As cuestións de territorialidade do Estado abriron o paso á reforma constitucional. O procedemento seguido ata agora para un pacto educativo non debería servir de modelo.
A tensión da cuestión catalá parece ceder un tanto, pero está lonxe de terminar. Deixa por diante, pase o que pase o día 16 antes das 10 hs. a.m., un longo percorrido ata que se logre restablecer un clima de confianza, que é o mesmo que dicir de convivencia hispano-catalá e viceversa. Este debería ser, polo menos, un primeiro obxectivo de futuro a ter en conta: construír un nós que invalide a oposición “uns/outros”, “eles/nós”, e similares.
Teatrerías
Non é bo síntoma, neste momento de expectación, que o que continúa en proceso sexa comparado metaforicamente a un reducido espectro de xéneros teatrais -da traxedia á comedia- capaces de abarcar todo o acontecido e que a herdanza despectiva da farándula fose exclusiva de “eles”. A simplificación foi maior cando se someteu o complexo desta situación a un único dictame ou criterio: “teatro do absurdo”. Non deixa de ser tamén sospeitoso partidismo que, nun momento tan enmarañado, renováronse as invectivas contra o sistema educativo catalán. Por “adoutrinante” nalgunhas áreas do currículum, e por mor da forte atención á lingua catalá, sería motivo principal de que, no transcurso do tempo desde 1979, en que se tramitaron de forma preferente os estatutos autonómicos de Cataluña e País Vasco, os independentistas fixesen crer a unha ampla e crecente cantidade de cidadáns como mellorarían as súas vidas se triunfaban as teses do soberanismo.
Como en moitas outras ocasións da Historia, un simplismo, e máis se é si é categórico e dogmático, pode ser un modo de enturbar máis unha relación que se predica que debe ser cordial, pero á que se lle poñen peros para que o sexa. Neste contexto, é probable que tamén Puigdemont reaccione agora con con unha interpretación do que din que dixo o pasado día un, que sexa de todo menos canónica.. Os hermeneutas do que vaia a suceder son de variada opinión e os demandantes de sentido son apremantes sobre do alcance dos actos e cadros máis ou menos teatrais que sigan representándose na escena política a partir deste 16 de outubro. Para sacar algo en limpo desta lea, non estaría mal, xa que logo, abandonar por un instante esta cousificación de bos e malos e, con ela, os reducionismos simplificadores que adoitan esgrimirse cando o emocional prima sobre o racional.
Os Cadernos de queixas
Mentres recontamos os pratos que entre todos xa rompemos, o máis sensato que parece estar abríndose camiño é que non estará mal repasar como sexa de convincente e cómoda para todos a xestión territorial do Estado á luz do que deu de si o Título VIII da Constitución e, de paso, facer unha convincente revisión do que na Constitución de 1978 estea ou non excedido pola propia evolución social nestes case corenta anos. Que ata os máis aferrados ao esencialismo da Carta magna -herdeiros dos de AP que votaron en contra ou se abstiveron- accedan a iso é xa un éxito. Ou será máis se se emprendese esa tarefa partindo de que vivir xuntos en agradable compañía esixe frecuentes acomodacións da sensibilidade: igual que creceron nos anos pasados os partidarios do soberanismo particularista, tamén pode asegurarse que o acontecido desde o día un está facendo medrar o afán demostrativo do sentimento contrario. Para alcanzar acordos significativos de novo cuño, capaces de facer que todos se sintan a gusto, o primeiro a evitar é que aumenten a decepción e a fartura noutras capas da sociedade. Debería recordarse, máis que nunca, o acontecido cos Cadernos de queixas ás que o Terceiro Estado tratou de atender na Francia de 1789. Canto no lexislado polo Antigo Réxime consideraron inxusto e ameazante, en xullo dese ano empezou a debaterse e cambiarse. O apego dos outros estamentos aos seus privilexios e os abusos consiguintes -demostrativos de desigualdade de trato-, máis as tensións administrativas entre poder central e poderes locais, foron os causantes principais dos anos revolucionarios que seguiron.
Doutra banda, máis aló do que transpira en primeiro plano o encaixe de Cataluña no conxunto territorial de España, os chamados a promover nestes meses os debates e transaccións oportunas, -en definitiva, os partidos políticos e os seus líderes principais-, han de ter gran sensibilidade cara ao que está danado neste momento. Que Cataluña ocupe agora mesmo gran parte da escena, non ha de restar atención a que hai amplos sectores sociais que, en diverso grado pero de xeito constante, mostraron insatisfacción por como o Estado xurdido da Constitución de 1978 os mantivo máis ben esquecidos. Ante todo, ha de restañarse con urxencia asuntos de colectivos que, nos anos posteriores a 2008, foron agravados cos recortes que, en nome dunha “crise” en que non foron parte activa, foron seriamente prexudicados e que, logo dunha suposta recuperación económica, seguen postergados dez anos máis tarde. Quen en cumprimento do desideratum de renovar as regras do xogo democrático teñan que facer propostas e renovar compromisos, tamén serán pronto esquecidos se seguen as pautas dun pasado en que os maximalismos e minimalismos viñan ditados de antemán.
Son moitas as razóns para estimar que, se se quere unha historia común -con sentimento de pertenza compartida polas variadas formas de sentirse español- ha de construírse como tal e non con dobres raseiros ou con predeterminacións establecidas por élites privilexiadas. Non estamos en 1978 e os riscos de desafecto poden levar a camiños máis tensos que os vividos estes días. O mundo político en que nos movemos o que transmiten as noticias de EEUU estes mesmos días co seu aislacionismo crecente, ou as eleccións últimas en Austria e Alemaña, ademais do Brexit- non está precisamente por un mundo agradable de todos para todos.
De todos e para todos?
Esa aspiración -unha “escola de todos para todos”- que desde 2011 é un eslogan constante nos medios, nas folgas, manifestacións e declaracións dos defensores da escola pública, e concretamente dunha das súas plataformas reivindicativas máis tenaces -Marea verde-, foi obxecto do insulto e acoso verbal ata o insulto programado por parte dos amantes do neoliberalismo educativo en diversas ocasións. Ademais, ese desencontro conseguírono levar -legalmente- á LOMCE e a un conxunto de decretos e recortes presupostarios ben coñecidos, amplamente contestados tamén por sindicatos. Os descontentos que son moitos, e máis se se contan tamén os que en Sanidade e outras prestacións sociais existen -e os que xeraron as reformas laborais últimas-, non o son por adoutrinamiento de ninguén, senón por convicción de que o xeito en que se lles impuxo todo iso -legalmente, claro-, só mostran, con pouco respecto ás súas demandas, un moi peculiar xeito de “dialogar”. En momentos concretos destes anos últimos -especialmente ao fío do 15-M e das “Marchas da dignidade”-, os disconformes con tales modos xa mostraron evidentes sinais de fartura deste encorsetado modo de proceder, tan pouco esforzado en atender -lexislativamente- a súa situación de crecente exclusión, evidenciada no VII Informe de FOESSA.
Aos descontentos coa estrutura do sistema educativo existente, xa non lles vale a legalidade instituída. Dicirlles que imos a un suposto “pacto educativo” -ao que algúns cualifican “de cartón pedra”- non os consola, porque non os priva da precariedade en que as élites gobernantes situaron -legalmente- á educación española. Este procedemento só alarga o incumprimiento en satisfacer con dignidade o dereito de todos a un tempo educación digna. Entre outras cousas, porque aí segue esta norma organizativa, logo de catro anos e sen vontade de que cambie. Aí segue, ademais -aínda que sexa pouco reivindicada-, a inexistencia dunha historia ou un relato común, capaz de vertebrar de xeito mínimamente homoxéneo o acontecido na evolución da educación española nestes 39 anos. Hai en realidade unha continuidade respecto ao pasado anterior a 1978. A desconexión narrativa en moitos aspectos principais indica que, por exemplo, privada e pública configuran estruturas educadoras moi distintas, coma se dun estado dentro doutro estado se tratase, non poucas veces subsidiario o primeiro do segundo. Os investigadores das políticas educativas -e sobre todo das culturas escolares en presenza-, son testemuñas principais da dificultade de axuntar os datos indispensables para analizalas e comparalas, entre outras cousas pola dificultade existente para dispoñer da información adecuada. A que proporcionan uns ou outros colexios e institucións varía segundo a súa adscripción. “Privado”, “público” e “concertado”, “relixioso” ou “laico”, adxectivan aleatorias gamas de celo empregado en facer practicamente imposible un coñecemento público e fiable., o que indirectamente alude claramente a unha deixación persistente -crecente ata nalgúns aspectos- por parte do Estado en canto á súa responsabilidade no cumprimento das esixencias que impón combinar a universalidade do dereito á educación con que sexa en liberdade e igualdade.
O art. 27
Deste xeito, desde a perspectiva do manifiestamente mellorable na estrutura educativa española -revisable como outros aspectos dunha convivencia democrática-, unha cuestión principal -determinante da ambición reformista- vira en torno a se o artigo 27 da Constitución ha de entrar -e en que medida- no suposto revisionismo constitucional que nos últimos días estase mencionando como saída ao problema da catalanidade territorial dentro do marco constitucional español. Os estudantes, as súas nais e pais, e profesores dos distintos niveis educativos, poden alegar moitos agravios sobre dos incumplimientos que o citado artigo soportou en sucesivas e alternantes políticas seguidas cara á educación en xeral e cara á escola pública en particular ao longo destes 39 anos. Sen lei é verdade que non é viable a democracia para todos, pero se a lei impide a lexitimidade das aspiracións dos cidadáns ou que se desenvolva o lexislado noutro momento, pode facerse obsoleta e converterse en rémora pesada. En Francia, moitas das aquí inatendidas desde 1978, tiveron alí valemento legal desde 1905; teñen outros problemas, pero non moitos dos que aquí deberían xa ser pasado histórico. (Continuará).
TEMAS: Cataluña. España. Constitución. Título VIII. Art. 27. Pacto educativo. Reforma constitucional. Historia educativa. Problemas sociais. Problemas políticos. Convivencia pacífica. Educación social.
Manuel Menor Currás
Madrid, 15.10.2017
No hay comentarios:
Publicar un comentario