Un presente moi ruidoso… e pestífero

A sinestesia de oído e olfacto percibe hoxe pouca harmonía ambiental; transmite unha información crecentemente inquedante. 

A pandemia da Covid-19, coa súa variante Ómicron, segue dando traballo; pode infectar mesmo a quen fose vacinados e, por iso, está a empezarse a fornecer a cuarta dose ás persoas con máis posibilidades de risco, priorizando a protección aos máis vulnerables. 

A peste 

Este patrón público de reacción fronte a un problema non é, con todo, o que ten máis crédito no panorama político. Os problemas en que anda o mundo revolto, e as difíciles perplexidades que xeran para o obrigado cambio de respostas e actitudes, inclinan a persoas que son relevantes ante os demais a dar prioridade ao seu individualismo. Orgullosas de ter a pedra filosofal para mostrar o seu narcisismo, axítanse para impoñer o seu criterio interpretativo, por máis que, de xeito evidente, tanto ruído só airee o seu ego e prescinda de cantos han de vivir o mesmo nunha suposta comunidade de veciños ou cidadáns do mesmo país. Os comportamentos que priman, semellan, demasiadas veces, ser réplica das sonoridades ambientais que Daniel Defoe reconstruía en 1722 no seu Diario do ano da peste. Neste relato novelado preséntase como testemuña de contaxios parecidos aos do transo dos que non terminamos de pasar; e a ambición egoísta dá ao traste con todo intento de fraternidade ou solidariedade: “Ninguén sentía compaixón; a lei primeira era a propia salvación”. O propio narrador contáxiase dese principio moral e conclúe cun desolador final xa mencionado algunha outra vez nesta columna: “Terrible peste Londres arrasou/ En mil seiscentos sesenta e cinco/ Cen mil almas levou,/ Peroeu sobrevivo!”.

 Italia

Non é a primeira vez que Roma marca a pauta para seguir aos demais territorios do continente europeo. Fratelli d´Italia, logrou o 26,24% de apoios nas urnas e, se se lle suman os votos das dúas formacións de dereitas que os acompañan en coalición, Liga e Forza Italia, pasan o 44% de votos que lles facultan formas goberno. Nestas eleccións, de todos os xeitos, tamén teñen o seu peso significativo os que quedaron en casa no canto de ir votar; a abstención foi a máis alta desde que en Italia se recuperou a democracia, despois da caída de Mussolini e os seus socios do “eixo” no Terceiro Reich. Houbo un 9% menos de electores que nas últimas eleccións; só votou un 63,91%, dos algo máis de 46 millóns de cidadáns con dereito a voto.

O desencanto dos abstencionistas únese ao que hai respecto a os partidos tradicionais –a democracia cristiá e a socialdemocracia-, que foran principais na configuración da actual Unión Europea naquela incipiente Comunidade Europea do Carbón e do Aceiro (CECA) en 1952 . Os que van levar a batuta da política italiana non brillan polo seu fervor cara á UE actual; están máis ben, ao lado e socios descontentos como Hungría e Polonia principalmente. Sorprende moito, por outra banda, que o lema principal deGiorgia Meloni, desde antes desta campaña electoral, baseouse en catro notas simples da súa personalidade: ser muller, nai, cristiá e italiana. Reducido a súa mensaxe política dese modo, parece non dicir nada e, con todo, a súa combinación encerra un compendio de orientacións que, por outras manifestacións, non cabe dúbida que van ter unha orientación repetitiva ao lado máis conservador e ata fascista da historia italiana. A única novidade redúcese a que, por primeira vez, vaia a ser unha muller a que dirixa a política italiana. O estraño é que, por unha banda, máis que á letra da mensaxe, a súa audiencia fixese caso o impetuoso ritmo das súas palabras: o lado sentimental, profundo, da linguaxe sonora que as acompañou é o que parece ser o gran aliado para que a súa papeleta entrase tanto nas urnas. Ademais, moitos medios -e outros observadores- reduciron os baremos da calidade política desta mensaxe para considerar o ocorrido como “posfascismo”. Esta maneira aparentemente inocente de non molestar ao lector é, en non poucos casos, vaselina para afacelo a que se absteña de xuízo -e de voto-, ou que non se decate do que hai; como cando eramos nenos e os Reis Magos viñan vernos a noite do cinco de xaneiro.

 España

Como pertencente a ese club da UE, España vai ter algúns problemas adicionais aos que ten. Faranse máis vivos á hora, non só de sacar adiante resolucións que axuden a superar o tempo presente, senón, ademais, en canto ao avance ou retroceso de non poucos dos dereitos civís que subiron ao Código Civil e Penal para que máis consistencia. Cantos asuntos afectan os dereitos da muller, dos nenos, da solidariedade europea, as emigracións e as liberdades de conciencia, e da pluralidade de persoas veranse afectados; grupos e mentalidades que lograron un mínimo de convivencia en igualdade terano máis difícil. Italia non é un país menor entre os vinte e sete, senón o terceiro en peso económico, posición que, en definitiva, rexe a valía das voces na partitura que pauta as decisións do Parlamento europeo, o Consello e a Comisión. De engadido, o balbordo que máis se oe en España non é o máis propicio para que os intereses e necesidades dos españois se deixen oír en Bruxelas cun criterio nítido e firme en principios máis elevados en canto a valor moral, ético, folclórico ou como se queiran chamar. Sen mirar ao uso torticeiro que, desde hai moito tempo, vén dando a expresións como “liberdade”, “función social”, “eficiencia” ou “calidade” -entre moitos outros-, e sen mirar que estean a vir a significar os supostos dereitos que a Constitución recoñece atodos os cidadáns no tocante, por exemplo, a dous tan cruciais como a Sanidade ou a Educación, o baleiro de contido que na práctica teñen respecto a letra do pacto constitucional está a crecer ás alancadas. Cara ao valor cero da linguaxe.  

O empeño que niso poñen cada vez máis representantes políticos é altamente ruidoso. Pode advertirse moi ben en dous asuntos que están a ser noticia estes días. No Consello Xeral do Poder Xudicial -onde supostamente están quen máis deberían afinar respecto a estas cuestións- e, como complemento, o estrondoso desafinamento de cantos revisan e retorcen o tocante a impostos sen entrar nun debate serio da semántica dun sintagma fundamental en democracia, “Xustiza distributiva”, á luz do principio de “progresividade” dos impostos que establece o art. 31.1 da Constitución de 1978. A aposta polo dumping impositivo nas Comunidades Autónomas está nun cantabile “andante con moto”, cuxo seguinte movemento será o allegro vivace ata o desconcerto final.

 

TEMAS: Xustiza distributiva.- Dumping impositivo.- Liberdade e Democracia.- Pluralidade e verdade única.- Dereitos e equidade.

 

MMC (Madrid, 28.09.2022)

Rituais actuais da realeza

A acaparación do espazo mediático por parte da monarquía inglesa realza a imaxe desta forma de goberno.

Os rituais funerarios destes días provocan moi distintas reaccións, todas de gran interese sociocultural. O mundo das monarquías é pródigo estes días en emitir mensaxes, non todas desinteresadas nin coherentes. Na sutilidade da información mediática xóganse acertos e desacertos que poden dar ao traste con esta institución ou, ao contrario, darlle maior consistencia e relevancia.

Isabel II (de Inglaterra)

O falecemento de Isabel II de Inglaterra sacou á luz, con gran abundancia de medios que a BBC alimentou en primeira liña, unha vida aparentemente transparente de servizo cabal ao seu país. Vista desde a súa lonxevidade no trono desde os anos cincuenta, o acontecemento e o ríxido protocolo con que está a ser acompañada a despedida, están a centrarse no lado amable da presenza da monarquía inglesa representando ao país en todos os feitos relevantes, e á beira de todas as personalidades que tiveron algo que dicir, no transcurso de todos estes anos. Entreverar dossieres de fotografías da vida familiar –tamén a máis cordial- da raíña foi parte principal deste relato, que se esmerou en mostrar unha personaxe sólida, responsable e coherente, sempre fiel ao seu papel institucional dentro da tradición inglesa de monarquía constitucional. A mensaxe para transmitir foi clara: Isabel Windsor cumpriu amplamente co papel sutil de estar sen interferir, aconsellar sen impoñer, acompañar e non abafar as institucións democráticas desde o cumio unitario do Reino Unido e Irlanda do Norte. O boato e a riqueza de recursos postos a disposición, como despedida, non fai senón corroborar a mensaxe que aínda estes días que faltan ata a súa despedida final nos funerais de Westminster o próximo día dezanove, reiterarase.

Parece ser que o bo recordo é sólido para un 80% dos ingleses, pero non pode dicirse que sexa igual en territorios como Escocia, onde estes días puideron verse xestos non precisamente devocionais. Tras ese aparato espléndido, combínanse tradicións do pasado e urxencias do momento nun momento tan crítico como o que se viven os votantes do Brexit; esta última contribución da raíña ao interese xeral do seu país transpira agradecemento. Á parte de que calquera poida resucitar imaxes de historias menos encantadoras, que propicien relatos menos compracentes, o seu fillo Carlos III non o terá fácil: empezar a exercer o papel da súa nai aos 73 anos, despois de asuntos antipáticos nosque a prensa  tanto o mesturou, non é un bo currículo para moitos ingleses que, no tempo que vaia a desempeñar o papel monárquico, veranno de modo máis crítico e esixente; da análise que fixeron dos seus xestos destes días, non se deduce que vaian ser condescendentes.

O loito madrileño

A outra cara deste acontecemento -mediático e histórico-, foi a vivencia do mesmo en España. As principais reaccións que suscitou poden sintetizarse ao redor de tres asuntos complementarios que documentan unha imaxe da monarquía non necesariamente igual. En plan de previr comparacións, ou simplemente por gesticular de modo independente ao establecido para a alta relación diplomática entre Gobernos, na Comunidad de Madrid .-e na de Andalucía en menor grao- tiveron a ben declarar tres días de loito acompañados doutros aparatos en que deixar claro o duelo especial que a morte de Isabel II -de Inglaterra- esperta nestas partes de España. Este xesto suscitou reaccións de todas as cores, con primacía de cantos o cualificaron como disparate solemne. No espectro de comunicación desta institución do Estado español -con alto nivel de renda-, dá a impresión de tratarse dese tipo de modais propios de novos ricos, alleos á existencia doutras persoas no mundo. No seu afán demostrativo non lles importan as meteduras de pata aínda que demostres gran ignorancia e insolidariedade. As súas estratexias de propaganda van por libre e non se cortan ante nada aínda que non concorde coa imprescindible unidade básica de todo Estado moderno.

 E a Zarzuela

Nos mesmos días, a plataforma HBO difundiu unha pequena serie de gran interese documental: Salvar o rei. Destaca nela a conxura de moitos medios, institucións e persoas, por preservar ao actual rei emérito de que a súa imaxe constitucional se deteriorase en exceso dada a propensión temperá que mostrou a desvariar respecto ao papel que se lle asignou na cúspide da Xefatura do Estado Español. Nos capítulos vanse sucedendo en orde cronolóxica, desde antes da morte de Franco, os momentos principais de desaxustes da persoa co personaxe que debía ser. A abundante documentación gráfica e escrita, coas voces e comentarios dun amplo espectro de xornalistas e persoas que foron testemuñas máis ou menos directas do que se relata, dá gran fiabilidade ao conxunto e, en particular, a dous momentos principais en 1981 e 2012. O seu papel na primeira desas dúas datas con motivorenxeu moito cando o 13 de abril da segunda datación, os españois coñeceron que Juan Carlos I –nunha etapa de gran recesión económica- voaba de emerxencia desdeBotswana. Aquela cacería extemporánea, xunto á súa amiga íntima Corinna Larsen, foi o momento en que a acumulación informativa dos medios desbordou o complot de silencio protector e, á beira de grandes incoherencias co cargo que detentaba, empezaron a aparecer outros xestos últimos, dos que sópretextos interpretativos de “inmunidade”ou sobresementos por prescrición salváronlle de que explicarse #ante un Tribunal xudicial.

O remate destoutra secuencia está a poñelo outro protocolo, o da asistencia da Casa Real española ao funeral londinense da raíña inglesa. Comunicouse que, á parte da representación do Goberno, por parte da Zarzuela asistirán Felipe VI e a súa esposa, pero que tamén irá –por ter sido Xefe de Estado-, acompañado da súa aínda esposa oficial- o rei emérito, desvinculado formalmente da imaxe que deba proxectar o seu fillo. Será complicado lograr que non a contamine e non sobreveña entre os españois máis detrimento da figura monárquica, especialmente entre cuantos nos oitenta esqueceron a fórmula de goberno republicano. Non vivimos no Antigo Réxime, anterior a 1789, pero por encima do que debe ser unha imaxe monárquica imparcial, atenta ao interese xeral, pode estarse sobrepoñendo xa no imaxinario colectivo a dunha vontade impredicible e adolescente, que non deixa de emitir rancias mensaxes de desigualdade, tamén perante a lei.

TEMAS: Monarquía democrática.- Antigo Réxime monárquico.- Igualdade ante a lei.- Salvar o rei.

MMC (Madrid, 13.09.2022)

Un curso definitorio

El regreso de vacaciones aventura un año de debates en torno a cuestiones que afectan de lleno a las vidas de todos.

A punto de iniciarse el otoño, además de la melancolía por el tiempo abierto del verano, preocupaciones perentorias condicionan  la recuperación de las rutinas ordinarias e insoslayables.

Asuntos de difícil remedio

 Este año, después de tanto percance con los calores extremos, el fuego en 250.000 Has. quemadas, sequía persistente, escasez de agua potable en poblaciones, y mil quebrantos traídos por algunas DANAs de inédia violencia sobre tejados y cosechas, parece que, al fin, la idea del cambio climático  proporciona argumentos contundentes para asentarse en la conciencia colectiva. Quienes en los años setenta empezaron a mostrar que estaba en marcha siguen oyendo, después de más de cinco lustros predicando en el desierto, sermones negacionistas. Y tampoco todo este monte es orégano: los concienciados dicen haber vivido el verano más fresco de cuantos les queden por vivir,  avispados rentabilizan como  cosa de otros esta condición actual de la vida en la Tierra.

 Según avance el otoño, más complicado será todavía lo que espera a cuantos se desconcierten con la coyuntura económica. A dos horas de avión, una guerra de otra época devasta los bolsillos de todos cual mano misteriosa con los flujos y reflujos en el mercado de materias primas fundamentales en nuestra vida aburguesada, sobre todo en la energía indispensable para moverlo todo. Todo es más caro y acabará poniendo en cuestión muchos de los logros del bienestar diferencial que decimos tener respecto a otros ciudadanos del mundo; cuando la calefacción sea más necesaria, mucha gente se enfriará y es muy posible que un “otoño caliente” reviente este año costuras desacostumbradas. El arreglo no vendrá de que la ciudadanía se apriete el cinturón, es decir, tratando de desaprender lo que tanto le enseñaron, pero el esfuerzo que tuvo que poner volverá a ser, con el principio de realidad, el gran maestro de este difícil aprendizaje a que está sometida actualmente.

Premoniciones de curso agitado

En el estricto plano educativo de la educación formal, el próximo sábado profesores y familias afectadas por decretos comunitarios que parecen diseñados para que todos se sientan preparados para carecer de lo fundamental y se apañen como puedan, iniciarán en la Plaza de Neptuno de Madrid, a las doce de la mañana del próximo día diez, sábado, una de las primeras protestas de este curso, justo cuando está empezando. Niños y adolescentes, docentes de diversos niveles escolares, padres y madres, pondrán en solfa, una vez más, inequidades y descuidos que vienen de cuando la “pertinaz sequía” -antes de que se empezara a hablar del cambio climático- acentuaba el frío de las escuelas cuando las había.

 Salvo en leves aspectos, la pertinaz desatención prosigue. En Madrid, por ejemplo, donde según las estadísticas oficiales hay la renta per cápita más alta de España, todavía un tercio del alumnado tiene serios problemas, algunos de gran riesgo de exclusión, como detectan informes como los de FOESSA o SAVE THE CHILDREN desde hace años. Sin embrago, es donde menos se invierte en atención a la escuela de todos los ciudadanos. Ese tercio debe estar de más, cuando el Gobierno regional disminuye sistemáticamente las plazas públicas y dota, al mismo tiempo, a los colegios privados y concertados de privilegios como la ampliación de becas becas y plazas de este año. En la concurrencia de intereses de un mercado crecientemente desregulado, se añaden a retrasos y deslealtades del pasado con la red escolar pública, que han sido denunciados desde al menos los tiempos en que el cambio climático empezó a ser nombrado en los medios de comunicación. Estas actitudes hacen crecer el peligroso escepticismo político de muchos ciudadanos. La autosatisfacción de quienes no tienen problema alguno con estas historias no las compensa; la capacidad diferenciadora del lujo que la posición en las rentas más altas  les confiere respecto al común de los mortales, acrecienta con la brecha social. No debe extrañar que el resto desconfíe de un sistema con recovecos incontrolables, inalcanzables por la mayoría.

 Elecciones a la vista

 El debate entre los líderes del PSOE y PP en el Senado escenifica que se acercan tiempos de voto hacia el mes de mayo, y que este gran conjunto de problemas, con milagreras soluciones y componendas –muy aptas para el rifirrafe mediático del ya lo dije yo primero-, ya nutren el masajeo propagandístico con mensajes cruzados en que la libertad volverá a ser zarandeada con  combinaciones de la individualidad subjetiva opuestas a otras de mayor incidencia en la solidaridad comunitaria. Todos se dirigen a las “clases medias trabajadoras”, cuya ambigua posición social, según los gurús de campaña, decide el voto en el escenario político actual, sobre todo si les rebajan impuestos. Los excluidos, ninguneados con más distinción por la compañía de un creciente grupo de descreídos de este sistema, pintarán poco o nada, pero el riesgo de un mayor deterioro democrático no será halagüeño para nadie, como enseña la Historia del siglo XX. Lo dejó escrito en 1941 Erich Fromm, en El miedo a la libertad.

Los males que arrastra, por ejemplo, una educación descuidada son narrados en Un tal Cangrejo (Madrid: Sexto piso), novela que visibiliza el “horror” que dejó entre los miles de “fracasados” de los noventa; en la escuela por donde pasaron, su crecimiento personal se perdió entre formalidades que los marginaron hasta hacerlos  creer que lo sabían todo sin haber logrado nada.  El autor denuncia cómo su estética, lenguaje y maneras, causaron estragos y violencias que amargaron muchas vidas.  No obstante, aquella contracultura, fascinadora de los más jóvenes desde los años setenta, parece el modelo que, con fanfarronería insultante, desmantela desde Consejerías como Educación y Sanidad, los restos de un Estado de Bienestar. En los ambientes frágiles, este rupturismo de mucho vocerío castizo acelera el conflicto; la acción social del Estado nunca alcanzó en España el peso que, desde el final de la IIGM, tuvo en Francia o Alemania. Siempre han tenido crédito quienes no ven rentable superar la caridad o beneficencia decimonónicas; quienes crean que la Sanidad, Educación, Agua o Energía son derechos principales de todos, pronto se los arrebatarán si no pelean por defenderlos.

TEMAS: Fracaso del sistema escolar.- Los excluidos.- Recursos para la educación Pública.- Clases medias trabajadoras.- Problemas perentorios.

 MMC (Madrid, 06.09.2022)