A apertura do Vaticano actual é ambigua

 

Non está próximo o que en Francia existe desde 1905, unha separación nítida dos intereses do Estado e da Igrexa.

Cando se menciona o Estado Vaticano, non prima a natureza da Igrexa, senón o ser sé do cumio piramidal da Igrexa. Consolidada en 1929, en trato con Mussolini, despois de que, en 1871, perdese os Estados Pontificios, consolidou a imaxe do “Papa prisioneiro”; non son agora Las sandalias del pescador (de que falaba Morris West en 1968) o que está en xogo senón intereses terrenais enlazados con outros sedicentes espirituais; como na coroa de Augusto, pero con máis anos de peso en España que os daquel imperio.

Vaticanismo post 1871

En 1896, Émile Zola, logo de documentarse ben, escribiu Roma, segunda novela dunha triloxía sobre un Papado moi ocupado en preservar a hexemonía perdida nas revolucións burguesas; as súas 806 páxinas mostran a dobre cara ao lado máis “social” do Vaticano naquel fin de século. Os máis cinéfilos vírona en Roma de Fellini, por exemplo, e a súa contraposición en Roma cittá aperta, de Rosselini. O seu reflexo na Democrazia Cristiá, aparece nunha pequena novela de Leonardo Sciascia, Todo modo, cuxa edición española mostraba, en 1982, o escudo do partido italiano coa palabra LIBERTAS campeando sobre unha cruz vermella; no centro do seu nó narrativo, o Pai Gaetano protagonizaba sentenzas como esta: “Por favor, señores, espero que non vaian darme o desgusto de dicirme que o Estado segue existindo…Aos meus anos…, resultaría unha revelación insoportable”.

A presenza cultural vaticanista vén de cando a xerarquía eclesiástica asentou o seu poder no século IV d. C. tralo “triunfo” sobre o “paganismo”. Sería un erro esquecelo ao oír ao papa actual, sensible como parece cara a persoas da LGTBIQ , ou expresándose en aberto como fixo con motivo da audiencia ao presidente do Goberno español. Falouse da súa “apertura” -non de aggiornamento, como se dicía de Xoán XXIII- sen fixarse en que, cando se refería ao colectivo de orientación sexual non hexemónica, falaba unha posible lexislación civil que lles fose propicia; menos dá unha pedra, pero nin marca tendencia a estas alturas nin dixo nada do que a súa Curia faría para darlle cabida dentro da Igrexa que dirixe, con igual dignidade xurídica que ao resto de crentes. Os lectores deberían estar advertidos, igualmente, de que a Igrexa Católica é tan diversa que, sobre as máis de 3.000 especificacións que acolle o seu nome, sempre hai unhas “comunidades cristiás” -término xenérico en que conflúen opcións supostamente fieis ao primeiro cristianismo- discrepantes da “xerarquía católica” ou funcionariado que dirixe a sociedade eclesiástica desde o Vaticano e as sucursais diocesanas.

Nese denso contexto ha de lerse o que o papa Francisco dixo a Pedro Sánchez; a súa invocación ao “diálogo”, a “caridade” e á “ideoloxía” dá fe das ambigüidades do Vaticano actual, non tan diferentes das da súa xenealogía. Deslizamentos semánticos da súa historia son iluminadores; cando León XIII decidiu incluír “o social” na súa axenda de 1891, xa o movemento obreiro tiña unha longa andadura e, nos oitenta do mesmo século, abriuse paso o “Estado Social” para atender -en dereito- cuestións que causaban a pobreza máis lacerante; o papa “social” non excedeu, con todo, as formulacións caritativas, tan similares ás que propiciaba a burguesía con “beneficencia” e “filantropía”.

E a España de hoxe

Aínda que a achega de segmentos da Igrexa foi valiosa -como acreditan os Informes FOESSA desde mediados dos sesenta-, como corporación mediadora segue sendo ambigua e nunca dá oficialmente o paso á reivindicación en xustiza; J. Mª Castelo advertiuno hai anos respecto da súa vinculación á Declaración de Dereitos Humanos. Se arroga, con todo, a suplencia ao Estado en atencións a través de Cáritas e outras ONGs, cuxos principais subsidios proceden do propio Estado sostendo, baixo ese paraguas “social”, pouca transparencia para as súas presenzas en Sanidade, Educación, e ámbitos artísticos, mediáticos ou sociais. A todas elas debería térselles aplicado o que o Papa dixo na audiencia do día 24:”construción da patria por todos” sen “coartadas de modernidade”, “restauracionismo” e “ideoloxías” ou que -segundo asegurou- “as ideoloxías deconstruen a patria”, palabras que pareceron advertencias a un Goberno que non encaixa no ámbito conservador. Separadamente de que non indican que sexa esa a “onda” de actuación de moitos delegados xerárquicos en España, o que trasluciron en público semellaron máis a rifa dun “superior” a aceptar en silencio por un “inferior”- que un sentido aceptable de “diálogo”.

Para que a mensaxe non resulte máis escura, do comportamento de IGREXA S.A. -como a chama Munárriz- está pendente que mostre a súa propia capacidade de emenda respecto da súa historia en España desde os anos trinta e en canto a liberdade de conciencia, asuntos aos que a educación pública é moi sensible. Os recursos que lle asigna Facenda, segundo o asinado nos discutibles Acordos de 1977-79 -repetitivos dos Concordatos de 1953 e 1851-, poucas veces non serviron para propiciar as políticas máis conservadoras da vida española. En tempos de Covid-19, con tales medios debería haber máis “sintonía” nas relacións bilaterales; pero a suposta apertura actual do Vaticano renxe se prosegue o seu uso pola senda por onde -servatis servandis- adoitaron ir desde as Cortes de Cádiz. Amparando, ata, negocios moi privados, o primeiro desorientado é o “ben común” -común por ser bo para todos, máis que bo por ser común-, que orientou a Summa Theologica de Tomás de Aquino.

A exemplaridade de Samuel Paty

Aos crentes españois, partidarios a un tempo da crenza e de criterio autónomo no político e social, séguelles sendo difícil conxugar os intereses eclesiásticos cos democráticos do seu país ata en asuntos tan terrenais como os impostos; probablemente para o propio papa Francisco o sería igualmente se se pronunciase sen ambigüidades. Sen dúbida, falaría algo co presidente español en privado antes da parte pública desta audiencia, pero polo oído, os españois aínda non alcanzarán a ver o que os franceses han ter a man desde 1905. O noso art. 27 da CE78 nin se lle parece, e unha homenaxe a profesores ou mestres españois, como o tributado a Samuel Paty o pasado día 21 en París, está pendente en España desde hai oitenta anos.

TEMAS: Igrexa-Estado.- Acordos 1979.- Tradición cultural.- Dereitos Humanos.- Exemplaridade institucional

A moción de censura foi clarexadora

No contexto da Covid-19 e das normas de prevención comunitaria que van propoñerse no Congreso, resulta moi educadora.

Que estreemos cambio de hora, non quere dicir que cambiemos as sinapses neuronais; pode parecer que cambie moito, cambia cando todo segue co ritmo implacable do tempo astrolóxico e, sobre todo, co que o paso do tempo histórico deixa nos comportamentos e actitudes que nutren iso que os antropólogos (non os economistas e os políticos) adoitan chamar “cultura”, un puzzle característico dos humanos cuxa sociabilidade se nutre de compoñentes tan asentados que, ás veces, resúltanos xa difícil distinguir o cultural do natural.

Moción construtiva

Do acontecido estes días, houbo un momento propicio para que se mesturasen e confundisen ambos planos da realidade sociopolítica. A moción de censura do pasado día 21 e 22 pretendía lograr, segundo o art. 113 da CE78, unha maioría parlamentaria absoluta que cambiase ao Goberno de coalición existente. Pronto se puido advertir, con todo, na exposición de motivos dos demandantes que nin había programa a propoñer -como esixe o art. 177.1 do Regulamento do Congreso- e que o que pretendían era aproveitar dous días de atención mediática gratuíta para botarlle un pulso ao liderado conservador.

Ao Goberno nin o rozou o evento, e os votos solicitados foron estritamente os da obediente agrupación de exaltados con palabras tan cargadas da súa inspiración particular como baleiras do sentido actual que lle dá o común; doutra banda, o líder do partido conservador hexemónico mostrou máis destreza en manexar esta situación que durante os dous anos últimos, en que creu atoparía nese campo semántico a súa propia terra prometida. Ao desmarcarse da pretensión “construtiva” que os seus socios lles prestan en varias autonomías e concellos, deixou descolocado ao seu competidor sen que, en aparencia, parecese importarlle moito esa vella alianza que, desde a fundación de AP existiu con este sector político desde dentro do partido. Queda por ver ata onde alcance - se por antinatural ou por contracultural- a improbable ruptura de relacións de cooperación “constructiva” en diante.

Moción educadora

De momento, o teatro de alianzas continúa, algo máis tenso talvez, pero prosegue. Serve de orientación para sabelo o que acontece en Madrid, territorio en que tanto se pilotan as iniciativas políticas do conservadurismo para o resto de España. En detrimento da Historia verídica que debe ensinarse nos centros educativos, sen que resulte adoutrinante senón sustentante das decisións pertinentes en políticas sociais, seguen ocupados en defender -de modo similar ao escoitado no Congreso estes días- trincheiras combativas de tempos pasados e non asumidos. Por tal motivo, o discurso de Casado parece meramente táctico, e fai inquietante a posición de perfil que adoptan, tanto no Concello como na Comunidade, ante as esixencias dos seus socios.

No Concello madrileño, con cesións en asuntos de Historia que, para moita xente, están moi vivos, e máis para os que lean análises razoadas e ben documentados sen prexuízos de partida -máis aló do que contaba a Enciclopedia Álvarez-, transmiten ignorancia provocadora; Prieto, Largo Caballero e, nos últimos días, Tierno Galván, ademais de poemas de Miguel Hernández, entre outras minucias, foron atropelados polo alcalde parlante cunhas xustificacións impresentables, causantes de rubor en responsables do seu propio partido menos antolladizos co que debe unir a todos os seus representados.

Desde a presidencia da Comunidade, á súa vez, a xesticulación ao estilo que se supón tiveron os numantinos, busca físgoas defensivas dun Madrid omnicomprensivo do ser español e case bate o récord de despropósitos ao entrar en cómputos e cálculos para parar á Covid-19; todo vale con tal de que sexa distinto do que outros teñen pescudado, aínda que poña en risco a moitas máis persoas. Esta actitude, con ser grave, o é máis desde o punto de vista exemplarizante para estudantes: a invocación continua a supostos científicos parece máis á propósito para desvaríos pedantes que para dar autoridade a cantos profesores e mestres indiquen como coñecemento científico, de modo que non poida ser objetado por calquera que, para xogar un intre, pida que haxa de votarse se é non científico o que ensinan e esixen saber.

A este paso, querendo ou sen querer, parece que estean adoutrinando aos adolescentes e novos para o futuro curricular que auspician os do “Pin parental”. Nas demostracións da presidencia da Comunidade de Madrid, cadra ben que as escolas e colexios, institutos e universidades que dependan dela pronto acrediten aos negacionistas en moitos campos do saber, a terraplanistas e diversos conspiranoicos; a ironía do “que inventen eles”, que esgrimía Unamuno para esixir máis atención á Ciencia, quédase vella polo dispar que segue sendo a dotación da Ciencia e Educación públicas respecto de outros países da nosa contorna. Trazas ten este asunto de que seguirá moi parecido ao acontecido coa propia morte do reitor de Salamanca que -segundo conta un recente documental de Manuel Pachón- tan mal nola explicaron, en gran parte porque o seu desencontro con Millán Astray o 12.10.1936 foi por non querer confundir a cultura e a forza.

Sentidiño

Os guións de campaña electoral permanente aconsellan mal no que a educación cívica corresponde; ao continuar coa mesma néboa de outrora fan que sexa cada vez máis difícil vivir sen que se lle nuble a ninguén o que propugnaba Aristóteles para o uso da palabra; a medida que crecen os efectos da pandemia, deberíase insistir en non confundila coas voces distorsionadoras da racionalidade democrática. Independentemente da secuencia do pacto frentista das dereitas onde cogobernan, se quen desde a representación política -a que sexa- vocean e non falan, a desconfianza de moitos cidadáns crecerá máis; por moito que se proclame un longo “Estado de alarma”, o comunitario perde sentido e o moi privado gana adeptos.

TEMAS: COVID-19.- Moción de censura.- Estado de alarma.- Medidas comunitarias.- Educación social.

Manuel Menor Currás

Madrid, 25.10.2020

Pese a todo, ler pode ser un consolo e unha ledicia

O último libro de Fernando Álvarez-Uría sobre Literatura y Sociología é un bo remedio contra o pesimismo que empeza a roldar a moitos.

Testemuñas da vida, vémola transcorrer estes días ata deixarnos sen fe e falando a soas. Morreu Quino hai uns días e Mafalda quedou estática no recordo, pedindo que a deixen apearse da marcha das cousas na Terra. É verdade que se cruzan pola nosa vida persoas irritantes que tratan de tapar ás que a enriqueceron; é momento, de todos os xeitos, moi apto para agradecer reflexións, traballos e dedicación de cantos  nos fan saber un pouco máis.

Ler Literatura

Destes últimos, é moi recomendable un libro que acaba de saír: Sociología y Literatura. Dos observatorios de la vida social (Morata, 2020), no que Fernando Álvarez-Uría adéntrase, moi ben pertrechado, na capacidade da Literatura para contarnos os miúdos do que sucede cando a lemos mentres, e ao mesmo tempo -como complemento ou fonte de boa educación- nos esperta a curiosidade por saber máis e axudarnos a construír un mundo que sexa vivible porque a liberdade, o coñecemento e a solidariedade se dean a man.

Agora que tanto se invoca a Ciencia para decisións que afectan diariamente á nosa mobilidade, non está mal recordar que non todo ten a mesma intención construtiva; en nome do científico e ata do natural, tocounos ver retrocesos e conflitos moi fortes para a Humanidade; e en Socioloxía, como noutros campos do saber, tampouco todos os sociólogos reman na dirección para a que en principio se construíu este campo científico: tratar de atopar solucións aos problemas sociais acuciantes. Ben coñecidos son os sesgos preditivos de moitos observadores que, desde postos ata institucionalizados, traballan para un control social cada vez máis preciso e paralizante; os poderes que queren xente mansa e obediente non son cousa exclusiva dos guionistas de ficción.

O interese da Literatura ou da arte en xeral como punto de encontro de mentes sensibles con canto sucede ao redor e, xa que logo, como bo observatorio para ver como vai o transcurso da Historia humana na súa difícil construción dun hábitat máis xusto e máis libre para todos, non é novo. Son moitos os materiais bibliográficos que se poden achegar nesta dirección, pero tamén se poderían traer moitos outros en sentido contrario, de mentes ocupadas en facernos sentir un gran pesimismo ou simplemente distraernos con naderías e preitos diversos, moi aptos para dificultar calquera vontade de entendemento.

Saber mirar, saber ler

O libro de Fernando reactiva a liña optimista dos que entenden que ler está ben se deséxase aprender algo, e que está mellor cando o coñecemento que descobre o que le é de gran calado para achegar luz en como orientar a acción convivencial cos demais. Que neste momento de incerteza fixe a súa atención na Literatura, supón, ademais, captar aos urxidos de pouco tempo a inclinar a súa sensibilidade cara á lectura. Igual que noutras ocasións instruír no mundo psiquiátrico, a percepción da arte, ou en algo máis abstracto como o difícil proceso de recoñecemento da humanidade nos outros, neste libro, ademais de proporcionar unha boa guía de lecturas relevantes sobre sete campos temáticos de relevo político e social, a súa forma de achegamento ás que comenta ou sitúa nun contexto preciso divulga unha metodoloxía de lectura, valiosa por si mesma para cantos dubidan se ler ou non. Desde a súa mirada sociolóxica, cunha actualidade propicia ao desencanto, a precariedade e a discriminación, enriquecerá as miradas de cantos aspiran a saber ler que pasa nun mundo en que é urxente que os Dereitos Humanos, ademais dunha proclama, sexan a norma das relacións entre uns e outros.

Ler Literatura, boa e mala, non é só un modo de distracción, que pode selo e moi divertido, senón un xeito de aprender a mirar e que o que facemos ou deixamos de facer contribúa a diminuír as formas de violencia e sufrimento gratuítos. Xa miremos o mundo do eu ou o dos asuntos políticos comúns, o das pautas sociais colectivas, o da moral social, as relacións laborais ou o feminismo, os escritores estiveron aí como testemuñas conscientes; Sociología y Literatura é, nestes campos específicos, unha man amiga que achega ao lector ao que acontece en máis de 200 obras literarias que poden servirnos de indicación para que coñecemento e sentimento se xunten esperanzadamente na construción da textura apropiada que posibilite as mellores aspiracións humanas.

Na conclusión do seu libro, o autor trae a colación a proposta de Camus no seu discurso con motivo da concesión do Nobel de Literatura de 1957, en que propoñía “restaurar entre as nacións unha paz que non sexa a da servidume e reconciliar de novo o traballo e a cultura” no medio dun mundo ameazado. Porque enriquece a nosa mirada e porque contribúe a que sexa verdade que a renovación desta sociedade só pode vir da educación e da cultura, ao modo de mirar de Fernando pode aplicárselle o que o hispano-francés escribiu enseguida ao profesor que se ocupou del cando era pequeno. O que Camus recordaba ao Sr. Germain: “A súa man afectuosa…, o seu ensino e exemplo, os seus esforzos, o seu traballo xeneroso”, continuará vivo no lector.

TEMAS: Literatura.- Socioloxía.- Lectura.- Comprensión do mundo.-Dereitos Humanos.

Manuel Menor Currás

12/10/2020

Segundo a Covid-19, a culpa e o inferno son os outros

Por fin, podemos comprobar en directo que o que dicía Sartre con moitísimo cabreo dos que o oían piadosamente estaba ben encamiñado.

De canto vén sucedendo desde o mes de marzo cabe deducir moitas cousas, ou talvez ningunha; non é que dependa de nada persoal, senón que hai días en que os datos que lle chegan a un do supostos responsables de estar ao tanto do que acontece, son decepcionantes. Xa non é infrecuente dar en pensar que non hai ninguén á fronte e que, ao ritmo que imos, o golpe vai ser moi grande.

O problema

Dadas as noticias que acaparan os informativos, non se sabe ben se existe un problema, e poida que non, se os cánones da realidade son o que se publica. Desde logo, a unanimidade en torno ao que estea pasando é imposible. Os titulares da nosa prensa son cada vez máis discordantes; resalta a parcialidade de cada cabeceira editora e, de paso, a de quen desde unha determinada óptica contempla o que sucede e existe.

Ata agora, albiscaramos escenarios parecidos, pero distintos por non incluír en directo tantas vidas próximas; á luz do que agora ocorre pódese advertir que eran ensaios nada sofisticados do que acontece. Non fai falta remontarse a Adán e Eva e ao relato da mazá e a serpe; como explicación de supostas contas orixinarias esixe demasiadas reviravoltas interpretativas para un presente como o de Instagram. Máis próximo, aí está o relato das “armas de destrución masiva” que desencadearon unha das guerras inacabables do Oriente Medio logo daquela vergonzosa foto das Azores. E fai bastante menos, as hostes de Esperanza Aguirre denostaron a gusto contra os profesores que saían a protestar polos recortes masivos, mentres investía en privatizacións e concertos educativos; nesa onda estiveron, desde os anos noventa, as súas apelacións a “as Humanidades” e, moi pronto, a “a calidade”, “a excelencia” ou a “liberdade de elección de centro”, que quedaron no escenario político como verdades incontestables mentres as súas  tropas aproveitaban todas as ocasións para abandonar o servizo público da escola, porque os colexios privados realizaban unha espléndida “función social”.

Estas historias do noso recente pasado -que en Sanidade vivimos de cheo igualmente con ítems similares- fixeron xogos malabares con marcos conceptuais aptos para a arte trileiro de mostrarnos que esa era a realidade. Vimos, que esta é a realidade que desexan que teñamos presente, por encima do que vexan os nosos ollos ou nos diga en vivo o noso sufrimento. Nada é verdade e nada existe que non nos digan eles coa súa inagotable capacidade de novas narrativas. Por iso, nin existen os veciños ou amigos que xa se han ir por mor da Covid-19, nin os que se leve por diante no que lle reste de virulencia. Só existe o que vemos nas Redes, na prensa e no Congreso: o que cada un destes prebostes leva na súa lingua para soltarlle ao primeiro que atope se intúe que lle pode contrariar o seu pechado narcisismo.

O último, último, é que dun día para outro a realidade é antiga se non é exactamente o contrario do que era; o máis moderno é modificar o relato dun momento para outro sen cortarse un pelo. Quen non o entenda é que é curto de caletre, que lle imos a facer. O que sucede en Madrid, a capital das Españas, é o non vai máis: España madrileña como nunca, é un exemplo fetén. A ninguén lle importa canta xente vaia a morrer ou non con esta pandemia; o importante é que a economía de Madrid -e a do Universo que depende de Madrid, que debe ser moi universal-, non tolera que se saiba que ninguén fixo a tempo os deberes que debía facer, que hai que tirar como se poida e ver o que o corpo social aguanta, como sexa, en plan clasista ou como se queira. Este é o problema de querer ser de clase media, que seguramente crecerá, con máis bandeiriñas nas praias do Reino e, moi pronto, no Congreso coa moción de censura que xa puxeron en marcha o 29 de setembro Don Abascal e os seus fieis.

E a estratexia

Cando Noemí Klein escribiu aquela lúcida Doutrina do Shock, hai trece anos, quedouse curta. Non contaba coa envergadura dunha pandemia global para que houbese ocasión de reestruturar o sistema económico e social a fondo; non había no horizonte un elemento de aparencia tan natural como unha enfermidade devastadora para modificar as distorsións que ao capitalismo lle supuxeron, desde finais do século XIX, os parches que lle introduciu o Estado Social e o de Benestar para xerar aparencias de equidade. Menos contaba con que houbese tantos aprendices de bruxo -tamén en España- dispostos a distorsionar as funcións da linguaxe e o significado das palabras ata reducilas a nada que non fose desconfiar. Se as palabras non serven para o que dicía Aristóteles, capaces de expresar sentimentos, dor ou pena, e intercambiar apoios e amparo; se só serven para berrar e mentir consignas que non nos arroupan, pronto nos pecharemos en nós mesmos, dedicarémonos ao solipsismo e aceptaremos canto nos digan.

A análise de Klein parece unha profecía do presente español e, en particular, do madrileño. Estes días, o grado de distorsión entre o urxente e o irracional está chegando ao seu cenit; os cidadáns de Madrid empezan a ser exemplares no desconcerto, non saben ben que facer nin a onde acudir se lles empeza a suceder algo. Pero no curto prazo estanse dando conta de que as sabias autoridades que teñen á fronte do seu destino comunitario foron omniscientes desde o principio; por iso é probable que os sigan votando, xa os coñecen?. E para os que dividen o mundo entre bos e malos, este é o momento de ver en directo como rexorde a vella batalla do paraíso perdido; non faltará quen diga que o erro é da natureza e que nos gusta ser como Deus, velo todo sen ser vistos, obrigar aos demais a que vexan as cousas como nós e ser de contino o seu inferno cotián. Puro existencialismo sartriano.

TEMAS: COVID-19.- Desconcerto cidadán.- Doutrina do Schock.- Madrid.- Aprendices de bruxo.

Manuel Menor Currás

Madrid, 05.10.2020