Non todo é narratividade, aínda que importe. Os envoltorios da Relixión e da ampliación da escolaridad, poden seguir deixando os problemas profundos como están.
Está de moda a narratividade, tamén en política. Hai tempo, cando Rajoy falaba desde o plasma, caeron na conta de que os índices de aceptación dos seus seguidores baixaban estrepitosamente e deron en dicir que era un problema de comunicación. O xénero narrativo escolleito non reunía a suficiente fantasía para expresar a baixa densidade dos grandes progresos do Goberno. A isto veu tamén a parar Pablo Iglesias -o actual- ao comprobar que non todo o monte é ourego e que o retroceso de PODEMOS obedece a “perda de capacidade narrativa”. A contaminación nuclear de Palomares, ao final, tamén era cuestión de narratividade. Hai que ver a prolífica literatura que se suscitou desde que Fraga se adentrase naquelas augas sen que, en aparencia, lle pasase nada. A súa propia lei de Prensa -cando tamén no interior caían chuzos de punta- salváronnos de decatarnos de nada. As fonduras daquela narración tardaron 47 anos en desclasificarse para que a narración tivese sentido.
Criterios non precisamente literarios
En vésperas electorais, é posible que se nos complique un pouco máis o entender ben se o que nos contan como avance na procura de solucións aos problemas que temos é un avance ou mero estancamento no de sempre. A narratividade das propostas ameaza con ser moi confusa. Á propósito do “borrador” que, sobre políticas educativas desexables, acaba de anunciar Pedro Sánchez, un amigo analista di que lle parece ben, pero que hai cousas que custan máis, cousas que custan menos e cousas que non custan nada. E engade: Ao destacar unha cuestión que custa moito, a extensión da obrigatoriedade escolar ata os 18, e outra que custa pouco, a Relixión fóra do currículum, qué pensar dun partido que propón asuntos tan dispares? É dicir, que debaixo da narrativa, sempre está o discurso e, desde logo, os recursos para levalo a cabo.
Certo é que, en Educación, logo de tanto conflito e desencontro como o destes anos, hai que cambiar moitas cousas para que funcione como debe e, sobre todo, que chegue a todo o mundo co máximo de dignidade que permitan os orzamentos xerais do Estado e os das Autonomías, nun reparto bastante máis xusto e equitativo que o existente. Este debería ser o criterio fundamental para valorar as propostas políticas que empecen a circular e, por suposto, esta dobre proposta do PSOE, suposto anuncio estelar da renovación que quere imprimir ao sistema educativo se alcanza o favor dos votantes. Un bo criterio para testar a calidade e capacidade narrativa dos partidos.
Ata os 18
Respecto de a ampliación ata os 18 anos -e a falta de delimitacións máis precisas de como vai ser o que facer con tantos anos de escolaridade e como se paguen-, en abstracto, moi ben. Moitos, de todos os xeitos, verano coma se repetisen dous cursos: o alumnado con tropezos na secuencia xa ten ese dereito. Pero a teoría de que a máis educación máis oportunidades, dudosamente é eficiente se non se constrúe ben todo o conxunto. Con aparencias non basta. Como a reforma laboral, esta proposta só ten a vantaxe estatística de descontar xente do paro, mentres as enquisas do CIS non deixarán de mostrar problemas de integración, xusto cando moitos adolescentes e mozos só queren a autonomía que lles dá un posto de traballo. A proposta, xa que logo, terá pouco de orixinal neste momento se non vai acompañada de medidas para fortalecer, antes de nada, a atención aos problemas que temos actualmente e que non son poucos. Entre moitos outros, o chamado fracaso escolar, que se certifica oficialmente entre os dezaseis e dezasete anos, e que adoita detectarse case sempre desde Primaria sen que se faga case nada para remedialo. Hai feridas que, por moito que se solapen, van a maiores: trasladar o problema do abandono e fracaso escolar a dous anos máis tarde sería un erro imperdoable.
A mirada ao pasado non é demasiado propicia para o optimismo neste asunto. Ata moi avanzados os cincuenta a escolarización tivo unha enorme contracción en España e, desde mediados dos sesenta, foise ampliando aos tombos, a impulsos do “desarrollismo” tecnocrático, sen os medios materiais e humanos indispensables, e colgándoo todo en exceso do voluntarismo do profesorado. E así han ir pasando os anos, entre folgas e reclamacións continuas, con administracións remisas sempre, máis ou menos hábiles en parchear a destempo todo xénero de imprevistos. E sempre con recortes, porque sempre había outras urxencias maiores: ou non había recursos -iso se dicía como pretexto para unha iniciativa privada oportunista-, ou non os suficientes para que a educación fose accesible en boas condicións para todos. Os que viviron a LXE de 1970 sábeno moi ben e, aínda en 1987, puideron ver como o “Cojo Manteca” serviu de revulsivo para que se inaugurasen multitude de institutos: porque era habitual que houbese ata tres quendas de estudantes nos poucos que había.
Mire vostede por onde, a algún ensino privado isto dos 18 anos interésalle moito. Solidarios como son coa “función social” que sempre dixeron que cumprían, os seus lobbys poderán presionar mellor para a ampliación dos concertos e que os seus nenos e nenas -teóricamente máis homoxéneos e menos difíciles no desequilibrado panorama social existente- pasen do berce á Universidade o máis incontaminados posible. Altamente probable seguirá sendo que moitos dos outros -e en proporción relativa moi similar á actual-, seguirán engrosando as estatísticas dos fracasados antes de nacer, sen que se saiba aínda a quen lle poida importar este desaxuste previsor.
Relixión
En canto á Relixión, tampouco quedou claro que é exactamente o que propón a dirección actual do PSOE. De entrada, deu a impresión dun quero e non podo que matizaba interpretacións de programas propalados desde 2011 e que, ao mesmo tempo, quixese deixar no aire este globo sonda por algún tempo, por ver se crecía ou se desinchaba. Dentro do propio PSOE, ten múltiples interpretacións internas, desde os que non o ven ata quen propugnan unha nova asignatura sustitutoria que -en detrimento da Historia a ensinar nesas etapas educativas- aproveitan para defender unha especializada Historia das relixións. De ser así, talvez a RAE debería dicir algo respecto diso, e see non, as asociacións de profesores de Historia ou de Arte, ante a voracidade que xa esperta ese falso oco que quedaría no currículum. Pero o que complicou máis a capacidade narrativa nesta cuestión foron as lecturas variadas que fixeron os medios, con tal diversidade de versións que son moitos os posibles votantes que desexarían ter un “borrador” máis claro e mellor argumentado. Para evitar o desgastar de enerxías, mellor saber as regras do xogo.
En Francia, o debate nos medios que suscita esta proposta levaría xa un atraso de polo menos 133 anos: 1882 pode valer como referencia explícita primeira da súa lexislación en prol da laicidade escolar. Aquí, os indubidables intereses opostos a ela non dubidarán en reinventar unha narrativa en que se mesture a falta de rigor, as nostalxias dunha suposta “tradición da educación española”, tempos non idos do todo e máis dunha invención, por máis que nisto se que a Historia de España sexa moi clara se se le sen anteolleiras. É moi facilmente accesible o Concordato de 1851 e, se non, o de 1953 ou os Acordos de 1979, os compromisos que implican, ata onde chegan e como se reiteran, pese a tanta “tradición” acumulada de censura da expresividade do pensamento. Antes de pronunciarse, é moi recomendable tratar de decatarse do que lle fixeron á ILE (Institución Libre de Ensinanza) por querer exercer un ensino “libre”; por ser xente liberal -máis democrática que doutrinaria desde logo- que, curiosamente, só pugnaba polo que pretextara sempre a Igrexa: liberdade para ensinar; pero sen someterse aos ditados de ningún dono da verdade. Tamén debería lerse na Gaceta de Madrid, e logo no BOE, -hoxe é moi fácil en Internet-, a sucesión de decretos que, logo dos primeiros anos do século XX -con García Álix, Romanones ou Santiago Alba no ministerio de Educación- e, sobre todo logo da II República, se foron impoñendo sistematicamente a corenta promocións docentes, previamente “depurados”, e outras tantas promocións de estudantes, cando todo o relacionado con mestres e profesores, libros de texto, bibliotecas, modos de estar en clase, hábitos que se inculcaban, etc., invocaba directa ou indirectamente o pretexto relixioso, condicionante igualmente doutras moitas imposiciones externas á escola. Quen quede con ánimo aínda pode seguir adentrándose nas prolongadas ramificacións daqueles anos de tanto entusiasmo. Por exemplo, en como custou tanto sacar adiante o artigo 27 da Constitución, de xeito tan enrevesada que cada cal puidese interpretar o que lle viñese en gana se persistía en actuar con deslealdade. Hai quen cifra nese artigo o primeiro pacto educativo da democracia, pero á luz do ocorrido non está tan claro: talvez só sexa unha tregua imprecisa.
E consenso
Aínda que non resulte tan epatante, talvez fose máis conveniente á eficiencia do discurso e á súa narración consiguiente, empezar por concretar máis e mellor: o cálculo de votantes que se perdan ou gañen en proporción á claridade do que se quere dicir lealmente é impredicible, por máis que haxa enquisas para todos os gustos. O importante, en fin, non debería estorbar ao imprescindible: buscar o maior número de apoios sobre as cuestións prioritarias para un consistente consenso ou pacto educativo. Evidente é, neste sentido, que hai dúas cuestións en que dereita e esquerda disinten máis do normal, e seguirán facéndoo en diante se non se atraen mutuamente con algún xénero de acordo. Por unha banda, a cuestión da liberdade de conciencia e non só no plano curricular da educación. É unha vella historia, moi visible en etapas de aculturacións máis ou menos impostas como puideron ser as vividas por xudeus, moriscos e conversos que tanto apaixonan a Jiménez Lozano. E é que, a moita xente na súa vida particular, tráenlle ao pairo o que sexan as actitudes seriamente cristiás ou de calquera outra confesión, pero valoran o que conleva a adscripción á predominancia relixiosa como estratexia demostrativa de poder. Por iso, dentro do modo de desenvolverse que ha ter a historia española, a asociación de colexio e Relixión segue sendo un espazo aínda eficaz para desenvolver relacións útiles e contactos decisivos. E doutra banda -moi intrincado co anterior- a cuestión da selección cualitativa dos alumnos e alumnas. Aí están as estratexias que fan da “liberdade educativa” un simulacro, coa ancilaridade dun Estado, aparentemente diminuído pero sempre dispoñible para seguir subsidiando a iniciativa privada. Por tal motivo, e aínda que non sexa tan rechamante, propoñer que se cumpra polo menos o estipulado orixinariamente na LODE -no sentido de que o ensino privado e concertado cumpra as súas obrigacións de acolleita de alumnos co mesmo rigor e amplitude que ten que facelo a pública- sería un bo logro no camiño da equidade educativa.
TEMAS: Eleccións, Programas electorais, PSOE, Escolarización ata os 18 anos, Relixión e currículum, Consenso educativo, Artigo 27 da Constitución, Acordos co Vaticano, Ensino público e privado, Equidade educativa.
No hay comentarios:
Publicar un comentario