Méndez de Vigo avanza no seu plan de convalidar a LOMCE cun pacto político

Pechada a comparecencia de expertos para o posible “Pacto Político e Social en Educación”, Méndez de Vigo deixou clara a ruta a seguir pola Subcomisión do Congreso.

Se a situación actual da Educación española xa ten “calidade”, do que se trata é de mellorala desde un “consenso” dos grupos políticos. A idea ministerial é dar a imaxe de que “somos todos parte dun proxecto común”. Nese caso, a LOMCE podería ser substituída por outra lei “flexible e estable”. Con eses supostos,  Méndez de Vigo segue apostando pola actual fórmula instituida de “a liberdade de elección educativa”, un modelo descentralizado e a aposta por tratar de reducir o “abandono escolar”, á vez que tratará de incrementar o sistema de bolsas.

A LOMCE xa ten “calidade”

Primeira mensaxe a deducir: se a LOMCE xa ten “calidade”, non necesita demasiados cambios. A metodoloxía seguida na Subcomisión parlamentaria durante case un ano permitiu que, entre tanto ruído de intereses contrapostos, quedase ao calado, sobre todo, o saber dos expertos. Se unha maioría acepta agora, por compromiso ou por aburrimento, o que sexa -pois nin de inversión da tendencia do peso da Educación nos PXE  se falou- estase incidindo en que sigan vivos o espírito e gran parte da letra da LOMCE. Vantaxe do método seguido ata aquí é que, sen este enleado trámite, non se mantivo algo afastado o conflito educativo existente. E os estrategas do PP tampouco dispoñerían dun pretexto “legal” con que acalar os disidentes.

Segundo: non se discute o protocolo seguido neste “diálogo”, pois xa entra na súa segunda fase. Se o procedemento foi aceptado ata aquí, todo apunta a que o seu proceder culminará adecuadamente, co diplomático sorriso deste ministro máis satisfeito que nunca.

Terceiro: ao aceptar que o que se redacte agora sexa a expresión canónica dun proxecto común “de todos”, quedarán fóra de xogo outros proxectos en que, do que se trata -ademais- é de lograr que unha boa educación tamén sexa “para todos e para todas”. Quedará marxinada, ademais, a expectativa de cantos propuxeron que era unha boa ocasión para que o art. 27 da Constitución fose sometido a unha relectura que non deixase tanta flexibilidade interpretativa como a que se desenvolveu nestes case corenta anos. E pode augurarse, xa que logo, que, en diante, non se pechará a proliferación alternante -e democrática- de leis educativas. O rexoubeo dos que fían a bondade do sistema á legalidade coma se dun mantra se tratase, só será superado polo dos hermeneutas do ramo. A ansia por acumular cambiantes nominalismos no BOE seguiralles proporcionando abundante traballo. Tamén acrecentará a indiferenza de profesores e mestres, mentres aumenta a fe nas profecías autocumpridas.

E cuarto: no suposto proxecto “común” a que se aspira seguirán rexendo “para que o sistema sexa “estable”- coñecidas fórmulas da doutrina do Shock que -denostada por gardiáns da orde neoliberal- foi posta en práctica, desde os anos noventa e máis explicitamente desde 2011, fronte ao pacto por un Estado de Benestar. O seu buque insignia, a “liberdade de elección de centro”, contará co agradecemento especial da rede privada/concertada -dada a cantidade de “iniciativa social” en que ten posta a súa esperanza- e terá a benzón da Conferencia Episcopal. Co sistema de becas como recurso concesivo –“flexible”- tratará de dar cobertura a unha aparente igualdade de oportunidades, con que pretenderán satisfacer a esixencia constitucional da universalización educativa. E as situacións xeralizadas de segregación que queden sen atender serán casuística coxuntural a paliar “flexible” e benevolamente, aínda que o imperfecto desenvolvemento dunha educación democrática apenas exceda a mera escolarización en demasiados casos, constituídos en indicador -práctico- de inequidade educativa.

Unha perna tapa a outra

O cancionero popular galego aconsellaba isto ás mozas casadeiras que non tiñan o enxoval indispensable. Similarmente sucede co sorriso do ministro cando fala de Educación, da aplicación a Cataluña do artigo 155 da Constitución ou do adoutrinamiento que -malia a tanto observador, ministros e asesores, como proliferaron en 40 anos- sinala ao sistema escolar como causante de conflitos graves como o catalán. 

Tras ese sorriso ministerial corremos o risco de que, superada esta fase coxuntural, sexa peor. O rictus desaprobador que ás veces non oculta, tampouco impedirá que, aínda que os conflitos urxentes destes días valerían para tapar acortedade do seu plan para a educación democrática dos españois, desapareza o latente malestar. O furto democrático aos cidadáns que se pretende con este proxecto de pacto educativo seguirá aí na medida en que siga limitando o dereito “de todos” a unha boa educación. 

No caso de que a habilidade do herdeiro de Wert logre levar a bo porto o que ao comezo desta lexislatura parecía imposible, e que sexa asinado, previsiblemente pola mesma maioría que apoia ao PP neste incerto e preocupante mes de outubro, as súas limitacións limitarán o futuro cívico. Seguirá sen estar dispoñible “para todos” os cidadáns e cidadás que poidan saber e decatarse do que sucede, e, tamén, que sexa potenciada a súa aptitude para compartir mellor un conflitivo mundo globalizado.

Polo demostrado ata agora, a nosa política educativa estivo lastrada, case sempre, pola arte da improvisación, en que o urxente comeuse sempre ao indispensable. Que a ignorancia e a manipulación poñan en risco a sa convivencia futura dos españois, nin importou moito historicamente nin parece que preocupe neste momento. Pode, pois, que se logre un oportunista “pacto político” de urxencia, pero o desinterese por un “pacto social” volverá poñer pronto en dúbida as expectativas desusadas que espertara. 

TEMAS: LOMCE. Pacto Social e Político en Educación. Subcomisión parlamentaria. Conflictividade. Adoutrinamiento. Méndez de Vigo.

Manuel Menor Currás

Madrid, 26.10.2017

Hai outros incendiarios. Crean bulos identificables, pero difíciles de erradicar

Hoxe é máis fácil propagar explicacións conspiranoicas. Atóldano todo, pero confortan moito, especialmente cando a ignorancia do que sucede é grande.

Andabamos abducidos e o Noroeste púxose a arder. Non abondaba co de Cataluña e veu o acontecido no norte de Portugal e en Galicia: todo un, independentemente das fronteiras territoriais, aínda que a sorte sexa dispar: moito peor en Portugal. O lume non ten sentimentos de pertenenza como os humanos, empeñados en delimitar diferenzas onde non hai case nada que diferenciar, como saben ben os xenetistas e os paleontólogos ocupados nas nosas orixes. Os modos de tratalo si marcan diferenzas.

Restriccións mentais

Pese á maior profesionalidade amosada en Galicia, o camiño por onde se están empeñando en levar as autoridades a nosa atención a este problema, parece optar polos cerros de Úbeda. Adoita suceder cando a realidade excede aos responsables da súa xestión, para evitar toda autocrítica De como afloran os prexuízos hai exemplos notables en todas partes, como o de Jordi Puyol sobre os andaluces, nun libro de 1976 sobre emigración publicado na editorial Nova Terra. Nestes días escuros , urxía limitar o terror, presenciado en directo polos que frecuentan televisións non oficiais. A ministra de agricultura cinguiu a cuestión a “un problema criminal” coma se con que os xuíces encausen a algún presunto incendiario, xa tivésemos garantida a tranquilidade. Doutra banda, o actual presidente da Xunta, arrepentido repentinamente da zafiedade amosada en 2006, cando incendios similares cercaron pobos e cidades, culpaba agora aos que criticaban a súa xestión desta urxencia. Segundo Feijóo, dividen Galicia acausa do lume e, agora di que el nunca culpará a ningún partido por iso.

A calidade educativa

De bulos e medias verdades tamén se vive na medida en que son cridas. A secuencia catastrófica do queimado estes días en Galicia, ata en cidades moi ameazadas polo lume, veu trenzada con multitude de alarmas que puxeron máis medo no ambiente, sinal de que o pánico é moi rendible: devólvenos ao Paleolítico inferior.

Por tal razón -e con destinatarios parecidos- o bulo tamén é habitual en educación. Os historiadores da educación española saben dos bulos que se fixeron correr no século XIX e primeiro terzo do XX para que algo preciado como, por exemplo a “liberdade de ensino”, beneficiase en exclusiva ao ensino privado cando a pública non cubría a rudimentaria alfabetización. Os que viviron o ideario da ILE nese mesmo período, saben como canto promoveu esta institución -Xunta de Ampliación de Estudos ou o Instituto-Escola, entre outras iniciativas- foi perseguido por promover a liberdade de investigación e coñecemento. O que tardou en ter recoñecemento público é outro exemplo do rendibles que adoitan ser os bulos para algúns, en detrimento de todos.

As xeracións que viviron en carne propia o nacionalcatolicismo educativo -coa súa exclusiva adoutrinante na escola-, poden dar fe da cantidade de bulos que circularon por terra, mar e aire naqueles anos. Non son poucos aínda os que perviven, como proba o frecuente que é ter que debater -fronte a razoamentos de aire máis ou menos tabernario- sobre a nostalxia daquela educación.

Os maiores de 55 anos foron testemuñas doutros bulos. En continuidade dos anteriores, destacan os que se fixeron circular á propósito daquela tímida reforma de Villar Palasí en 1970, a LXE. Aquela ampliación da obrigatoriedade aos 14 anos puxo en solfa outros leves cambios, ineludibles, por outra banda, se se quería estar ao ritmo do desenvolvemento económico en marcha. Sentou mal a moita xente aquela tímida extensión do saber fóra das marxes sociais a que estiverao restrinxido. Cando en 1985 e 1990, a LODE e a LOXSE trataron de que fose máis consistente e máis ampla, ata os 16 anos, os mesmos bulos e infundios volveron con máis forza. Á marxe das carencias económicas en que aquelas reformas se moveron, as machaconas mentiras dos bulos de entón seguen vivas en infinidade de conversacións. Moitas antoloxías do disparate estudiantil que entón circularon repetiron sen empacho o que recolleran outras recopilacións dos anos setenta. Insistían agora na “baixada do nivel”, a “exebeización”, o pouco “esforzó”, a “ignorancia” que se propalaba coa “lúdica” ensino “comprensivo”. En diante, incluirán como desculpa os plaxios descarados.

E o adoutrinamento

A lucidez dos propagadores de paparruchas volveu brillar en vésperas das eleccións que gañaría o PP na segunda metade dos 90. As “Humanidades”abandonadas -especialmente en comunidades como Cataluña- ou, sobre todo, “a calidade” que había que lograr por todos os medios se non se quería ir ao desastre absoluto, foron o virus de que se valeu o neoliberalismo conservador desde entón para desarticular a educación pública. De fondo, con todo, quedaba sempre oculta a razón que non se explicitaba: a onde iamos parar cunha educación que pretendía cumprir o precepto constitucional da “universalidade en igualdade” Xa o Estado de Benestar facía augas e os defensores sen concesións do libre mercado como norma, e do consumismo redentor, empezaran a minar os dereitos sociais, que en España apenas rozaramos. Entendían que os diñeiros dos impostos mellor estarían nos seus petos que en mans do Estado para que atendese as necesidades da igualdade. O da Educación tamén era unha mercadoría. A “calidade”e a “excelencia”, o bilingüismo e os novos xeitos de gestionar e dirixir centros, co profesorado máis como peonaxe -en competencia- que como cooperador nun complicado traballo colectivo, xa non cesaron na erosión do sistema, en paralelo coa redución inversora.

Recordan os debates que precederon ás eleccións de 21.11.2011, cando se ía a lograr un “pacto” educativo que o PP desbaratou cando case todo estaba a punto? Pronto a Sra. Gomendio -especialista en primates e en manipular estatísticas sobre educación- debateu en televisión as excelencias doque ela e o seu hoxe esposo, o Sr. Wert, trouxeran en dous anos ao sistema educativo. A suma de infundios que lanzou en pouco tempo para convencer aos máis despistados sobre das melloras de que fora portadora -antes de exiliarse á OCDE, en París- , poden verse nas reaccións que trouxo a LOMCE nestes catro anos últimos. Ata o PP sentiuse urxido, agora, a falar de “pacto” coma se tal cousa. 

Van para longo trampantoxos e trileiros, e máis despois do art. 155. O último eslogan lanzado como bulo, agora directamente contra  cantos cataláns saen á rúa nos últimos tempos é o do “adoutrinamiento”. Esta doutrina, variopinta nas súas formas, contou co auxilio do Sr. Méndez de Vigo. A súa versión descualificadora afecta, de paso, aos valores da escola pública e aos seus obxectivos de convivencia cívica.

Desenmarañar

Vai resultar que, pese ás canles garantistas para resolver contenciosos, porque haxa casos de manipulación -en Cataluña exceden os 100.000 profesores para 1.562.780 alumnas/os-, o acertado é desconfiar de que enganan. Se algo garante, en xeral, o ensino público, é a liberdade de pensamento, avalada polo contraste continuo duns e outros profesionais. Non pode dicirse o mesmo de moitísimos centros privados, cuxos alumnos e profesores han de aceptar un “ideario” uniformador. Os seus mentores e propietarios vixían que se cumpra a machada, sen que -segundo este bulo- adoutrinen. Veu ben que este asunto saltase na súa crudeza ao Parlamento e que os que defendían unha proposición para controlar o suposto “adoutrinamento” do ensino público catalán quedasen en absoluta soidade. Pero algo queda sempre.


Hai incendiarios e pirómanos de toda índole. Quen atacan os dereitos de todos a unha boa educación saben o que fan. Os que queiman o monte galego son de mala calaña, aínda que pasen por exasperados: peores son os que queimaron xente en cunetas e campos de concentración. Desviar a atención cara a casos cuasi folclóricos permite obviar que  cada vez máis a abundante masa forestal galega seguirase queimando. As causas profundas seguirán en pé. Unha discutible xestión dos medios dispoñibles e, sobre todo, a pouca atención a unha demografía, moi envellecida, favorecen a desidia ou o aproveitamento exasperado do monte. Facer desaparecer ou reducir máis a superficie do queimado en exercicios anteriores esixe analizar e reestruturar a fondo as políticas seguidas desde os anos noventa. 

Pouco se arranxa falando de “terrorismo ecolóxico” se non se parte dos efectos últimos da emigración que, desde os anos sesenta, abandonou infinidade de paraxes e aldeas. Nos espazos da agricultura de subsistencia anterior, minifundios na súa inmensa maioría antieconómicos, medran silandeiramente as silvas, xenistas e especies invasoras, con grave risco de dano ao medio, un ben común superior. As 35.000 hectáreas da Galicia queimada este ano -e da que de xeito aleatorio queda por queimar- seguirán perigando mentres non se negocie o sistema de propiedade destas áreas incultas onde, ademais, as taxas de reposición demográfica son negativas. As prediccións de choivas chegaron tarde nesta ocasión, e as rogativas para que chovese non deberon ter a demanda doutros tempos. A racionalidade da prevención que se demanda volverá ser invocada nada máis empezar outro período de seca, seguramente máis prolongado. Todo indica que seguiremos tendo cada vez máis incendios e máis grandes de proseguir coa inercia habitual. Ata, aínda que cada ano siga crecendo o investimento en medios para atallar o lume. 

Valores e recursos

Botar balóns fóra -con bulos conspiranoicos- nesta época da rapidez informativa é máis fácil que nunca. Propáganse mellor e sempre teñen patrocinadores. Isto do “adoutrinamento” educativo -indiscriminado- vén ao xeito para que unha boa educación de todos para todos -no que debe ser unha cidadanía responsable e consciente- tarde en chegar. Os profesionais desta ética do bulo saben que tras séculos de adoutrinamento, a credulidade quedounos incrustada. Parten de que, cando algo non é vero, si é ben trovato coará no océano do despiste. Se un bo sistema de ensino só valese para que nos adoutrinasen? -o que equivale a dicir que nos enganen-, Montoro faría o correcto: Sanidade e Educación seguirán baixando este ano en disponibilidade de recursos. Isto non é un bulo. Tampouco o é que, en 2007, atoparon recursos paraos bancos. Cuestión de valores.

TEMAS: Cataluña. España. Constitucionalismo. Art. 155. Adoutrinamiento educativo. Calidade educativa. Manipulación informativa.

 

Manuel Menor Currás

Madrid, 21.10.2017

Entrará na posible reforma constitucinal o pacto educativo?

As cuestións de territorialidade do Estado abriron o paso á reforma constitucional. O procedemento seguido ata agora para un pacto educativo non debería servir de modelo.

A tensión da cuestión catalá parece ceder un tanto, pero está lonxe de terminar. Deixa por diante, pase o que pase o día 16 antes das 10 hs. a.m., un longo percorrido ata que se logre restablecer un clima de confianza, que é o mesmo que dicir de convivencia hispano-catalá e viceversa. Este debería ser, polo menos, un primeiro obxectivo de futuro a ter en conta: construír un nós que invalide a oposición “uns/outros”, “eles/nós”, e similares.

Teatrerías

Non é bo síntoma, neste momento de expectación, que o que continúa en proceso sexa comparado metaforicamente a un reducido espectro de xéneros teatrais -da traxedia á comedia- capaces de abarcar todo o acontecido e que a herdanza despectiva da farándula fose exclusiva de “eles”. A simplificación foi maior cando se someteu o complexo desta situación a un único dictame ou criterio: “teatro do absurdo”. Non deixa de ser tamén sospeitoso partidismo que, nun momento tan enmarañado, renováronse as invectivas contra o sistema educativo catalán. Por “adoutrinante” nalgunhas áreas do currículum, e por mor da forte atención á lingua catalá, sería motivo principal de que, no transcurso do tempo desde 1979, en que se tramitaron de forma preferente os estatutos autonómicos de Cataluña e País Vasco, os independentistas fixesen crer a unha ampla e crecente cantidade de cidadáns como mellorarían as súas vidas se triunfaban as teses do soberanismo.

Como en moitas outras ocasións da Historia, un simplismo, e máis se é si é categórico e dogmático, pode ser un modo de enturbar máis unha relación que se predica que debe ser cordial, pero á que se lle poñen peros para que o sexa. Neste contexto, é probable que tamén Puigdemont reaccione agora con con unha interpretación do que din que dixo o pasado día un, que sexa de todo menos canónica.. Os hermeneutas do que vaia a suceder son de variada opinión e os demandantes de sentido son apremantes sobre do alcance dos actos e cadros máis ou menos teatrais que sigan representándose na escena política a partir deste 16 de outubro. Para sacar algo en limpo desta lea, non estaría mal, xa que logo, abandonar por un instante esta cousificación de bos e malos e, con ela, os reducionismos simplificadores que adoitan esgrimirse cando o emocional prima sobre o racional.
Os Cadernos de queixas

Mentres recontamos os pratos que entre todos xa rompemos, o máis sensato que parece estar abríndose camiño é que non estará mal repasar como sexa de convincente e cómoda para todos a xestión territorial do Estado á luz do que deu de si o Título VIII da Constitución e, de paso, facer unha convincente revisión do que na Constitución de 1978 estea ou non excedido pola propia evolución social nestes case corenta anos. Que ata os máis aferrados ao esencialismo da Carta magna -herdeiros dos de AP que votaron en contra ou se abstiveron- accedan a iso é xa un éxito. Ou será máis se se emprendese esa tarefa partindo de que vivir xuntos en agradable compañía esixe frecuentes acomodacións da sensibilidade: igual que creceron nos anos pasados os partidarios do soberanismo particularista, tamén pode asegurarse que o acontecido desde o día un está facendo medrar o afán demostrativo do sentimento contrario. Para alcanzar acordos significativos de novo cuño, capaces de facer que todos se sintan a gusto, o primeiro a evitar é que aumenten a decepción e a fartura noutras capas da sociedade. Debería recordarse, máis que nunca, o acontecido cos Cadernos de queixas ás que o Terceiro Estado tratou de atender na Francia de 1789. Canto no lexislado polo Antigo Réxime consideraron inxusto e ameazante, en xullo dese ano empezou a debaterse e cambiarse. O apego dos outros estamentos aos seus privilexios e os abusos consiguintes -demostrativos de desigualdade de trato-, máis as tensións administrativas entre poder central e poderes locais, foron os causantes principais dos anos revolucionarios que seguiron.

Doutra banda, máis aló do que transpira en primeiro plano o encaixe de Cataluña no conxunto territorial de España, os chamados a promover nestes meses os debates e transaccións oportunas, -en definitiva, os partidos políticos e os seus líderes principais-, han de ter gran sensibilidade cara ao que está danado neste momento. Que Cataluña ocupe agora mesmo gran parte da escena, non ha de restar atención a que hai amplos sectores sociais que, en diverso grado pero de xeito constante, mostraron insatisfacción por como o Estado xurdido da Constitución de 1978 os mantivo máis ben esquecidos. Ante todo, ha de restañarse con urxencia asuntos de colectivos que, nos anos posteriores a 2008, foron agravados cos recortes que, en nome dunha “crise” en que non foron parte activa, foron seriamente prexudicados e que, logo dunha suposta recuperación económica, seguen postergados dez anos máis tarde. Quen en cumprimento do desideratum de renovar as regras do xogo democrático teñan que facer propostas e renovar compromisos, tamén serán pronto esquecidos se seguen as pautas dun pasado en que os maximalismos e minimalismos viñan ditados de antemán.
Son moitas as razóns para estimar que, se se quere unha historia común -con sentimento de pertenza compartida polas variadas formas de sentirse español- ha de construírse como tal e non con dobres raseiros ou con predeterminacións establecidas por élites privilexiadas. Non estamos en 1978 e os riscos de desafecto poden levar a camiños máis tensos que os vividos estes días. O mundo político en que nos movemos o que transmiten as noticias de EEUU estes mesmos días co seu aislacionismo crecente, ou as eleccións últimas en Austria e Alemaña, ademais do Brexit- non está precisamente por un mundo agradable de todos para todos.

De todos e para todos?

Esa aspiración -unha “escola de todos para todos”- que desde 2011 é un eslogan constante nos medios, nas folgas, manifestacións e declaracións dos defensores da escola pública, e concretamente dunha das súas plataformas reivindicativas máis tenaces -Marea verde-, foi obxecto do insulto e acoso verbal ata o insulto programado por parte dos amantes do neoliberalismo educativo en diversas ocasións. Ademais, ese desencontro conseguírono levar -legalmente- á LOMCE e a un conxunto de decretos e recortes presupostarios ben coñecidos, amplamente contestados tamén por sindicatos. Os descontentos que son moitos, e máis se se contan tamén os que en Sanidade e outras prestacións sociais existen -e os que xeraron as reformas laborais últimas-, non o son por adoutrinamiento de ninguén, senón por convicción de que o xeito en que se lles impuxo todo iso -legalmente, claro-, só mostran, con pouco respecto ás súas demandas, un moi peculiar xeito de “dialogar”. En momentos concretos destes anos últimos -especialmente ao fío do 15-M e das “Marchas da dignidade”-, os disconformes con tales modos xa mostraron evidentes sinais de fartura deste encorsetado modo de proceder, tan pouco esforzado en atender -lexislativamente- a súa situación de crecente exclusión, evidenciada no VII Informe de FOESSA.

Aos descontentos coa estrutura do sistema educativo existente, xa non lles vale a legalidade instituída. Dicirlles que imos a un suposto “pacto educativo” -ao que algúns cualifican “de cartón pedra”- non os consola, porque non os priva da precariedade en que as élites gobernantes situaron -legalmente- á educación española. Este procedemento só alarga o incumprimiento en satisfacer con dignidade o dereito de todos a un tempo educación digna. Entre outras cousas, porque aí segue esta norma organizativa, logo de catro anos e sen vontade de que cambie. Aí segue, ademais -aínda que sexa pouco reivindicada-, a inexistencia dunha historia ou un relato común, capaz de vertebrar de xeito mínimamente homoxéneo o acontecido na evolución da educación española nestes 39 anos. Hai en realidade unha continuidade respecto ao pasado anterior a 1978. A desconexión narrativa en moitos aspectos principais indica que, por exemplo, privada e pública configuran estruturas educadoras moi distintas, coma se dun estado dentro doutro estado se tratase, non poucas veces subsidiario o primeiro do segundo. Os investigadores das políticas educativas -e sobre todo das culturas escolares en presenza-, son testemuñas principais da dificultade de axuntar os datos indispensables para analizalas e comparalas, entre outras cousas pola dificultade existente para dispoñer da información adecuada. A que proporcionan uns ou outros colexios e institucións varía segundo a súa adscripción. “Privado”, “público” e “concertado”, “relixioso” ou “laico”, adxectivan aleatorias gamas de celo empregado en facer practicamente imposible un coñecemento público e fiable., o que indirectamente alude claramente a unha deixación persistente -crecente ata nalgúns aspectos- por parte do Estado en canto á súa responsabilidade no cumprimento das esixencias que impón combinar a universalidade do dereito á educación con que sexa en liberdade e igualdade.

O art. 27

Deste xeito, desde a perspectiva do manifiestamente mellorable na estrutura educativa española -revisable como outros aspectos dunha convivencia democrática-, unha cuestión principal -determinante da ambición reformista- vira en torno a se o artigo 27 da Constitución ha de entrar -e en que medida- no suposto revisionismo constitucional que nos últimos días estase mencionando como saída ao problema da catalanidade territorial dentro do marco constitucional español. Os estudantes, as súas nais e pais, e profesores dos distintos niveis educativos, poden alegar moitos agravios sobre dos incumplimientos que o citado artigo soportou en sucesivas e alternantes políticas seguidas cara á educación en xeral e cara á escola pública en particular ao longo destes 39 anos. Sen lei é verdade que non é viable a democracia para todos, pero se a lei impide a lexitimidade das aspiracións dos cidadáns ou que se desenvolva o lexislado noutro momento, pode facerse obsoleta e converterse en rémora pesada. En Francia, moitas das aquí inatendidas desde 1978, tiveron alí valemento legal desde 1905; teñen outros problemas, pero non moitos dos que aquí deberían xa ser pasado histórico. (Continuará).

TEMAS: Cataluña. España. Constitución. Título VIII. Art. 27. Pacto educativo. Reforma constitucional. Historia educativa. Problemas sociais. Problemas políticos. Convivencia pacífica. Educación social.

Manuel Menor Currás

Madrid, 15.10.2017

Ensinanzas que quedan trala vertixe de 1-O

O nacionalismo baseado no sentido de pertenenza non ha facer esquecer que o nacionalismo cívico, o dos dereitos sociais, retallados ou esquecidos, segue relegado a segundo plano.

Foron días frenéticos e non pode garantirse o que poida pasar aínda no horizonte da convivencia con Cataluña. No entanto, logo do visto, empezou a abrirse paso unha conxunción de elementos entre os que cabe destacar un proceso algo mistérico e fóra de foco, pero eficiente aínda na canalización dalgúns desencontros. Cardeais falando con algúns dos nosos líderes políticos e ata o Papa amentando o ilegal do secesionismo -se non houbese colonización por medio-, parecen conducir a xestión dos desaxustes entre catalanidade e españolidade fose do precipicio in extremis en que quedou o 1-Ou. Mentres, o Sabadell e Caixabank movían o Ibex-35 por un escorregadoiro e imitaban a moitas outras deslocalizacións como no capitalismo recente foron. E na marxe, os tentados a crer que a fe move todas as montañas independentemente de ilacións que poidan existir entre o temporal e o celestial, xa poden meditar de como, entre a realidade e o desexo, caben sorprendentes limitacións.

Sensacións de perda

Neste impasse, incerto e con múltiples iniciativas en marcha -entre as que destacaos vestidos de branco ante os concellos o 7-O-, nada impide inferir aprendizaxes que enriquezan a vida colectiva. Unha moi relevante é que o “principio de realidade” -a limitada elasticidade que admite o posible- segue onde adoitaba. Non só é que as demostracións de forza, máis posibles a unha das partes en conflito, se mostren inútiles para deter o sentimento de millóns de persoas. As verdadeiras claves residen na forza impositiva da economía: os que a controlan marcan o ritmo. É por iso que, independentemente da efectividade que conleve, o cambio de sé social dalgunhas empresas principais fará bastante máis que moitos actores políticos na recondución da situación a unhas canles en que as diferenzas poidan saldarse sentándose todos a dialogar. O propio Artur Máis acaba de recoñecer que “Catalunya non está preparada para a independencia”.

Outra aprendizaxe non menor ten que ver coas sensacións de perda, pois é obvio que todos perdemos con esta historia inconclusa do procés. De entrada, perder o tempo coa exacerbación exaltada dos sentimentos de pertenza é unha das formas primarias que conducen á decepción. Cabe recordar que, como pobo, levamos perdendo históricamente “desde que no século XIX os nacionalismos excluíntes fóronse impoñendo como dogma bendicido e protexido pola divinidade fronte aos quepoñían o acento reivindicativo na extensión dos dereitos e liberdades. O reducionismo a que foron sometidas as aspiracións á liberdade; a igualdade e a liberdade, é froito en gran medida de cantos fixaron distintivas fronteiras sociais, económicas e ata físicas, ao seu desenvolvemento: os desastres bélicos a que todo iso conduciu deberían estar moi presentes en cantos teñen como presunta responsabilidade na dirección dos asuntos públicos, salvo que lles importen unha figa eses futuros distópicos que tanto presaxian os xogos electrónicos. Nestes tempos últimos, ademais, todos seguimos perdendo: abonda tratar de fiar a racionalidade do acontecido desde que Francisco Candell escribise Els altres catalans (1964). gañamos en particularismos displicentes, deixamos que se naturalizaran novas formas de diferenciación clasista, étnica, cultural, de xénero; reforzamos as distancias de trato e é máis que probable que esteamos construíndo un país brillante en narcisismos pechados. Pese ao AVE e ás redes sociais, o crecente desequilibrio social xerado coa “crise” multiplicou as situacións en que uns e outros terminamos fitándonos de reollo.

Identidade étnica e identidade cívica

Proseguindo nesa actitude exclusivista que tan ben soubo expresar Goya nos seus Desastres, o risco máis grande neste momento é que medre incontrolable o desafecto, a desunión e, de paso, a inestabilidade social, de seu moi tocada cara aos extremismos co acontecido nestes días. Cos asuntos de nacións e nacionalismos -ou o que Álvarez Junco denomina Deuses útiles-, alguén gaña sempre. Detrás dalgúns políticos máis tacticistas co seu que estrategas do ben común- e dalgúns crédulos votantes, quen sacan máis proveito deste xogo perverso -en que se mestura todo tipo de pretextos- vénlles ben a fartura total do resto de cidadáns. Ao dúctil entretemento emocional coa “identidade étnica”, capaz de instrumentar a sensibilidade do propio ata o enfermizo, non lle importa moito que poida pasar coa atención aos problemas concretos que limitan, reducen e anulan a “identidade cívica”, a que máis importa.

A construción destoutra identidade aliméntase da esixencia no cumprimento dos requisitos que levan consigo os dereitos que implica o pacto social. E é nos servizos públicos -en que se inscriben as políticas educativas- onde mellor se reflicte. É aí, na articulación dun sistema público controlado polo Estado, aberto a toda a poboación e ás súas necesidades específicas, onde cada grupo político -nacionalistas incluídos- plasma a súa particular concepción das diferenzas. Nesta perspectiva, os distingos eminentemente territoriais non adoitan ser senón reclamos, de captación de adeptos e de distracción de persoas ben pensantes. E a todos deberían preocuparnos, de todos os xeitos, debates como algúns que se suceden na Asemblea actual de Madrid. Repetitivos de si mesmos, retardan a atención xusta aos problemas, como pode verse se se compara unha sesión do mes de xuño con outra ben recente, en que, a propósito da súa xestión, o conselleiro de Educación Rafael Van Griecken non puido acalar o recordatorio de cuestións que contradin a súa versión oficial. Entre elas-e en referencia directa a neglixencias documentables respecto a rede pública-, a moi deficiente planificación do comezo de curso; a adxudicación de construción de novos centros sen rigor de seguimiento: o 30% sen terminar a tempo e algún con sete anos de atraso; a ratio desmesurada de alumnos se se mide aula por aula; a falta de docentes en moitas delas; a persistente inestabilidade de moitos outros como interinos; a incorporación tardía de novos contratados ,e a sospeita engadida de que, si non traballan nove meses, non se lles pagarán as vacacións; a falsa propaganda da “liberdade de elección de centro” -á que a maioría da poboación non pode acceder- e o consiguiente mito da “calidade de ensino”, cando tan pouca eficiencia se mostra de ano en ano para que desaparezan o chamado fracaso escolar e o abandono temperán.

Do non ao diálogo social

Esta deficiente atención a un dereito cívico fundamental como o da educación explica a persistente demanda de cantos, desde este campo, sinalan, cansos: “non podemos esperar máis: Mentres estamos pendentes de posibles pactos, desde arriba entretéñenos con diálogos imposibles e propostas lexitimadoras das súas políticas educativas”. Sería unha mágoa e, tamén, un gran risco que esta necesidade dun diálogo interesado en solucionar os problemas, mutase en decepción imparable. Nun mundo incerto como o actual, o gran erro será fialo todo ás certezas do inmobilismo e aos recursos do código penal fronte a cantos mostren disconformidade co existente.

Cando a incomodidade e o fastío alcanzan a millóns de persoas -como sucede en educación, en sanidade e en prestaciones sociais-, os seus motivos transfórmanse en serio problema social; tratalos políticamente de xeito consistente e responsable só é posible se pasa por un diagnóstico e unha concertación dialogada cos distintos actores, e non só entre as elites máis concernidas polo desasosego. Non hai outro modo de atoparlle solucións duradeiras e satisfactorias a todas as partes. Na situación actual, enrocarse en esencialismos ou en acordos de fai case corenta anos -coma se as circunstancias de España nada seguisen intactas- só conduce ao empobrecimento da convivencia. Tampouco vale encubrir uns conflitos con outros como o moi sensible da xestión territorial, pois nos enlearemos nun patriotismo reducionista e moi perigoso: manipular sentimentos, e que non quede espazo para a razón, acaba en irracionalidades como as que poboan a tradición histórica. Claro que tamén palabras prestixiosas como “diálogo” ou “democracia” son manipulables de contino. Ás veces, nada teñen que ver cun mellor desenvolvemento humano, como xa requiría Aristóteles fai 25 séculos. Vén ben recordalo e non confundir o efémero co importante se se quere atopar unha saída digna ás dificultades deste acelerado presente.

TEMAS: Diálogo social. Problemas sociais. Nacionalismo cívico. Nacionalismo étnico. Democracia. Autonomias. Constitución.

Manuel Menor Currás

Madrid, 07.10.2017