A aritmética fai imprescindible dialogar, consensuar e pactar. Tamén en Educación.

Antes foi o monólogo. A aprendizaxe desenvolvida en 12 convocatorias electorais fíxonos descubrir o diálogo: Será posible a “liberdade de ensino” para todos?
Se a un adolescente se lle pedise nun exame que indique ríos da Península que desemboquen no norte, é moi probable que conteste que ningún o fai. Razón: os ríos non soben cara arriba, algo así como a lei da gravidade aplicada á Xeografía. De tanto mirar os mapas colgados nas aulas, co norte no alto, a confusión operativa está servida. Igual adoita suceder , e non só con adolescentes, coas cronoloxías. Se se fala dun asunto que admita comparación entre dúas datas, por exemplo 1978 e 2015, inevitablemente a xente máis nova tende a considerar máis avanzado, moderno, progresista e, xa que logo mellor, canto máis se achegue á última data. Todo o que estea máis próximo á data antiga adóitano ver ineludiblemente peor, menos evolucionado e, ás veces, antediluviano.

Diálogo

Pois ben, xa pasamos o ansiado 20/D-2015 e, supostamente, todo deberá ser mellor que antes. O pluripartidismo que parece saír destas urnas, se non de cheo si moi forte, debe ser unha marabilla, porque é de agora mesmo. Fronte a el, o que había deberá ser considerado unha ruda antigualla bipartidista. Xa é imprescindible que quen vaia a gobernar necesariamente dialogue como mínimo un pouco con outro partido que lle axude a alcanzar os 176 escanos imprescindibles no Congreso. Para os que estivemos sen urnas tantos anos, logo de meter papeletas nelas 12 veces este resultado debería alegrarnos porque, sendo o último ata o presente seguramente é o mellor. En fin, que estas enésimas eleccións “históricas” descubríronnos ao fin as bondades do “diálogo” e, ata, confírmannos que máis vale tarde que nunca.
Polo que toca a esta regra da cronoloxía pura e dura, con todo, desculpen que nos resulte difícil aceptar que sexa mellor o sucedido máis tarde. A este paso, en moitas cousas non logradas xa non nos decataremos. Partamos, de todos os xeitos, dese suposto de que as cousas avanzan e melloran co tempo. Haberá que admitir igualmente que todos os grupos estarán agora, despois do 20-D, máis inclinados ao “diálogo”. Teóricamente así debería ser, e tamén porque ata os máis reacios -moi propicios á xordeira- empregaron esta panacea do diálogo moitas veces nas dúas últimas semanas. E tamén antes, claro. Algo adiviñarían desde os seus observatorios prospectivos agachados nesta palabra que tanto cativa en abstracto. Pese ao cal, pola falta de uso non sabemos moi ben que pasará. Desde fai dous días, sumidos quedamos á espera do significado operativo que poida ir cobrando. Para que non haxa equivocacións, algúns xa lle puxeron un adxectivo indispensable: “nacional”. Supostamente, para evitar o lado escuro da forza. Non sexa que a alguén se lle ocorra que se deba empezar de cero e fósemos reescribir os Diálogos de Platón ou calquera outro coloquio xa desenvolvido outrora. Cos Nadais por medio e con liñas vermellas que se irán engadindo para estruturar ben de que deba ir o gran achado, hai aínda dous meses para que colla corpo o significado concreto. Algúns dos que dun ou outro modo sempre teñen voz nestas cousas xa van poñendo por diante o seu. Algún bispo xa saíu á palestra e, como non, o representante dos empresarios.
Dúas cousas previas se antollan, de todos os xeitos, complicadas de entender neste suposto “avance” ao que por fin chegamos na noite do 20-D. Por unha banda, se isto do diálogo é un progreso, por que agora o é e antes non o era. Recorden como síntoma a época de Gabilondo en Educación. Dialogar e consensuar entón era algo insidioso e ata tráxico, para rasgarse as vestiduras e impoñer esta última lei orgánica. Agora non, xa non. O mínimamente lóxico, en consecuencia, debería pasar por recoñecer que estes catro anos últimos -pese a ser cronolóxicamente posteriores ao acontecido en 2011- foron un retroceso que agora hase de emendar, un pouco polo menos. É dicir, que se nos desmorona un pouco a tese normativa de que o último é mellor.
Doutra banda, ante a falta de “diálogo” existente ata o presente, só cabe mirar cara atrás por se algunha vez o houbo. Os expertos en xenealogía da psicología nacional xa se están ocupando en explicar a que se deba esta tradición agora problemática do monólogo. Segundo Pániker “o defecto nacional é a hiperemotividade, que ninguén escoita nin cambia os seus súas paradigmas”. Soa ben, pero quedámonos como estabamos: a ver a onde se vai para que nos corrixan con urxencia este dogmatismo innato. A verdade é que se de gran pacto ou consenso habido no pasado se ha de falar, en Educación só cabe botarse á cara o logrado en 1978 en torno ao art. 27 da Constitución e pare vostede de contar. O que visto así, tamén desde este estrito campo concreto dos asuntos educativos parece facer ver que estiveramos máis avanzados naquelas datas do 78 que en todo o tempo transcorrido desde entón. Loada sexa, pois, a marcha atrás no tempo como fórmula para camiñar cara ao futuro.

Voces e palabras

E aquí empeza a gran cuestión. Perdida o costume de dialogar en tantos anos de morros hiperemotivos e verdades absolutas a impoñernos uns a outros, de que imos falar agora? Logo de tanto monólogo, talvez sexa urxente volver a Aristóteles, en contra do que din as reducións melloradoras da LOMCE. Distinguía perfectamente o gran ateniense do século IV a. C. que unha cousa era ter voz e outra usar a palabra. O primeiro, segundo el, era propio dos animais, máis non o segundo, estritamente caracterizador dos humanos, capaz de realizarlles como persoas se se desenvolvía na POLIS. É dicir, que, a partir desa constatación non deberiamos consentir que, en nome da eficiencia -chámese estabilidade, parsimonia ou que todo siga como sempre- de novo sucumban os nosos representantes á tentación de deixar fóra de xogo os intereses e problemas da cidadanía. Admitamos que unha cousa son os intereses estratéxicos ou tácticos dos partidos, novos e vellos, e outra ben diferente que se deba falar con urxencia para que isto non se descabalgue máis. E aquí, á súa vez, xurdirá de inmediato un designio a que prestar atención: poden apostar algo ao urxente e volverase comer ao necesario. En Educación, case sempre así foi. Desde antes de que Don Antonio García Álix pisase por primeira vez un edificio denominado Ministerio de Educación en abril de 1900. Tan embarullado estaba todo xa para entón que só, en catro meses que durou o seu mandato, fixo 308 decretos que os seus sucesores cambiaron por outros enseguida, e así seguimos. Só estaba empezando o “diálogo” do poder político coa sociedade e virían cousas peores.

O urxente e o necesario

Miren polo miúdo, xa que logo, os programas electorais coñecidos ata o 20-D, por se queren inspirarse sobre dos itinerarios que poida seguir o pretendido “diálogo” inmediato. Os desenvolvementos máis ou menos escuros de cada partido, as súas seus imprecisións temporais e ocorrencias variadas para animar a posibles votantes orientan pouco. E colocados xuntos os de posibles partidos que logren entenderse para un probable goberno nesta lexislatura inminente, pouco é o que poderán compartir como non sexan variopintas superficialidades, algunhas ata incompatibles. Tocará falar de Educación, pero o momento e a orde respecto de outras moitas cuestións acuciantes, cando os problemas gordos da economía seguen aí, fai presaxiar que se cumprirá unha vez máis a regra de que o urxente cómese ao necesario. Ás crises que acompañaron sempre a todas as reformas educativas -asunto desesperante-, engádese agora, unha vez máis, que haberá que empezar a falar de que se fala.. Entre o “crecemento” e a educación.., que será primeiro?
 

Palabras pequenas e conceptos rotundos

Nunca será tarde se nos é dado ver que se poñen a falar de palabras pequenas e non se poñen a falar de conceptos moi rotundos. Pensen o que queiran de se é mellor o recentemente acontecido que o que pasaba fai 40 anos. E quedemos á espera de que empece a conversación e falen fluidamente, de xeito críble e transparente. Esperemos que falen do que é imprescindible con certa premura: de como facer que todos, todos, todos, teñan acceso a un ensino digno, xusto e moderno, de modo que todos, todos, todos, se sintan exercendo a mesma “liberdade de ensino”. A mesma, non versións diferentes de “liberdade” e de “ensino”, que xa sería dialogar deslealmente. Hai máis cousas de que falar, por suposto. Pero esta é a máis urxente nesta modernidade a que chegamos.

TEMAS: Resultados eleccións. 20-D. Consenso. Diálogo político. “Liberdade de ensino”. LOMCE.

Bipartidismo. Multipartidismo.

Manuel Menor Currás
Madrid, 22/12/2015

En el “debate decisivo” de Atresmedia, la LOMCE apareció como un reflejo de la reforma laboral. Una preparación para lo que viene después.

Con Rajoy en Doñana, pudimos oír una de las mejores interpretaciones de la reforma educativa que quiere el PP, cuando el puzzle de decisiones de Wert está a punto de ser completado por Méndez de Vigo… y Marina

No sé si, a estas alturas de la semana, se puede sacar algo en limpio todavía del debate del lunes a cuatro bandas que, en realidad, era a tres y pico. El del atril vacío estaba en Doñana, seguramente repasando el obsequioso vídeo de lo sucedido en casa de Osborne con el hervido de mejillones y aquella llaneza cómplice entre hombres ibéricos. Si todo se queda ahí hasta el 20-D, mal asunto, mero marketing americano sin lo que en EEUU es posible: un debate abierto y sin anteojeras. Este debate sin Rajoy no tuvo nada de “decisivo”, como publicitaba ATRESMEDIA, y mucho de oportunista. Si por sacar algo en limpio se entiende claridad programática, la sensación fue que había aumentado la oscuridad sobre los asuntos que más nos preocupan. Lo que se dijo allí dejó muy flojo casi todo y, aunque fueran jóvenes, ya sonaba a viejo. No estaba en el cronograma mencionar todavía pactos acordados: que cada cual juegue a las quinielas a ver qué pasa..

Quedaron claras, de todos modos, algunas cosas. La principal -comentada por J. Carlin a renglón seguido del debate anterior en El País- que pase lo que pase en las próximas elecciones, el futuro político de España parece que vaya a estar en manos bastante mejores de cómo ha estado en los últimos años. No estrictamente por juventud, que también, sino por frescura en el debate y porque, en general, estos tres candidatos jóvenes tienen bastante más conocimiento y capacidad para entenderse que quienes les han precedido. Por este lado, merece la pena felicitarse.

Encorsetamiento

El debate en sí no podía ir muy lejos por el formato elegido. Sobraba encorsetamiento. Sobraba el autobombo de quienes patrocinaban el invento. Sobraba el rodear el asunto de una parafernalia de concurso, con banderitas y personal ad hoc, entrenado para el aplauso chillón. Sobraban muchos de los comentaristas de relleno, muy de otra época y algunos a tono con el aznarismo visigótico. Y a los presentadores, también les sobraban unas cuantas rigideces: encantados de sí mismos, coartaron la fluidez del programa. Por sobrar, también pareció bastante despropósito la anormalidad de hacer estar de pie a cuatro personas durante dos horas, para que pudieran demostrar su capacidad física sin que ello añadiera nada a su capacidad mental.

Lo de “Debate decisivo” aludia subliminalmente a la importancia de la casa que acogía el evento, sin que nadie explicara el por qué de la exageración. Sabido es que el cuarto poder siempre ha intentado tener eso, poder. También es conocido que el Grupo Planeta tiene mucho poder, de todo tipo y con apetencia de tener más. Lo del lunes puede ser un aperitivo o una demostración según se mire. Y puede ser las dos cosas, lo que ya sería más preocupante. Especialmente, si los invitados estaban al loro de la tramoya y los telespectadores sólo estábamos a divertirnos sin advertir el desmán.

Dos aspectos colaterales sugirieron las aulas escolares. El primero, lo de estar de pie tanto tiempo. Es una prueba que descoloca a cualquiera. Para los profes es una postura muy conocida, espontánea en la mayor parte porque les ayuda a coordinar y, si hace falta, controlar un espacio con pluralidad de sujetos y diversidades de todo tipo. Facilita la comunicación, el diálogo corporal, la visualización rápida de las cambiantes situaciones. A dos de los actuantes se les notó que tenían tablas y que no se sentían especialmente incómodos: Pablo, sobre todo, y Pedro. Soraya estuvo muy envarada –no es igual que ejercer como portavoz detrás de una mesa- y Rivera no sabía dónde meter las manos y los nervios. Si la comunicación política se va acercar a las formalidades de las aulas, es probable que se haga más rígida y regresiva. Es conveniente advertirlo. Un aula, aunque deba entrar el aire en ella, puede ser y es con excesiva frecuencia una burbuja ajena a la realidad.

Reformas intercambiables

El otro apunte –fuera de guión éste- tuvo lugar exactamente a las 10,43. En terminología de los nuevos medios, debió haberse convertido en “viral” algo que dijo Soraya: “¿qué no les gusta de esta reforma laboral?”. Hablaban en aquel momento de la reforma educativa. De lo que nos traía la LOMCE, supongo, y de lo bonita que era, pues es la única propuesta que tiene el PP para el 20-D: la continuidad de lo que tan mal ha empezado. Y el subconsciente de Soraya afloró. Es lo mejor del directo, que, a veces, permite ver qué piensan –sin retórica- nuestros supuestos representantes políticos acerca de lo que hacen. En esos caso de descuido y guardia baja, es cuando más aprendemos los ciudadanos del común. En este caso, la vicepresidenta dijo lo que de verdad piensan estos conservadores, amigos del quiero y no puedo y de dar gato por liebre. “La reforma educativa del PP –vino a decir- es una reforma laboral encubierta o su antesala, si prefieren”.

Hay tres aspectos que se pueden leer en la LOMCE por los que se puede entender muy bien por qué se trata de una reforma laboral para los chavales, anticipadora de lo que les espera cuando pasen de los 16 años. Observen qué tipo de alumnos prefiere: se ve de varias maneras, pero más si se fijan en la cantidad de obstáculos que han de salvar para lograr una cualificación profesional más o menos decente. Si tienen oportunidad de leer el “Libro blanco” de 1969 que precedió a la Ley General de Educación, podrán comprobar que era más avanzado aquello. En segundo lugar, la LOMCE propone un tipo de centros muy peculiar, con un tipo de gobierno mucho más jerarquizado al dictado de la Administración y una relación hacia los profesores más como peones que como profesionales. Principalmente atentos no a lo que necesiten los alumnos, sino quienes les vayan a evaluar, que será gente de fuera -probablemente alguna agencia contratada-, los profesores pintarán poco en esta historia. Por eso Marina propugna una reforma laboral fuerte de sus trabajos, no sea que la pieza que están preparando en la fábrica escolar, crecientemente parecida a una cadena de montaje taylorista, no salga bien torneada. Y en tercer lugar, podrá observa que cuando hablan de excelencia y mejora del sistema, sólo se refieren a “los selectos”: los demás apenas tiene espacio en esta ley. Bueno, si son niños o niñas y si van a ir a Religión o no, eso les preocupó mucho: es otra forma de ir seleccionando. Esto de la “excelencia” lo han heredado de quienes más mandaban en la enseñanza en la España canovista. La “formación de selectos” era una metodología muy bien estructurada ya entonces. Especialmente apta para dar cuerpo a su particular modo de entender “la libertad de enseñanza”. Y todavía podrá ver en la LOMCE una cosmogonía que le puede gustar mucho por lo esotérica que es. Cómo suben, bajan o desaparecen unas y otras asignaturas, sobre todo las que más pueden ayudar más a pensar y disfrutar del sentido de la vida. Verá que no le hablo de Educación para la ciudadanía, esa cosa que debe ser horrible en toda Europa y que aquí hemos pensado que era mejor quitarla de en medio: la vida es bella, no hay violencias, nuestros niños ya nacen preparados para hacerlo todo maravillosamente y, si no, Dios proveerá. La escuela no tiene nada que rascar en esto de la convivencia colectiva, pues todos los papás y mamás son, como es natural, muy buenas personas. Con acatar lo que nos manden tan ricamente.

El novísimo “libro blanco”

Y en esto apareció la panacea. Pueden descargarla en la Web del MECD si tienen ganas de ver cómo se puede hacer peor lo que debería hacerse bien. Sin duda encontrarán algún punto, o varios, en que estarán de acuerdo. En el erial que han tenido al profesorado desde el año catapún, es decir, desde que se encargaron prácticamente desde siempre de que su profesionalidad fuera de lo más fluctuante, apta para cualquier arbitrariedad, no será difícil que no haya algo de interés en este otro librito de Marina. De interés, claro, para algo colateral, porque el problema es el conjunto y, sobre todo, la nula sensibilidad con el trato que han dado a este colectivo de 864.750 personas durante estos cuatro años mientras tienen que atender a 8.083.994 alumnos. Ahora quieren un “debate nacional”, dicen, y con afán de “consenso” cuando nunca consensuaron nada en asuntos educativos y cuando lo “nacional” lo han entendido siempre de manera coercitiva. Lo único que llegaron a pactar un poco ha sido el art. 27 de la Constitución y así está el pobre, contradictorio en sí mismo. Quien pueda avivar la memoria, recordará que a punto estuvo de no salir adelante aquello y justo por este articulito. Pues bien, esta buena gente ahora pretende que ha llegado el momento del “diálogo”, cuando de reforma laboral de los currantes de la enseñanza se trata.

¿Les suena bien esta música? ¿Con quién quieren dialogar? ¿De qué? ¿Para pretextar que ya querían dialogar y que los otros no quieren? Suena a infantilismo de colegio. Pero pasa con esto como con el “crecimiento económico” y con tantas otras palabras estupendas con que masajean nuestros oídos para que les queramos. Razón fundamental: lo saben hacer todo bien sin perder el tiempo con nadie. Claro que también puede suceder que usted no quiera tragar con que le impongan lo que les venga bien a ellos. La cuestión es si preferimos una oligarquía o una democracia. Preguntaba Rajoy a Bertín si le creía aburrido… ¡Vaya, vaya! Tener que estar siempre a vueltas con esto sí que lo es. Y el lapsus de su segunda de abordo lo confirma. Conclusión: parece que volvemos a donde siempre y si sigue esta gente mandando se podrá comprobar mejor. ¡Atentos al 20-D!

TEMAS: Elecciones generales, Políticas educativas, LOMCE, Libro blanco, Papel de los profesores, Selección del alumnado, Calidad educativa, Diálogo político.

Manuel Menor Currás

Madrid, 11/12/2015

As novidades preelectorais en educación non son o que parecen

Nin os presentes no debate de Internet nin o ausente pasan de rozar algúns asuntos. O medio segue sendo mensaxe, tamén nestes asuntos.

Para os que só lean El País, o luns 30-N foi un día crucial na historia, polo menos a do xornal. A tipografía de primeira páxina e presentación correspondente da case única noticia, máis o espazo dedicado no interior ao gran acontecemento do primeiro debate dixital preelectoral que o propio periódico promovera, falaban de algo trascendente, incomparable a todo o demais que sucedera no mundo. Os tres candidatos do centro político -tres, eran tres- con máis posibilidades de referendar nas eleccións do 20-D a súa condición de tales saudándose, contentos de coñecerse, era a gran noticia. Isto é o que comunicaba o periódico presuntamente independente, outrora presunto intelectual colectivo que diría Gregorio Morán. Parece que quixese contarnos que deberiamos estar contentos porque era un centro guapo e con posibilidades de que todo seguise máis ou menos como sempre, pola boa senda posible por onde debe ir quen segue sendo un advenedizo á periferia económica.

O fondo da mediocre tranquilidade viña de que a dereita gobernante -que máis arriba dos Pirineos non tería tal ubicación parlamentaria-, coa súa 25% de fieis avezados nin apareceu polo plató. Con ese caudal de votos seguros, algo seguirá pintando. Ata, poida que controle o posible goberno que saia das urnas. Os que parecen resignados á súa sorte marginal son os que din ser a esquerda de verdade e outras formacións en que baixo pretexto de nacionalismo admiten coloracións de todos os gustos. De resultas do cal, o próximo Parlamento, basicamente centrista, habería de centrarse no que adoita facer o centro, políticas xa coñecidas que non causarán grande inquietude ao IBEX-35 e arredores. A gran novidade do “debate” foi que onte se puido ver e oír máis normalidade no que se di e en como se di, e menos acritude que varios miles de veces na última lexislatura, o que presaxia máis sensatez para chegar a algúns acordos de futuro que están por ver. Dada a superficialidade do oído e visto nesta sesión, non cabe precisar aínda cales poidan ser.

Se o que de educación falaron puidese servir de paradigma, non parece que se vaia ir moi lonxe. Tres escenarios, máis diverxentes que coincidentes, saíron a relucir no pouco que as políticas educativas roubaron tempo á representación. E son intercambiables os acentos de quen os dispuxo. Ampliar a obrigatoriedade escolar ata os 18 anos en que insistiu un dos tres, na súa aparencia de novidade nada di sobre como resolver o problema que manifesta o sistema educativo en 4º da ESO ao dicir que “fracasaron” aos 16 anos sempre máis do 20% de estudantes sen que ninguén se inquiete. E máis problemático é se, mirando cara atrás, advírtese que o “Libro branco” de 1989 dicía algo similar -aínda que con cifras máis avultadas- dos adolescentes que entón tiñan 14 anos e facían EXB e non titulaban. Claro que peor a tiña a xeración que en 1953 tiña que ir á escola e non había ou non podía. Aquel ano Ruiz Jiménez advertiu a aquelas Cortes de entón o mal que estaba o patio escolar cando fixo a súa reforma dos Ensinos Medios. Aínda había moitos miles de escolas unitarias, con máis de 50 rapaces dentro ou polas proximidades, como as que 27 anos antes describira Luís Belo na súa Viaxe polas escolas de España. De seguro era así. Julia Varela, gran investigadora do noso sistema educativo, fixo falar aos que o viviron nun área tan bela como a Ribeira Sacra. Os que falan son os paisanos que agora peitean canas e din como era a escola que algúns deles coñeceron. Moitos outros, nin iso. A cuestión é por que segue sucedendo gran parte do mesmo aínda que disfrazado doutras palabras de despiste como “fracaso”, como pensan cambiar ese deterioro acumulado e se, malia ese gran problema histórico, seguen pensando en difuminarlo aos 18 anos como unha gran achega a unha mellora do ensino de todos.

A outra novidade que alí pasou nun momento ao primeiro plano, pero que tampouco é tal, é a dos posibles formatos MIR da formación inicial exixible a futuros profesores. O primeiro conflito que suscita é a difícil atribución de quen foi o adiantado en propoñelo. Coñezo a quen o propuxo xa en 1983, cando os ICES estaban en pleno desenvolvemento a cargo das universidades despois da LXE de 1970. Nin a universidade tivo demasiado interese nin había diñeiro para a proposta. Entre tanto inconveniente, a rutineira vida dos CAP alcanzou ata 2009, en que uns másteres pronto denostados, practicamente polo mesmo que os ICEs, os supliron. O segundo problema -a máis diso outros- é que esta novidade foi ensaiada xa antes da República e a iso dedicábanse os centros do Instituto-Escola. La Gaceta de Madrid é fácilmente consultable e aí está o seu regulamento de xullo de 1918. Isto quere dicir que nos perdemos como mínimo 76 anos co sistema que agora suscita tanto entusiasmo redentor, o que equivale a igual número de promocións de alumnos e de “outros profesores e mestres” que debemos ter e non tivemos. A mellor proba dese fracaso é que, logo de tantos anos de lexislación no BOE, a LOMCE propugna un tipo de profesor que máis parece un zombi redivivo da década ominosa de Fernando VII, teledirixido agora desde a OCDE, non moi apto para procesos de ensino-aprendizaxe na idade máis complexa, a da adolescencia. Se se quere continuar por esa liña do MIR o vello programa do Instituto-Escola, tan denostado polos pedagogos franquistas, segue tendo gran interese. Non será fácil porque o que máis loce parece que sexa a “novidade”. Pero non estaría mal, porque, xa o sabían entón, neste sistema non basta tocar unha tecla, hai que tocar moitas ao mesmo tempo para que tamén o MIR ou como queira chamarse non se quede obsoleto antes de nacer.

E a terceira novidade relevante, en que os tres novos aspirantes entretiveron un intre ao persoal, foi volver ao “Consenso”, o xa vello talismán que podería poñer cordura nas alternancias das últimas lexislaturas, empeñadas en volver sempre ao vello afán de Sísifo de empezar outra vez de cero que tanto cansa e conduce aos máis voluntariosos á indiferenza. Quen sabe dar bos consellos sobre isto é Gabilondo que o intentou. Debería encargarlle xa o Ministerio correspondente para que o intentase de novo se agora o deixan. E inmediatamente, habería que poñer en Exteriores a alguén que saiba lidiar co Vaticano, a OCDE e o que se ventila en Bruxelas, porque se non, non se poderá suscitar nada: a educación é terreo xa acoutado. O peso do Vaticano xa nin se sabe de cando vén, porque os Acordos do 76-79 remiten aos visigodos e a Teodosio como mínimo. Segundo o revisonista historico que se escolla, aínda hai quen fai equivaler “católico” e “natural”, o que ten moito mérito, porque non repara en que en moitas outras partes do mundo -sen que se explique por que- nin de lonxe é así. O da OCDE vén explícitamente de 1961 e, indirectamente, de 1953, do 23 de setembro en que, a cambio de soberanía, os americanos deixáronnos modernizar algo a vella autarquía sen que lles importase moito a ditadura. A LXE de 1970 naceu con esas benzóns e aquel “Proxecto mediterráneo” segue vivo, co liberalismo económico e as súas ganancias como bandeira principal. E á propósito do TTIP e TISA que tan medio secretamente se están xestando en Bruxelas, non deixen de interesarse, porque van do mesmo, pero máis en grande e para toda a UE: calquera asunto que lle custe uns céntimos máis a unha multinacional calquera -o coñecemento, por exemplo- parece que vaia a ser a cidadanía a que teña as de perder.

Tamén era novidade, pese ao predicible, algo que pasaba fóra dese plató. En nome do ausente, e relativo a educación, xa se celebraba que J.A. Marina entregara ao Ministerio o día 28 o “Libro branco sobre a profesión docente” que lle encargou Méndez de Vigo. Dito polo propio Marina, a idea era clara: tiña que estar listo para darlle cancha “no debate educativo da campaña electoral” . Xa veu xogando ese papel na precampaña de días pasados, ao ofrecerlle ao actual ministro a cobertura aparente de dialogante e intentar dulcificar algo unha xestión nefasta do non menos nefasto proxecto educativo do PP. Hai que ter unha alta dose de indiferenza para, a estas alturas da película e sen inmutarse polo realizado nin mostrar vontade ningunha de revisión dos danos inflixidos ao sistema educativo desde os decretos de 2012, dicir agora que se quere “abrir un debate social para impulsar o pacto social sobre a educación que conducirá ineludiblemente ao Pacto de Estado”. Así de sinxelo e sen contar para nada cos que durante estes anos estiveron pelexando día a día e cóbado, chámense sindicatos, mareas, pais, estudantes, profesores ou mestres anónimos. Menos mal que só é un borrador, que estamos en 2015 e podemos dicir que non nos cremos nada. Se primeiro dixéronche que se estaba caendo a casa e agora dinche que con pintala un pouco basta, por moito que nos gustase a cor elixida non deixariamos de pensar nesa teima de sabiondos de coller sempre o ravo polas follas. Hai solucións políticas que son un inmenso problema.

Coidado coas novidades! Aínda poden verse rancios comercios de NOVIDADES, onde o habitual é que vaian parar vellisimas ou moi desastradas pezas textiles que non che vas a poñer aínda que che paguen.


TEMAS: Campaña electoral, 20-D 2015, Programas de Educación, Pacto de Estado, Consenso, MIR educativo, Escolaridad 18 anos, Instituto-Escola, LOMCE, J.A.Marina, Acordos co Vaticano, OCDE, TTIP, El País.

Manuel Menor Currás

Madrid, 02/12/2015

Con Méndez de Vigo, a vida educativa segue igual

O diagnóstico, de Julio Iglesias, é de 1969. O “Libro branco” dese ano era máis avanzado que o que agora di e fai o sucesor de Wert 

A variación de temperatura deste fin de semana disparou as conversacións rutineiras cara ao  “cambio” do tempo e, tamén, do clima. A miúdo, unha cousa leva á outra e, con frecuencia, á confusión de escala. Igual que confundimos o vivido co que realmente sucede. Non sabemos valorar como as guerras que vemos na tele son similares ou peores que as dos nosos pais ou avós, a ocultación que os medios nos fan do que está sucedendo para que sigamos sendo consumidores compulsivos, que cambia e que non cambia. Como cambiamos sen decatarnos e como nos cambian ou deixan como estabamos é algo que, ademais, en vésperas electorais pasa sempre a primeiro plano. “Cambiar”, para moitos, é que imos ou iremos a mellor. Para outros, en cambio, será perder o compás e perdernos. Non é o mesmo ser vello que mozo -con todas as mesturas perceptivas de tan inevitable condición- e ata non é o mesmo unha época que outra para falar destas cousas. Cando, en 1984, Mercedes Sosa cantaba a súa Cambia, todo cambia, aínda nos faltaban unhas cantas experiencias para poder dicir que cambiou e que segue igual no noso mundo. Aínda que nos siga conmovendo a voz da cantora de Tucumán, hoxe discutiriámoslle moito que dixese que “cambia o superficial/ cambia tamén o profundo/ cambia o modo de pensar/ cambia todo neste mundo”.

Tempos non tan cambiantes

É difícil coincidir. Sempre haberá, ata, quen se empeñe en que non pode ser como estudemos a fondo. Por iso, a Historia -non as historietas- axuda a aclararse con isto dos cambios e inmobilismos. Pronto advirte que non todo cambia co avance cronolóxico, que hai cousas que parecen non cambiar nunca mentres outras cambian de contino. Para moitas fan falta anos e ata séculos, polos seus cambios lentísimos non veremos en que paran por moito que vivamos. Vivir en 2015 non quere dicir, xa que logo, que todo sexa tan distinto de 1975, 1968 ou 1953. Estes últimos días, non faltaron os que se empeñaron en mostrar o moito que cambiaramos nos últimos 40 anos. E perfectamente podían recontar gran cantidade de condutas, pautas e cultemas reincidentes no que fomos. Hai días en que a prensa transmite voces e imaxes das que Carandell foi espléndido coleccionista en Celtiberia show, ben indicativas de continuidades sen fin.

Vese mellor nas vésperas electorais. Moitos votantes -os máis difíciles de convencer nas campañas- votan sen entusiasmo. Dabondo saben que, logo de telo feito varias veces, case nada cambia porque os candidatos digan que vai cambiar. Os que mellor coñecen a xestión dos asuntos públicos saben mellor que ninguén canto segue como sempre, con similares reticencias, ata, ás que contaba Larra e coma se todo estivese deseñado para unha inamobilidade eterna. E é que, á marxe dos tempos longos ou curtos dos historiadores -distinción principal para non learse con isto do cambio-, é máis fácil cambiar as palabras, facer fluctuar as denotacións e connotacións do seu campo semántico. Pódellas diminuír, aumentar, anular, diluír, e que pareza que a realidade se prega á nosa verbalidade, ou que a realidade única é a que abarcamos con esas palabras. A aparencia e o afago é o que importa en campaña, non a realidade.

Os cambios de Méndez de Vigo

 
No ámbito educativo, temos moita tradición nestas lides. Desde xuño, pasou a primeiro plano da política do Ministerio o término “dialogar”. Sen dicilo, Méndez de Vigo deixou implícito o pouco dialogante que fora o seu antecesor. E como signo de “cambio” ha ir facendo leves anuncios dulcificadores, sempre ben arroupados pola prensa condescendiente. No canto de números que deberían dicirse para concretar significados, botou seleccionadas palabras ao aire sobre as reversións de recortes, reducións da ratio alumnos/profesor, reposición de efectivos docentes. Habería así -con palabras adecuadas sen cuantificar-, un cambio significativo na traxectoria dun Ministerio tan desacreditado pola cerrazón verbal de Wert/Gomendio. Que non era propiamente”cambio”, senón fantasía publicitaria, era fácil de ver. Non escolleu, palabras como “LOMCE” -cuxa implantación proseguirá coma se nada houbese que dialogar e cambiar. Tampouco “Orzamento educativo”, cuxa redución, recorte, limitación -ou como queira chamalo- proseguirá en educación ata o 3,7% do PIB en 2016. Salvo que consiga que Bruxelas lle permita outras cuantificación, a iso comprometéronse. É dicir, que sen milagrería algunha, teremos mellor educación a conta de seguir rebaixando recursos: o cálculo rolda os 4.000 millóns. E menos mentou “Fracaso”. Por exemplo, o xa cantado coa posta en marcha da FP-Básica, tanto porque os matriculados case non chegaran á metade do que fose preciso -apenas chegaron a 50.000-, canto porque os que promocionarán, apenas rozarán o 50%. Coma se volvésemos á FP-1 de 1970, un ghetto sen saída nin “mellora”.

Este novo “diálogo” ministerial completouse coa decisión que comentabamos fai uns días. Un presunto experto que medie entre o Ministerio e a cidadanía, pero elixido polo Ministerio, vai sinalando cambios que hai que facer. Non o que fixeron mal ou moi mal-e corrixilo-, senón sempre algo que teña que ver coa profesión docente e como hai que tratar aos profesores, pois á fin e ao cabo eles son os responsables de executar as leis educativas. E aí está, cal pitonisa de Delfos, largando moita poética, con moi pouca lírica e nula épica. De momento, mentres non solte a súa revelación completa noutro “libro branco”, finxindo ser o único en descubrir o importantes que son os profesores en educación e, a continuación, abigarradas sentenzas cuxa inspiración xa intuír. As da LOMCE e os seus instigadores, a quen debe obediencia Méndez de Vigo. Probablemente Marina nolas venda adornadas dalgunha bibliografía adicional, en inglés por suposto, para que aparente máis autoridade. Para que logo digan que non quere dialogar e cambiar Méndez de Vigo. Con ese prezado Estatuto da profesión docente, ao goberno de Rajoy non lle faltaría nada para deixar o sistema escolar, en bastantes aspectos, á altura de 1969 e, nalgúns, máis ou menos á altura de 1914: como hai 100 anos. 

Marcha atrás

Se en orzamentos retrocedemos máis ou menos ata 2007, para outros asuntos esas datas só son unha referencia aproximada. No “Libro branco” que precedeu á LXE, a lei da EGB en 1970, aparecen críticas, por exemplo, á selección de alumnado que a esta LOMCE non lle importan: avance ou retroceso? En Internet son moi accesibles, igualmente, La Gaceta de Madrid e o BOE. Aí están as secuencias de resolucións e decretos que, en nome da sacrosanta “liberdade de ensino”, percorreron toda a etapa da Restauración canovista e a súa crise (1875-1931), deron pábulo á depuración de mestres (1936-1943 especialmente), e alargaron a coherción da liberdade de ensino, a de coñecemento e conciencia de moitos profesores e alumnos ata non se sabe cando. No seu nome, con todo, explícanse moitas “melloras” da LOMCE. Por exemplo, as que limitan a autonomía do profesorado ou favorecen -subvencionadas con diñeiro público- a discrimnación por razón de sexo, a máis diso outras en que os máis desfavorecidos quedan en situación claramente desigual. Aí está tamén, por exemplo, a inexistencia de políticas consistentes de infancia -case exclusivamente grandes proclamas-, mentres Save the Children insiste en que un de cada tres pícaros españois está en risco de pobreza. A pouco que se lles pregunte, enseguida establecen unha estreita relación dos que  a sofren co “fracaso escola”?. Non era iso o que se ía a corrixir coa LOMCE? Disto nada sabe o Sr. Méndez de Vigo e non se sabe se sabe algo o Sr. Marina, o seu delegado para poñer en orde outros asuntos con que expiar os males educativos. 

É dicir, que nin sequera invocando este instrumento fundamental da democracia, o “diálogo”, hai garantía de poder certificar fehacientemente que cambien algúns dos destinos patrios que todos os próceres do lugar non escatiman en proclamar vitais. Máis ben parece que haxa continuidade en canto, de tempo antigo, foi e segue sendo motivo de desencontro cidadán. Falamos de cuestións de fondo moi anteriores ao 20-N de 1975; dunha cultura social que se cultivou a fondo nos corenta anos que precederon a esa data e moito antes, e que -como o machismo- segue aí coma se tal cousa. Aristóteles xa falaba no 360 a.C. do primordial que era “a palabra”, algo moi distinto de “a voz”, que tamén teñen os animais. Logo de 24 séculos, haberá que seguir reclamando con el o prestixio e a importancia do diálogo e a palabra e que non a ensucien con sucedáneos cambiantes a conveniencia de parte. Porque “é o propio dos humanos: posuír, de modo exclusivo, o sentido do bo e o malo, o xusto e o inxusto, o conveniente e o daniño”. E porque o home -como o ateniense proclamaba- é “un animal político”, que se fai completo en comunidade e non na trampa torticera da linguaxe. Se nos asuntos de educación de nenos e adolescentes -tan fundamental para que a palabra poida cumprir o seu sentido comunitario adecuadamente cando adultos- se modulan así os “cambios”, ninguén confíe en exceso tampouco en que “cambiar”, noutros moitos ámbitos, só aluda a mero recambio, de personaxes e personaxiños e pouco máis. É propio da Historia estudar sobre todo “o cambio”, pero en 1969, Julio Iglesias xa cantaba escéptico e fondón que La vida sigue igual.

TEMAS: Cambio histórico, Inmobilidade política, Palabra, Consenso, Política, Aristóteles, Méndez de Vigo, Save the Children, LOMCE, Orzamentos educativos, Recortes, Profesorado


Manuel Menor Currás

Madrid, 23/11/2015

O LIBRO BRANCO de José Antonio Marina sobre a PROFESION DOCENTE (Escolar) trae páxinas marcadas

En vésperas electorais chama a atención que este profesor e ensaísta se metera nunha tarefa que non representa ao profesorado e só o distrae dos seus problemas

As vésperas electorais son pródigas en trampantoxos. Para facernos esquecer as malas faenas do seu antecesor, Méndez de Vigo decidiu que lle acompañe no ruedo un monosabio que fixe ben que falta para culminar o gran toureo do ensino público nesta lexislatura. José Antonio Marina, currante de aula como centos de miles de profesores -e ensaísta con percorrido-, aceptou o encargo e está a facer uso sobrado do candeleiro ao que o subiron. A base de intermitencias nos medios e aparente contraste cos dicires do Ministerio, prepáralle ao desconcertado substituto de Wert as pezas adecuadas -como llas poñían a tantos protagonistas da escopeta nacional-. É o que lle faltaba ao proxecto de “Mellora da calidade educativa”: un taumaturgo que por fin poña orde autoprofetizado nas malas “herdanzas”. Ata hai pouco, isto facíase ás agachadas. Con Méndez de Vigo, cóntase coa servidume mediática, con que este intermediario pontificase pouco e que todo o mundo estaría encantado. Todos lle enviarían achegas sen fin e, con moita elegancia e desenvoltura, faríaas chegar ao Sr. Méndez de Vigo, toureiro principal do reino.

A representación

Non está a ser así. Persoas cualificadas ás que lles solicitou expresamente o seu criterio desmarcáronse. Co cal, xa se está preguntando: Quen representa aos docentes? Moi boa pregunta, oportunista para tempos como estes. Pero moi rara en quen leva tantos anos na docencia e, presuntamente, en tarefas “culturais”. Aos seus 76 anos, debeu vivir aqueles gloriosos en que estas cousas non se preguntaban, e como foi para que os que traballan no ensino teñan dereitos laborais e sociais, con convenios que os regulen. Os colexios profesionais a que agora apela máis ben nos retrotraen ao sindicalismo vertical e os seus arredores. Só cando aquilo xa se desmoronaba do todo, foi posible que moitos profesores se organizasen e que o de Doutores e Licenciados de Madrid publicase no seu Boletín, o 2 de febreiro de 1976, que a súa Xunta Xeral aprobaba “a alternativa para o ensino” cunha plataforma reivindicativa que, entre outras condicións inexistentes, pedía 30.000 pesetas. É imposible que ignore como se chegou a esa proeza, cando aquilo fora espazo privilexiado do falanxismo. Ou como evolucionou a xestión daquelas demandas de entón: houbo moitas folgas polos incumprimentos do pactado. Non participou en ningunha? As melloras que houbo chegáronlle gratuitamente do ceo? Nunca as necesitou por ter algún xene especial?

Ao Sr. Marina pareceulle ben entreterse en servir, ao Sr, Méndez de Vigo e ao PP, guapos pretextos para que os asistentes a esta corrida axiten o pano a pesar de tanta faena aparente de aderezo. Vai haber un módulo profesional en tauromaquia, pero que non nos faga proclamar que a corrida é estupenda. Distraída si é, porque leste “libro branco” que está a piques de engadir á súa prolífica colección ten moita graza. Antes, os dous libros brancos educativos famosos facíaos a Oficina Técnica do Ministerio e tiveron moita importancia. Como documento de época séguena tendo. En 1969 -en vésperas da LXE de Villar Palasí-, Bases para una política educativa. E en 1989 -en vésperas da LOXSE-, o Libro blanco para la Reforma del Sistema Educativo. Estiveron un tempo relativamente amplo no debate público -obviamente, coas distancias que, coa Lei Fraga por medio, van dunha a outra data. Ofrecían unha consistente mirada sobre o momento do sistema educativo escolar como un todo. Agora -a pesar das redes sociais- imos a menos. Foi encargado a un suposto connaisseur, como maneira de externalización á baixa da que ninguén sabe as contrapartidas. E, ademais, ás présas e correndo, queren abducirnos ao final da lexislatura con que a pedra de toque do sistema educativo son os profesores. Sen petición de perdón nin rectificación previa, estes actos de amor... quen llos cre?

Que se representa?

Ninguén vai discutir que as cuestións relativas ao profesorado non sexan relevantes. Todo o contrario. Cada vez hai máis expertos para quen ningunha política educativa será boa se non empeza por ocuparse en serio de que os que se ha de encargar de aplicala nas aulas teñan os medios adecuados ou de que saiban e poidan facer ben o traballo que lles corresponde. Dalgún modo todos os políticos caeron na conta diso, cando menos como declaración ritual. Ningunha lei con pretensión relevante deixou que o BOE non o expresase.

Agora ben, as secuencias lexislativas non proceden por saltos no baleiro. Ninguén dá creto a que, xusto agora, cando culmina unha lexislatura atroz co sistema educativo -e co profesorado-, un carameliño sexa indicativo de que van ocuparse de que sexan profesionais autónomos, pinten algo nos centros máis aló de ser vixiantes dos adolescentes ou que memoricen catro cosas xenéricas para unha proba externa. Vaise a coidar que saiban e poidan facer un traballo que teña sentido e mereza a pena? Se alguén desconfía do vello criterio de que polas obras os coñeceredes ou cre aínda que os nenos veñen de París ? sería o colmo e máis agora, despois do masacre do día 13-, poida que se crea este asunto distractivo.

A pregunta máis urxente é: A quen representa o Sr, Marina? Só sabemos quen o elixiu e non sabemos nada sobre do percorrido que vaian ter as propostas que lle cheguen: con que criterios está a seleccionalas, por que rexeitará moitas ou escollerá as prefixadas? Todo ese campo e os seus axustes a pautas analizables con rigor representativo escápansenos. Un misterio que non se fai máis transparente a conta de exercer como profesor, ter unha bonita web e escribir unha ecléctica tipoloxía de libros divulgativos. Sería lamentable que, por mor de tan pouca transparencia, moitos dos seus antigos lectores revisasen a fondo a fiabilidade do que leran asinado por el.

Ocorrencias representativas

Este libriño branco vén coas follas marcadas e é de mal agoiro saír cada día con algunha ocorrencia que, en plan illado podería ter graza se non estivese xa pasada de data. Por exemplo, a de que se pague aos profesores segundo o rendemento dos seus alumnos, é dicir, as súas notas ao final do curso ou ao final do Bacharelato. As medias estatísticas poden ser moi interesantes como proceso de análise, pero a docencia non é unha cadea de montaxe. Ademais, desde os anos 80, sabemos polos expertos americanos que non funciona para o que se supón que debería funcionar, senón para efectos perversos que deterioran máis o sistema baixo aparencia de eficiencia. De similar cariz son outras moitas ocorrencias que estes días foron saíndo á prensa. Tantas, que nin é relevante se as dixo ou non o Sr. Marina, porque do que se trata é que renda a idea de que este señor -en nome de Méndez de Vigo- se preocupa en serio de poñer rigor onde -segundo deixa entrever esa prensa adicta- só hai barullo. Ninguén cae na conta de que é contraditorio? Se levan gobernando a tira de anos e, ademais, fixeron da vida dos traballadores da Educación -dos de Sanidade e outros servizos- unha servidume con medios con todo tipo de trabas, mentres llo poñían en bandexa aos patróns do ensino privado.

O neoliberalismo está moi ben para os amiguetes, pero non para os currantes nin para quen depende destes servizos. Que non se estrañe o Sr. Marina de que haxa quen lle dixera que non ás súas peticións de colaboración. O seu colaboracionismo, aínda que non o crea, é unha especie de traizón. Deixa a moita xente polos chans, coma se fosen uns mexericas. Talvez non caia na conta que concorda cos que non puideron tolerar que se puxesen en evidencia mentiras soadas. Sobre todo, aqueles dous famosos decretos de 2012 en que presumiron de eficiencia gobernamental a conta de descontar salarios e recursos, aumentar horas de traballo, cocientes de alumnos ou derivar profesores cara ao paro nun ERE que sacou de no medio a 30.000. Os miles de millóns recortados en ensino e que non cesaron. Pois baixarnos ata o 3,7% do PIB en 2016, o que representa uns 4.000 millóns máis- é todo un signo de aprecio polos docentes e o ensino.

É probable que o Sr, Marina non se decatase, porque estivese noutra cousa: soster vivos neste momento ao redor de 50 libros nas librerías é un milagre, outro milagre. É posible que sexamos lerdos e non entendamos tantos repetidos xestos de amor durante esta lexislatura, mentres os aumentos de taxas e baixada de contías de bolsas fixeron que unha infinidade de familias alimentaba o gozo de que o seu fillos non puidesen ir á universidade. Igual debe suceder coa ausencia de políticas de infancia, cando segundo Save the Children -e confirmación de Cáritas- un de cada tres nenos españois estea en risco de pobreza e exclusión no noso país. Será que a maioría de sufridores ten afección á demagoxia, empezando por algunhas asociacións de pais empeñadas en que os comedores escolares estean abertos. É probable que só os que controlaron os recursos de Educación estes anos ignoren que eses nenos e adolescentes son os candidatos perfectos para o tan manoseado iticos del PP esgrimen tanto: ndidatos perfectos para esa cosa que nuestros queridos polsores interinos hacia el paro con una es "fracaso escolar", e que, ineludiblemente, moitos repetirán a desgraciada vida dos seus pais. Ben. Pois agora, resulta que segundo as felices iniciativas que se supón vai iluminar este libro nada branco de Marina, nada de todo isto debe suceder. A clave está no profesorado e, por tanto, todo irá ben se se lle amarga a vida un pouco máis. Xa temos o chibo expiatorio no ruedo.

Fóra da disputa política

Recentemente, o Sr. Marina aludiu ao seu desacordo coa LOMCE e a que está encantado de “colaborar” a sacar a educación da política, porque “estou” di- “fóra da disputa política”. Iso non lle dá maior creto neste traballo que asumiu voluntariamente. Karl Manheim xa deixou dito que non hai discurso máis ideolóxico que o que se presenta como non ideolóxico. E falar de “bos mestres” coma se da industria automobilística se tratase, soa a rancio discurso nada “natural”. Para ser consecuente, antes de publicar este Libro branco sobre a profesión docente, debería estudar cal é o papel que esa lei orgánica atribúe a profesores e mestres, e como os proletariza moito máis do que xa están. Ese regreso explícito cara ao taylorismo puro e duro -tan do pragmatismo pecuniario do Ibex-35 e da OCDE-, debe subxugar a este profesor polo amor especial aos da súa especialidade. No currículo que esta lei -aséptica?- leva aparellado, a Filosofía foi diminuída un 66%, -incluída Educación para a cidadanía- que, normalmente, ensinaban os seus colegas. É moi estraño que se metera nesta película, cando o mapa cognitivo de que debera ocuparse como docente quedara tan tocado. Para maior abondamento, a cosmogonía que rezuma esa lei -desinteresada?- é fantástica polo antiilustrada que resulta en 2015. Pero talvez o papel que se lles asigna aos novos profesores aos que Marina contribuirá a mellorar co seu deseño de carreira docente, achegue novidades insospeitadas desde o terreo da autoaxuda.

Compañeiro de quen

De ilusión tamén se vive. Algo máis que compañeiro de viaxe, Marina pronto poderá enriquecer o seu currículo persoal con esta contribución ao ben do ensino español. Probablemente lle mereza algún saldo honorífico engadido. Pero se decide continuar neste aguerrido servizo, sería de agradecer que, na introdución do seu “libro branco” non se esquecese dos antecedentes desta procura da pedra filosofal do ensino. Hai antecedentes memorables, en idéntica liña de complementariedade á que o seu traballo vai proporcionar á LOMCE. Por exemplo, un libro que editou Educación en 1938 en que se contaba o ideal de mestre vocacional e con que debía armarse aquel infausto soño: Curso de orientaciones nacionales de Enseñanza Primaria (Burgos, Hijos de Santiago Rodríguez, 2 tomos). Un amplo grupo de mestres foi aleccionado en Pamplona aquel ano para que se fosen decatando do que debían facer. Aquel curso dun mes, dirixido por un militar, tan gravado tívoo Marta Mata que escribiu sobre el en Cuadernos de Pedagogía, en setembro de 1976. Se lle parecese unha bobada ir tan atrás, o Sr. Marina non debe esquecer o que deixou prefixado Wert nunha proposición non de lei. Despois de ningunear aos lexítimos representantes dos profesores, non alcanzou a ser debatida. Pero está rexistrada co nº 162/000613, desde o 26 de abril de 2013, no Boletín Oficial de Las Cortes Generales del  do Congreso de los Diputados.

Como home de lectura que parece ser, os seus queridos lectores agradeceríanlle profundamente que recapacitase. Entre as moitas directrices que compoñen a aristocrática República de Platón, hai algunhas especialmente convenientes a este caso: a 2.20 e 21 entre as mellores. E se se prefire a ironía, talvez debamos quedarnos con que é preciso falar primeiro da música que da ximnástica (II.17). Sen confundirse, para o que a visión do refraneiro popular é aínda máis utilitarista do que o que vai ser este marcado libro branco. Dos máis de 500 refráns transcritos por Martínez Kleiser aquí aplicables, quedo co máis positivo: “Coidando onde vas, esquéceste de onde vés”.

TEMAS: reforma educativa, Contrarreforma, Utilitarismo, Economicismo, Formación do profesorado, Fracaso escolar, Calidade educativa, Carreira docente, Libro branco, J. A. Marina.

Manuel Menor Currás

Madrid, 18/11/2015

Entrevista con Alfredo Pérez Rubalcaba

Manuel Menor

O Museo do PRADO fala do seu futuro próximo co Bicentenario como obxectivo

Definir que facer co Salón de Reinos -do antigo Palacio do Bo Retiro- é un reto. A exposición “Arte transparente”, un bo presaxio do novo Prado definitivo.

Case pasaron 200 anos desde que o actualmente chamado Museo Nacional do Prado abrise as súas portas. Pronto se celebrará o seu segundo Centenario. Para recordalo, oportunamente, e recordarnos que debemos recordalo, en cuestión de días vimos dous actos relativamente complementarios. Por unha banda, unha pequena pero intensa exposición que chama a atención sobre o preciado “Tesouro do Delfín” e, por outro, un acto aínda máis protocolario que efectivo da cesión definitiva do que fora ata non fai moito lugar de ubicación do Museo do Exército.

Salón de Reinos

Ata fai dez anos, o que fora Salón de Reinos no goberno de Felipe IV, albergara diverso tipo de recordos e obxectos de carácter bélico durante 150 anos, sen que perdese a súa estrutura orixinal. servira para albergar as principais festas rexias e como salón do trono cando o Palacio do Rei formaba parte do Bo Retiro. Ese vestixio da monarquía austríaca foi o sitio orixinal en que estiveron colgados polo menos seis cadros de Velázquez, entre os que destaca “A rendición de Breda”. O pasado 22 de outubro, representantes de Cultura e Facenda cumprimentaron os acordos de cesión definitiva ao dominio do Museo do Prado deste amplo resto daquel Palacio. Cinco días máis tarde, na primeira sesión plenaria do Real Patronato do Museo acordouse que, antes de que finalizase o ano, convocaríase un concurso internacional de ideas para a redacción dun proxecto de rehabilitación e adecuación museística deste Salón de Reinos. Haberá que esperar a 2019 para ver se a celebración do Bicentenario do Prado pode celebrarse coa efectiva adaptación deste conxunto á ampliación aínda inconclusa das instalacións que a pinacoteca española máis notable necesita para estar ao ritmo e nivel que os tempos actuais están esixindo de todos os museos importantes do mundo. Corría 1995 cando, ao fin, logrouse que este Museo saíse da estreitez de miras en que estaba encorsetado. Un plan de acción e modernización consensuado facilitou que puidese ter vida propia e cumprir máis adecuadamente o seu papel social. Hoxe, afortunadamente, aquela folla de ruta está cumprida en gran medida. Queda agora completala coa nova dotación de espazo e que aquel proxecto de fai 20 anos poida ser avaliado fehacientemente para ver que falta e que sobra nas funcións que debe cumprir. É un tempo xa razonablemente amplo para pararse a comprobar se mereceu a pena, e o momento do Centenario proporcionará unha ocasión óptima para levala a cabo.

O Tesouro do Delfín

Como toda institución, os museos falan e din cousas dun ou outro modo. Dino co que fan e, tamén, co que din que fan. Os catálogos e exposicións a que dedican tempo e esforzo son os mellores modos de oír que nos di un museo sobre si mesmo. Neste sentido, entre os varios acontecementos últimos de carácter puntual que están tendo lugar, a chamada de atención sobre algúns cadros que se expuxeron recentemente -por exemplo o San Pedro penitente, de Murillo, pertencente aos Venerables de Sevilla- volve falar da categoría internacional que O Prado está confirmando en canto a traballos de restauración e documentación artística. Hai, de todos os xeitos, estes días -ata o 10 de xaneiro- unha exposición peculiar que non xira directamente en torno ás artes dominantes neste museo, e que leva por título: “Arte transparente: a talla do cristal no Renacemento milanés”. Esta cita museográfica é un pretexto magnífico para falar de si mesmo, e dun patrimonio que estivo máis ben afastado da ruta habitual dos visitantes. O “Tesouro do Delfín”, herdanza de Felipe V de parte do seu avó Luís XIV de Francia, estivera ata agora no piso baixo do edificio de Villanueva, nunha zona de especial protección a causa do tipo de pezas, o seu tamaño e a cotización que han ter entre os coleccionistas. Na redistribución dos materiais expositivos do museo, entra agora resituar esa magnífica colección nunha zona próxima á entrada da porta de Goya onde, a recado, será pronto obxecto de atención relevante do público. Este proxecto inmediato levou a que esta exposición de “arte transparente” sexa un adianto de indubidable interese. Primeiro, para que sexa máis visible este preciado material que ten o museo, para moitos inadvertido. E segundo, porque presaxia que a súa futura presentación será capaz de manter unha boa conversación cos visitantes, ao facerse palpable o seu alto valor e moi agradable a visita.

A presente exposición é un anticipo do que será a nova sala que albergará o Tesouro. Para moitos será un bo descubrimento, non só por tratarse de algo distinto en grao sumo principal do Prado, a pintura de “a escola española”. Tamén porque, como tal exposición, ten na súa brevidade incitadora, dúas calidades de moi bo nivel. En primeiro lugar, unha gran contextualización complementaria de materiais documentais que permiten unha lectura moi certeira da capacidade expresiva que poden ter estes materiais ricos polo seu valor intrínseco aos que se lles engadiu un magnífico traballo artesá-. O gusto e a riqueza danse a man en traballos como estes para fortalecer un medio de distinción só ao alcance de moi poucos. Os temas decorativos -en sintonía cos que priman no renacimiento dos grandes temas clásicos- son unha ocasión máis de demostración. E en segundo lugar, o traballo estrictamente expositivo da mostra, que permite que esa lectura poida ser feita con gran pracer. Pola disposición das vitrinas, a luminotecnia rasante que permite destacar mellor o tallado das pezas, e polo fondo en que se enmarca: a pequena sala elixida, na zona dos Xerónimos, semella neste momento un pequeno Xoieiro co “Tesouro do Delfín”. Na súa ubicación definitiva, lucirá en todo o seu esplendor.

Cara ao “Campus” do Prado

Quedan tres anos para o Bicentenario e, na medida na que se vaia achegando, probablemente o Prado acabe mostrando novas facetas de renovado interese e, oxalá, de crecente atractivo. Non será a menor a que permita ver en 2019 a calidade urbanística que cobra toda a contorna, ao combinarse o edificio de Villanueva e Patio dos Xerónimos co Casón do Bo Retiro e con este Salón de Reinos que haberá que dotar de contidos. O valor deste “campus do Prado” será duradeiro na medida en que saiba conxuntar funcións complementarias que non deixen de lado o que debe ser un museo do século XXI

TEMAS: Museo Nacional do Prado, Bicentenario Museo do Prado, Casón do Bo Retiro, Salón de Reinos, Edificio Villanueva, Patio dos Jerónimos, Tesouro do Delfín, Arte Transparente.

Manuel Menor Currás

Madrid, 02/11/2015

En Educación, tamén conta a capacidade narrativa do que se quere cambiar

Non todo é narratividade, aínda que importe. Os envoltorios da Relixión e da ampliación da escolaridad, poden seguir deixando os problemas profundos como están.

Está de moda a narratividade, tamén en política. Hai tempo, cando Rajoy falaba desde o plasma, caeron na conta de que os índices de aceptación dos seus seguidores baixaban estrepitosamente e deron en dicir que era un problema de comunicación. O xénero narrativo escolleito non reunía a suficiente fantasía para expresar a baixa densidade dos grandes progresos do Goberno. A isto veu tamén a parar Pablo Iglesias -o actual- ao comprobar que non todo o monte é ourego e que o retroceso de PODEMOS obedece a “perda de capacidade narrativa”. A contaminación nuclear de Palomares, ao final, tamén era cuestión de narratividade. Hai que ver a prolífica literatura que se suscitou desde que Fraga se adentrase naquelas augas sen que, en aparencia, lle pasase nada. A súa propia lei de Prensa -cando tamén no interior caían chuzos de punta- salváronnos de decatarnos de nada. As fonduras daquela narración tardaron 47 anos en desclasificarse para que a narración tivese sentido.

Criterios non precisamente literarios

En vésperas electorais, é posible que se nos complique un pouco máis o entender ben se o que nos contan como avance na procura de solucións aos problemas que temos é un avance ou mero estancamento no de sempre. A narratividade das propostas ameaza con ser moi confusa. Á propósito do “borrador” que, sobre políticas educativas desexables, acaba de anunciar Pedro Sánchez, un amigo analista di que lle parece ben, pero que hai cousas que custan máis, cousas que custan menos e cousas que non custan nada. E engade: Ao destacar unha cuestión que custa moito, a extensión da obrigatoriedade escolar ata os 18, e outra que custa pouco, a Relixión fóra  do currículum, qué pensar dun partido que propón asuntos tan dispares? É dicir, que debaixo da narrativa, sempre está o discurso e, desde logo, os recursos para levalo a cabo.

Certo é que, en Educación, logo de tanto conflito e desencontro como o destes anos, hai que cambiar moitas cousas para que funcione como debe e, sobre todo, que chegue a todo o mundo co máximo de dignidade que permitan os orzamentos xerais do Estado e os das Autonomías, nun reparto bastante máis xusto e equitativo que o existente. Este debería ser o criterio fundamental para valorar as propostas políticas que empecen a circular e, por suposto, esta dobre proposta do PSOE, suposto anuncio estelar da renovación que quere imprimir ao sistema educativo se alcanza o favor dos votantes. Un bo criterio para testar a calidade e capacidade narrativa dos partidos.

Ata os 18

Respecto de a ampliación ata os 18 anos -e a falta de delimitacións máis precisas de como vai ser o que facer con tantos anos de escolaridade e como se paguen-, en abstracto, moi ben. Moitos, de todos os xeitos, verano coma se repetisen dous cursos: o alumnado con tropezos na secuencia xa ten ese dereito. Pero a teoría de que a máis educación máis oportunidades, dudosamente é eficiente se non se constrúe ben todo o conxunto. Con aparencias non basta. Como a reforma laboral, esta proposta só ten a vantaxe estatística de descontar xente do paro, mentres as enquisas do CIS non deixarán de mostrar problemas de integración, xusto cando moitos adolescentes e mozos só queren a autonomía que lles dá un posto de traballo. A proposta, xa que logo, terá pouco de orixinal neste momento se non vai acompañada de medidas para fortalecer, antes de nada, a atención aos problemas que temos actualmente e que non son poucos. Entre moitos outros, o chamado fracaso escolar, que se certifica oficialmente entre os dezaseis e dezasete anos, e que adoita detectarse case sempre desde Primaria sen que se faga case nada para remedialo. Hai feridas que, por moito que se solapen, van a maiores: trasladar o problema do abandono e fracaso escolar a dous anos máis tarde sería un erro imperdoable.

A mirada ao pasado non é demasiado propicia para o optimismo neste asunto. Ata moi avanzados os cincuenta a escolarización tivo unha enorme contracción en España e, desde mediados dos sesenta, foise ampliando aos tombos, a impulsos do “desarrollismo” tecnocrático, sen os medios materiais e humanos indispensables, e colgándoo todo en exceso do voluntarismo do profesorado. E así han ir pasando os anos, entre folgas e reclamacións continuas, con administracións remisas sempre, máis ou menos hábiles en parchear a destempo todo xénero de imprevistos. E sempre con recortes, porque sempre había outras urxencias maiores: ou non había recursos -iso se dicía como pretexto para unha iniciativa privada oportunista-, ou non os suficientes para que a educación fose accesible en boas condicións para todos. Os que viviron a LXE de 1970 sábeno moi ben e, aínda en 1987, puideron ver como o “Cojo Manteca” serviu de revulsivo para que se inaugurasen multitude de institutos: porque era habitual que houbese ata tres quendas de estudantes nos poucos que había.

Mire vostede por onde, a algún ensino privado isto dos 18 anos interésalle moito. Solidarios como son coa “función social” que sempre dixeron que cumprían, os seus lobbys poderán presionar mellor para a ampliación dos concertos e que os seus nenos e nenas -teóricamente máis homoxéneos e menos difíciles no desequilibrado panorama social existente- pasen do berce á Universidade o máis incontaminados posible. Altamente probable seguirá sendo que moitos dos outros -e en proporción relativa moi similar á actual-, seguirán engrosando as estatísticas dos fracasados antes de nacer, sen que se saiba aínda a quen lle poida importar este desaxuste previsor.

Relixión

En canto á Relixión, tampouco quedou claro que é exactamente o que propón a dirección actual do PSOE. De entrada, deu a impresión dun quero e non podo que matizaba interpretacións de programas propalados desde 2011 e que, ao mesmo tempo, quixese deixar no aire este globo sonda por algún tempo, por ver se crecía ou se desinchaba. Dentro do propio PSOE, ten múltiples interpretacións internas, desde os que non o ven ata quen propugnan unha nova asignatura sustitutoria que -en detrimento da Historia a ensinar nesas etapas educativas- aproveitan para defender unha especializada Historia das relixións. De ser así, talvez a RAE debería dicir algo respecto diso, e see non, as asociacións de profesores de Historia ou de Arte, ante a voracidade que xa esperta ese falso oco que quedaría no currículum. Pero o que complicou máis a capacidade narrativa nesta cuestión foron as lecturas variadas que fixeron os medios, con tal diversidade de versións que son moitos os posibles votantes que desexarían ter un “borrador” máis claro e mellor argumentado. Para evitar o desgastar de enerxías, mellor saber as regras do xogo.

En Francia, o debate nos medios que suscita esta proposta levaría xa un atraso de polo menos 133 anos: 1882 pode valer como referencia explícita primeira da súa lexislación en prol da laicidade escolar. Aquí, os indubidables intereses opostos a ela non dubidarán en reinventar unha narrativa en que se mesture a falta de rigor, as nostalxias dunha suposta “tradición da educación española”, tempos non idos do todo e máis dunha invención, por máis que nisto se que a Historia de España sexa moi clara se se le sen anteolleiras. É moi facilmente accesible o Concordato de 1851 e, se non, o de 1953 ou os Acordos de 1979, os compromisos que implican, ata onde chegan e como se reiteran, pese a tanta “tradición” acumulada de censura da expresividade do pensamento. Antes de pronunciarse, é moi recomendable tratar de decatarse do que lle fixeron á ILE (Institución Libre de Ensinanza) por querer exercer un ensino “libre”; por ser xente liberal -máis democrática que doutrinaria desde logo- que, curiosamente, só pugnaba polo que pretextara sempre a Igrexa: liberdade para ensinar; pero sen someterse aos ditados de ningún dono da verdade. Tamén debería lerse na Gaceta de Madrid, e logo no BOE, -hoxe é moi fácil en Internet-, a sucesión de decretos que, logo dos primeiros anos do século XX -con García Álix, Romanones ou Santiago Alba no ministerio de Educación- e, sobre todo logo da II República, se foron impoñendo sistematicamente a corenta promocións docentes, previamente “depurados”, e outras tantas promocións de estudantes, cando todo o relacionado con mestres e profesores, libros de texto, bibliotecas, modos de estar en clase, hábitos que se inculcaban, etc., invocaba directa ou indirectamente o pretexto relixioso, condicionante igualmente doutras moitas imposiciones externas á escola. Quen quede con ánimo aínda pode seguir adentrándose nas prolongadas ramificacións daqueles anos de tanto entusiasmo. Por exemplo, en como custou tanto sacar adiante o artigo 27 da Constitución, de xeito tan enrevesada que cada cal puidese interpretar o que lle viñese en gana se persistía en actuar con deslealdade. Hai quen cifra nese artigo o primeiro pacto educativo da democracia, pero á luz do ocorrido non está tan claro: talvez só sexa unha tregua imprecisa.

E consenso

Aínda que non resulte tan epatante, talvez fose máis conveniente á eficiencia do discurso e á súa narración consiguiente, empezar por concretar máis e mellor: o cálculo de votantes que se perdan ou gañen en proporción á claridade do que se quere dicir lealmente é impredicible, por máis que haxa enquisas para todos os gustos. O importante, en fin, non debería estorbar ao imprescindible: buscar o maior número de apoios sobre as cuestións prioritarias para un consistente consenso ou pacto educativo. Evidente é, neste sentido, que hai dúas cuestións en que dereita e esquerda disinten máis do normal, e seguirán facéndoo en diante se non se atraen mutuamente con algún xénero de acordo. Por unha banda, a cuestión da liberdade de conciencia e non só no plano curricular da educación. É unha vella historia, moi visible en etapas de aculturacións máis ou menos impostas como puideron ser as vividas por xudeus, moriscos e conversos que tanto apaixonan a Jiménez Lozano. E é que, a moita xente na súa vida particular, tráenlle ao pairo o que sexan as actitudes seriamente cristiás ou de calquera outra confesión, pero valoran o que conleva a adscripción á predominancia relixiosa como estratexia demostrativa de poder. Por iso, dentro do modo de desenvolverse que ha ter a historia española, a asociación de colexio e Relixión segue sendo un espazo aínda eficaz para desenvolver relacións útiles e contactos decisivos. E doutra banda -moi intrincado co anterior- a cuestión da selección cualitativa dos alumnos e alumnas. Aí están as estratexias que fan da “liberdade educativa” un simulacro, coa ancilaridade dun Estado, aparentemente diminuído pero sempre dispoñible para seguir subsidiando a iniciativa privada. Por tal motivo, e aínda que non sexa tan rechamante, propoñer que se cumpra polo menos o estipulado orixinariamente na LODE -no sentido de que o ensino privado e concertado cumpra as súas obrigacións de acolleita de alumnos co mesmo rigor e amplitude que ten que facelo a pública- sería un bo logro no camiño da equidade educativa.

TEMAS: Eleccións, Programas electorais, PSOE, Escolarización ata os 18 anos, Relixión e currículum, Consenso educativo, Artigo 27 da Constitución, Acordos co Vaticano, Ensino público e privado, Equidade educativa.

Os cambalaches verbais aumentan a indiferenza ante os problemas crecentes

Mentres moitos líderes de opinión atoldan o bo entendemento das palabras, é importante non perder o sentido do que vale a pena. Especialmente, en cuestións educativas.

Dicía o Roto o pasado 17 de outubro que “a tempos revoltos, ganancia de historiadores”. Con tanto revisionismo e deletéreo equilibrismo escrito como existe nas librerías e quioscos, difícilmente superable pola honestidade, a sentenza é innegable. Pero, en momentos como este de especial incerteza, non se debería obviar que os pescadores de inxenuos continúan aí, co anzol disposto para facer o seu agosto a base de simplismo expresivo, insignificante pero mortal.

O ditos e os feitos

Os exemplos abundan e imos camiño de non sorprendernos, un xeito máis de levarnos á indiferenza mentres se aguzan as tácticas para que todo cambie o menos posible ou, se puidese ser, que nada se alterase no poder, claro, porque as cousas van como van, mostrando signos cada vez máis preocupantes de deterioro atafegante para máis persoas. Entre as perlas de desencontro verbal desta semana, non se sabe que será máis brillantemente desesperanzador, se as declaracións da Lozano ex de UPyD, encantada de verse imprescindible; as de Monseñor Cañizares, exemplar resistente de cando catolicismo, Estado, país, nación e verdade eran todo un e sen posibilidade de dúbida; ou as do outro monsieur, de Pontevedra este, propoñéndolle á cidadanía a seguridade de que “cando se vota ao PP sábese o que se vota”. Os que lle votaron nas últimas eleccións, non se sabe se dirían o mesmo. Antes do 20 de decembro e sen ningunha Comisión preelectoral da ortodoxia verbal por medio, se prosegue esta secuencia, será mellor taponar os oídos para que non lles afecte.

Ante o risco, máis vale prever. Segundo vaian explicando os proxectos concretos de Goberno, os números un de cada lista non só contarán a que queren que atendamos, senón que o revestirán das cores apropiadas para inclinar o noso sentimento cara ás papeletas nas que estea o seu nome. Tal paixón mostrarán por defender a súa perspectiva que non dubidarán en xestualizar canto faga falta -o baile e a pachanga está de moda- e prestar pouca atención ao que din, malia a vixilancia a que lles someterán os seus xefes de campaña. Respecto dos asuntos educativos saben que teñen que dicir algo porque están na onda de preocupacións da xente. Non é o mesmo que o paro ou a corrupción, pero é un mundo de expectativas para o futuro dos seus fillos que está en risco.

Semántica

O problema que teñen para falar de educación -como de tantos outros asuntos- é que saben pouco ou nada respecto diso. En consecuencia, teñen moitas probabilidades de largar inconvenientemente ou facendo rinchar o Dicionario da RAE, pero nesas impertinencias dinnos o que de verdade lles importa. Estean atentos e poderán velo. Sexan cales sexan os programas concretos que xa empezaron a degranar en público, enseguida haberá tres ou catro campos semánticos con que tratarán de atraer a nosa atención, porque o panorama é moito máis complexo sempre e o seu mero reconto podería aburrir aos cordeiros: non cabe nun tuit.

Non esquezan, en todo caso, que digan o que digan, de xeito máis ou menos provocador ou máis ou menos tranquilizante, os catro grupos políticos que teñen máis probabilidade de repartirse a parte sustanciosa da tarta electoral saben que nada é gratis e que, en definitiva, do que cada un está falando é de como repartir o orzamento económico de todos entre as súas preferencias de partido. Cada un, ademais, expoñerao do modo que estime máis apropiado para convencer aos seus posibles votantes. Verán, ademais, que todos poden estar empregando as mesmas ou moi parecidas palabras para referirse a eses centros de atención. É normal porque nos somos marcianos, pero non dubiden de que non queren dicir o mesmo. Tampouco é igual que calen ou non sobre algún asunto concreto que poida ser de gran interese: o silencio sempre é en grao sumo o máis sonoro que existe.

Hai dúas posibles regras que poden axudar a entender que o que queiran contar aproxímase ao que puidese ser o modo máis idóneo de afrontar o problema. A primeira refírese á xerarquía en que sitúan as cuestións: todas son importantes, pero nin son iguais nin se poden solucionar simultaneamente. A orde de preferencia marca xa unha inclinación e sesgo político concreto. Convén recordar que todos fan política ao falarnos dos seus proxectos, non exercicios de pura retórica, aínda que moitas veces se confirme logo que isto era o que facían... e non moi boa. A segunda regra refírese aos máis directos beneficiarios desa formulación que nos venden. É dicir, cara a quen mostran interese en querer atender preferentemente, porque non é verdade que todos os partidos políticos representan os mesmos intereses sociais. Non é moi difícil de entender. Un pode preguntarse a si mesmo, por exemplo, en caso de dúbida ou de falta de recursos -a educación sempre custa diñeiro-, onde investiría máis, se nunha etapa infantil ben organizada -non unha chapuza- e accesible a cantos a requiran, ou nun ensino universitario ao que só pode acceder un reducido grupo de mozos xa moi seleccionado. Ambas cousas están moi ben, pero se non se poden atender simultáneamente as dúas frontes, a cal atendería vostede primeiro? A súa decisión é tan política como a que lle estará propoñendo calquera candidato que lle fale de educación ou de calquera dos aspectos internos que constitúen o sistema educativo.

Non é igual nin é o mesmo

Imaxínese calquera dos asuntos que están en litixio neste momento da historia educativa española. En cada un, sempre haberá que atender, polo menos, a un dilema: pública ou privada, igualdade ou selectividade, comprensividade ou calidade, diversidade ou homoxeneidade, coeducación ou separación de mozos e mozas, relixión ou laicidade, libros de texto si ou non, uniformes si ou si, móbiles en clase como, autoridade e autoritarismo, bilingüismo e trilingüismo pero... de que xeito? E sempre quedarán pendentes moitos matices logo da primeira criba electiva. Pero nesa primeira decisión está xa implícita unha boa parte da carga ideolóxica das propostas que tratarán de seducir o seu voto e porque dese modo se solucionarán os problemas que ten o sistema. Tamén está aí implícito o grado de atención ou desatención aos problemas que de verdade coartan e limitan as posibilidades democráticas do sistema educativo español actualmente: que pasa coas escolas técnicas e a formación profesional; que pasa coas Ciencias Sociais e Humanidades; que papel han de xogar as nosas relacións internacionais nesta película da educación. O deseño do conxunto do sistema con que vai ter que ver: que lle sobra e que lle falta, que sustancia debe ter dentro cada nivel, como debería ser a formación do profesorado responsable, que falta ou que sobra nas nosas aulas, que aulas son deficitarias e de que?, que proporción de alumnos ha de ter cada profesor segundo o nivel, as tarefas e as dificultade de aprendizaxe. Por aí é por onde se ha de ir o diñeiro que a educación española sempre ha ter escaso porque sempre tivemos outras urxencias, e que nos orzamentos do ano entrante seguirán indo a menos. Iso é o que votamos en definitiva.

Moita atención, xa que logo, ao palabrerío que nos inundará estes días: non todo é igual aínda que pareza o mesmo, cando do que estamos tratando é do ben común -non do de ninguén en particular- e da xustiza distributiva dos recursos, que é do que debe responder calquera demócrata. Non se nos pase que haberá tamén demasiadas palabras que se dirán para despistar ou levar a atención a outra parte e que coe. Pasou co “artigo 27”, “liberdade de educación”, “calidade”, “Humanidades”, “mellora da calidade”, “educación cívica”, que se retomarán de novo ou se cambiarán por outros construtos significativos para que se altere todo o marco referencial. Sucederá nisto como nas feiras de antes cos charlatanes. Largaban e largaban, entretiñan ao persoal alegremente e, cando máis despistado estaba todo o mundo, coábanlle calquera crecepelo. E a xente deixábase engaiolar gustosamente. Non se entristeza logo se se deixou.

TEMAS: Eleccións 20-D, Programas electorais, Claves do sistema educativo, Educación española hoxe, Problemas principais da educación española.

O CIS non preguntou pola xestión educativa de Méndez de Vigo, O Breve

A dous meses das eleccións, podería ter tempo para mellorar a nota con que o seu antecesor abandonou o posto. E aparentar, ata, un electoralista lavado de cara.

Fai algún tempo, era especie habitual entre os afeccionados a adscrición de tópicos comodones, dicir dos galegos que se lles coñecía porque, no medio dunha escaleira nunca se sabía se subían ou baixaban. Os afectados polo que adoitaban entender como moi taimada acusación de falta de compromiso -ou do que for-, adoitaban responder indefectiblemente que os galegos si sabían se subían ou baixaban.

Xuízos de valor ou prexuízos

Non caeu en desprestixio o consello e, ante calquera suposto en que haxa que pronunciarse con xuízo valorativo, sempre hai develadores celosos das posicións dos demais cando queren quedar ben sen gastar nada. Sen aventurar xuízo ningún, adoitan acudir ao criterio mostrenco da botella medio chea ou medio baleira como fórmula equidistante para non poñerse a mal con ninguén e, ao mesmo tempo, demostrar o equilibrio e sindéresis do xuizoso á moda. Se ao caso vén, porque o replicante insiste en que a botella está medio baleira, con replicarlle que esa é unha perspectiva radical ou, ata, pesimista, ligada a calquera outro sinónimo de cariz despreciativo cara ao que as comenenzudas lentes de ver aconsellen dicir, élle suficiente. Sen querer, ou querendo, os partidarios desta sinrazón criterial da botella móstranse mestres na “dialéctica erística” ou arte de ter sempre razón, de que Schopenhauer escribiu un saboroso e breve tratado en 1864. Este filósofo constatara que a maioría dos homes -e mulleres-, do que tratamos nas nosas controversias e discusións non é precisamente de chegar a descubrir atisbo ningún de verdade, senón que o que intentamos é impoñer o noso punto de vista e derrotar ao contrario.

Hai entre os poemas de Bertolt Brecht, doutra banda, un en que, en boca dunha persoa pouco lida pero moi pegada á dura experiencia do traballo pesado, faise preguntas ante a lectura dun libro de Historia dos que manexan os nenos na escola, onde o mediatizado criterio da botella para contar o pasado é frecuente:

-Roma, a grande, está chea de arcos de triunfo:

Quen os ergueu?

-Sobre quen triunfaron os Césares?
[?]

O mozo Alejandro conquistou a India:
El só?

César venceu aos Galos:
Non levaba con el nin sequera un cociñeiro?

Felipe II chorou ao afundirse a súa flota:

Non chorou ninguén máis?...?

Brecht entendía que, se de algo vale o coñecemento que poida proporcionar a Historia -esa asignatura que como as humanísticas vai en declive no transo actual da educación- é que axude a fundamentar ben se, respecto do que pasa, a botella está medio chea; non sexa que o estea ou non a comenencia dos que teñen o poder de impoñer a súa perspectiva. A través do BOE ou doutras formas mediatizadoras, non lles é difícil impoñer como “razoable”, “natural” ou de “sentido común”, a inoperancia que facilita a legalidade para mandar ou un sistema só favorable aos seus intereses particulares, sen que importe moito ou nada o que estea pasándolle ao común da sociedade. Josep Fontana dicíao moi claro hai uns días: “Se a Historia non serve para entender o mundo en que se vive, non serve para nada”. “Ao pasado non imos buscar anécdotas para instruírnos, senón claves para entender que está pasando”.

Existe Méndez de Vigo?

Que está pasando co novo ministro de Educación? É mellor que Wert? Que está facendo para mellorar aquela xestión? Mellorará con el o sistema educativo? Estas son cuestións que Bertolt Brecht podería preguntarse hoxe e, con el, todo cidadán español , polo menos a franxa dos que o CIS mostrou como moi preocupados pola educación dos seus fillos. Por certo, tamén merece a pena preguntarse por que algunhas televisións ocultan ou mediatizan ata o ridículo as informacións do último barómetro de opinión sobre dos dirixentes políticos. Porque, claro, todo está implicado: o que sabemos, o que nos contan e o que nos birlan sistemáticamente.

A estas cuestións concretas non responde o barómetro oficial, dado a coñecer este pasado día 10. En bastantes dos anteriores, si que nos dicía como Wert estaba á cola de estima dos enquisados, ou que se foi a París con ese pechacancelas que será unha mancha no seu currículum de primeiro da clase. Se se preguntase agora mesmo á xente sobre o novo ministro, probablemente moitos non soubesen nin se existe Méndez de Vigo. E entre os que lean o seu nome na prensa, é posible que o asociaran a que é condescendiente e, polo menos, algo mellor que Wert porque dixo que defende “unha política de consenso con todos os axentes educativos e culturais”. Esquezamos outras manifestacións que fixo, en que puidese verse moi comprometida esta ansiada procura de racionalidade democrática e que nos inducise ao impreciso sabor da botella medio baleira ou medio chea para opinar convenientemente. Acordémonos, iso si, de que foi diplomático, e tamén de que, desde o 26 de xuño, ha ter tempo para exercer fehacientemente en torno a cuestións moi concretas. Imprescindibles para o consenso que dixo propugnar, salvo que queira que o seu uso do bonito término “consenso” non pasará de muletiña transicional ata decembro. Xa temos experiencia do que outra gran palabra como “diálogo” significou para Wert: o simple momento previo a calquera dos decretos e leis con que tratou ao sistema educativo. Ata a situación desesperada da súa versión pública; non da privada, que deixou mellor situada co pretexto da “crise”.

A saber

Cabería suxerir aos responsables do CIS algunhas cuestións concretas para a seguinte enquisa respecto de este novo ministro aristórata, que inducisen aos enquisados a reflexionar se con el se notase que remiten os recortes á educación pública, se os profesores expulsados do sistema volveron aos seus postos docentes, se as proporcións de alumnos que ten cada profesor en clase baixaron, se se coidou de que se formen mellor, se as variadas formas de becas aumentaron en contía e número de beneficiarios, se ese terzo de rapaces con problemas de exclusión e pobreza ten garantida boa acollida nun digno centro escolar con bo comedor, se puxo os medios para que o fracaso escolar decaiga seriamente e non caia sempre do mesmo lado de perdedores... Se non o CIS, os sindicatos comprometidos cun ensino público digno non tardarán en preguntarlle: Que podemos ir facendo xa para crernos o do consenso que di desexar?

Non é imprescindible ir a preguntas maiores: só distraería. Para dous meses, non fai falta decatarse de que faga ou vaia facer para que a desigualdade de trato entre privada e pública cambie de sentido e que a subsidiariedade estea onde ten que estar, e non meramente en que o Estado intente chegar a donde non chega nin chegará nunca a iniciativa privada. Tampouco se lle ha de incordiar para saber que pon da súa parte -como servidor público que é- respecto dos privilexios que teñen institucións de carácter privado, por moitos ou poucos que sexan os seus adeptos, nin por ambigua que quede esta cuestión no art. 27 da Constitución. Só leva desde finais de xuño pola rúa de Alcalá e estes son asuntos moi “complexos” para políticas de aliño simplista e curto prazo. Non, que non lle pregunten os enquisadores do CIS -ou os sindicalistas- sobre tan embarazosas cuestións de pasado tan tráxico. Non é fácil desembarazarse, e máis nun home do seu xenealogía- do sucedido desde a etapa doutro encargado de política educativa no XIX como o tamén aristócrata e ministro Manuel Orovio -aínda que daquela non houbese Ministerio de Educación-, ou, xa a comezos do XX -que si o había-, cando na etapa de García Álix ou Romanones intentouse poñer algo de remedio a tanto misterio. De entón vén a interpretación sacrosanta do “dereito de ensinar” ou “liberdade de ensino” que tan incólume chegou á LOMCE. É só probable que o mellor coñecemento de tan dura historia -e das ganas que este ministro tivese ou non de arranxala-, axudaríanos a entender mellor se a botella da educación está medio chea ou medio baleira. Pero mellor será que non lle pregunten por tan arduas cuestións. O exixible é que, aínda que lle dixeron que en tan curto tempo pareza que fai algo, que informe claramente s e o está facendo xa respecto das cuestións primeiras. É imprescindible para que saibamos a que aternos respecto desta botella: se está medio enchéndose ou segue baleirándose.

Ao poder bástalle coa aparencia e o regateo indefinido, e máis nun momento preelectoral como este de rifas polo centro da tarta de votantes. Pero aos cidadáns -que non son o poder nin teñen por que compartir os seus intereses- non se lles satisfai con amagar que fai o que non se está facendo ou con simularvos de que estamos no mellor do que se debe e pode facer. Sabemos ben que arranxa ou non arranxa os problemas e temos dereito a fortalecer a calidade do noso propio criterio. Se todos -igual que o cauto galego- controlamos ben se estamos subindo ou baixando a escaleira, queremos decatarnos sen engano -como reclama Fontana, respecto ao pasado- se no curto tempo da xestión de Méndez Vigo entre xuño e decembro existe algún razoable coñecemento de que estea facendo ou vaia facer algo que poida iluminar o presente educativo, non só encalalo.

TEMAS: Wert, Méndez de Vigo, LOMCE, Recortes, Orzamentos, Desigualdade, Privilexios educativos, Malestar do profesorado, Fracaso escolar, Romanones, Manuel Orovio, García Álix, Bertolt Brecht, CIS, Campaña electoral, Sindicalismo educativo.


Manuel Menor Currás
Madrid, 11/10/2015