Este ano da peste é crecentemente aleccionador

Ninguén nos examinará das súas leccións, nin en modo on-line nin presencialmente, pero non nos libraremos dunha avaliación do que aprendamos.

Especialistas como Aguado, na Comunidade de Madrid, melloran moito a interpretación do liberalismo clásico. Certo que unha Comunidade autonómica non é o Estado, pero si parte substantiva deste (segundo a CE78); sexa como sexa, é unha plataforma perfecta para que algúns políticos se sintan “varóns”, eufemismo aristocratizante que podería traducirse como “reiciños”, de carácter máis ou menos absolutista segundo talantes e na medida que dicte un guión que alguén escribe entre bambalinas. Este vicepresidente confirma, desde a tarima profesoral do seu cargo oficial, que son partidarios do “Estado mínimo” decimonónico, tan pequeno que, ata nunha situación grave como a actual, decidiron non facer nada e que o pouco que fagan redunde en beneficio dos que os levantaron a protexer os seus intereses.

O orzamento

Mentres, en leccións anteriores, aprendemos que o 50% do orzamento de Sanidade madrileño que administran vaise a entidades privadas, descapitalizando o que resta de Sanidade pública; e nos decatamos de que, dado o déficit de prazas para atender aos enfermos que se acumulan, contrataron hospitais privados a uns prezos que parecen de suite hoteleira de cinco estrelas. En Madrid -punta de lanza do neoliberalismo máis rancio- a lección maxistral que acaban de proporcionar -exemplarizada a modo de power-point moi gráfico con actuacións colaterais- se sintetiza en que “non queremos tomar máis medidas”. Se a situación empeorase, entendemos que é o Goberno de España o que ten que tomar cartas no asunto. Adicionalmente, para que quedase máis claro, na propia Asemblea de Madrid -teóricamente a aula magna da democracia autonómica- a presidenta do lugar chamou “lerchos” aos que se manifestan ante o seu hospital estrela por afearlle a mala xestión e o schock que, nos asuntos sanitarios, está producindo. Podía ser o mesmo se de Educación se tratase, porque o explicou outras moitas veces ante a teimosía da metade do alumnado.

A conclusión, como alumnos oíntes, é pensar que moi ben, estano facendo moi ben; dan moi ben na foto da tarima, sobre todo cando se pelexan ante as cámaras para mostrarnos o afoutos que son para mostrar que, porque nos queren, están dispostos a pelexarse de continuo con quen sexa; uns segundos narcisistas nos twits dos amiguetes están divinos, aínda que ao resto do alumnado esas cuitas mediáticas nos fagan  bocexar.

A peste

É propio da escola dogmática e berrona o aburrimiento, porque nos fai conscientes de que non pintamos nada nesta historia salvo como paganos. Coidado co silencio! No patio de recreo deste colexio crece a sensación de que estes homes de palla son unha estafa. Ninguén se explica que, nin nunha situación tan grave como esta, os patrimonios duns poucos sigan medrando, por máis que esta pandemia estea levando por diante máis xente que calquera guerra convencional; recordan o que lles mandaron ler en Defoe, quen ao final de O ano da peste, di en 1722: “Terrible peste…, cen mil almas levou, ¡pero eu sobrevivo!”.

TEMAS: Sanidade pública.- Sanidade privada.- Estado mínimo.- Neoliberalismo.- Medidas anti Covid-19.

Manuel Menor Currás

Madrid, 29.01.2021

O trumpismo tardará en marchar aínda que se fose Trump

Boa parte do mundo celebra a toma de posesión de Biden como presidente de EEUU, á vez que se alegra con que se fose o seu antecesor.

A satisfacción medra na medida en que se van coñecendo os primeiros decretos e decisións do novo presidente, especialmente as relativas á reversión de políticas sobre o cambio climático, a cooperación coa OMS e, no interior, as que reconsideran diversos aspectos da inmigración e a pelexa coa Covid-19. Outra cousa é que vaia a cambiar a política exterior americana, especialmente ás súas relacións con Europa.

Trumpismo

O risco, no entanto, está en que non diminuíu automaticamente o número dos partidarios dos xeitos, xuízos e prexuízos, de que fixo gala o anterior presidente. Hase de recoñecer que ese estilo xa estaba aí e que Trump chegou á presidencia americana fai catro anos, en boa medida, porque aproveitou o seu potencial para gañar as eleccións anteriores. Nin foi a primeira vez na Historia -nin seguramente sexa a última-, en que alguén sen reparos morais abuse da manipulación informativa para que o seu relato segado propicie criterios para dirixir asuntos públicos; a liberdade, a democracia e os seus mellores atributos éticos, poden ser retorcidos ata propiciar intereses absolutamente sectarios, con total desprezo do interese cidadán.

Sempre hai atrevidos capaces de poñer en funcionamento xeitos dogmáticos, excluíntes e autoritarios para organizar a vida común. No que incumbe a EEUU, máis dun 80% dos votantes de Trump cre que lle roubaron estas últimas eleccións e que debería ser el o que repetise na Casa Branca; e aínda é máis relevante que o 45% dos votantes americanos o votou. O gran reto da política de Biden -nestes dous primeiros anos do seu mandato- será soldar a división profunda que ten a sociedade americana; convencer á metade de EEUU de que o supremacismo branco non é o camiño adecuado para un país que ha ter a gala ser o gran propulsor do etnocentrismo americano, sobre todo nos últimos setenta anos. Ese trasfondo cultural, tan asentado, será moi difícil de remover, xusto agora cando creceron os que, sen razóns posibles, están convencidos de ser donos de “a verdade”, e difunden constantemente -en nome da súa liberdade- opinións que o campo científico desmontou hai moitos anos.

Empacho e farta

Cando hai uns días Iñaki Gabilondo renunciaba a seguir escribindo a súa cotiá columna sobre o panorama político español, en boa medida tivo presente a crecente presenza desta tendencia tamén en España. Hai un importante pasado de trampas coa Historia española que nos impuxeron como única, especialmente na etapa franquista; e desde 2003, o ano do “Tamayazo”, producíronse personaxes moi celebrados por determinados medios e, estes mesmos días, son moi visibles comportamentos tan pouco democráticos dalgúns, incapaces de aterse á lealdade e a verdade, para os que os protocolos que igualan a todos para vacinarse están para xogar a saltarlos privilexiadamente. Entre as aprendizaxes que deberiamos non esquecer estes días de cansazo pandémico, está o non deixarse seducir polos que máis falan de “valores” neste mundo actual sen cambiar as vellas normas. Como estuda Peter Mertens (Los olvidados, Atrapasueños), moitos dos que controlan a produción, cren que o mundo é seu e ocultan o traballo real dos que traballan para producila -sexan médicos, profesionais, mestres, albaneis ou bombeiros-, por imprescindibles que sexan para que isto funcione. En España, e en Europa, tamén hai trumpistas con moitísimo poder, conferido polos seus seguidores.

TEMAS: Trumpismo.- Tamayazo.- Traballo.- Verdade histórica.- Liberdade.

Manuel Menor Currás

Madrid, 22.01.2021.

Sociología y Literatura son excelentes observatorios da la sociedad

Fernando Álvarez-Uría, sociólogo y catedrático de la Complutense enriquece nuestra capacidad lectora, a través de algunas novelas.

¿El libro que acabas de publicar qué aporta? -No soy un especialista en sociología de la literatura, territorio que ha sido explorado de forma original, en Francia, por Pierre Bourdieu, especialmente en Las reglas del arte y, en nuestro país, por Luis Mancha, autor de Generación Kronen. Una aproximación antropológica al mundo literario en España. Ambos tratan con especial agudeza el campo literario como un terreno acotado en el que se desarrollan luchas por ocupar posiciones de prestigio, luchas por el éxito y la visibilidad, lo que implica rituales de consagración, casas editoriales en pugna, premios, críticas, entrevistas y comentarios en suplementos literarios, etc. El campo literario es un terreno social y jerarquizado en incesante cambio, poblado de coronas de laurel, pero también de arenas movedizas en las que se mueven como pez en el agua los caimanes pues es un espacio específico del mundo cultural en el que se juega prestigio, dinero, poder...

            Soy un admirador de estos trabajos de Pierre Bourdieu y de Luis Mancha sobre el campo literario, pero me pareció que esa perspectiva podía ser enriquecida analizando los contenidos de determinadas obras para poner de relieve las regularidades discursivas que existen entre ellas y sus disonancias; esto ayuda a objetivar determinados problemas sociales desde perspectivas que los sociólogos tendemos a ignorar. Creo que mi libro (Sociología y literatura, dos observatorios de la vida social. Lecturas de un sociólogo, Ed. Morata, Madrid 2020) se centra en los contenidos y abre la vía a una sensibilidad que complementa la perspectiva de otros estudiosos del campo literario.

¿Qué ámbitos de la vida social analizas en tu libro? -He abordado problemas del presente sobre los que existe una demanda social de clarificación. Los títulos, en siete capítulos, son los siguientes:

1.       Sicilia como metáfora política. El nacimiento de una nación.

2.       Rusia en las tinieblas. Los nihilistas rusos y la búsqueda de una nueva moral social.

3.       Asesinatos en la intimidad. La literatura de misterio, espejo de la sociedad victoriana.

4.       Los aventureros del espíritu. La literatura del yo, refugio en un mundo despiadado.

5.       Trabajadores nómadas. Estrategias de resistencia contra la explotación laboral en la América profunda.

6.       Republicanas. Mujeres españolas en la guerra, la revolución y la paz.

7.       El sociólogo y el poeta. Erving Goffman y Ezra Pound en el manicomio de Saint Elizabeth.

No abordo problemas sociales aislados, sino que trato de responder, con análisis sectoriales, a un problema de fondo que afecta a la naturaleza de nuestra sociedad: ¿Cómo avanzar hoy hacia sociedades más democráticas, vertebradas por la solidaridad y la justicia?

Los libros que sirven de demostración a tu libro son, en proporción importante, libros consagrados, “buena” literatura. ¿Qué es lo que hace “buenas” a las obras elegidas? -La mayor parte de las novelas sobre las que trabajo, aunque no todas, están integradas en lo que Harold Bloom definió como el canon literario; gozan, tanto para buena parte de lectores como de escritores y especialistas en literatura, de reconocimiento social y cultural. Y aunque el canon dista de ser aséptico, inamovible y definitivo, pues constantemente hay obras y autores que son re-descubiertos o se ven estigmatizados, las novelas que he trabajado están ya integradas por méritos propios en el patrimonio literario de nuestras culturas. He trabajado sobre archivos literarios en función de la clarificación de problemas; buena parte de las obras forman parte de la llamada cultura culta, pero no he renunciado al estudio de obras más ligadas a las culturas populares.

 

¿Qué pasa con la “mala” literatura? Al margen de si merece la pena que se invierta tiempo en ella, ¿qué puede aportar a la mirada sociológica? -Creo que en el terreno de la literatura, cada vez más internacionalizado, se podría escribir un libro de sociología del campo literario paralelo al de la sociología de las ciencias de Thomas S. Kuhn, que se podría titular en honor a él “La estructura de las revoluciones literarias”. Existen novelas consagradas y un cierto consenso sobre la “buena” literatura conquistado por el pensamiento laico frente a las definiciones de lo bueno y lo malo, así como frente a las censuras promovidas por los poderes eclesiásticos. No olvidemos que, durante el siglo XIX y XX, los jesuitas y otras órdenes religiosas trataron de definir en España el canon literario en función de la moral católica; ahí está, por ejemplo, el libro Lecturas buenas y malas a la luz del dogma y de la moral, del jesuita Antonio Garmendia de Otaola, o el de Pablo Ladrón de Guevara sobre Novelistas buenos y malos, que conoció numerosas reediciones e  incluía una lista de más de dos mil autores; si buscabas en la “G” a Galdós, decía: ˝Véase en Pérez cuan malo es este autor ». Se puede uno imaginar lo que opinan de La Regenta de Clarín, o de AMDG de Ramón Pérez de Ayala.

            Durante demasiado tiempo la novela policial o la novela negra han sido relegadas a los márgenes como “malas” novelas. En la actualidad, autores como Dashiell Hammett o William Riley Burnett han entrado ya a formar parte de los autores clásicos. En todo caso, yo no seleccioné mis materiales definiendo a priori su presunta calidad literaria, sino que he tratado de analizar novelas que abordan un mismo problema desde distintas perspectivas y que proporcionan puntos de vista susceptibles de contribuir a construir lo que Michel Foucault denominaba una problematización. He tratado, también, de que en el análisis se escuche el eco de la fuerza de la literatura, pero en último término son los lectores quienes decidirán críticamente sobre el interés y la utilidad  de mis propuestas.

TEMAS: Sociología crítica.- Literatura.- Calidad literaria.- Problemas sociales.- Democratización social.

Manuel Menor Currás

Madrid, 14.01.2021

 

A inestabilidade política en EEUU aféctanos perigosamente

Parece unha obviedade, pero precisamente por parecelo, o asalto ao Capitolio de Washington non debería pasar como unha noticia meramente curiosa.

É grave o acontecido; para moitos un golpe de Estado. Contradi que foron os portaestandartes da modernidade política que axilizou un sentido do común con fundamentos distintos dos que rexían o absolutismo do Antigo Réxime; antes mesmo de que en París se proclamase a Declaración de Dereitos do Home e do Cidadán en 1789, a Declaración de Filadelfia en 1774 foi pionera, pero o espectáculo que deron onte -día de Reis en España- pareceuse en exceso á queima do Reichstag en Berlín en febreiro de 1933. Cando se lles escapa a hexemonía mundial, puxeron de manifesto a súa prepotencia de proclamarse a si mesmos como adoutrinadores democráticos dun mundo que controlaron logo da IIGM (Segunda Guerra Mundial).

O contrafactum do té

Os musicólogos utilizan este termo para referirse a cando, nunha canción, se substitúe o texto dunha determinada melodía; isto está sucedendo na política americana e, particularmente, nas pretensións hexemónicas entre os republicáns. Parece que o asunto do té -que fai 240 anos serviu para alentar o sentido democrático das entón colonias inglesas-, investiuse dentro do Partido Republicano ata dar nome a unha das súas faccións máis ultras e acoller os sentimentos fascistoides dalgúns grupos hexemónicos do panorama social americano; son os protectores das fanfarronadas de Trump, personaxe ao que ninguén parou e que seguirá marcando a axenda política de EEUU por máis que hoxe regrese a normalidade formal na sucesión de Biden na Presidencia federal.

Merece a pena atender ás razóns e métodos postos en marcha para que poida producirse este penoso espectáculo. Algunha historia temos detrás para comprender que nada sucede gratuitamente e por casualidade no terreo sociopolítico, onde sempre hai quen trata de pescar aproveitando que as circunstancias de calma vense alteradas por acontecementos incontrolables como pode ser -entre outros, neste caso- a COVID-19.

Política e politiquerías

Este tipo de pescadores, alleos ao uso aristotélico do sentido da “POLÍTICA”, como o concernente á POLIS (a cidade-o Estado) en que todos poden exercer a palabra -non as voces, cousa que os demais animais usan moito mellor- para tratar o xusto e inxusto, o conveniente e útil para todos, abusan do espazo de comunicación e tenden a copalo en exclusiva; segundo din, só eles e ninguén máis ca eles, ten coñecemento perfecto do que convén aos demais; arróganse, ata, como os reis absolutistas do Antigo Réxime -ou como os faraóns exipcios e os emperadores romanos- ser descendentes da divinindade ou, ata, verdadeiros deuses na Terra, aos que ninguén debe replicar se non quere ser considerado como inimigo e, como tal, represaliable.

Actualmente -despois do ben coñecido afinamento desta teoría por Goebbels, e pola publicidade que nos machuca as neuronas diariamente para que compremos algunha cousa inútil-, estes aprendices de bruxos e charlatáns de crecepelos abusan dos medios ao seu antollo, teñen arsenais de colaboradores que lles preparan o camiño dedicándose, entre outras cousas, a que o idioma que usamos en boa lei se desvirtúe. Ao compás de novos marcos lingüísticos que crean, desenvolven estratexias envolventes cos oíntes incautos a base de centrarlles a atención en problemas secundarios para desviar a súa atención do principal e, cando o ven oportuno, colocan no seu parloteo as súas solucións ao problema, sempre adecuadas aos seus intereses e aparecendo eles como salvadores porque a mellor sempre é a súa, segundo aseguran. Hai que recordar, neste momento, A teoría do Shock (de Noemí Klein, 2007) e, logo, Non penses nun elefante (de George Lakoff, 2017).

Liberados para ser obedientes

Esas son as claves para infantilizarnos, dourarnos a píldora e idiotizarnos de paso coas súas mentiras, graciñas e achados e, mentres tratan de conmovernos emocionalmente -e ata pasionalmente- con algún asuntiño que nos distraia, facer que nos sintamos culpables do que sucede por non lles ter votado sendo eles tan intelixentes e audaces; se nos deprimimos por tan mala acción como fixemos, máis idiotas nos consideraremos e esixiremos que sexan eles os que garden a nosa liberdade: eles liberarannos dos que traten de abusar dela -xeralmente outros en situacións peores que as nosas- e de imposicións supostamente abusivas dunha democracia aberta.

Un gran invento deste neofascismo rampante -tamén en Europa- é que nos sintamos adanistas, coma se nada sucedese antes de nós. Por contraditorio que poida parecer xa sucedeu antes e ben preto; cando a II República, os nacionais apareceron para “liberar aos españois” das hordas comunistas e, de paso, priváronnos das mellores intentos da historia española porque todos tivesen un posto escolar digno; Para entón, en Alemania xa estaban en escena os nazis, para liberar aos alemáns da humillación que sufriran na 1ª Guerra Mundial e no Tratado de Versalles e, de modo parecido, os italianos oían entusiasmados a Mussolini desde a marcha de Roma en outubro de 1922. Tamén sería un erro esquecer que sempre tiveron cómplices nese salto cualitativo desde a racionalidade da palabra á irracionalidade da forza, ou que algúns deles sobreviviron para seguir intentándoo.

Desligados de prexuízos, pódese observar con facilidade, así mesmo, que nas “culturas escolares” que rexeron e rexen as nosas vidas, os currículos educativos non son alleos a estes pasos da historia política e social; o sistema educativo que temos, cos seus miúdos, son herdeiros desta historia inacabada. Por iso, é recomendable volver ler a John Dewey -prohibido en España ata que o publicou Morata en 1975-, cuxas advertencias dos anos corenta insistían -para non botar balóns fóra- no que podía estar sucedendo ao redor; sen contar con que acontecementos como o de onte en Washington teñen soñadores entre nós, as institucións democráticas sempre están en risco cando cedemos a nosa liberdade ao autoritarismo de líderes totalitarios. Medo á liberdade, de Erich Fromm (1941), axuda a entender as enormes ambigüidades en que se move esa suposta caracterización do ser humano, e máis cando esta palabra -das máis belas da linguaxe sociopolítica- é sobada por expertos en remover o seu sentido máis iluminador da existencia.

TEMAS: Liberdade.- Democracia.- Golpe de Estado.- Herdanzas educativas.-Adoutrinamiento mediático.

Manuel Menor Curras

Madrid 07.01.2021