova realidade” Que o 75% dos nenos e nenas españois se queden en segunda división non lles parece mal, con tal de que o seu 25% de cota educativa saiaa mellor parada? De que falamos, entón, cando dicimos que hai que “reconstruír”?

A este paso, por moito que a Covid-19 fose vencida, os rebrotes do excelso pasado afundirán as expectativas da maioría cidadá. Dá igual como estea escolarizada esoutra parte de nenos e nenas: que non teñan medios, profesorado adecuado, espazos coidados, e boa integración dos ensinos On-line? Se sobra con que todo funcione a medias, tanta ansia acaparadora, en exclusiva, non é o apropiado para que a liberdade e a universalidade de que fala o art. 27CE posible; pero é aburrido este ritornello que xa Mariano José de Larra, na súa curta vida, tivo tempo de ver moito, e levouno a dicir en 1834: “Nós deixamos sempre algo que facer para mañá. Nós deixamos as cousas algo escuras para podelas aclarar mañá. Ai daquel día en que non haxa nada que facer, en que non haxa nada que aclarar!”.

TEMAS: Reconstrucións e rebrotes. COVID-19.- Ensino público.- Ensino concertado.- Capitalismo extractivo.

Manuel Menor Currás

Madrid, 05. 07.2020.

Desconfianzas ante o novo curso académico

O camiño non vai ser fácil, pero hai que andalo. Todas as forzas farán falta, e virá ben remar todos na mesma dirección.

Os datos demoscópicos parecen apuntar na dobre dirección; por unha banda, unha tendencia esperanzada de recuperación, mentres por outro son visibles bastantes medos e reticencias. As noticias sobre control desta COVID-19 tamén teñen dobre vertente: sabemos máis de como funciona e parece que teñamos máis preto unha posible vacina, pero tamén é verdade que ninguén é quen de infundir sosego suficiente ante os posibles brotes que rexorden nuns e outros puntos.

Consensos/disensos
No noso plano político máis próximo, e á marxe da exuberancia expresiva das hipérboles que cada cal estea disposto a oír nesta precampaña electoral do País Vasco e Galicia, tres asuntos merecen especial atención. Ante todo, o acordo alcanzado no Congreso para o decreto que regule o final da desescalada, o máis amplo dos logrados por esta coalición gobernamental: polo menos, aliviou as acenos hoscos que tanto dano fan á convivencia; o acordado respecto de a Sanidade vai tamén nesa dirección, a máis axeitada para saír adiante. Con todo, os mortos volveron a voar polo aire; non son os mesmos os duns e os doutros, e por moito que esteamos en democracia parecen querer dominar a escena da convivencia por encima dos vivos. Defendendo a súa memoria a pedradas, ao estilo ancestral prexuiciado de raíz, nin algunhas escenas das vividas estes días en Euskadi, nin as protagonizadas no Congreso e arredores, estiveron á altura do que esixe o sentido da súa memoria. En terceiro lugar, en bastantes barrios é notoria a desescalada de aplausos e caceroladas, xesticulacións ambas pouco propicias para xestionar a normalidade, se é que a isto en que estamos entrando pode chamarse normalidade.

Novas paisaxes sonoras

Na rúa, nas prazas e nas praias, vese e óese de todo. Ansiedades, insatisfaccións, urxencias, despreocupacións, movementos corais impacientes e urxentes, convivindo con escenas calmas, pacientes e ben humoradas por máis que, ás veces, casen moi mal. Á inseguridade que xera o non saber ben se poñerse ou quitarse a máscara ou ter que aprender de novo para moverse, lavarse e distanciarse, coma se se fose un infante, sobreponse a ansiedade demostrativa de estar por riba do ben e do mal, a moi interesada fórmula para sacar proveito, ou o ruidoso encontro que en cinco minutos de elevar a voz para non aburrirse por non saber que facer, pode terminar en follón de narcisismos desarborados.

As beirarrúas, as praias e os cafés son neste momento espazos de gran aprendizaxe social para todos, de necesaria expansión da personalidade de cada cal, de bo negocio para algúns e de gran desesperación para moitos, a quen lles parece que os demais fan ou non fan o que habería que facer. Vellísima é, das taboíñas cuneiformes, a constatación de que os maiores miran con ollos previdos e malhumorados os nodos adolescentes. As interaccións en que todos estamos empezando a movernos de novo darán pé -como sempre, pero nun ambiente de aparente novidade- para múltiples reaccións que habemos de aprender a controlar outra vez.

Afrontar un novo curso

O “abandono” da educación pública describiuno fai uns días Guadalupe Jover: “As nosas administracións educativas laváronse as mans. Non sabían que facer e optaron pola deixación de función”. A sempiterna desigualdade de trato saltou estes días máis ás claras; as deficiencias ancestrais -anteriores a que existise ningunha das tropecentas leis, decretos, ordes e resolucións ministeriales- foron máis evidentes. O capital cultural, social e económico das familias é radicalmente distinto, e non se arranxará por moito ordenador que se facilite aos nenos; tampouco as escolas e institutos con infraestruturas obsoletas, organizacións internas que son un contrasentido. De cara ao próximo curso, por moito que as explicacións queden aparentes, existen múltiples buracos cuxa responsabilidade de arranxar vai corresponder -como case sempre- á moi “nobre” “vocación” dos ensinantes, tan afagada no BOE como mal soportada nun recoñecemento efectivo. En momentos de crises, cando non hai traxectoria de fondo, todo o mundo bota balóns fóra; non parece que sexa o momento para que a sociedade en xeral, e a Administración en particular, demostren querer que os seus mestres e profesores excedan o nivel do peonaxe. Se alguén entende que tratalos coa seriedade que merece un profesional cualificado,  se arranxa calquera día cunha gran manifestación de aplausos, atoparase con reclamaciones -algunhas moi vellas- como as que acaban de facer os sanitarios, cansados de que non lles dean o que en xustiza merecen. Non é cuestión de gremialismo medieval, senón de dignidade dunha sociedade democrática.

Uns días antes, Francisco Delgado tamén chamaba a atención sobre o afastados que andaban todos -a doce semanas de que empezo o novo curso- para que o gran obxectivo para o que naceu o ensino público poida cumprirse: a compensación das desigualdades no coñecemento e as habilidades culturais, para que todos os cidadáns sexan iguais. Demasiados condicionantes a superar -incluídas tradicións asentadas de desigualdade- para que poida saír ben a intencionalidade que a ministra Celáa pregoa para a súa lei. Neste momento -tal como a COVID-19 deixou ao aire a fraxilidad e desigualdade que ten o sistema educativo-, é puro voluntarismo cando cada autonomía parece circular por “unha autopista diferente”, e cando os Acordos de 1979 co Vaticano sosteñen unha estrutura educativa máis de 1851 que de 2020. Nese panorama, segundo Delgado, os 2.000 millóns que o Goberno acaba de habilitar –“erróneamente, de forma lineal”- acabarán nutrindo en gran medida á escola privada relixiosa, -a dos sectores máis acomodados, esa que o Estado, a través de LÓEA e a LOMCE, se  empeñou, en considerar como pública”.

Pouco hai que engadir salvo que, ou a nova normalidade trae unha nova esixencia de ética colectiva no trato á escola pública ou, no curso próximo, o sistema educativo colapsarase máis por onde menos falta fai. O exemplo do acontecido coas residencias xeriátricas e cos propios hospitais públicos nestes tres meses pasados, debería servirnos de preaviso. Atentos!

TEMAS: Desescalada.- Educación pública.- Carencias e propostas. Comportamentos colectivos.- Acordos e desacordos.

Manuel Menor Currás

Madrid, 28.06.2020