Non pode ser doutro xeito?

O recoñecemento por parte da Conferencia Episcopal dun erro nas inmatriculacións que fixeron desde 1998 quédase curto.

Desde os tempos de Manuel Fraga, é dicir desde a Lei 14/1966, de 18 de marzo de 1966-cos seus múltiples xeitos de limitar a liberdade de expresión- empezou a facerse retrouso habitual da suposta normalidade en moitos asuntos, para non recoñecer que a solución establecida era evidentemente curta. -Como non pode ser doutro xeito... case sempre veu querer dicir que fora máis doado deixalo todo como estaba e deixarse ir coa rutina establecida.

Acordos

A recente conversación, acordo ou pacto entre o presidente do Goberno e o da Conferencia Episcopal, é deses feitos mediáticos. Pero as súas fotografías, subidas graficamente ás redes sociais e difundidas nos medios convencionais, parecen destinadas a que lle deamos a volta á reiterativa expresión de Fraga e preguntemos: É que non pode ser doutro xeito? E se non, por que non pode selo? Esta é a cuestión que deixaron pendente os dous xefes, neste momento, de dúas institucións principais. No que saltou aos medios, dá a impresión de que, despois do recoñecemento dun “erro” –case mil veces repetido- na posta ao seu nome de propiedades que non lle pertencían, o asunto quedaba resolto para a CEE, mentres o xefe de Goberno dábase por enteirado e estaba contento pola fluidez cooperadora entre ambas institucións. En realidade, actuaría como unha especie de confesor laico decidido a non
ser rigorista ao advertir algún pesar no penitente e contentouse
coa devolución duns bens erroneamente postos a nome da Igrexa. O xesto daríalle fama e ata poida que animase a algúns outros a pasar polo seu confesionario na Moncloa. Nada que obxectar respecto diso, salvo que eses bens non son do presidente do Goberno nin do seu partido, quedan pendentes moitos outros e non hai información fiable de que pensa facer respecto diso como presidente e, xa que logo, responsable de que este episodio teña a consistencia que corresponde a un Estado democrático. En efecto, non basta con desculparse; a lesión do dereito de propiedade, a inxuria in specie que conleva a acción inmatriculadora indebida e a restitución propiamente tal non se saldan tan simplemente, polo menos iso dicía o libro de Teoloxía Moral do P. Arregui in illo tempore, que non contradi o artigo 48 do Código de Dereito Civil. Por outra banda, a desculpa do “ben común”, que se referiu o presidente da CEE, non pasa de escusa que chove sobre mollado; as confesións relixiosas póñena sempre por medio para xustificar as súas actividades. Adicionalmente, no caso da Igrexa Católica, nos moitos séculos que leva nisto deixou abundante documentación -desde a época constantiniana, sobre todo- da que se pode tirar con facilidade para mostrar exactamente o contrario e que, ante un posible conflito de intereses (confusamente temporais e espirituais), non dubidou en defender, preferentemente, o seu interese particular no lado máis temporal, aínda que o pretexto narrativo que empregue máis tarde sexa o da súa nobre misión espiritual ou, ata, “martirial”. A Historia de Europa, e a de España en particular, teñen múltiples acontecementos -dramáticos moitos deles- en que se pode ver esta confrontación do “ben común”. Moitos “cristiáns de base” foron testemuñas, a cotío, destas predileccións, sobre todo desde mediados dos anos sesenta.

Presente-Pasado

A relación da Igrexa co “ben común” suscita múltiples interrogantes. Cantos crentes teñen anos suficientes para vivir os anos anteriores a 1975, saben como era de parcial e se movía hábilmente pro domo sua. Metidos en aclarar a relación que tivo naqueles anos, a xerarquía católica talvez se debería poñer en coñecemento dos cidadáns o vizosos que foron diversos pactos e Convenios con aquel Estado Novo en 1941 e 1948 -anos de moita fame neste país, en que se fixeron cun gran patrimonio de seminarios e templos, entre outros bens-, ou como o Concordato de 1953 repetiu outro de 1851 no que, entre tranquilidades coas desamortizacións que viña tendo desde Carlos III, quedou en mans da Igrexa a “liberdade de ensino” e condicionou a que ía ser a primeira lei xeral de ensino dos españois, a Lei Moyano de 1857. Máis cerca nese longo pasado, desde a Lei Hipotecaria de 1948 tiveron tempo de inmatricular ao seu nome outros preto de 100.000 bens que non entraron nesta lista do acordo de hai tres días. Queda pendente, logo deste xesto último, saber que pasa coa Mezquita de Córdoba e outros bens do Patrimonio cultural de todos -non recoñecidos nese “erro” contable- , e se multitude de bens que non son lugares de culto, por pertencer á Igrexa, seguirán sen pagar IBI.

Neste territorio dun pasado que segue vivo neste presente, nesta conversación amistosa nada parece que se falou tampouco dos bens que afectan ao sistema educativo. En todos os anos que abarca a presenza oficial do nacionalcatolicismo, as sucesivas leis educativas desde 1938, 1945, 1953, 1957, 1965 ou 1970, recreceron o seu patrimonio escolar mediante continuadas subvencións aos seus colexios; o pretexto de “a súa función social” librábaos de impostos e facilitáballes créditos de todo tipo. Era polo “ben común” escolar? Que patrimonio escolar -e urbano- extraeron as diversas asociacións, institucións e agrupacións relixiosas dependentes da xurisdicción eclesiástica de toda esa amplísima normativa monotemática e, nalgúns momentos case monopolística? Que beneficio sacou con esa “función social” o ensino público, a de todos?

E o futuro? 

Está moi ben que o presidente do Goberno, -como non debe ser doutro xeito-, sentiuse a gusto na sé da CEE testemuñando unhas “cordiais relación” coa Igrexa: ninguén desexa outra cousa. Pero debería explicar con claridade a postura do seu partido respecto dos Acordos co Vaticano subscritos entre 1976 e 1979. Sen remitirnos aos cambios de postura que desde aquelas datas sostivo, e sen mencionar como a LODE, a LOXSE e LÓEA os confirmaron, ou como aumentaron os seus beneficios con Zapatero a través do IRPF, desde 2013 vén dando un recital de adaptacións semánticas respecto de estes Acordos, ata coa LOMLOE non se entende o apoio de miles de millóns de euros anuais a eses colexios, concertados desde 1985, e á presenza “fundamental” da Relixión no sistema escolar. O “ben común” agradecería que a autoridade dun Goberno -se dicente como mínimo socialdemócrata-, explicase por que, en nome dun suposto “aconfesionalismo”, unha confesión particular ha de nutrirse dos orzamentos dun Estado democrático, tendo en conta que é habitual que a súa ética confesional discrepe da de moitos cidadáns, aos que limita a súa liberdade de conciencia. Todo indica, por demais, que esta institución, ao recoñecer unha “malicia” con estas inmatriculacións “erróneas” non amosa propósito da emenda, como esixe unha verdadeira contrición, nin tampouco o vello principio romano: res clamat domino suo.

TEMAS: Inmatriculacións.- Acordos co Vaticano.- Ben común.-Aconfesionalismo.- Liberdade de conciencia.

MMC (Madrid, 26.01.2022).

No que facemos e dicimos non todo vale

A ética colectiva, o sentido social da propiedade ou a protección dos menores non poden ser cuestionados sen escurecer a convivencia.

Os ruídos do ano que acaba de empezar parecen ir na liña de que non se perda a tradición ben asentada de repetir o mesmo de sempre, con máis intención de que se conserve, que con ansia de enmendar algo nas desgrazas deste presente. No que incumbe ao que en público ocupa aos medios, o que traslocen moitos asuntos que nos incumben a todos, e que afectan ao sentido da convivencia, é unha vontade reiterada.

O fin e os medios

Púidose ver á propósito do protagonismo do tenis nos días previos ao torneo de Australia. puidemos facernos unha idea do desaxuste que pode haber entre ter gran popularidade, fama e diñeiro, cos comportamentos que corresponde observar ao común dos mortais. En xeral, salvo os moi forofos do raro patriotismo deste mozo servio de nacemento, e monegasco para o que lle convén, á xente do montón gustoulle a reacción do Goberno australiano dispoñendo que estaba obrigado, como calquera que quixese moverse libremente polo país, a cumprir as normas protectoras fronte ao coronavirus. O curioso, rechamante e provocador veu a continuación a conta do alcalde de Madrid quen, aproveitando o boom suscitado na prensa polo servio-monegasco, intentou levar a auga ao seu muiño sen obxección moral ningunha; a fin de facer crecer a “liberdade á madrileña”, viríalle ben a presenza deste tenista nun evento abrileño para atraer a atención mundial. Desde a Idade Media, era vox populi, a partir do comportamento dalgúns frades cos seus campesiños á hora de cobrar as rendas do feudo, que “todo era bo para o convento”. Esta consigna é a que, igualmente, parecen adoptar algúns irresponsables ao cuestionar, partidistamente, como se está xestionando a protección de menores á marxe de se se fai ben ou mal.

Noutro lance non menos glorioso, xa non con motivo das granxas e os seus tamaños, producións e problemas ambientais -que aínda nos fará ver máis fotografías de prometedores representantes públicos ante unha vaca-, senón tras outra cuestión de importancia como a vivenda, volveuse a ver, despois do informe supostamente “neutral” do Consello Xeral do Poder Xudicial, como algúns destes políticos volveron mencionar que se atentaba contra a propiedade privada. Invocar o “sesgo ideolóxico” para referirse como un absoluto sacralizado á privacidad dos bens, é regresar directamente ao século XIX, a antes da primeira lei de expropiación, primeiro gran atentado dos tempos contemporáneos contra a intanxibilidade que entón revestía este construto, como preceptuaba a Economía clásica. Dá a impresión, ao oílo ou lelo -sen meterse nos intríngulis da semántica que nestes asuntos adoitan esgrimir algúns ilustres representantes do ámbito xudicial-, que lles gustaría retrotraer cara á primeira metade dese século a evolución democrática; non lles importaría deixar atrás as primeiras leis e institucións sociais -as que deron forza ao Estado Social-, como garantía e motor destas políticas cívicas; tampouco as de máis tarde, logo de 1945, que configuraron en Europa o Estado de Benestar, que tanta protección proporcionou ás clases asalariadas en xeral. É dicir, cando sentencian e tratan de sentar doutrina, pastorean a un amplo sector de votantes para que presione aos seus representantes no Congreso de Deputados e traten de impoñer un criterio contrario ao que foi o avance social dos europeos, e dos españois en particular. Parece que lles encante ter un Estado diminuído como non sexa para zugar del vizosas ganancias.

Función social da propiedade

Nin sequera na Idade Media, en pleno século XIII, terían cabida algúns destes eminentes instigadores da vida política. Nin Santo Tomás de Aquino llelo torela; na súa tese sobre o “uso das cousas” (Summa Theologiae. IIª. IIae,. Q. 32, a.6) dicía que a ninguén se lle manda socorrer aos demais co necesario para os seus usos persoais ou dos seus; nin sequera a dar a outro o que el mesmo necesita , “pero cando se atendeu suficientemente a necesidade e o decoro, é un deber socorrer aos indixentes co que sobra”, son estes deberes de xustiza?.

Para enmendar o seu afán, deberían relembrar que, cando o káiser Guillermo I anunciou o 17 de novembro de 1881 o pionero programa alemán “de seguridade social” -que enseguida tivo eco nos demais países europeos- tratábase de grantir non soamente “o ben positivo dos obreiros”, senón, ante todo, a orde social colectivo-; non era unha cuestión estritamente de clase, senón proveitosa para todos, que o Estado se implicase -en detrimento da absolutización das ganancias privadas- na asistencia sanitaria, accidentes laborais, innvalidez e pensións: a paz e “seguridade social” ía niso. Este proteccionismo fronte aos perigos do mercado autorregulador, ata tivo eco  Cánovas del Castillo ideoloxicamente máis avanzado que moitos dos que, proclamándose herdeiros seus, falan alto en institucións actuais. Algunha vez máis apareceu neste artigo isto que dixo na inauguración do curso 1890-91, do Ateneo madrileño: “O sentimento da caridade e os seus similares non son xa suficientes por si sos para atender as esixencias do día. Necesitan, polo menos, unha organización supletoria da iniciativa individual que emane dos grandes poderes sociais”. Cánovas viña consensuar a necesidade de que a Política económica estivese atenta ao que hai máis aló da propiedade individual axudando a xerala.

Quen lea o Informe FOESSA-22, recentemente publicado, ten a man unha acreditada enquisa realizada entre sete mil familias con necesidades, moi ben coñecidas polo trato que con elas teñen os asistentes sociais de Cáritas. Unha lectura coidadosa fará ver ver ata que punto estas voces ruidosas que exaltan o egoísmo individual teñen algo meritorio que dicir para que coidemos o imprescindible egoísmo colectivo. De como sexamos capaces de atender aos que máis o necesitan, máis dependerá que mereza a pena o suposto pacto común que representa a CE78, a cal ten, por certo, entre os seus dereitos cidadáns os propios dun Estado Social, e no art. 33.2 deixou establecido que atendésemos “a función social” do dereito de propiedade.

TEMAS: Xustiza distrbutiva.- Estado Social.- Estado de Benestar.- Función social da propiedade.- Ética colectiva.

Madrid, 19.01.2022

Manolo Menor.

O novo ano empezou ruidoso

Haberá que distinguir o po da palla, a falsidade e o coñecemento; salvo que creamos que todo é boa música e non se vexa a diferenza.

Iniciamos un ano, novo na cronoloxía e vello nos xeitos. Agora, ata as vacas, polos e ovellas andan en danza para non ser maltratadas; convertéronse nunha parte do argumentario neste teatriño recentemente estreado, con libreto avellentado e cansino. De querer andar este 2022 con bo pé, tampouco virán mal advertencias antigas.

Hai tendencias nas relacións humanas que xa existían moito antes de nacer as xeracións actuais, e que Twiter, Facebook, Instagram e demais trampolíns para o conto difundisen información axustada á cortedade do que parece querer reiterarse: non me amolen, que o sei todo e a min non me move ninguén do que non sei; non pode ser que as cousas sexan doutro xeito do que eu penso. Todo iso xa existía antes. En realidade, pouco máis pode dicirse se, das aproximadamente trescentas mil palabras que ten o idioma español, gran parte da poboación adicta a estas Redes apenas excede as trescentas, das que moitas son groseiras, outras falsas, e todas se acompañan de moitos emoticons. O tipo de conversación, capacidade comprensiva e crítica do que sucede ao redor é deducible, confire gran emoción narcisista, e pouca intelixibilidade ás conversacións e perspectivas dos supervivintes neste recentemente estreado 2022. Respecto dos díxome díxomes de antes, só engade rapidez e multitude de oíntes.

Narcisismo público

Tampouco é novo que os que están nas táboas do público, que din representarnos, dálles presenza nos medios e, dalgún modo, failles aparecer como exemplo cívico a seguir e votar, non adoiten brillar pola súa capacidade de facernos ver que pasa e cales son os problemas reais que temos que afrontar para saír adiante do mellor modo posible. Non. Seguen esforzándose moito -cos seus equipos de comunicadores- en coidar a súa imaxe diferencial respecto de posibles competidores; o problema ou os problemas que teña “a realidade” axústanos á imaxe que queren proxectar e que, segundo os aconsellan, mellor lle poden valer para facerlles as beiras a posibles seguidores. Coinciden cos medios no obxectivo de facer medrar a audiencia, máis que en proporcionar coñecemento do que din: o medio (ou o posto político) é a “masaxe” e non tanto a mensaxe (segundo anunciaba Mc Luhan en 1967).

O momento actual, con tantos problemas axexando as vidas incertas da poboación, é propicio para seguir con este xogo. Dá igual cal sexa o asunto subxacente; pode ser a produción cárnica española, como pode selo o uso das máscaras, a inflación ou a reforma laboral. É o mesmo; a tendencia dominante non é a de afondar no asunto, ver os elementos que o fan desasosegante e como se podería emendar a súa parte problemática. Iso é perda de tempo; aprovéitase a ocasión para ver que partido se lle pode sacar ao que di ou non di, e debía dicir o adversario, restarlle credibilidade e, no momento oportuno, con todo tipo de artes intermedias, substituírlo e tomar as rendas desde unha óptica supostamente máis aberta aos que puidesen resultar prexudicados coas palabras do outro.

A arte de ter sempre razón

Pódese ir máis atrás, ata Sócrates e a súa época, e quen o prefira, ao prato de lentellas bíblico que fixo que Esaú perdese os seus dereitos de Morgado a favor de Xacob. Nestas alternancias de poder, habituais nas empresas e corporacións, nos debates do Congreso de Deputados, e particularmente nos mítines propagandísticos -que estes días collen forza de novo para boa parte do ano-, non está mal acordarse das trinta e oito manganchas que o brillante filósofo alemán Arthur Schopenhauer deixou recompiladas para saír ben en calquera debate. A arte de ter sempre razón é o seu libro póstumo, publicado en 1864, pero un bo manual que aínda seguen moitos dos que aconsellan aos prohomes de empresa, da política e ata do confesionalismo, nas batallas dialécticas cos seus oponentes e, indirectamente, con cada cidadán, na medida en que os medios trasladan moitas das súas tomaduras de pelo, para que circulen como gran iniciativa de cambio e mellora do mundo.

Como indica este filósofo -de quen alguén recompilou tamén un precioso manual da Arte de insultar, último recurso para tratar de derrotar a un oponente con independencia da verdade-, o fundamento da dialéctica non son as realidades, senón os conceptos, xuízos e conclusións con que formalmente nos referimos a elas. A trampa está en levar a pensar ao oínte a que se esas formalidades, e as relacións que poidan establecerse entre elas, son erróneas, a perspectiva de análise da realidade que ten o outro o é tamén. Non se trata xa que logo, de facer comprender mellor que pasa, por que pasa e como se fai para que cambie a como deba ser unha determinada cousa ou asunto, senón de pillar ao contrario en renuncio. O experto en dialéctica ou herística deste tipo viu que, habitualmente, en canto dicimos adoita haber problemas de acoplamento total de sentido entre o todo e a parte, o principal e o secundario, o esencial e o colateral, entre as causas e os efectos, unha calidade ou a súa contraria, a posesión ou a perda de algo máis ou menos prezada, aspectos todos que sempre entran dalgún modo en todo xuízo ou apreciación. É máis, moitas palabras que usamos nunca expresan do todo as cousas a que nos referimos, como xa estudou Foucault. E, ademais, segundo que as opinións, teses ou xuízos, que emitimos sexan propicios aos intereses e afectos dun dos contrincantes, propician que poidan ser considerados de inmediato equivocados ou falsos respecto dunha suposta verdade da que o outro se sente egrexio defensor.

Tendencias naturais

Unha das diferenzas principais entre democracia e ditadura consiste en que a verdade sexa única ou poida ser plural en como se miren as cousas. Pero, para que ao cidadán lle mereza a pena a pluralidade ha de ser quen de non confundir a verdade coa súa aparencia. En toda controversia, o que adoita estar en xogo, formalmente, son as relacións entre as palabras que usamos, independentemente do que suceda na realidade; e en moitas das que ocupan o tempo mediático e político, a realidade é o que de ordinario trátase de evitar: falar do que realmente sucede adoita ser o de menos en demasiados casos. Doutra banda, cando se advirten estes xogos malabares, non é para escandalizarse demasiado; son estrataxemas que usamos a diario; cando nos vemos acurralados, adoitamos refuxiarnos en verdades máis ou menos xenéricas que valen para case todo, por diversos que sexan os asuntos por separado. Segundo Schopenhauer, “o home ten ata de forma natural a tendencia, cando está en mala posición nunha controversia, a refuxiarse detrás de calquera tópico xeral”; segundo el, sería esta unha lei da natureza tendente a economizar esforzos e, talvez, por iso, en refráns prácticos que tanto valen para un roto como para un descosido. Outra lei que tampouco se debería esquecer é que cando a maioría dos nosos políticos aprecian tan pouco o ensino de calidade para todos os cidadáns, é que lles sae máis barato apontoalos na conciencia que todo irá mellor se lles votan a eles.

TEMAS: Sofismas políticos.- Verdade e mentira.- Dialéctica e apoloxía.- As palabras e as cousas.

Madrid, 12.01.2021