A dimisión de Aguirre case completa o Atlas explicativo da LOMCE

Trala saqueadora corrupción que nos inunda e xa fai cambalear institucións eminentes, están as políticas pseudomodernas de atraso colectivo que, en Educación, son especialmente daniñas

Estamos en fase de culminar o atlas histórico-topográfico con que entender mellor o funcionamento do sistema educativo español tal como o deixou a LOMCE. Ata agora, o complicado bosque lexislativo con que foron tecendo todo, especialmente as últimas leis e decretos, máis relevantes se cabe desde 2012, era motivo de agres liortas sobre do que está ben ou está mal, como mellorar a súa “calidade” ou sumirse no atraso.

Do “tamayazo” á dimisión

A confusión era grande porque, igual que pasaba coa cartografía máis historiada precolombina, saírse do círculo en grao sumo próximo ao poder triunfante era irse a unha terra incógnita onde axexaban todo tipo de ventos mortíferos e males imprevisibles. Agora, coas últimas achegas da UCO e as súas derivacioóns á cúpula de PP madrileño, coñecemos mellor o entramado de obediencias internas a que responde boa parte do propagado, divulgado e executado nestes anos que, na Comunidade de Madrid -buque insignia do PP- afectan a todo o posterior ao “tamayazo” de 2003, pero tamén contamina a xestión de Esperanza Aguirre desde o Ministerio de Educación a finais dos noventa. Aí xa deixou reiteradas mostras de que o ensino público era un dereito de todos a diminuír e que a privatización do ensino era a gran contribución á sociedade que querería esgrimir como logro. O segundo a expensas do primeiro e co negocio proveitoso dos amiguetes a conta de facer reféns de intereses particulares, e contando coa complicidade de que aos pais e nais de familia en posición de merecer encantaríalles a “liberdade educativa”, como lles encantaría igualmente a “liberdade sanitaria”, a privatización da Canle de Isabel II e outras menudencias.

Nos últimos días anteriores a súa 3ª dimisión -agora a da portavocía do PP no Concello madrileño-, a súa última gran preocupación era deixar ben parado o currículum de contribucións que fixera á vida colectiva desde os diversos cargos desempeñados. A real Academia de Historia hai tempo que a homeneaxou no seu Diccionario Biográfico e algunha editorial escolar non dubidou en magnificar o seu labor liberalizador. Logo de tanto acerto na elección dos seus conselleiros, asesores e xefes de distintas unidades administrativas -empezando pola do seu propio gabinete de goberno-, o legado que deixa non é precisamente para botar foguetes. É moita xente -particularmente do mundo do ensino- a que os botou e, de celebrarse a gran manifestación que nalgúns círculos xa se está preparando contra o lixo de corrupción a que nestes últimos anos non lograron afacernos, poderase ver a pena que produciron os seus choros finais. O cidadáns queren un Estado ben xestionado e moi atento ás cuestións que lles incumben a todos e non unha leira particular onde algúns se aproveiten da súa selecta exquisitez de nacemento.

Ninguén pode esquecer o que proclamou, a pouco de ser nomeada ministra de Educación, os seus obxectivos de “liberdade” educativa o 20.05.1997, no Club Século XXI, e o que asegurou lograr cando cedeu os trastos deste Ministerio a Mariano Rajoy. O que significou iso quedou gravado en decisións que empezaron a escribirse enseguida no BOE, porque ninguén esquecerá tampouco que ela puxo a Ignacio González na Subsecretaría ministerial en 1996: o mesmo personaxe que, ademais, deixaría á fronte da Comunidade madrileña por cooptación directa, na súa outra dimisión en 2012. Porque ela favoreceu igualmente ao outro gran muñidor de recursos públicos para concesións educativas privadas, Enrique Granados quen non desdeñou tampouco o seu proveito propio e o dos seus amigos construtores.

Sipaios da privatización educativa

Os madrileños tampouco poderán esquecer a Lucía Fígar, unha selecta nena do clan Becerril elixida en 2007 para a Consellería de Educación e para implementar -como ela mesmo confesou en Rímini ante unha congregación de cielinos- a privatización fervorosa da escola pública e, conchabada coa Gürtel, nos posicionamientos da súa imaxe fronte ás reclamacións, demandas e protestas da comunidade educativa e MAREAVERDE en particular. E, entre outras moitas testemuñas, testaferros e executores directos e aproveitados das novas correntes neoliberais con que trataron de imitar as políticas de Margaret Thatcher e similares, nunca esqueceremos tampouco a dous fuxidos da tiza que estiveron directamente implicados nesta movida coas súas achegas. Alicia Delibes deixou suficiente rastro do seu quefacer na Consellería de Educación madrileña baixo tutela da Fígar e, entre outras, con repercusión na mala formación do profesorado. A sectaria versión da “liberdade” a que se entregou desde que deixou de dar clase no IES Isabel a Católica de Madrid, deixou graves erros de tipo histórico no seu panfletario libro La gran estafa (Unisón, 2006) e nas súas contribucións ao mundo do seu correlixionario Jiménez los Santos, a FAES e a COPE. O tempo que niso empregou desde que deixou o seu traballo docente no IES Isabel a Católica tería mellor destino se non se entretivese en exercer de Juana de Arco ofendida por supostos agravios. Algún proveito persoal e familiar había ter o seu traballo na Consellería madrileña. Deixounos unha lección -un Exemplum- de como funciona a meritocracia liberal made in Espe, ao dar acomodo aos seus vástagos na contorna da Administración pública que outros amigos consideraban propia e debida, ese nebuloso mundo de conselleiros que cobran e non se sabe que poden aconsellar.

Evidentemente, para que todo quede en casa aí estivo como apoio insubstituíble e forte o seu marido, Regino García-Badell, tamén exprofesor no mesmo centro público farto de exercer como tal e que, logo de facer valer ante Esperanza ao seu pedigree entre progre e familiar -máis o segundo que o primeiro-, xurara que isto da pública había que arranxalo porque era unha mamandurria de coidado. Considerados os seus saberes e habilidades como o mellor apoio de Esperanza na súa traxectoria, pois son múltiples os testemuños que falan de que, desde antes do “tamayazo” -onde lle puidemos ver escribindo réplicas naquel horrible día- todo e todos pasaban por el-, os votantes madrileños tamén gardarán un gran recordo de como contribuíu a que a Comunidade madrileña -ese adiantado das políticas pepeiras- se estea aproximando rápidamente ás cifras de Bélxica en canto a privatización do ensino: xa somos o segundo país de Europa neste gran ranking, cada vez máis afastados de como é a estrutura do sistema educativo en Francia ou na tan encomiada Finlandia.

Os colegas exprofesores -especialmente os do do instituto que fora Sección de Retiro do Instituto Escola- con quen traballaron están contritos. Os fundadores dese centro en 1918, cando se disputaba a fondo o sentido auténtico que en educación tiña a palabra liberdade, estarían pouco orgullosos das achegas destes dous exprofesores escolares para transformar o glorioso término de “liberdade” en algo similar ao que Benetton anuncia nas súas revistas de colorines: a ficción do que deixa, por exemplo, na Patagonia dos Mapuches. A extraordinaria mensaxe de arribismo correcto para exercer de cipayos dos espabilados colonizadores tampouco ten desperdicio. Progresías hai dos anos setenta e oitenta, tan afanadas na diferenza que fose lamentable desvarío que as ascendencias familiares, regaladas como capital non elexible, non se impuxeron como elección propia.

O atlas dos intereses educativos

Pouco nos queda para completar o Atlas. Hai unha segunda parte que é máis máis intelixible. A dos beneficiarios de tan extraordinaria xestión neoliberal trufada de arreglos peculiares da picaresca hispana a gran escala. As empresas pagas con diñeiro público para avaliar a nada, as sufragadas para soster unha imaxe que se cae, e as beneficiadas con concesións externalizadoras de servizos forman por si mesmas unha extensa nómina. Han de agregárselles, ademais, os grupos de última xeración interesados no negocio educativo, entre os que han de contarse desde grandes multinacionais interesadas no amplo mundo da formación e dos medios dixitais máis modernos, como Pearson, Avina ou Ashoka. E non se han de esquecer os clásicos que, no noso país, han ir crecendo acompasadamente co desenvolvemento do campo educativo, ás veces en nome do Antigo Réxime dezaoitesco e, outras, do negocio puro e duro que creceu nos circuítos máis conservadores da Igrexa Católica, aproveitando, a permisividade que lle abriron os sucesivos concordatos desde 1851, especialmente nos seus artigos 2 e 3. Tanta forza e poder han ter que que a propia Lei Moyano tivo que pregarse ás súas esixencias en 1857. Como se han ir pregando sucesivamente as seguintes etapas da educación española ao compás do Concordato de 1953 ou os Acordos de 1979, e que o artg. 27 da Constitución anticipou que protexería. Eles sos representan hoxe máis do 60% do ensino privado e concertada en España, e seguiron crecendo ao amparo da moi pouco liberal man proteccionista de Esperanza e as súas compinches.

Imaxínanse doutro xeito como poderiamos chegar a algunhas prescripcións de “mellora” que impuxo a LOMCE en 2013? Imaxínanse que puidese levarse a cabo en España un debate aberto, público e sen elementos prederterminados como os que Durkheim ou Juarés e moitos outros intelectuais como Zola ou Anatole France levaron a cabo na Francia anterior á Lei Briand en 1905? Imaxínanse o que haberá que facer para revertir ao seu debido dono o que a rapina, o desconcerto e a deixación puxeron en mans que non debían estar, e que se cumpra o vello refrán xurídico de que res clamat prol domino suo?

Manuel Menor Currás

Madrid, 27.04.2017.

TEMAS: Corrupción. Dimisión Esperanza Aguirre. Políticas educativas. Conselleiros e colaboradores. Comunidade Madrid. PP. Institucións públicas. Escola pública. Privatizacións.

Non é certo que os corruptos corran máis perigo cá xente do común

Sólo una moral colectiva, igual para todos, respetuosa con el bien común, puede salvar la convivencia. No es cuestión de libremercado. Sin una educación pública rigurosamente cuidada, será cultura imposible.

A veces sucede que sí pasan cosas. Este regreso de vacaciones, de primavera o de Semana santa según se mire, ha traído no pocas revelaciones. Entiéndase por tal, caer en la cuenta de perspectivas habitualmente inusitadas respecto a lo que solíamos pensar o nos habían hecho ver. En la alegoría platónica de la caverna, equivaldría al proceso de ir alcanzando grados de conocimiento mejores que los que proporcionan las supuestas sombras originarias.

¡Bendito país!

Para empezar, no es irrelevante el hecho de los desplazamientos multitudinarios de estos días. Hace cuarenta años, la Semana Santa ya suscitaba reflexiones a Bernardino Hernando en su ¡Bendito País! (Ediciones 99, 1976), una especie de Celtiberia show carandelliano pero en perspectiva nacionalcatólica. El por entonces director de Vida nueva dedicó 15 páginas de su atractivo libro a recopilar anuncios con ese trasfondo del calendario eclesiástico y, entre las múltiples devociones y piadosas celebraciones de que España hacía gala en esos días, aparecía un amplio cóctel de interferencias -de predominio gastronómico- que le llevaban a preguntarse: “¿Estamos paganizándonos?”. La avispada publicidad -entendía el periodista y profesor- detectaba bien los cambios de actitudes “en oferta especial a comunidades religiosas”.

Hoy, aquella pregunta adquiere más sentido si por “paganizado” se traduce “secularizado”. Según el sociólogo Pérez-Agote, estaríamos en la “tercera oleada” de secularización. Los comportamientos españoles en cuanto a natalidad, matrimonio o asistencia al culto, hace años que se detectan muy distintos de cómo eran en etapas anteriores, particularmente entre finales de los sesenta y los ochenta. Ello quiere decir que los millones de desplazamientos de estos escasos días –y sus correspondientes atascos de ida y vuelta- revelan que no son interpretables estrictamente en clave religiosa. Bien lo atestiguan los variados datos estadísticos de las ganancias de la hostelería y el turismo. E, incluso, los encargados de los festejos que organiza la amplia nómina de cofradías pueden confirmar que el valor social de la religión no es el que era. La asistencia multitudinaria a procesiones o espacios religiosos es un ambiguo combinado de tradición cultural –a veces, “invención de una tradición”, en lenguaje de Hobsbawm- y privilegiada posición en un estado “aconfesional” que, en general, funciona principalmente como patrimonio rentable para diversos actores sociales y económicos. En catedrales o santuarios surgen conflictos nuevos: en Zaragoza ya ha sucedido y sitios hay ya donde le preguntan al visitante si es o no de la diócesis: los pagos de entrada, el IVA y demás elementos del intercambio son independientes ya de si se es o no bautizado o si aquel es un espacio de acogida y silencio espiritual y no de negocio encubierto. Los lugares de rezo y oración tradicional no son lo que eran, como muestran las reclamaciones sobre su registro de propiedad. Poco a poco, pues, estas mutaciones van revelando una España con variaciones crecientes en las motivaciones sociales.

Chapotear en el Canal de Isabel II

La vuelta a una gran ciudad como Madrid, después de unos días de exuberante primavera, han traído otras revelaciones de inmediato. De entrada, tres que se apelotonan entre sí. “Hacerse la rubia” o “gobernar sobre tacones” son demostraciones de un tipo de comunicación en que que por el alto pedestal que ocupe el emisor, evidencia más tontería de la adecuada al cargo. Dejarse llevar por el lenguaje de las tertulias machistas o por el narcisismo twitero es una tentación, pero sea hombre o mujer quien lo diga es despropósito agudo, cuando tanto falta por limar en las múltiples violencias y micromachismos que los y las más débiles tienen que soportar de continuo.

No menos espectacular ha sido el nuevo arte de comunicarse vía autobús. La publicidad siempre trató de provocar desde fachadas bien situadas y en roquedos casuales al lado de las carreteras. Crecía según se entraba en la ciudad y los avispados se apresuraban a colocar en sus sitios más llamativos vehículos bien rotulados o personas-anuncio, sorpresivamente móviles para el paseante. Las elecciones de la Transición hicieron crecer y multiplicar la inventiva en fachadas en remodelación, en farolas y vehículos. Y lo nuevo ahora –la revelación- es que también en época no electoral los viandantes han de discutir acerca de cualquier asunto. “Hazme oír” ha tenido imitación y, a lo que parece, van a florecer los imitadores. De momento, los ciudadanos ya debatimos acerca de si es odio o mala baba lo que animó a los primeros instigadores de esta corriente expresiva. Y a cuenta de “la trama” de tramposos muy notorios, ya nos entretenemos en dilucidar si de ejemplaridad se trata o si de atentado a la libertad de expresión y al honor de quienes han jugado con el dinero de los demás; con el agravante de que hayamos de aclarar primero si están todos los que son o son todos los que están, amén del grado de maldad de cada quien. Pronto veremos rodar por nuestras calles una amplísima gama de demandas de virtud en este formato expresivo y, aunque los paseantes se harten de esta innovación comunicativa, los empresarios de autobuses lo agradecerán. En todo caso, estas metodologías de la “rubiedad” y de los autobuses predicadores es gran revelación de estos tiempos equívocos. Desde la perspectiva de la educación social, ya tienen gran proyección, seguramente muy dudosa.

En este mismo nivel de revelaciones de la educación propugnada desde los centros de poder, ha de inscribirse la redada de este González –el expresidente de la Comunidad de Madrid- y sus congéneres en aguas del Canal de Isabel II. Los lloros de la lideresa de buen ojo para captar consejeros y colaboradores hacen buen coro a este mensaje. Este conjunto representa un gran hito expresivo de lo que da de sí la “calidad educativa” que estos mismos personajes nos han querido vender en estos 14 años últimos. Como final de lo que empezó siendo un “tamayazo” en 2003, su doctrina no tiene precio. Lo que no es obstáculo para que pronto pueda surgir algún promotor de unos “Cuadernos de quejas” similares a los que precedieron a la Revolución Francesa frente a tanto latrocinio… No se pierda de vista que el peligro cotidiano que, comparativamente con estos lindos personajes, sufre multitud de gente a consecuencia de su codicia en la devastación de servicios esenciales como la Educación, la Sanidad o la Dependencia, es intolerable. Sin ellos proponérselo, están emitiendo una ejemplaridad muy relevante para valorar con precisión en qué haya consistido “la calidad” y “excelencia” de la enseñanza que han tenido como “emprendedores”, normalmente en “colegio de pago”. Una información que se hace más valiosa en la medida en que su desprecio a los “colegios de gratis” ha sido olímpico en todos estos años. (Si pueden, no se pierdan la exposición sobre Gloria Fuertes en el Centro Cultural Colón: había sufrido de lleno esa diferencia, que estos señoritos/as han tratado de acrecentar).

Memorias y silencios

Ha habido estos días, en fin, un tercer ámbito de revelaciones, silenciadas o poco comentadas. Los ciudadanos de razón republicana han tenido ocasión de celebrar aquel 14 de abril de 1931 en que se había inaugurado un régimen de esa raigambre por segunda vez en la Historia de España. Por otro lado, los fieles al sindicalismo y a su valía para sacar adelante reivindicaciones colectivas en derechos sociales, han podido recordar el aniversario de cuando, en 1977, fueron legalizadas sus organizaciones hasta entonces clandestinas e ilegales en la lucha por las mejoras salariales, convenios colectivos y mayor calidad de vida de los trabajadores. Una pelea en que también estuvieron los de la enseñanza, cuyas condiciones salariales eran, a todas luces mediocres cuando no mezquinas, según la vieja tradición –muy asentada- decimonónica. Y ha habido además otra conmemoración, la de las madres y padres de CEAPA, quienes acaban de celebrar sus 40 años de pugna por una enseñanza más equitativa y más justa socialmente hablando, nada contenta con la mera escolarización de sus hijos e hijas, e insatisfactoria ahora mismo por las persistentes deficiencias de diverso rango.

La conjunción de estas tres conmemoraciones ayuda a traer al recuerdo –y a la exteriorización reveladora- los riesgos de dejarse comer el tarro con narrativas distorsionadas. Hay historias falsas nada fáciles de cambiar y a nuestra memoria le cuesta lo suyo desaprender lo que le han enseñado mal; cuánto más aprender bien lo que debiera estar bien situado en su contexto real, el vivido por la gran mayoría de ciudadanos. Nadie les ha regalado nada y todo lo logrado en el sistema público de la Educación española ha sido fruto de disputa apasionada por un territorio de insatisfacción permanente en que les han dado como “concesión” lo que les correspondía como “un derecho”. De hecho, han llegado a 2017 con una escolarización lograda tardíamente, sin ocasión todavía para que, institucionalmente, les haya sido reconocido un auténtico derecho a la igualdad en el ejercicio de ese “derecho”. El gran acuerdo educativo de que tanto se habla, en la Constitución de 1978, sólo ha logrado la escolarización de sus menores de 14 años en 1989. Muy pronto pudo ampliarse dos años más, pero a partir de ahí –e incluso en eso- todos los desacuerdos siguen vigentes pese a reconocer que la mera escolarización era insuficiente. Porque la buena educación es bastante más, sobre todo si se piensa en que todos los hijos de los ciudadanos –en toda su diversidad- tengan la debida garantía de atención que la justicia distributiva exige.

De 1905 a 2017

El valor de esta triple conmemoración de estos días, en el contexto de las demás, se revela mejor si se compara con lo acontecido en Francia hace 112 años. En tal sentido, merece la pena leer a Maurice Halbwachs: Los orígenes del sentimiento religioso. Introducción a la sociología de la Religión de Émile Durkheim (Dado Ediciones, 2017. Con presentación de Fernando Álvarez-Uría). La reciente reedición de este libro facilita entender lo que aquí no ha sucedido mientras en el vecino país acontecían otras cosas entre finales del siglo XIX y 1905. Este fue el año de la Ley Briand, que establecía una clara separación entre Iglesia y Estado y que su escuela no fuese legalmente discriminatoria por motivos religiosos. Estamos en 2017 y, entre nosotros, lo acontecido desde 1936 ha fortalecido la privatización y los conciertos educativos, donde el pretexto religioso facilita un lugar social privilegiado, distintivo del resto, al 34% de los hijos de las clases medias y de los percentiles de mayor renta. Sería deseable que en la Subcomisión del Congreso para un supuesto pacto social y político en Educación se sintieran estimulados por esta otra perspectiva protectora de la mayoría de los alumnos del sistema educativo español. ¿Cómo, si no, promover una moral colectiva, capaz de obligar a todos por igual en el cumplimiento de las obligaciones mutuas y en el respeto a los derechos naturales de todos? Verdad es que lo que está sucediendo en Europa y en EEUU desanima a muchos, pero es que aquí seguimos, en bastantes asuntos, como en el Ancien Régime. ¿Cómo modernizar de verdad la cultura de lo público?

En la fachada de las Casas Consistoriales de Toledo pueden leerse dos estrofas de advertencia a los “discretos varones” que gestionaban allí los asuntos de la ciudad. El poeta Gómez Manrique (1412-1490) les rogaba que dejaran “las aficiones, codicias y miedo” y que se centraran en lo que debían: “Por los comunes provechos/ dexad los particulares:/pues vos fizo Dios pilares/ de tan riquísimos techos,/estad firmes y derechos”. Pues eso.

Manuel Menor Currás

Madrid, 22.04.2017

TEMAS: Pacto educativo. Corrupción. Privilegios,. Discriminación. Machismo. Bien público. Moral colectiva. Derechos Humanos. Educación pública.

Educannos no individualismo protector dos nosos intereses exclusivos

Privatizar as prestacións sociais contribúe ao subxectivismo fronte á universalidade dos Dereitos Humanos. Acrecenta a indiferenza austericida cara á sorte dos demais.

Agora, foi Estocolmo. E mentres se estreita o número de cidades europeas en que a praga do terrorismo atopa ocasión de mostrarse, crece o medo, a incerteza e, como nos andazos do pasado, rende o tosco individualismo do superviviente. O mesmo que en 1722 pon Defoe en boca do protagonista do seu Diario do ano da peste “Terrible peste Londres abordelou/En mil seiscentos sesenta e cinco;/Cen mil almas levouse,/¡Pero eu sobrevivo!”.

Orzamentos

En Siria, Trump acaba de mostrar o seu bronco imperialismo ante un horror que non cesa desde fai seis anos. Ese área estratéxica, onde todos temos metidas as mans, vén sendo un avispeiro desde Lawrence de Arabia en plena Gran Guerra. Aquí, os nosos operadores turísticos están contentos: todo aquel desastre, que a mal chamada “primavera árabe” non mellorou, revalorizou a nosa candidatura para que nos visiten: este ano seguiremos batendo marcas de visitantes, pois crecerá o número dos porteadores de traqueteantes maletas roller polas nosas beirarrúas, e tamén a xentrificación do centro das nosas principais cidades. Para que nada falte -e como o emprego é oemprego- as nosas armas atoparán neses lugares bélicos de Yemen, Irak e proximidades un plácido mercado.

Todo sexa polo crecemento económico, manido eslogan que agora serve para vender ben o Proxecto de PXE (Orzamentos Xerais do Estado) de 2017. Xa pasaron catro meses, sen que fosen aprobados na Carreira de San Xeróme, pero son o mellor retrato do Goberno. Por iso é importante vender ben esta “autofoto” ou selfie, de modo que pareza que hai máis para todos cando é patente unha redución de investimentos, principalmente no que a prestaciones sociais se refire. Non sexa que a alguén se lle ocorra advertir, por exemplo, un desbordado gozo de xubilados e dependentes: a ansiedade por entrar nese territorio de inactivos pode desconcertar a votantes e inversores. E se se rende a idea de comparar as “subas” dos distintos departamentos e capítulos de gasto, os pais en procura de colexio para os seus vástagos deberían matriculalos no lugar adecuado: entre os traballos implícitos en Educación e Defensa non debería caber dúbida. Tamén tratan de disimular como trata a Administración aos seus funcionarios públicos, esa especie que podería estar en fase de extinción. Se ao maltrato salarial crónico se lle agrega a inflación, as súas “subidas” equivalerán ao que sucede xa na España desertificada, en que por cada nacemento hai tres defuncións. Pero, aí está a satisfacción de asinar o acordo de que, en tres anos, entren nas distintas administracións públicas preto de 300.000 empregados. O descompensado ritmo de salarios desde 2012 xa é un éxito dos xestores desta longa crise, que contratarán á baixa a quen, ata agora, lles eran un estorbo nas súas estatísticas. En Educación, e concretamente no ámbito universitario, pronto será paradigmática a eficiencia do programa decretado por Wert, experto en deteriorar o sistema público. Pero non por todo iso deixa de ser este Proxecto de PXE demostración fehaciente de que crece nesta España que crece, e a un ritmo modélico para os que non sofren o axuste que non cesa. Talvez só o crean Montoro e o Banco de España, pero contan con apoios para que moitos o vexan laudable: alegan que non é crible o capítulo de gastos e, en canto a prestacións sociais, din que é “excesivamente alegre”Sobre a peste

Colgados como estamos do Estado mínimo, deslexitimados ante a centralidadé do mercado, o que non é mercadoría non existe e todos somos clientes. En atención a esta esencialidade que nos foi imprimindo, a crise -segundo proclaman os nosos timoneis- xa deixa atrás as tormentas de anos pasados e, desaparecidos os nubarrones, aventura un novo horizonte feliz. Daniel Defoe, de todos os xeitos, está clamando por que alguén o imite reescribindo, con canto está sucedendo, un dietario detallado de desgrazas, precaucións e estrataxemas, en que a supervivencia ou a morte -globalizadas- están en danza. E probablemente ande buscando alguén que, atento ás punitivas censuras deste presente, adquira a competencia comprensiva de cando había de lerse oblicuamente o literalmente escrito.

Nestes PGE -como nos delirios de Trump- o proteccionismo/neoliberalismo ten destinatarios concretos: os abandonados nese camiño onde subsistir os facía antiestéticos, non consta que estean ou se lles espere. Como os “refuxiados” das pseudocruzadas medievais do Medio Oriente, mostran en terra de ninguén a desolación absoluta, mentres o telediario nos reconforta. E se se leva conta do que vai sucedendo a diario, pódese chegar pronto ao sinsentido repetitivo, absurdo e impredicible. Talvez por iso desde a prensa, redes e medios diversos, procuren de continuo entreternos co meramente casuístico e excepcional, para que destaque a nosa “normalidade”. Ao nulo interese do colectivo, superpoñen constante o aparente valor da subxectividade individual como árbitro do ben e do mal e, por suposto, de que na gran confusión só importa sobrevivir como sexa. Estamos volvendo ao de Hobbes (1651), saltándonos, por estresante para nosa emotividade, canto teña que ver cunha obrigatoria legalidade a que os vulnerables estean protexidos dos poderosos. E para iso deféndese ao máximo o Estado mínimo, gobernado por representantes adictos a esta perspectiva política austericida. Onde só existe o “natural”, non se pode elixir o posible por desexable que sexa; cada vez molesta máis a universalidade dos Dereitos Humanos. Crece o proteccionismo fronte a unha suposta “envexa igualitaria” -que dicía un dos nosos próceres- e aumentan as sensibilidades en curso de indiferenza irresponsable ante a sorte dos seus veciños.

Nesta sintonía estannos educando. De feito, non nos molesta moito, aínda que o detecte o CIS, ver como crece o número dos pillados en dubidosas prácticas corruptas. Ata nos parece unha arte o modo en que, aínda que todo se confabule, se poida ir dimitindo aos poucos e sen que, por outra banda, deban deixarse todos os postos provisionados con recursos públicos. Artístico é, non menos, o modo en que, desde o Goberno do Estado, pódese retirar do medio -sen mancharse- a quen poida salpicar ou poñer en risco o traxe de gobernar. Si, ademais, os que traballaron ás ordes dun dirixente foron pillados in fraganti, borda a excelencia que non pareza este responsable de nada, nin sequera de vixialos. Esta arte, de todos os xeitos, nos últimos tempos refinouse en eficiencia. Aí están, exemplarizantes para todo emprendedor que se precie, cantos no territorio da Educación, Sanidade ou Dependencia, puideron privatizar sen complicacións xurídicas: o “servizo” é o servizo, e se o pagan as arcas públicas, xenial: pode quedar aparentemente máis fino e ocasión para forrarse, sen que o que debe ser dereito a unha prestación alcance a cumprirse debidamente.

Repásese que pasou en Sanidade desde a Lei 15/1997, coas súas “novas formas de xestión do Sistema Nacional de Saúde” e terase o manual perfecto do bo privatizador que, ademais, conta co beneplácito de varios partidos políticos e, por suposto da CEOE. A súa exemplificación máis perfecta pode verse no “Modelo Alzira”. Fonte de non menor credibilidade e garantía son as actuacións dos implicados en Madrid ou Valencia nos texemanexes da Gürtel e conspicuos personaxes con cargo público. As reconversións de solo, as disposicións de bilingüismo barato, a imposición de directores de centros, as asignaciones de servizos estratéxicos, as privatizacións explícitas e os seus destinatarios e, adicionalmente, as mordidas para que todo chegase a mellor porto en tempo rápido -e con bo creto nas redes e medios sociais-, tampouco teñen desperdicio para os que teñan “vocación” decidida polo emprendemento, sen mala conciencia polo prexuízo que a súa trama poida producir.

Un espazo público?

E como a moral -a colectiva enténdese, non a dos volubles “valores”- anda á deriva da autoprotexida subxectividade, sempre se pode contar con que algún xerarca católico bote unha man a todo “bo emprendedor” para que pase como “traballo social” -ao servizo dunha selectiva “liberdade de elección”- o que non pasa de estupendo negocio protexido polos orzamentos do Estado. Por algo aparecen os emprendedores na LOMCE e son, específicamente, un dos seus elementos curriculares; e se potenciou a Relixión mentres desaparecía a Educación para a Cidadanía que, sendo breve, podía recordar outros horizontes. Pronto veremos como Pearson e Elsevier incrementan a alianza coa tradicional privacidade de moitos colexios para fragmentar máis canto non estea ao servizo dos mercados, cando -tamén en Educación- urxe reducir a desigualdade social.

Todo o cal, con todo, pouco axuda a revertir, por exemplo, a deteriorada situación diferencial de que foron vítimas principais os mozos -os menores de 40 anos-, xunto a outros colectivos non pertencentes á parte selecta do sistema social. Desde logo, nestes PGE non se arranxará e, no panorama de incertezas que abre o ultraconservador mundo deste momento, tampouco é predecible. Unha situación similar, con motivo daquela peste londinense, levou a Defoe o autor de Robinson Crusoe- a que o protagonista do seu Diario dixese: “Entón comecei a pensar seriamente en min mesmo, sobre o meu propio caso e sobre o que debería facer comigo mesmo; é dicir, se debería decidir quedarme en Londres ou ben pechar a miña casa e fuxir como moitos dos meus veciños?”

TEMAS: Neoliberalismo, Proteccionismo. Políticas educativas. Corrupción. Orzamentos Xerais do Estado. Dereitos Humanos.

Manuel Menor Currás

Madrid, 08.04.2017

O proteccionismo e o neoliberalismo, aliados do subxectivismo sentimental

Non haberá igualdade nin xustiza reparadora das diferenzas sen unha moralidade comprometida coas institucións democratizadoras. A Escola Pública esixe esa fraternidade política, non a dunha beneficencia segregadora.

Mentres Susana Díaze Errejón coinciden en “recuperar a ilusión”, a presenza de Wert na Subcomisión do Congreso engade un toque surrealista á ansia de “pacto educativo” do PP. Xunto cos debates do Brexit inglés que xa están en marcha, a ocasión préstase para ver outra mostra exemplar do máis estrito neoliberalismo -se se lle desposúe de publicidade-, na maestría de xogar a dúas barallas: proteccionismo para os amigos e librecambio para os demais. De como extraer mollo rendible do público, pois aliados teñen en facilitar a súa legalidade dun Estado fiador. Aí está o recorte de 9.000 millóns ao ensino nestes catro anos e que, ao tempo, o seu sector privado non cese de crecer nos Orzamentos de comunidades como Madrid. A combinación, esencia do “España vai ben”, repite o liberalismo de Trump adubado con proteccionismo, mentres Cospedal sobe un 2% a defensa dos que nos colonicen. Son os “tempos modernos” de agora mesmo.

A bondade ou maldade é, con todo, cada vez máis, un problema de comunicación. O de Susana idealizando que vai gobernar desde a vitoria nos retrotrae a como nos amaestraron durante tantos anos en que a diferenza xa non se dirimía no plano da conciencia senón no do control editorial dos medios. A variante é que, por fallos imprevistos, ás veces se dilucida agora en sé xudicial. O turismo cultural non tardará en propoñer unha ruta por este territorio ambivalente do gradiente do ben, en que poderían estar as privatizacións celinas da Sra. Fígar, os manexos da Púnica coas concesións de colexios, as competencias en emprendimento da LOMCE, as obsesións dos infinitos cursos de posgrao, o ranking dos MBA -máis preciado se corre por eles inspiración espiritual para as cousas deste mundo- e, por que non, algunhas votacions conxuntas de PP e PSOE. Sen contar a gran casuística do corrupto, nin a colorista discrecionalidade interpretativa que a lexislación soporta.

Plaxios do pasado

Este parque temático ten un rico pasado. O espazo onde se repasa a tapicería de Patrimonio do Estado, é un exemplo de continuidade nesta tradición. Esperanza Aguirre -neoliberal persistente- puxera pasta pública na Fábrica de Tapices. Da desinhibida xestión deste espazo queda un ocupa consentido alí durante longos anos, nun apartamento de 700 m. con luz e auga pagas. Non consta se tamén o gas, enerxía probablemente innecesaria por ser hoxe Iberdrola o gran partenaire desa “Real Fábrica”.

Ambientes eclesiásticos hai con similar continuidade. O foco de interese fixouse estes días nas vellas relacións de Ruiz Gallardón cos seus antigos mentores educativos no enclave xesuítico de Chamartín. Un acordo do Concello que presidía en 2007 estipulou un arrendamento abusivo do que gozarán os ignacianos ata 2029 aínda que aquel aparcamento da nosa Señora do Recordo sexa malísimo negocio: 2,5 millóns de euros perdemos aí ata 2015 os contribuíentes do Concello madrileño, pois debemos compensar aos arriscados emprendedores da idea.

Pola vía das auditorías cidadás, expedientes en xulgados de toda España ou noticias que menudean na web de Europalaica -como a da Catedral de Zaragoza-, é constatable como medrae a milagrosa adaptabilidade do ultraliberalismo para administrar os recursos do Estado. Se a máis recoñecida achega de España á Literatura foi a do pícaro, xa podería solicitarse á UNESCO que declarase ben intanxible a pervivencia da nosa acreditada mestría en combinar proteccionismo e libre mercado como ao descoido, co resultado final de privatizar o que sexa con beneplácito do votante de orde.

Alianzas estratéxicas

A alegre manobra segue especialmente fértil no terreo dos servizos sociais, dos que libera ao Estado coa seu externalización, o consiguiente deterioro do público e, a continuación, pola lei da gravidade, que privilexiados amigos emprendedores vexan reféns nas súas redes un número inusitado de clientes. A crise axudou a perfeccionar tan descarado hábito en beneficio dun reducido grupo que, a base de reformas laborais e precariedade nos empregos, fai pagar a factura aos máis pobres. De paso, acurtou as diferenzas entre presente e pasado -en dereitos. liberdades e salarios-, deixando as cousas no seu sitio, “como debe ser”.

De moi atrás vén, con todo, esta tradición mixtificadora. Aínda é observable, por exemplo, na rede educativa privada/concertada, pertencente nun 60% á Igrexa. É unha historia longa que, nos seus últimos episodios, ten que ver co acordado en 1979 -e confirmado en 2006 pese á crise- para legalizar nos Orzamentos do Estado “aconfesional” pagos a devandita institución. Pese a que ao catolicismo español escaséanlle as vocacións e diminúenlle os fieis, non cesan os que, á súa sombra, pretextan “servizo social” e “utilidade pública” para acollerse a tales recursos (públicos). As sospeitas de negocio extractivo a conta desa e outras partidas, e fundacións, non entran no Tribunal de Contas, que os exime de fiscalización. E os máis influíntes do PP, congregantes, numerarios ou supernumerarios, están encantados. Tal actitude tampouco é nova. Entronca coas convulsións do XIX, sobre todo na súa segunda metade, en que a Igrexa buscou a cooperación dos “segrares” para non perder espazo social.

A súa preocupación moderna polo ensino é anterior, do século XVI, pero na Contrarreforma aínda eran relixiosos os que, a través de selectos colexios “para nobres”, facían chegar a voz eclesiástica aos círculos de poder. De entón vén, con todo, a terca procura de peóns dóciles, hábiles en mixturar asuntos a conveniencia, especialmente diestros na ambigua restricción mental e en subterfuxios para expandir os intereses da xerarquía católica. Coma se dun Estado dentro doutro Estado se tratase, aos que dirixiron esta estratexia, baixo a aparente accidentalidade do terrenal nada lles foi nunca suficiente e todo debeu orientarse á eternidade da súa misión da que se sentiron administradores exclusivos. Todo foi instrumental nese xogo de aparencias, incluso as persoas e, se se tercia, os recursos públicos.

Ao amentarlles persistencias destes hábitos -documentados como están e trufados de patriarcalismo-, reaccionan airadamente. Enseguida aluden -coma se continuásemos en tempos ignotos- a que lles perseguen inimigos anticlericais e incitan a unha guerra para a que sempre han ter cruzados. O da viga en ollo propio é un problema óptico que trataron de salvar aliándose co máis conservador e, neste momento, co elitismo neoliberal. Examínese, a modo de exemplo, a cartografía da súa sólida implantación educativa, e confírmase como retrata as súas alianzas hexemónicas, ante as cales só queda como aparente a atención a todo o espectro social que ás veces exhiben. O mapa resultante aínda é máis significativo se se enriquece coa súa presenza en Sanidade e Dependencia.

Apoloxetas

Unha especialidade dos máis entusiastas foi unha narrativa histórica en que eses afáns sociais aparecen impolutos, sen ribetes de discriminación nin tacha ningunha. Afeitos ao dogmatismo, ningunha obxección adoitan admitir, ademais, a tan pulcro discurso. Pero que, por exemplo, sexa admirable a arte e algunhas achegas á cultura que faga o cristianismo -ou a Igrexa católica-, non implica que sexa gratis et amore. Non exime tampouco de abusos cometidos no extenso pasado posterior a que Teodosio lles oficializara no 370 d.C. , nin pode ser pretexto irresponsable para o presente. A veneración aos valores de que din ser portadores esixe rigor no relato e lealdade: esa historia non é cousa de propaganda nin só dos que se sintan católicos. Ademais, unicamente se se aceptan os logros e fracasos do pasado -e non se xulga á sociedade que decidiu cambiar as antigas políticas de “cristiandade”-, emítese un signo de sa relación co tempo actual. Hoxe e aquí, se desexan traballar por melloralo, hai crentes que achegan o seu esforzos ao duro tallo social coas Bienaventuranzas como programa de igualdade humana. Apoiarse nos que traballan con esa franqueza para xustificar outros manexos contradi a actitude de Xesús cos fariseos.

A mensaxe supuestamente “pastoral” que emiten moitos de burocráticos intérpretes do Evanxeo soa alleo ao contexto moderno e, a miúdo, contraditorio. O Aggiornamento que promoveu Xoán XXIII en 1959 pillou a moitos co paso cambiado. Incómodos coas innovacións de Roncalli renovaron -salvo excepcións- vellas alianzas co poder: predicar unha florida espiritualidade, non esixida de obrigación política en xustiza reparativa das desigualdades; mostrar unha pobreza “natural” e sen causas, que apacigüe as conciencias de cantos saben que viven ben a conta de que moitos vivan mal. Certo sentimentalismo caritativo dispoñeraos a dar esmola voluntaria, non sexa que vaia haber intranquilidade e desorde. E nos colexios que promocionan, bo coidado teñen de que non haxa desazón ningunha. Procuran o máximo de homoxeneidade de centros do sistema educativo español. Se fai falta, con achegas económicas distintivas que filtren aos máis selectos.

Na Gaudium et Spes  (07.12.1965), constitución principal do Vaticano II, proclamábase unha vontade de “fraternidad e diálogo sincero” con “todos os homes de calquera nación, raza ou cultura” (G.S.,92), a fin de sentirse -íntima e realmente solidarios do xénero humano e da súa historia (G.S.,1). Pese a iso, en moitos programas e espazos de “actividade social” que amparan institucións eclesiásticas segue reiterando o estilo do Antigo Réxime, como o capelán que aparece no Gatopardo. Poderían “converterse”, polo menos, a que non fose evanxélico ser compañeiros de viaxe de cantos defendan políticamente un descarnado individualismo” Liberais doutrinarios de sempre ou neoliberais de agora mesmo talvez aliviasen así as súas ansias de ambición: se lles ensinasen as esixencias da moralidade no público máis aló da subxetividade, non terían escusa para erosionar políticas institucionais coherentes cunha fraternidade colectiva. Haberán de romper o aburguesado compadreo que con frecuencia mostran con estas tendencias e, sen dúbida, resultaralles incómodo. Pero, en compensación, ten o aliciente de que, nun mundo crecentemente globalizado e secularizado, a súa mensaxe espiritual terá recoñecemento. Non parece, en todo caso, que encubrir egoísmos ben pensantes sexa o modo mais leal de compartir “os gozos e esperanzas, as tristezas e angustias, dos homes do noso tempo, sobre todo dos pobres e de cantos sofren” (G.S.,1), senón, máis ben, cooperar a que creza a fenda que xa existe entre supostosbenefactores e necesitados. Doutra banda, se entre os séculos XVIII ao XX só existise a voluntariedade do limosneo, seguiriamos onde estabamos en Xustiza distributiva, dereitos sociais e obrigacións colectivas; este mundo sería máis inxusto e trasnoitado.

Por poñelo máis claro: a actualización da moral de “a caridade” esixe comportamentos acordes coas esixencias do público. Ollo co que dicían -fai anos- que dicía Tomás de Aquino: corruptio optimi pessima! Cando xerarcas católicos se alían co IBEX-35 e os neoconservadores en cuestións que teñen a cuberto, para falar de “esforzo”, “competencia”, “calidade” e similares, cooperan en furtar ao debate democrático aspectos fundamentais para a equidade e a xustiza distributiva, dous ideais que só poden satisfacerse nesta Terra coa obrigación mutua de todos os cidadáns nas esixencias do pacto social democrático. É dicir, en que “ninguén sexa tan opulento que poida comprar a quen queira e o que queira, nin que ninguén sexa tan pobre que haxa de venderse para sobrevivir”. Isto dicía Rousseau en 1762, quen non estaba no canon de boas lecturas que o P. Garmendía de Otaola nos permitía. Pero grazas ao xinebrino, este 2val de bágoas” non o é tanto e ata existe unha Declaración Universal dos Dereitos Humanos, irrelevante para o Vaticano.

Fraternidades selectivas

A ocasión dun pacto educativo é óptima para transmitir a esta sociedade de hoxe un afán democrático. As “exhortacións” do Papa Bergoglio na súa encíclica Evangelii gaudium (24.11.2013, renovadoras sen dúbida en bastantes aspectos, están lonxe de ser imitadas con xestos convincentes dos seus representantes en España neste asunto e en bastantes outros. Eles saberán por que. Esta sociedade pode ter algunha comprensión con que o nacionalcatolicismo lles deixou improntas, pero non esixan que a acompañen con que, coma se dun negocio comercial se tratase, non se decaten de que lles vai máis a propaganda que a consistencia. Na aposta pública da CEE (Conferencia Episcopal Española) -e conste que o ensino é unha cuestión de moi alto interese público- é dado advertir que presenta o social como algo light, máis ben inodoro e insípido. Aínda que crean que a súa propia actividade social xustifica a súa razón de estar asistidos polo Estado, en cuestións colectivas adoitan mostrar ese territorio ante todo como obxecto do seu piadosa actividade caritativa. Se as políticas sociais se deterioran e recortan mentres se externalizan entre apaños, nin é tónica da súa mensaxe nin adoita ser motivo para que se sintan concernidos. En xeral, a tendencia é a non parecer que se implican ou escoran, aínda que non sexa críble. Porque constancia hai de que, en privado, aínda en época de Maravall, pretendían que Educación decretara o que parece adoitaban levar á firma do ministro de quenda.

En todo caso, as preguntas que suscitan estas actitudes nos que están atentos ás súas mensaxes non deixan de ser engorrosas. O reducionismo do diálogo cos pobres e a caridade adoita quedarse en continuismo colaboracionista en propiciar a resignación dos pobres. E a esperanza nun mundo mellor non se pode construír sen alentar as políticas de fraternidade como deber cívico colectivo. Tampouco se adiviña como se logrou o sistema de Seguridade social -ou a extensión educativa- coa tradicional voluntariedade compasiva, individual e aleatoria que tradicionalmente ensinaron. O que leva a que, se non se traballa en que sexa exixible xurídicamente -en dereito- a fraternidade, non se ve como se poida defender ante o boiante neoliberalismo que todos os cidadáns teñan dignos servizos públicos en Educación, Sanidade ou Dependencia. Quen atenderá eses dereitos en lugares onde non sexa posible compasar o negocio? De proseguir o seu deterioro crecente, en nome de qué caridade se poderá reivindicar que o pouco público que non se acabe privatizando sexa para aprender a compartir?

As “masas” -o pobo, a xente ou as maiorías sociais- serviron para moitos pretextos. Admitamos que o P. Ayala (1867-1960) deixouse levar pola sedución de que “os selectos”-as elites-, ,serían a clave do apostolado católico moderno: traerían un ordenado ben ao os non selectos e, de paso, á súa “salvación” se traballaban segundo a súa orientación educadora. Haberá de admitirse a cambio que a outros da mesma orde relixiosa, de non menor nobre mención, como o P. Arrupe (1907-1991) -non a fundación que levou o seu nome-, non lles gustase esa prédica constantiniana que tanta riqueza e poder atraeu aos misioneros daquel proxecto. Tanto, que outros grupos, congregacións e fundacións protexidas afinaríano máis nos longos anos que controlaron ás súas anchas canto se dicía e facía no MEN (Ministerio de Educación Nacional), CSIC (Consello Superior de Investigacións Científicas) e arredores, non só universitarios, antes de introducirse en sectores máis remunerados e influíntes. Grazas a ese distintivo pasado chegouse a que máis do 60% do patrimonio escolar privado español sexa, dun ou outro modo, propiedade tanxible das variadas congregacións e sociedades da Igrexa.

Esperar?

Sexa cal vaia a ser a súa contribución ao posible pacto educativo, de levarse a cabo non só nun plano político senón tamén social a CEE debería explicar sen subterfuxios se a relevancia da Relixión no sistema educativo español sosteríase hoxe sen o proteccionismo da LOMCE. Por agora, a perspectiva do “diálogo” en marcha, que ademais de permitir ven como se retratan os partidos entre atrasos e complexidades programadas, aboga máis por un arranxo político que por un pacto social en que teñan peso negociador os que nestes anos sostiveron as reivindicacións: nin se sabe aínda se os 82 comparecientes á Subcomisión do Congreso pesarán igual, nin canto contará Wert no cómputo. A situación é propicia, en todo caso, para que a xerarquía católica se suscite tamén estas cuestións sen que o pasado sexa escusa para non actuar como o propio Papa actual suxire que deberían facer neste presente. En síntese: que concepto de fraternidade-ou de caridade se o preferen- poñerán na balanza ante o 32% de alumnos de privada-concertada e os seus 193.972 profesores. E cal propoñerán ante a fraternidade equitativa que esixirá o outro 68% de estudantes atendidos por 670.778 profesores escolares do ensino público (segundo cifras oficiais do curso 2014-15).

Cuestión paralela, que tamén poden contribuír a solucionar positivamente é se se revertirá ao ensino público o que se lle restou estes anos. Pero, sobre todo, á maioría social desta España a donde din querer seguir levando o Evanxeo -Boa nova- de Jesús, lle gustará percibir en que medida contribuirán a que se modifique -se non houbese pacto tamén poden traballalo- o estatuto cooperativo existente -o histórico é irremediable- entre este proteccionismo e este neoliberalismo que lles legalizou a LOMCE. É probable que non pase nada, que esa maioría quede desatendida e teña que contentarse co que hai e que deba seguir empezando cada día. Dabondo saben que sempre cabe esperar, pero que poderán esperar de tales “pastores”?
…........
TEMAS: PACTO educativo. Políticas educativas. Neoliberalismo. Proteccionismo. Colexios privados. CEE. Caridade. Dereito á Fraternidad. Xustiza distributiva. Wert. LOMCE.

Manuel Menor Currás

Madrid, 29.03.2017