Solsticio de inverno

Un potencial tempo de cambios de luz é desexable para orientar comportamentos e actitudes colectivas 

Entre o 20 e 21 de decembro -o día 25, no calendario Xuliano, anterior ao Gregoriano-, dóbrase o tempo cósmico da Terra pola súa metade. Os campesiños tíñano en conta para as súas pautas de sementeira, podas e recolección; moitas celebracións ligadas á alimentación, o viño, a cervexa e a limitación da fame que traía o inverno, adoitaban coincidir nestas datas. Cando remata o ano cronolóxico na nosa posición do Hemisferio Norte, na elíptica en que a Terra se move ao redor do Sol empezamos a ter máis luz cada día ata o 20 de xuño, mentres se acurta a duración da noite. 

 A elipse do Nadal

Esta posición astronómica é un intre acreditado en todas as culturas con rituais de cambio e renovación. Na cultura cristiá tradúcese na festa de Nadal e a asimilación de Xesús ao Sol, cuxa divulgación procede da relixión mitraica. O pasado afastado dunhas e outras aculturacións non é difícil de descubrir cada ano tras as versións actuais destas festas, tan atrapadas nas estratexias comerciais que se apropiaron dos agasallos, contos, cancións, sentimentalismo familiar e luces con que as adornamos.

No curto prazo da vida de cada cal, o solsticio do Nadal adoita ser un tempo narrativo en que a elipse da morriña volve a un pasado en que, segundo a idade, demasiadas cousas xa non son o que eran. O tempo da infancia sempre é un momento xa ido en que a distancia co que parece que era fraxiliza os encontros familiares, agasallos e ilusións do presente. A construción do Nacemento en casa, con papel de prata para recrear un mundo ideal con Herodes no seu sitio, o portal e os anxos, as lavandeiras e os pastores, sen que faltasen uns magos que viñan de Oriente, levábanos a un mundo utópico guiado por unha estrela. Sen darnos conta, foi parecendo cada vez máis imposible, aínda que o retivemos no recordo, e nas mellores mensaxes de felicitación que andan estes días por Internet, aqueles anceioss dun tempo aparte e feliz, circula como trasunto daquel mundo ensoñado, en fase de difícil construción coa igualdade requirida para que sexa xusto, en paz para todos e sen tensións de dominio e submisión. Non hai dignatario dos que poñen o seu busto nas pantallas estes días que non faga cantos de encomio ao que non é; non hai corporación que se prece que non arme unha tarxeta postal, ou dixital polo menos, para que a súa clientela se sinta arroupada pola suposta identidade dun mundo equilibrado, en solsticio detido de “boa vontade”. Nos anais destas datas, sempre está a sospeita da paréntese; a elipse do Nadal pásase cada vez máis pronto. Enseguida nos atopamos con que pasaron os Reis e xa estamos de novo en clase, como cando eramos críos, esbozando cousas nos cadernos, facendo deberes e soportando leccións que non sabemos para que serven, cando o importante sempre é o que non alcanzamos e que seguramente non alcanzaremos nunca: que o Nadal deixe de ser unha paréntese porque a Historia de verdade empezase a ser doutro xeito. Por iso amólannos tanto os que aproveitan as defensa baixas dos mortais estes días, para vender un proxecto en que regalan algo e só queren fidelizar a nosa obediencia á súa película, o seu perfume ou o seu inútil crecepelo, tan á propóstio para non preguntar sobre a súa inutilidade.

Os contos de Nadal

Fóra dos núcleos máis sintonizados coas ruidosas modernidades que veñen dos núcleos de poder, é difícil atopar xente propicia á credulidade dos contos de Nadal. O propio Dickens dá a entender que do que quere falar realmente é de persoas pouco afeitas a tratar coa infancia, que non a respectan o máis mínimo e que, sobre todo, aprovéitanse dela inmisericordes. A atención que reclama sobre o avaro Scrooge advirte como os supostos valores da compaixón e un mundo mellor non poden tapar os males en que vidas en principio non destinadas a sufrir desde antes de nacer, víanse atrapadas. Ese mal campaba polas rúas de Londres, como pode facelo polas de Madrid, en que se reclama agora a propina no canto dunhas condicións laborais xustas, ou se pide paciencia aos  que non teñen os servizos de Sanidade ou Educación debidos, padecen fame e terán máis.

A elipse sentimental do Nadal adoita vivirse deambulando polos corredores baleiros dos días tratando de abrir portas e xanelas que dean a algunha parte; traspasado o salón coa mesa ben provista de alimentos e doces que non se ven durante o ano, non se adoita saber que facer co tempo. Pode, con todo, traer un bo agasallo se dá acubillo a un propósito terco de mirar por onde se anda. Mirar para ver ben, aínda que soe a solitario, será reconfortante, a máis diso útil para todos; dará en asombrarse co que circula ao noso lado, o que é unha forma de facer algo con proveito, ademais de gran aventura. Non deixarse impresionar polo secundario esquecendo o principal, aprender a distinguir o que merece a pena e refugar o irrelevante é unha oportunidade única que temos para deixar ao carón o desconcerto e a cara de paspán que poñemos cando non entendemos nada ou dicimos que non entendemos.

Os crentes sempre teñen a man un tempo de Nadal perdurable; como din no Prefacio da misa de defuntos, “a vida dos que en ti cremos, Señor, non termina, transfórmase e, ao desfacerse a nosa morada terreal, adquirimos unha mansión eterna no ceo”. Ao imaxinario do resto, o tempo limítaselles estritamente a unha dimensión caduca e sempre curta, sometida a leis físicas como a lei da gravidade, que nos ata ás que rexen os cambios da Litosfera e a Biosfera, ás cales lles importa pouco a presuntuosa liberdade e ideario en que adoitamos movernos neste etapa do Antropoceno: esta era en que andamos metidos acusa o noso paso pola Terra, pero no fondo élle indiferente que houbese dinosauros ou homínidos en fase de ser sapiens. Ensina, iso si, que as leis da xeodinámica terrestre obrigan a todos por igual, tamén no tempo transitorio deste solsticio, en que se inscriben os tempos evenemenciales deste raro presente histórico. Esta “morada terreal” de todos está feita dun material caduco, que se non o usamos con criterio pronto deixará de acubillarnos; aínda que os soños de felicidade sexan moi particulares, non teñen por que ser incompatibles co bo uso da Biosfera, se usamos a intelixencia e a vontade no ordenamento das prioridades comúns. Feliz Solsticio de inverno! Se a súa luz crecente aviva a conciencia e as urxencias de conciliación, valerá a pena celebrar este tempo fugaz.

TEMAS: Fugacidade do tempo.- O tempo da Litosfera e a Biosfera.- O tempo da Historia.- O tempo do Nadal.

MMC (27.12. 2022)

Fóra de xogo

Unha crise de cultura democrática como a mostrada estes días, pode acelerar a deterioración da convivencia de modo imprevisible.

Non todo foron miserias no Mundial de Qatar. Entre as mellores estampas que deixou, está a impresionante capacidade do espectáculo do fútbol para unir colectividades e eludir as grandes dificultades da vida cotiá. A vitoria de Arxentina desencadeou o fervor unánime de máis de cinco millóns de persoas tentando tocar ou simplemente admirar a algún dos seus mitificados xogadores. Todos os caudais da alegría desbordáronse na gran manifestación, deixando á beira as angustias dun país lacerado por múltiples problemas internos.

Os árbitros

Todo o contrario sucedeu en España, por unha cuestión futboleira de fóra de xogo descarada, desleal coa convivencia colectiva. Antonte, ás 22,30hs., despois de dez horas de reunión, facíase público o fallo do Tribunal Constitucional relativo a unha lei que estaba en trámite no Parlamento -faltaba o paso polo Senado -sobre dunha regulación máis axustada ao necesario cambio dointegrantes do devandito Tribunal. Entre múltiples contravencións á Constitución e ao Regulamento que rexe a súa actuación, unha fracción que apenas excede a metade dos seus membros pronunciouse ata tres veces de modo favorable a bloquear o proceso en que estaba incurso o trámite lexislativo; non tiveron reparo en acceder ás cautelarísimas disposicións que solicitaba unha parte do Parlamento e, de paso, invadir e coartar as potestades do Poder Lexislativo.

Para redondear a xogada deste árbitro que viña impoñer a súa propia perspectiva interesada nun xogo en que estaban concernidos polo menos dous membros, o CGPJ –que tamén ten excedido amplamente o seu tempo de vixilancia- non só prolonga en máis de catro anos as súas actuacións fóra do tempo regulamentado, senón que non deu o pase aos candidatos para substituír a membros do TC que teñen caducado o seu. As Matemáticas dos votos necesarios, teoricamente asépticas na cor dos seus datos, tinguíanse do mesma cor ideolóxica dos seus colegas vindo resultar que en ambas as institucións, principais no funcionamento da suposta imparcialidade democrática, dominaba un modo de ver que non tiña reparo en poñer en xaque o funcionamento de todo o sistema. Como nun mal partido infestado de holligans berróns, as súas compulsións, ocultas tras a aparente frialdade técnica do cultismo xurídico, proclamaron que o importante era que gañasen os seus, aínda que fose rompéndolle a canela aos outros.

Desde o cumio do mundo xudicial seguíase proclamando a imparcialidade da xustiza. Os beneficiados por ambas as resolucións -o Señor Feijóo en primeiro plano e na súa compañía a Sra. Arrimadas e o non menos amigo Espinosa de los Monteros- falaban dun “triunfo da democracia” e do moito que beneficiaba a todos esta defensa de “a liberdade”. Non falaban da división profunda que xeraran coa súa iniciativa perante o TC, da desconfianza do mundo político que sementaran nin da colleita de votos ultras que ansiaban para que unha realidade tan cambiante, problemática e difícil fose rexida exclusivamente polos seus inamovibles criterios. Menos falaron dos testemuños que deixaron, ao longo de tres anos de alianzas e acordos para que a linguaxe en que se expresan, os insultos que lanzan e as ideas que expresan coincidían sempre en deslexitimar á coalición gobernante e, por tanto, en ver como adiantar unhas eleccións que ansían porque algunhas sondaxes sonlles propicias. A arte de ter sempre razón e, se non se ten, darlle a volta ás palabras máis prezadas, para que marquen o seu territorio coma se fose o mellor para todos, practicárono moi ben e é previsible que o sigan desempeñando; os seus especialistas están adestrados en dicir barbaridades para desviar a atención das que cometen a diario coas  súas decisións. Teñen do seu lado a unha parte importante do aparello xudicial e contan, ademais, con gran profusión de medios e de entidades agachadas na escuridade destes desmáns desequilibradores, porque confían en que se reduzan ao mínimo os cambios profundos que necesita esta sociedade para estar ao día das súas urxencias.

A rebelión das masas?

Hai ámbitos específicos da vida colectiva, como a Sanidade ou a Educación, en que reflicten o mesmo, tan continuado que non é difícil trazar unha liña de inalteradas carencias desde bastante antes da CE78, coa particularidade de que os grandes beneficiados e os grandes prexudicados nestes territorios políticos son sempre os mesmos. As estatísticas son inmisericordes respecto diso. Basta comparar que dicían os Acordos da Moncloa en asuntos educativos e pódense ver non só as carencias máis evidentes que tiña o sistema escolar en 1977 e, de paso, o similares que son hoxe as que afectan a un terzo da poboación escolar. Este serio problema serio, que por si mesmo desacredita a fiabilidade desta democracia incompleta, é confirmado neste bloqueo do TC desde a cúspide do organigrama da suposta independencia da división de poderes.

Polo oído a representantes cualificados do Senado e do Congreso, imponse rebaixar a tensión e as palabras con que se din as cousas da vida política; non pode ser que de continuo se terxiversen coma se non pasase nada. Democracia e liberdade, xustiza e igualdade están a quedar atrapadas na zorrería de personaxes que tratan de polarizar os seus excesos verbais baixo un manto semántico manipulado e manipulador. Co campo de xogo enlamado e cos árbitros da partida alérxicos aos fóra de xogo, ou indicando que xogadas deben facer para seguir xogando, póñenllo moi difícil aos cidadáns que teñan outras maneiras de mirar e dicir. De continuar por esta senda, ademais de ser lastimoso seguir alardeando despois de 44 anos con que a Transición española foi modélica, evidenciarase que aínda non se resolveu o vello problema do primeiro terzo do século XX: o temor “ás masas”, pola súa capacidade para rebelarse e modificar “a cultura” dominante; como dicía Juan de Mairena séguese desprezando que “pode ser un gran beneficio para o home angustiado por unha cultura que non lle é dado asimilar: e un beneficio para o home sería, a final de contas, un beneficio para a cultura”.

TEMAS: Constitucionalismo.-Liberdade democrática.- Bloqueo institucional.-División de poderes.- Educación social dos políticos.

MMC (21.12.2022).

Hai verdulerías de nenos ben que poden acabar mal

A quen vivise voceríos bocaláns, as voces de moitos parlamentarios parécenlles impostadas, incribles e perigosas.

Nas prazas de abastos dos anos cincuenta e sesenta, unha das súas máis prezadas peculiaridades eran as verduras e froitas de proximidade, que os propios labregos da periferia urbana levaban ao mercado. Nalgunhas zonas de Galicia, ese era o rianxo que, case sempre mulleres, as rianxeiras, levaban para vendelo temperán.

Verdulerías

A venda tamén a facían máis habitualmente mulleres; había homes, pero probablemente por ser as súas voces de reclamo máis desinhibidas ante as compradoras da cidade, na praza apenas se oía dicir rianxeiro. Á súa vez, as clientas, de modais supostamente máis finos, cando tiñan unha liorta cunha veciña adoitaban recorrer para insultala, en castelán, ao apelativo “verdulera”; lercha, en galego, era máis raro. Esa translación do apelativo á vida dos/as urbanícolas -variable no bilingüismo galaico- fixo que a RAE o anotase, en masculino e feminino,  como propio de “persoas mal faladas”, que tamén había en Castela; as prazas de abastos eran entón, ante todo, un espazo de fronteira entre a cultura rural e a urbana. Mentres non houbo sistemas de refrixeración industrial, e medios de transporte menos primitivos, os intercambios relacionados co cotián condumio de produtos perecedoiros eran escasos a distancias superiores a 100 kms. O balbordo, os berros e proclamas nestes mercados eran un modo de chamar a atención sobre os que había, normalmente de tempada; algunhas veces, mudábanse en agrestes discusións que as señoras de cidade miraban con desdén superior, coma se non fose con elas.

Desde hai algún tempo, no Parlamento español a pelexa verduleira de outrora sobrepasa os decibelios aconsellables cando tratan cuestións que, en definitiva, son cousas para comer, pero que necesitan máis prudencia e temperanza. Estar ou non estar no Goberno, propoñendo a axenda do que se parlamenta e en parte os seus termos, non é o mesmo que estar na oposición tratando de ver como meter baza no que anda en xogo, e que non dane os seus intereses. Hai Señorías que, como as compradoras daquelas prazas de abastos, sen mirar a mercadoría, trataban ás vendedoras coma se adiviñasen algo que obxectar, para pasar enseguida a un repertorio de tachas e defectos que rebaixasen o prezo, pero os anos dera ás mellores vendedoras resistencia ante aquel palabrerío: as “regateiras defendían o seu e non se deixaban confundir.”

 Caprichosos desinhibidos

 O problema desta metáfora é que o Parlamento, aínda que en definitiva trate das cousas primordiais de todos, non é o mesmo e moitos parlamentarios non están á altura da diferenza. Esgrimen caprichosamente falta de educación e respecto e, por moito que queiran chamar a atención, buscan a liorta e desprestixíanse; independentemente da mercadoría con que anden, ao berrarr ou insultar non indican máis intelixencia ou valentía, senón desprezo e distancia arrogante. Tamén este formato de esgrima irracional podíase ver nas prazas de abastos, pero as “regateiras” adoitaban ter bo ollo para catar aos seus clientes; case sen que falasen, cando polas formas e maneiras advertían un mal pagador ou alguén que quixese estafalas, de nada lle valía a súa moita verborrea.

En todo caso, os que máis berran nesta Lexislatura desde hai tres anos non parece que estean, a pesar de que finxan ser bos xestores, polo labor de traer un bo produto entre mans, senón tan só vendo se sacan vantaxe dunha situación endiañada en tantos frontes. Precédelles a súa fama de pasar por colexios selectos, pero non aprenderon nada; se non acudisen a eles e a outros sitios como as prazas de abastos como simples turistas, talvez interiorizaran outros modais e rexeitarían os métodos logreros. As burradas que din estes días a berros, con ansiedade de vender aos seus votantes eleccións anticipadas, non se oíron na restaurada democracia. Este modo de arrogarse lexitimidade a destempo e en exclusiva, descualificando á outra metade do Parlamento con cada palabra que din -sen mirarse a viga que teñen no seu propio ollo-, produce asombro, e fan ridículo, ademais, co seu modo barriobaixeiro de desgañitarse. Nin Feijóo, nin Arrimadas, por moito voluntarismo de aprendices que poñan, son capaces de usar con graza as “verdulerías” con que queren parecer intrépidos defensores do ben. Quen se lles pague para que fagan este papel de Mater Dolorosa, denota moita présa e non conta con que non lles pega o papel. Máis adestrados parecen Ayuso e os seus comparsas, pero o seu contratempo é que o programador dos seus gags roza a ignorancia e pásase en esixirlles, cada día que pasa, máis crispante cara dura; como o mester do bo xornalismo sabe, o púlpito mediático non pode buscar que as mensaxes farten ao persoal.

Este modo traxicómico de facer política non conduce senón ao crecemento do rancor, a rabia e o malo leite. Despois da pandemia, os cidadáns teñen os nervios a flor de pel e non admiten facilmente a impaciencia e a impostura. Se se engade a todo iso o que acaba de denunciar Esteban Ibarra e o seu Movemento contra a Intolerancia, sobre como “está a crecer a xenofobia e o odio ideolóxico, con máis de 200 crimes desde a CE78 e 627 grupos violentos”, a torpeza propositiva dalgúns parlamentarios empeza a ser determinante de que o encrespamento social vaia a máis. Quen contemple como nun teatriño de risas esta representación de incompetencia, debería entender que, coa súa incapacidade de autoregular a súa “liberdade de expresión”, a suposta  “boa educación” que recibiron váiselles ao garete ao dar a entender que os demais non teñen dereito ningún. No canto de buscar inspiración nos métodos trumpistas para aumentar os recursos de insultar, viríalles ben unha acougada lectura de Juan de Mairena: Antonio Machado xa dicía en 1935 que “as cabezas que embisten poden ser útiles…, porque perigan as cabezas que pensan, que son as máis necesarias. En política e en todo o demais”. Atentos!

TEMAS: Educación política.- Parlamentarismo.- Constitucionalismo democrático.-Educación social.- Intolerancia.

MMC (14.12.2022)

¿Qué celebramos?

Es un alivio celebrar la CE78. Para los más jóvenes, debiera ser algo más consistente en eficiencia; corren el riesgo de no valorarla.

 

Es una pena lo acontecido a la selección de fútbol española en el Mundial; sus seguidores incondicionales bien merecían que los días pasados en el desierto qatarí hubieran logrado otro resultado más atractivo. Los han privado del pequeño placer de compartir un afecto colectivo. El fútbol de cuando éramos críos y el de los orígenes de este deporte ha derivado en espectáculo masivo, poco tiene que ver este Mundial con aquello, pero hubiera sido un aliciente para sobrellevar este tiempo. Lo más lamentable, de todos modos, es la sensación improvisación que deja un mimado pelotón de muchachos que, incapaces de superar las condiciones supuestamente más limitadas de sus adversarios, han pasado de la prepotencia a un manifiesto desplante ante la suerte.

 

44 años constitucionales

 

Sin nada que celebrar en el terreno futbolero, tampoco en otros más delicados estamos a la altura. La conmemoración de la firma de la Constitución que ha regido la base legal de la convivencia de los españoles en estos 44 años ha sido también muy peculiar. Se estrenaba una bandera en las inmediaciones del Congreso de Diputados, una moda con antecedente reciente en la Plaza de España y que, a este ritmo va a dotar a la capital de España de gran proliferación del símbolo nacional, con inscripción añadida del patriota que quiera significar su afán. El acto tuvo repeticiones de otros años en lo que a ausencias se refiere y, como siempre, lo mejor fueron las bellas palabras de la presidenta del Parlamento después de las voces que en días pasados florecieron peligrosamente para la función de parlamentar, un oficio que todavía cuesta lo suyo. La interpretación que los dos partidos mayoritarios dan del acto solo a los más adictos de cada uno, y más parece que lo que más  se haya celebrado el día de la democracia sea que siguen dándose una tregua inestable, pero cada cual va a lo suyo.

 

Es muy probable que, si hubiera que rehacer la Constitución desde cero, bastantes de los artículos que contempla no hubieran entrado en el pacto, en un momento en que el CGPJ lleva cuatro años fuera de plazo. Aparte de que el capítulo tercero del Título VIII, sobre Comunidades Autónomas, no hubiera existido, es altamente probable que el Título I fuese muy difícil de sacar adelante, en especial los capítulos de “los Derechos y Libertades” y el de “los principios rectores de la política social y económica”.  Más en concreto, los artículos 27 –sobre el derecho a la educación-, el 41 –sobre un régimen público de Seguridad Social-, el 43 –sobre protección de la salud- y el 47 –sobre vivienda digna y adecuada-, o hubieran tenido una redacción similar a lo que no había antes, o no hubieran accedido a un documento legal de este rango. La polarización actual de ideas y estilos de negociar acuerdos no hubiera hecho posible ni siquiera la ambigua redacción actual que tienen y, de paso, los que están conexos con ellos. Si, de añadido, se contempla qué haya sido de la realización efectiva de lo que estos artículos dicen y qué  proximidad efectiva perciben los ciudadanos, la sensación que transmitirían muchos de ellos sería de erosión o riesgo de desaparición, y que nadie frena que se queden en mero cumpli-miento, esa versión banal, hacia la galería, que parece mejorar algo en vísperas electorales.

 

La encuesta del periódico El País, el pasado seis de diciembre, acerca de la necesaria unidad de la izquierda, a la izquierda del PSOE,  para que la derecha no alcance la mayoría en las próximas elecciones, ha sido más relevante que la celebración de los 44 años. Y que el reparto de dos  agencias estatales de supuesto tirón económico hayan ido a parar a Sevilla y a Coruña, y no a otras ciudades  o localidades, han suscitado de nuevo dimes y diretes a propósito de las condiciones infraestructurales, los méritos de romanos y cartagineses y, por supuesto, al albur de lo que dicten unos jueces que tendrán que sentenciar, supuesto que ya adelantan algunos de los que se sienten perjudicados por la ruleta del destino.  

 

El art. 45 de la CE78

 

Este artículo constitucional merece especial mención en este momento de conmemoraciones, cuando en la Ley 7/2021 los parlamentarios sacaron adelante la regulación sobre cambio climático y transición energética.  Supuestamente, se trata de proteger “el derecho a disfrutar de un medio ambiente adecuado para el desarrollo de la persona, así como el deber de conservarlo”. Sus objetivos, más o menos ambiciosos, encomendaban demasiados aspectos de la descarbonización a un futuro cada vez más corto para una reconversión de las energías indispensables. Y dejaba en el limbo insidioso de la duda un optimismo similar al que suele tener el pensamiento adolescente respecto a los riesgos que tienen decisiones tomadas bajo la impresión de no tener duda alguna acerca de la vulnerabilidad que puedan acarrear.

 

Las medidas sobre el currículo educativo, en plan de mentalizar a las nuevas generaciones, no cuentan con la perentoriedad del tiempo disponible: educar es una actitud que, para tener algún efecto, requiere más años que los que tenemos disponibles según las previsiones del COP27 sobre calentamiento global. Por otro lado, los recambios energéticos en que se pensaba, nada dicen acerca del agotamiento de las materias primas indispensbles para hacerlos efectivos, cuando está en franca recesión su extracción a nivel mundial. Y, lo más grave, poco dice, o casi nada, acerca de decisiones concretas a adoptar sobre cambios de hábitos y ritmos de consumo vigentes. Es decir, que esta ley dice mucho acerca del miedo a ponerle el cascabel al gato, por lo desagradable que va a ser para quien tenga que hacerlo. A Macron, por ejemplo, no le va a ser fácil establecer la “racionalización circular” de la distribución de la energía eléctrica, que en enero empezará a regir los apagones en  la vida de los franceses; hasta hace poco, la energía nuclear garantizaba un 69% de su producción, pero cerca de la mitad de sus 56 reactores están cerrados por diversos problemas de corrosión, pero las limitaciones reales de recursos son crecientes, sin contar la urgencia global.

 

Entre el optimismo conmemorativo de la Constitución española y la racionalización coherente de las posibilidades de convivencia que tenemos, en un mundo que está en situación crítica, 44 años debieran dar para algo más que un pensamiento adolescente de ir tirando. Debiera, más bien, ser adulto. Juan de Mairena planteaba que “el escepticismo es una posición vital, no lógica, que ni afirma ni niega, se limita a preguntar, y no se asusta de las contradicciones”.

 

 

TEMAS: Conmemoración del tiempo constitucional.-  Articulado social de la CE78.- Cambio climático.- Optimismo/pesimismo político.- Tiempos políticos y tiempos de la Biosfera.

 

MMC (07.12.2022).

 

Do fútbol na sopa ao insulto da intelixencia

A verdade e o coñecemento están a ser varridos da escena pública, aínda que o momento requira máxima atención e discernimento

Remata novembro, acéndense as luces de Nadal para animar a nosa capacidade de consumo ata a extenuación da tarxeta de crédito, precedidas do Black Freeday comercial que, desde 2011, coaron como sublimador da colonización das mentes. A moral e a ética non están de moda estes días. Se ninguén se fixa no que pasa a dúas horas de avión en Ucraína e arredores, nin no que o C02 que emitimos modifica o ecosistema en que vivimos, todo capacita aos humanos para ser felices nesta Terra, como soñaban algúns constituíntes da Constitución de Cádiz, en 1812. Parece que debamos non parar de cantar: Turrón, turrón, manteigadas e limón!

Fútbol

Para adornar a torta dos soños de grandeza e distinción, sen que diminúan os da seita pragmática dos emprendedores, estes días acompañaranos unha demostración de humanos dando patadas a unha pelota. Nun lugar dos contos das Mil e unha noites, Sheherezade xa se encarga de que durmamos pracidamente e nos deixemos levar na súa alfombra máxica sen pensar nos miles de persoas que deixasen as súas vidas para construíla, nin nas formas medievais de convivencia dese espazo terráqueo en pleno deserto; os que voen a el cos futbolistas han de reprimir os seus soños para non romper o feitizo da pelota sobre un céspede impoluto, ben regado e con aire acondicionado.

É outro mundo. Diñeiro é diñeiro e París –perdón, Doha- ben vale unha misa, un mundial de fútbol e o que faga falta. Juan Ruiz, o arcipreste de Hita, xa dicía no século XIV, que “moito faz o diñeiro, moito é de amar/ ao torpe faze bo e home de prestar/faze correr ao coxo e ao mudo fablar…/ Se tovyeres dyneros, avrás consolaçion,/… comprarás paraíso, gañarás salvaçión…”. No masaxeo das nosas neuronas, cobran sentido os sorrisos de dentífrico das azafatas-xornalistas poñendo ao alcance das nosas fráxiles entendedeiras a alucinada linguaxe profética dos xogadores, adestradores e directivos que se digna explicarnos un espectáculo que nada ten que ver coa pelota de trapo con que nos entretiñamos cando xogar ao fútbol era todo menos iso.

Sanidade

Tamén soñaramos con que a Sanidade sería outra cousa e segue o sistema de Saúde Pública renqueando nas Comunidades españolas, con Madrid dando a nota no trato aos médicos e enfermeiros. Se non paran de incordiar –veñen dicirlles-, reclamando á Consellería correspondente a súa atención son culpables e con pouca “vocación” para atender pacientes; é a Medicina unha profesión sacrificada, onde deben poñer esforzo, ademais de coñecemento, para que non haxa problemas. Segundo estes xestores, é de pouco profesionais non atender a 80 pacientes por minuto, non ser formados coas competencias regradas para aguantar carros e carretas. Se no canto diso, se poñen en folga ou convocan manifestacións, colapsan ambulatorios e hospitais, e aumentan os problemas o mellor sistema sanitario do mundo mundial.

Aos profesionais da saúde que temos dálles por desentoar cando oen a algúns políticos .-e políticas- expresarse. Teñen claro que a partitura é outra e que, aínda que paren as súas reclamacións, todo seguirá sen xeito nin modo con tal que as aseguradoras privadas sigan aumentando a rendibilidade. Proporciónalles gran tranquilidade lograr que haxa xestores públicos máis vagos para atender as demandas cidadás que para propiciar intereses privados; o negocio sanitario bate récords e moitos que viven da medicina calan, non sexa que teñan represalias. O único problema -para o que xa tratan de que calle o vello recurso ao diaño e os seus colegas do mal- é que renda o desconcerto entre os posibles votantes das eleccións que veñan coa primavera: A quen votar, se os opoñentes son os malos, queren desfacer España, e quitarnos a liberdade de tomar cañas nas terrazas desmedidas do barrio, e a suprema opción de morrer na cola de espera dalgunha urxencia?.

As verdades do Senado

Nestas estamos e o líder ao que precede un currículo de bo xestor en Galicia -con desacordo da metade dos galegos- e trata de “conservar” ese soniquete, pretende que sexa fama pronto, mellor mañá que pasadomañá, que ten ao alcance da súa man A Moncloa. Fala coma se lle sobrase prudencia e, desprezando ao hemiciclo e ás eleccións xerais, tenta que vexamos que non ten opoñentes da súa talla: un pequeno sopro da Fortuna farao presidente. Non cae na conta de que para sacar proveito á arte de ter sempre razón ante os seus posibles votantes, e derrotar previamente aos seus opoñentes con independencia da verdade da súa argumentación, é imprescindible ter en conta que as técnicas sofistas que os seus asesores lle escriben nese papel con que anda sempre entre as mans, teñen uns límites moi curtos. Se o adversario é hábil, faille pensar que o único recurso que queda é este de o argumentum ad hominem que está a empregar, e pasarse nesa táctica é caer no ridículo. Schopenhauer, experto nestas lides, xa advertiu que, ao personalizar, “abandona por completo o obxecto da discusión e dirixe o ataque á persoa do adversario, tórnase insultante, maligno, ofensivo e brután”. É dicir, que non apela ás facultades do intelecto, senón “ás do corpo, ou a animalidade”, cando Aristóteles indicara na súa Política, hai 2500 anos, que as palabras e non as voces -que compartimos cos animais- son a expresión da racionalidade de quen queira exercer como “ser político”.

Pero seguimos esperando a Godot. Mentres os opoñentes lle ensinan ao Sr. Feijóo os xornais en que se guionizan antes das súas intervencións as invectivas que fará en sede parlamentaria ou nos medios amigos, os xuíces seguen á espera de que decida cumprir o que mandaba a Constitución desde antes de que chegase a Madrid con fama de bo xestor. As mulleres seguen esperando que retire do Tribunal Constitucional os requirimentos do seu partido, e que os susurros da Conferencia Episcopal queden nas pavías; e, no relativo ao Si é si e a súa ordenación apropiada, todas esperan a súa disposición real -non retórica e oportunista- a botar unha man en prol de máis da metade da cidadanía española. A este ritmo, falar por falar é o seu signo de desprestixio crecente; ben é verdade que, se cre na verdade absoluta, e nos que din ser os seus funcionarios, decidir desatendelos determina ser expulsado ás tebras exteriores do poder. Os bos aprendices de bruxo sábeno…, e máis se son galegos.

TEMAS: Mundial de Fútbol.- Sanidade pública.- Moral e Ética política.- O sofisma como argumento político.- A masaxe mediática.

MMC (Madrid, 23.11.2022)

Demasiados elefantes

Como nos contos, todos os días trata o lobo de engatusar a Caperucita. Haberá que estar atentos á roupaxe do contista. Ollo coa inocencia!

Xa hai 18 anos que George Lakoff meteu nun pequeno libro a síntese dunha longa serie de investigacións sobre a importancia da linguaxe; acababan de ter lugar os triunfos do republicanismo conservador fronte a uns demócratas teoricamente máis progresistas. Non parece que sirvan de moito as súas leccións; os modos de comunicación e linguaxe esgrimidos nas recentes eleccións de metade de lexislatura en EEUU volveron  ser decisivos para o futuro democrático daquel país.

A loita polos titulares

En Europa e máis concretamente en España, a análise levada a cabo naquel país polas instancias conservadoras e retrógradas, para darlle a volta á imaxe dos seus opoñentes e ser capaces de definir, con voz propia, as grandes cuestión propiciando unha opinión pública favorable, suma cada día adeptos. Aprenderon dos seus colegas americanos, con quen gardan estreita colaboración. Ao mediatizar a vida política e reducila a unha loita de frases máis que a unha loita de clases -que é o que é na súa crúa realidade- , tamén aquí procuran ampliar as súas cotas de pantalla e de micro, e a atención de posibles votantes.

O salto que hai entre as crenzas e valores morais básicos de calquera grupo político, e o modo de facer que a complexidade da realidade política vire ao redor deles, traducilo a linguaxe fácil e asequible, coherente e emocional, e que chegue a todos, incluídos os que menos posibilidades haxan tido para non pasar do semianalfabetismo, implica unha enorme cantidade de traballo sistémico ata atopar os modos mellores dun marco lingüístico propicio á súa difusión. Non é fácil de facer, require grandes recursos detrás e unha paciente constancia; non se improvisa caseiramente. As grandes marcas non improvisan a súa publcidade É un erro por tanto, pensar que quen utilizan esas estratexias son ignorantes, pouco preparados ou niñatos máis ou menos consentidos: craso erro chegar ao insulto con eles, porque se dá máis vantaxe ás súas tácticas; non é cuestión de “mala educación” -aínda que tamén poida selo-, senón de estratexia coa que hai que contar, en que está en xogo conectar co público nunha sociedade de consumo.

Segundo a formulación de Lakoff -unha autoridade en estudos lingüísticos-, é primordial detectar a conexión sentimental e afectiva que hai entre o marco conceptual e moral de quen están nos debates políticos. Viña dicir que tras o marco significativo da linguaxe está un cambio social, que varía o modo de ver a realidade e de dicila para que pareza proveitosa a quen oe ou le a mensaxe. Convén estar atentos a ese transfondo, tan ben coñecido na teoría de xogos, se se quere facer entender e presentar unha alternativa coherente que mereza a pena. Deixarse guiar pola provocación nestes casos, induce a perda de control sobre o que importa. A proposta de Lakoff non ía propiamente de elefantes senón de como facer ver aos demais de maneira clara e firme que pensamos e sentimos acerca do que ocorre e interpélanos; diso vai a política na tradición máis aristotélica, non de politiquerías máis ou menos graciosas e provocadoras, capaces de voar polas Redes sociais.

A crúa realidade

Non fai falta moita listeza para detectar todos os días candidatos que xogan coa nosa confusión. Son tantos que se pode crer que temos non un elefante senón un rabaño de elefantes pisando o territorio, sen escapatoria, nun debate cruento no que se xogan as supostas bondades que teña a convivencia democrática: a crúa realidade socioeconómica é inquietante, os medios e recursos escasos para soster unha calidade de vida decente e os partidarios dunhas ou outras opcións fan ver que as súas ideas e valores morais merecen preferencia nas eleccións que se aveciñan.

Os verdadeiros elefantes adoitan estar detrás dos que poñen como trampa visual. Os que por idade tiveron un pasado en que as feiras de gando eran un foco social relevante, poden volver ao recordo as múltiples manganchas que os tratantes aproveitados usaban para facer pasar por bo un animal enfermo ou moi vello ante un incauto comprador que acudise á roda da venda: aqueles “listos” sabían moi ben que vendían. O escenario cambiou , pero os sofismas que persoas como Ayuso soltaron estes días en Madrid mentres o persoal da sanidade pública se lle declara en folga é similar. Unha xestión e planificación da saúde dos madrileños, da que se senten frustrados mentres os beneficios da seguridade e medicamento privado non cesan de medrarr, non se arranxa culpando a “a esquerda“. Nun asunto que levan os do seu partido trinta anos, e que cada vez está máis negado no destino dos recursos dispoñibles, é como culpar ao mensaxeiro da mala noticia de que é portador. A este influencer da política saélle máis barato sementar un medo antigo e non facer nada por corrixir políticas orientadas explicitamente cara ao privado. Sabe que a natureza humana, ben manipulada, pode chegar a crer que a cultura e a política son prescindibles se non axudan a prosperar a uns poucos. Este marco conceptual, moi elaborado en EEUU, é o que axita a lideresa madrileña, o da antipolítica; os seus opoñentes teñen dificultade en desbancala e non poden desculparse coa habilidade que ela teña para coar a súa presenza continuada nos medios para tapar as súas vergoñas.

Exemplos deste signo xorden todos os días. Os problemas de Ceuta e Melilla cos inmigrantes e marroquís farán ver moitos elefantes estes días. A guerra en Ucraína non cesa en mostrar outros, desviando a atención dos intereses culpables desta guerra e de que Europa estea a perder peso. As guerras sempre foron prolíficas en xerar elefantes, e algúns non deixan de perseguirnos. A Feijóo, por exemplo, que digan os historiadores recoñecidos e competentes en esclarecer a última española hai 86 anos, tráelle sen coidado; o que escriba ou este Orwel tampouco lle importa, e non parece que se llo explicaron no seu colexio, estivese moi atento. Segundo el, aquilo foi unha pelexa dos nosos avós. Pero, ata na súa aldea, cando os avós pelexaran por algo serio, a distancia entre as familias alongouse perigosamente máis da conta se non mediaron a dignidade e o respecto mutuo. O elefante que trata de ocultar é o de crer que dicindo cousas absurdas os que o puxeron aí pensarán que é un tipo duro e que defenderá cal Cid Campeador -o auténtico, non o mitificado en falso-, os intereses máis ultras. O espello do acontecido ao seu antecesor faille perder o seu ser; nas súas cada vez máis nerviosas declaracións –e xa é experto en case todo- seguirá tratando de ocultar as súas carencias de centralidade e “boa xestión” con ese reclamo. Sorte co outono! É propicio para a camuflaxe.

TEMAS: Linguaxe política.- Trampa visual da comunicación.-Semianalfabetismo.- A “pelexa dos avós”.

MMC (Madrid, 09.11.2022)

 

Fabuloso presente

Moito do que sucede non é casual. Pode parecer fabuloso se se compara co que debería ser, pero non é estraño, se se mira ben.

 Se se observa o que ocorre sen a urxencia do xornalista por contalo, a diversidade do día a día, coas súas repeticións, referencias ao vivido e suxestións de futuro, permite advertir nos acontecementos posibilidades argumentais moi amplas e, mesmo, conexións. Os seus ámbitos dispares: Sanidade, Educación, Xustiza, Servizos sociais, e outros asuntos, como, por exemplo, Urbanismo e Orde pública teñen moito que ver entre si; neste momento, mesmo Política exterior, Comercio e Economía, Traballo, Enerxía e Clima, gardan estreita relación. Sempre que o ollo do observador teña a ben entender a Educación máis aló do que é a mera instrución, enseguida pode ver tramas posibles, capaces de facer do que acontece unha serie narrativa moito máis potente que as que atan aos espectadores ás plataformas de cinema e TV.

 A Memoria

 Acaba de desenvolverse o pasado día 31 de outubro o “Día do recordo e homenaxe a todas as vítimas do golpe militar, a Guerra civil e a Ditadura”, como expuxo que se faga a Lei de Memoria Democrática recentemente estreada (Lei 20/2022, do 19 de outubro. BOE do día 20). Pasaron 83 anos desde o final daquela desgraza colectiva e segue habendo miles de familias que non saben dos seus antepasados. Hai entre a poboación unha gran ignorancia do ocorrido, e non foi posible que a Historia Actual de España -a dos acontecementos posteriores aos anos trinta do Século XX- xeneralizouse coa dignidade científica requirida nos centros do sistema escolar: a explicación que transmitiron os currículos educativos e o que se fai nas aulas moitas veces non roza estes asuntos. Os libros de texto, e as enquisas ao alumnado que fai os másteres preceptivos para ensinar mostran ben como está de frouxa a memoria democrática e, en particular, a que, máis aló de lexítimos sentimentos subxectivos, é Historia recoñecida por investigadores de prestixio acreditado.

É penoso, por iso -e esta é a parte conflitiva do argumento posible dun relato sobre esta cuestión-, que haxa tantas personalidades con representación política empeñadas en soster o insostible. Visible quedou no acto solemne do último día de outubro o desafecto mostrado coas ausencias ao mesmo; e bochornosas foron as explicacións dalgúns que, a modo de marionetas, seguen coa ignorancia que propagaba o Libro de España -de obrigada lectura nos anos cincuenta e sesenta-, ou as enciclopedias de 2º Grao, en que a Historia acaecida na Península era imperialista case desde Adán e Eva, providente, imperialista e defensora do ben baixo o sacrificado impulso de martiriais seguidores de vitoriosos caudillos. De nada nos servren esas fabulosas narracións do pasado para afrontar os problemas do presente; sen aceptar a realidade daqueles conflitos -dos que teoricamente pasamos páxina en 1978-, e a preservación da dignidade de todos, difícil será alongar moito tempo este presente; as emocións atopadas non son boas conselleiras cando crecen as incertidumes. Que exista, ao fin, unha norma capaz de poñer orde nas responsabilidades colectivas, ben merece celebrarse se axuda a reconciliar posturas entre os descendentes daquel conflito; velo doutro xeito, é incubar unha tendencia a fabular digna de mellor causa.

A Xustiza

Non menos fantasioso é que quen levan máis de catro anos entorpecendo as reviravoltas administrativas da Xustiza española desde o CGPJ alardeen de facelo polo ben común dos españois. A vixésima das razóns que esgrimen para aprazar o cumprimento da Constitución non escusa do preceptuado na Lei Orgánica 6/1985, do 1 de xullo (BOE do día 2). As funcións de natureza administrativa que, en principio, están encomendadas a este órgano de goberno do sistema xudicial español están a causar serios danos ao seu bo funcionamento e, sobre todo, á credibilidade que aos cidadáns lles merezan os que están chamados a poñer orde nos seus litixios particulares e na convivencia colectiva.

É fabuloso que, en nome da Constitución, haxa grupos interesados en frear o desenvolvemento do que a lei existente regula. De entrada, dá a sensación de que o control da lei existente obedeza, ante todo, a pautas non escritas, pero inscritas en hábitos moi arraigados, en que como ensinaba Karl Schmitt na súa teoría do Estado, en 1934, estas competencias emanaban do Empíreo e, por infusión xenealóxico-clasista, só uns poucos estaban predestinados a administralas. En segundo lugar, sendo algúns implicados no encistamento deste asunto formados nas lides xurídicas segundo a normativa que regulou a Universidade desde 1943, parece que siga rexendo, ad pedem literae, o que esta lei establecía como función principal: “educar e formar á mocidade para a vida humana, o cultivo da ciencia e o exercicio da profesión ao servizo dos fins espirituais e do engrandecimiento de España”  (art. 1). Agora ben, aínda que a retórica cultural haxa variado levemente esta orientación tan xenérica, non se entende ben -salvo fabulando- o nulo contraste que, respecto dela, teñan as actuacións destes máis de catro anos ao redor deste órgano administrativo, e en particular a destes días pasados. Ergo, debesen aclarar en que obxectivos democráticos actuais haxa que inscribir a tradución que fan daquel “servizo dos fins espirituais e do engrandecemento de España”.

 A casualidade e a causalidade

É tendencia arraigada, desde as culturas mesopotámicas uns 3000 anos a. C., que o destino estaba inscrito nas combinacións astrais e que as súas aliñacións rexían as nosas vidas. Esta literatura -desmentida entre outros polo P. Jerónimo Feijóo- segue tendo adeptos: moitos adivinos e tertulianos seguen adscritos a esa crenza. Crece, tamén, a de cantos, ante os problemas, acoden a rituais máxicos; desde o Paleolítico, o feiticeiro da tribo e a súa pretensión de controlar as forzas dunha Natureza independente das ambicións humanas tivo gran prestixio. Non é estraña, por iso, a ambición de cantos ambicionan que a ignorancia siga ás súas anchas. O malfadado día en que Miguel de Unamuno pronunciou aquilo de “que inventen eles” estaba a diagnosticar moitos dos comportamentos pouco modernizados que, desde 1906 ata hoxe, tivo o sistema educativo español. Esta pauta cultural non é fábula, senón realidade; non ten misterio, dadas as fráxiles estruturas de que fomos quen de dotarnos, inaccesibles para moitos.

TEMAS: Educación digna para todos.- Consello Xeral do Poder Xudicial.- Memoria Democrática.- Historia Actual.- Cuestións transversais.

 MMC (Madrid: 02.11.2022)